1 Indukcjonizm Indukcjonizm – w nauce, prąd myślowy podkreślający znaczenie indukcji logicznej, czyli wywodzenia ogólnych praw natury z jednostkowych spostrzeżeń, obserwacji i eksperymentów. XVII w. Galileusz, Newton Przyjmowanie faktów i budowanie na nich teorii Naiwna indukcjonistyczna teoria nauki - Przykłady nie są skomplikowane wręcz skrajne aby łatwiej zrozumieć istotę tej teorii oraz poddać ją krytyce
2 Indukcjonizm naiwny Zdania szczegółówe Zdania ogólneO północy 1 stycznia 1975 roku Mars pojawił się w pewnym punkcie nieba Papierek lakmusowy przybrał barwę po zanurzeniu go w płynie Zdania ogólne Planety poruszają się po elipsach wokół Słońca Lakmus zanurzony w kwasie barwi się na czerwono Szczegółowe – prawdziwość takich zdań można ustalić drogą obserwacji. Odnoszą się do pojedynczych zjawisk lub stanów rzeczy w pewnym określonym miejscu i czasie Ogólne – stwierdzają coś o własnościach lub zachowaniu jakiegoś aspektu wszechświata
3 Rozumowanie indukcyjnePrzy spełnieniu pewnych warunków można w uprawniony sposób dokonywać uogólnień ze skończonej ilości szczegółowych zdań obserwacyjnych i na ich podstawie budować prawa uniwersalne Ilość zdań obserwacyjnych składających się na podstawę danego uogólnienia musi być duża Obserwacje należy powtarzać w bardzo różnorodnych warunkach Żadne zdanie obserwacyjne nie może przeczyć wyprowadzonemu prawu ogólnemu Warunek a – konieczny – 1 kawałek metalu jak się rozszerza pod wpływem temperatury - nie oznacza, że wszystkie, pijany Australijczyk Warunek b – j.w – trzeba sprawdzić różne metale i różnych Australijczyków Warunek c – również konieczny
4 Rozumowanie dedukcyjneFakty uzyskane dzięki obserwacji Prawa i teorie Przewidywania i wyjaśnienia Indukcja Dedukcja Tory kolejowe, zachód słońca
5 Logika dedukcyjna Wszystkie książki filozoficzne są nudneTa książka jest książką filozoficzną Ta książka jest nudna Wiele książek filozoficznych jest nudnych Wszystkie koty mają pięć nóg Mam kota Mój kot ma 5 nóg Przykład 1 A i b przesłanki – c jest wnioskiem – jeśli a i b są prawdziwe to c musi być prawdziwe Przykład 2 Jw., ale C jest fałszywe. Uznanie a i b za true i C za false nie pociąga za sobą sprzeczności Przykład 3 Jeżeli a i b są prawdziwe, to c jest prawdziwe. Mimo, że a i c są fałszywe to rozumowanie jest poprawne
6 Logika i rozumowanie dedukcyjneCzysta woda zamarza w temperaturze 0°C Chłodnica mojego samochodu zawiera czystą wodę Jeżeli temperatura spadnie poniżej , woda w chłodnicy mojego samochodu zamarznie Prawa i Teorie Warunki początkowe Przewidywania i wyjaśnienia C jest dedukowane z wiedzy naukowej zawartej w przesłance A Gdy A i B zostanie ustalona przesz obserwację i indukcję wówczas można z nich wydedukować przewidzenie C Bardziej skomplikowane rozumowanie np. powstawanie tęczy, deszcz, szerokość chmury, odległość od obserwatora, wielkość kropel, prawa odbicia i załamania światła Czyli ogólnie rozumowanie dedukcyjne można ująć w kolejny sposób:
7 Problemy indukcji Czy można uzasadnić zasadę indukcji?Jeżeli duża ilość przedmiotów A została zaobserwowana i jeżeli wszystkie bez wyjątku zaobserwowane A posiadały własność B, to wszystkie A mają własność B Problem „duża ilości” Problem „różnych okoliczności” Rozumowanie logiczne – jeżeli przesłanki prawdziwe, to wniosek jest prawdziwy – taki charakter ma rozumowanie dedukcyjne Rozumowanie indukcyjne takiej cechy nie ma. „Wszystkie kruki są czarne” „opowieść o indyku” – ewentualnie Nie da się uzasadnić zasady indukcji za pomocą logiki – tym bardziej nie da się uzasadnić indukcji za pomocą indukcji… Duza ilość – ile razy trzeba ogrzać kawałek metalu? Ile razy trzeba się poparzyć? Różne okoliczności Grzanie wody – ciśnienie, skład chemiczny, metody ogrzewania, pora dnia
8 Problemy indukcji cd. Obrona: Wersja probabilistycznaPróba przypisania poprawności pojedynczych przewidywań zdarzeń Dowód Huma Doświadczenie i pewne inne racje Wersja probabilistyczna – uzasadnienie musi być dokładnie takie samo Przy teorii prawdopodobieństwa – skończona liczba zdań obserwacyjnych, przy nieskończonej liczbie możliwości – prawdopodobieństwo prawdziwości takiego zdania uniwersalnego jest zawsze zero Próba przypisania poprawności pojedynczych przewidywań – 1 nauka powinna być bardziej uniwersalna, 2 teorie naukowe muszą odgrywać istotną rolę w ocenie prawdopodobieństwa danego sukcesu. Człowiek, który pali prawdopodobnie umrze na raka – ale dlaczego? I tak samo z zachodem słońca Dowód Huma – indukcji nie można uzasadnić za pomocą logiki a ni doświadczenia ani w racjonalny sposób. Jest to nawyk psychiczny, który nabywamy w wyniku powtórzeń odpowiednich obserwacji Doświadczenie i pewne inne racje – kiedyś uważano, że Ziemia jest płaska
