1 ROLA ŚRODKÓW EUROPEJSKICH W ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM OŚRODKÓW REGIONALNYCHINSTYTUT GEOGRAFII SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ I GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ ZAKŁAD ANALIZY REGIONALNEJ Paweł Churski, Robert Perdał, Tomasz Herodowicz,

2 Plan prezentacji Absorpcja środków europejskich a proces rozwoju – cel, hipotezy badawcze, źródła Pozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce Analiza wielkości i struktury absorpcji środków europejskich w ośrodkach regionalnych Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno- gospodarczy ośrodków regionalnych

3 Absorpcja środków europejskich a proces rozwojuCEL, HIPOTEZY BADAWCZE, ŹRÓDŁA

4 Absorpcja środków europejskich a proces rozwoju – cel i hipotezy badawczeOśrodki regionalne – miejsce w procesie polaryzacji rozwoju: duża skala koncentracji ludności i działalności gospodarczej przedmiot szczególnego zainteresowania polityki spójności, w tym polityki miejskiej: wymiar wewnętrzny, wymiar zewnętrzny, (Pakiet legislacyjny , 2013; Założenia Krajowej Polityki Miejskiej… 2013; Krajowa Polityka Miejska – projekt, 2015). Źródło: Ośrodki regionalne a nowe podejście do polityki spójności: wyrównywanie  efektywność = uzasadnienie wzrostu koncentracji poziom zróżnicowania rozwoju akceptowalny politycznie i społecznie, reorientacja podstaw teoretycznych i praktyki polityki rozwoju, (Faludi 2006; Molle 2007, Gorzelak, 2009; Rodriguez-Pose, 2014, Sixth Report on Economic… 2014). Źródło: World Bank Reports.

5 Absorpcja środków europejskich a proces rozwoju – cel i hipotezy badawczeOśrodek regionalny vs. region: Tworzenie i wzmacnianie czynników sprzyjających: rozprzestrzenianiu się efektów rozwojowych z obszarów ich polaryzacji na obszary otaczające (poprawa spójności terytorialnej) absorpcji rozwoju przez obszary otaczające (poziom i warunki życia, stopień otwarcia, możliwości adaptacyjne, posiadane zasoby endogeniczne (Villaverde 2006; Braghina i in. 2008; Spolaore i Wacziarg 2009, Romer 1986, 1990, 1994; Lucas 1988, Krugman 1991, 1995; Gaustella i Timpano 2010, Christofakis i Papadaskalopoulos 2011, Smętkowski 2011, Wójcik i Herbst 2011; Zaucha i inni, 2015). (Keeble 1999a, b; Asheim i in. 2011). peryferia wstępujące Źródło: T.Czyż, 2002. Brak skuteczności interwencji prowadzący do: zbyt dużej koncentracji absorpcji w ośrodkach regionalnych, niewłaściwego ukierunkowania inwestycji na obszarach peryferii (renta infrastruktury) uzależnienia technologicznego, drenażu kapitału ludzkiego, (Meijers i in. 2007, Coorado i in. 2009, Kamps i in. 2009). peryferia zstępujące Źródło:

6 Absorpcja środków europejskich a proces rozwoju – cel i hipotezy badawczeplace base policy + territorial cohesion economic and social convergence (space capitals) (Faludi, 2006; Barca, 2009; Barca et al., 2012; McCann and Varga, 2015; Partridge et al., 2015; Zaucha et. al, 2015). ”…space plays a significant role in the process of economic growth and convergence…” (J. Viillaverde, 2006, p. 131). Regional policies, should be significantly location-based. (Rodrigeus-Pose , 2013) Źródło: P.Churski et al, 2014. Efekty dotychczasowej interwencji rozwojowej wspieranej środkami europejskimi nie są satysfakcjonujące zwłaszcza w zakresie rezultatów i oddziaływania. (Spilanis et all., 2013; Maynou et al., 2014; Rodriguez-Pose and Garcilazo, 2015). Potrzeba obiektywnej analizy i ewaluacji podjętych działań zmierzająca do poszukiwania nowych lepszych rozwiązań programowych i operacyjnych. (Bachtler and Ferry, 2015; Brandsma and Kancs, 2015). Źródło: P.Churski, R.Perdał, A.Borowczak, 2014.

7 Absorpcja środków europejskich a proces rozwoju – cel i hipotezy badawczeCEL: Określenie roli absorpcji środków europejskich w rozwoju ośrodków regionalnych w Polsce HIPOTEZY: Absorpcja środków europejskich w istotny sposób kształtuje poziom rozwoju ośrodków regionalnych. Wykorzystanie europejskich środków publicznych ukierunkowane jest przede wszystkim na realizację dużych projektów infrastrukturalnych podnoszących poziom życia mieszkańców miasta (wymiar wewnętrzny polityki miejskiej). Proces absorpcji środków europejskich przez ośrodki regionalne determinuje ich sytuację budżetową. ŹRÓDŁA: Ogólnopolskie badanie ankietowe: Rola środków europejskich dla rozwoju miejskich ośrodków regionalnych i subregionalnych Polski – 10 lat członkostwa w Unii Europejskiej oraz dane BDL GUS i portalu MOJAPOLIS.pl.

8 Pozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno- gospodarczego w Polsce

9 Pozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polscewyjściowy zbiór zmiennych  61 redukcja metodą wydzielania cech diagnostycznych Z. Hellwiga  15 zmiennych analiza stanu poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w 2004 i 2013 r. – metoda wzorca rozwoju analiza zmian poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w latach – wskaźniki dynamiki 15 zmiennych dla okresu (2004=100%) analiza skupień metodą k-średnich (k=3) na wartości wskaźnika syntetycznego (odległość od wzorca rozwoju)

10 Pozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polscemetoda wzorca rozwoju (odległości od wzorca) zmienne standaryzowane wyznaczenie wzorca i antywzorca rozwoju

11 Pozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polscewyznaczenie odległości każdego powiatu od wzorca rozwoju wyznaczenie dla każdego powiatu syntetycznego miernika poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego

12 Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów w PolscePozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów w Polsce źródło: opracowanie własne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS, 2015.

13 Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego 18 miast w PolscePozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego 18 miast w Polsce Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS, 2015.

14 Pozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w PolsceDynamika zmian poziom rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów w Polsce Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS, 2015

15 Pozycja ośrodków regionalnych na tle poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w PolsceKlasyfikacja ośrodków regionalnych w Polsce pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego poziom rozwoju 2004 2013 379 powiatów 18 miast WYSOKI Białystok, Gdańsk, Katowice, Kraków, Łódź, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra Warszawa Białystok, Gdańsk, Katowice, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra Kraków, Poznań, Warszawa, Wrocław Gdańsk, Kraków, Lublin, Rzeszów, Toruń, Wrocław Lublin, Łódź, Wrocław PRZECIĘTNY Bydgoszcz, Gorzów Wlkp., Kielce, Lublin Gdańsk, Katowice, Kraków, Poznań, Wrocław Bydgoszcz, Gorzów Wlkp., Kielce Gdańsk, Katowice, Lublin, Olsztyn, Opole, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Zielona Góra Białystok, Bydgoszcz, Gorzów Wlkp., Katowice, Kielce, Łódź, Opole, Poznań, Szczecin, Warszawa Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Gorzów Wlkp., Kielce, Kraków, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Warszawa NISKI Białystok, Bydgoszcz, Gorzów Wlkp., Kielce, Lublin, Łódź, Olsztyn, Opole, Rzeszów, Szczecin, Toruń, Zielona Góra Białystok, Bydgoszcz, Gorzów Wlkp., Kielce, Łódź Olsztyn, Zielona Góra Katowice, Olsztyn, Opole, Zielona Góra Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS, 2015.

16 Analiza wielkości i struktury absorpcji środków europejskich w ośrodkach regionalnych

17 Liczba projektów współfinansowanych ze środków europejskich w ośrodkach regionalnych w latach na mieszkańców wartości bezwzględne Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, 2015.

18 Wartość projektów współfinansowanych ze środków europejskich w ośrodkach regionalnych w latach per capita wartości bezwzględne zł Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, 2015.

19 Struktura wartości projektów w układzie funduszy europejskich w ośrodkach regionalnych w latach per capita wartości bezwzględne zł * UM w Kielcach nie udostępnił danych z tego zakresu * UM w Kielcach nie udostępnił danych z tego zakresu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, 2015.