9 Potoczna teoria obserwacjiJak widzimy? Składniki ludzkiego oka: Soczewka Siatkówka Przetwarzanie obrazu, czyli mózg – kora mózgowa Zakładamy, że normalni obserwatorzy spoglądający na ten sam przedmiot lub scenę z tego samego miejsca „widzieliby” tę samą rzecz Ograniczymy się do wzroku, ale równie dobrze można posłużyć się innymi zmysłami 2 obserwatorów nie musi doznawać identycznych wrażeń wzrokowych
10 Doznania wzrokowe nie wywołane obrazami siatkówkowymiObserwatorzy obserwują ten sam obraz – czyli widzą tę samą rzecz. 1 Obrazek można widzieć na 2 sposoby, a po dłuższej chwili obraz wydaje się zmieniać – i to nie zależy od obrazu na naszej siatkówce, tylko od tego co się dzieje w naszej korze mózgowej 2 dla kogoś kto widział schody, to są schody dla kogoś kto nie, to jest zbiór linii Wnioski: na to widzimy składa się oprócz obrazu na dnie oka „siatkówki” stan naszego umysłu, który zależy od naszego kulturowego wychowania, wiedzy, oczekiwań Teleskop Galileusza – nikt nie widział tego co on, Zdjęcia Rentgena
11 Skup wzrok na krzyżu pośrodku obrazka, po chwili zauważysz, że poruszająca się czerwona kropka robi się zielona! A tu nas oszukuje sam mózg z siebie Popatrz na krzyż trochę dłużej i zauważysz, że wszystkie kropki z wyjątkiem zielonej znikają.
12 Teoria a zdania obserwacyjneZdania obserwacyjne muszą być formułowane w języku jakiejś teorii: „Uwaga! Wiatr spycha wózek dziecinny do przepaści” „Ten gaz nie chce się palić” Zdania obserwacyjne są wyrażane w jeżyku jakiejś teorii i są co najwyżej tak precyzyjne, jak precyzyjna jest struktura pojęciowe czy teoretyczna danej teorii. Siła – ściśle zdefiniowana w fizyce „Siła rozumowania” już nie
13 Teoria a zdania obserwacyjne cd.Teorie ścisłe i jasno sformułowane są niezbędnym warunkiem precyzyjnych zdań obserwacyjnych. Teorie ściśle poprzedzają obserwację - to sprzeczne z indukcjonistyczną tezą, że wiele podstawowych pojęć uzyskuje znaczenia dzięki obserwacji Siła huraganu jest pojęciem nieprecyzyjnym i nie nadaje się na zdanie obserwacyjne Teoria kolorów – nie da się stworzyć np.. Pojęcia czerwieni metodą indukcyjną
14 Teoria a zdania obserwacyjne cd.Aby wykazać poprawność zdania obserwacyjnego należy się odwołać do teorii, a im silniej chcemy je udowodnić, tym obszerniejsza wiedza teoretyczna będzie potrzebna. Stoi to w sprzeczności z poglądem, że aby wykazać prawdziwość pewnego problematycznego zdania obserwacyjnego, musimy odwołać się do zdań obserwacyjnych, które są bardziej niezawodne od poprzednich, lub być może do praw wyprowadzonych z nich metodą indukcyjną Nauczyciel i kreda Na wysokiej górze woda będzie wrzeć, ale nie będzie się nadawać do zrobienia herbaty Z Historii: czasy Kopernika wielkość planety Wenus – powinna się zmieniać wielkość, ale ją „obalono” nie wiedziano, że nie można ocenić wielkości małych źródeł światła I elektrostatyka – pręty lepkie – zastąpiono pojęcia „siłami przyciągania i odpychania”
15 Rola teorii w obserwacji i eksperymencieObserwację i eksperymenty przeprowadza się, aby poddać sprawdzeniu jakąś teorię lub rzucić na nią nieco światłą i należy utrwalać tylko takie obserwacje Błędne i niezupełne teorie naukowe mogą dawać fałszywe wskazówki obserwatorowi. Problemy takie należy rozwiązywać poprzez doskonalenie i rozszerzanie naszych teorii, nie zaś poprzez zapisywanie nieskończonej listy bezcelowych obserwacji Małżowiny usze, antynoble, Doświadczenie Hertza – fale elektromagnetyczne – rozmiary laboratorium – nieistotny czynnik okazał się ważny
16 Oddzielenie teorii od obserwacjiTeorie tworzone są licznie i na różne sposoby: Przypadkiem Poprzez długi proces obserwacji i rachunków Oddzielenie odkrycia teorii od obserwacji nadal powoduje, że obserwacje są na podstawie teorii a zatem, są obalalne Współcześni indukcjoniści nie wyznają poglądu, że nauka wychodzi tylko i wyłącznie od obserwacji