20 Struktura wartości projektów w układzie programów europejskich w ośrodkach regionalnych w latach per capita wartości bezwzględne zł * UM w Kielcach udostępnił dane tylko dla okresu * UM w Kielcach udostępnił dane tylko dla okresu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, 2015.

21 Struktura wartości projektów w układzie kategorii interwencji w ośrodkach regionalnych w latach per capita zł wartości bezwzględne Miliardy zł * UM w Kielcach i Toruniu nie udostępniły danych z tego zakresu * UM w Kielcach i Toruniu nie udostępniły danych z tego zakresu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, 2015.

22 Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno-gospodarczy ośrodków regionalnych

23 Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno-gospodarczyAnaliza SWOT wpływu dostępu do środków europejskich na rozwój ośrodków regionalnych w świetle opinii samorządu terytorialnego SILNE STRONY I SZANSE MIASTO SŁABE STRONY I ZAGROŻENIA poprawa poziomu i warunków życia mieszkańców poprzez przede wszystkim realizację działań z zakresu polityki społecznej oraz poprawę warunków komunikacyjnych BYD; GDA; GOR; KIE; KRA; LUB; OLS; POZ; RZE; SZC; TOR; WAR; WRO; ZIE (14) wzrost zadłużenia budżetów lokalnych KRA; LUB; ŁÓD; OLS; POZ; RZE; WAR; WRO; ZIE (12) poprawa możliwości inwestycyjnych miasta i atrakcyjności inwestycyjnej jego obszaru BYD; GDA; KIE; KRA; LUB; ŁÓD; OLS; RZE; SZC; TOR; WRO; WAR nieefektywne i zmienne procedury administracyjne, w tym opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków o płatność BYD; KRA; LUB; ŁÓD; OPO; POZ; RZE; TOR WRO (9) wzrost konkurencyjności GDA; GOR; KIE; LUB; OLS; OPO; POZ; SZC; WAR; WRO; ZIE (11) uzależnienie od środków europejskich i ukierunkowania ich interwencji GDA; GOR; LUB; OLS; WRO; SZC; ZIE (7) poszerzenie możliwości wzmacniania bazy ekonomicznej GDA; KRA; LUB; ŁÓD; OPO; POZ; RZE; (8) wzrost bezrobocia GDA (1) poprawa atrakcyjności turystycznej GDA; SZC; ZIE (3) obniżenie konkurencyjności gospodarki POZ Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, 2015.

24 Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno-gospodarczyPoziom rozwoju społeczno-gospodarczego a absorpcja środków UE przez samorząd w ośrodkach regionalnych w Polsce Wartość współczynników korelacji liniowej K. Pearsona (na czerwono oznaczono współzależność istotną statystycznie na poziomie p<0,05)  wartość środków UE pozyskanych przez samorząd miasta wojewódzkiego wartość ogółem per capita poziom rozwoju społeczno-gospodarczego w 2013 r. na tle 379 powiatów 0,849 0,166 p=0,000 p=0,524 na tle 18 miast 0,600 0,005 p=0,011 p=0,984 zmiany poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w latach -0,002 -0,031 p=0,993 p=0,905 0,270 0,107 p=0,295 p=0,682 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, oraz BDL GUS, 2015.

25 Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno-gospodarczyWpływ absorpcji środków UE na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego równania regresji prostej dla wpływu wielkości absorpcji środków UE na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego poziom rozwoju miast w układzie wszystkich powiatów PR2013 = 0, ,000*UE ± 0,455 R2 = 0,68 sR2 = 0,66 (p<0,000) poziom rozwoju miast w układzie 18 miast PR2013 = 0, ,000*UE ± 0,102 R2 = 0,36 sR2 = 0,32 (p<0,01)

26 Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno-gospodarczyWpływ absorpcji środków UE na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego standaryzowane reszty z regresji Wrocław, Poznań, Kraków, Katowice – poziom rozwoju wyższy niż oczekiwany ze względu na poziom pozyskanych środków UE, zatem miasta te pozyskały relatywnie za mało w stosunku do swojego poziomu rozwoju – zatem poziom rozwoju zależał w dużej mierze od innych czynników niż środki europejskie, Z kolei Bydgoszcz, Kielce, Łódź, Białystok – pozyskały stosunkowo dużo, ale nie ma to odzwierciedlenia w poziomie rozwoju, czyli „przejadły” środki i nie ma efektu rozwojowego… ale to należy bardzo ostrożnie opowiedzieć bo te reszty standaryzowane są naprawdę małe – na odstające jednostki wskazuje się głównie przy wartości reszt standaryzowanych na poziomie +/- 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, oraz BDL GUS, 2015.

27 Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno-gospodarczyKlasyfikacja ośrodków regionalnych według poziomu rozwoju i wielkości absorpcji środków UE (wartość) OGÓŁEM POZIOM ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO W 2013 R. WYSOKI PRZECIĘTNY NISKI POZIOM ABSORPCJI ŚRODKÓW UE PRZEZ SAMORZĄD ( ) Warszawa Kraków, Poznań, Wrocław Gdańsk, Lublin, Toruń Białystok, Bydgoszcz, Łódź Katowice, Olsztyn, Opole, Rzeszów, Szczecin, Zielona Góra Gorzów Wlkp., Kielce Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego Rola środków europejskich…, oraz BDL GUS, 2015.

28 Wpływ absorpcji środków europejskich na rozwój społeczno-gospodarczyZmiana poziomu długu publicznego w latach 2006 – 2014 a absorpcja środków europejskich DŁUG PUBLICZNY WARTOŚĆ PROJEKTÓW Kraków r = 0,239 Zielona Góra Biały- stok Zielona Góra Kraków Katowice Katowice Białystok Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS i MOJAPOLIS.PL…, 2015.

29 Wnioski

30 Wnioski H1 Absorpcja środków europejskich w istotny sposób kształtuje poziom rozwoju ośrodków regionalnych. Proces absorpcji środków europejskich wykazuje istotny wpływ na kształtowanie rozwoju społeczno-gospodarczego ośrodków regionalnych w Polsce tylko w ujęciu wartości bezwzględnych. Wykorzystanie wskaźnika per capita skutkuje niedoszacowaniem faktycznego wpływu środków europejskich na efekty rozwojowe. PRZYKŁAD: Budowa odcinka 5 km drogi szybkiego ruchu na terenie Warszawy a realizacja takiej samej inwestycji w gminie Pikutkowo może mieć identyczną wartość, a zdecydowanie różną skalę oddziaływania mierzoną liczbą mieszkańców.

31 Wnioski H2 Wykorzystanie europejskich środków publicznych ukierunkowane jest przede wszystkim na realizację dużych projektów infrastrukturalnych podnoszących poziom życia mieszkańców miasta (wymiar wewnętrzny polityki miejskiej). Dostęp do środków UE w przeważającej części wykorzystywany jest przez samorząd ośrodków regionalnych do realizacji najbardziej kosztownych inwestycji z zakresu ochrony środowiska i transportu. Projekty te są wskazywane przez samorząd jako najważniejsze dla procesu rozwoju miasta. Dotyczą one głównie poprawy poziomu życia domykając się tym samym w zakresie wewnętrznego wymiaru polityki miejskiej. Aktywność samorządów badanych miast w ograniczonym stopniu dotyczy przedsięwzięć z zakresu zewnętrznego wymiaru polityki miejskiej co nie sprzyja kształtowaniu spójności wewnętrznej regionu. Należy jednak pamiętać, że ten zakres aktywności nie należy wprost do zadań własnych samorządu lokalnego i powinien stanowić obszar współpracy między samorządem: regionalnym, miast głównych i gmin je otaczających.

32 Wnioski H3 Proces absorpcji środków europejskich przez ośrodki regionalne determinuje ich sytuację budżetową. Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują na brak istotnego związku między poziomem długu publicznego budżetów samorządów ośrodków regionalnych w Polsce, a wartością projektów realizowanych przy wsparciu środków europejskich. Zidentyfikowana sytuacja pozwala stwierdzić, że dostęp do środków europejskich należy traktować jedynie jako jeden z wielu czynników determinujących sytuację budżetową samorządów największych miast w Polsce, jak się okazuje nie najistotniejszym.

33 Wydział Nauk Geograficznych i GeologicznychInstytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Zakład Analizy Regionalnej DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Rola środków europejskich w rozwoju społeczno-gospodarczym ośrodków regionalnych Paweł Churski, Robert Perdał, Tomasz Herodowicz,