1 Instytut Pielęgniarstwa PWSZ w SanokuMgr Elżbieta Cipora Żylaki kończyn dolnych Varices extremitatum inferiorum.
2 Istota żylaków Żylakami kończyny dolnej nazywamy rozszerzenie, wydłużenie i skłębienie żył podskórnych w zakresie żyły odpiszczelowej w około 85% i żyły odstrzałkowej w 15%. Przyczyną żylaków jest wrodzona niewydolność zastawek żylnych w kończynach dolnych objawiająca się po okresie pokwitania, kiedy niewydolne zastawki żylne, zarówno w układzie żył powierzchownych, jak i przeszywających, przyczyniają się do cofania wstecznego krwi żylnej z układu głębokiego. Cofająca się krew rozszerza żyły na trwałe powodując rozwój żylaków.
3 Objawy Początkowo żylaki nie wywołują większych dolegliwości poza uczuciem ciężaru i rozpierania tkanek kończyn podczas stania i siedzenia. Może pojawiać się obrzęk wokół kostek i na grzbiecie stopy przemijający po wypoczynku nocnym. Stopniowo objawy te nasilają się, pojawiają się zmiany barwnikowe na skórze goleni. Długotrwała obecność żylaków prowadzi do powikłań.
4 Powikłania żylaków 1. Zakrzepica żył powierzchownych (zakrzepowe zapalenie żył) W miejscu istniejącego wcześniej żylaka pojawia się twarde, bolesne zgrubienie z obrzękiem skóry ponad skrzepem, towarzyszą temu również często inne objawy zapalenia. Zakrzepowe zapalenie żył spotykamy też na kończynach górnych, głównie w wyniku zakażenia z wprowadzonego do żyły cewnika lub igły do trwałej kroplówki. Postępowanie pielęgniarki : unieruchomienie chorego w łóżku, ułożenie kończyny w pozycji przeciw obrzękowej, najlepiej na szynie Browna, miejscowe stosowanie okładów wysychających np. z Riwanolu, w razie potrzeby stosowanie łagodnych środków przeciwbólowych, podawanie sulfonamidów lub antybiotyków jeżeli skrzepowi towarzyszą miejscowe objawy zapalenia.
5 Powikłania żylaków 2. Zakrzepowe zapalenie żył głębokich (thrombophlebitis profunda) Występuje najczęściej w żyłach goleni lub uda, rzadziej w obrębie żyły biodrowej. Objawy : obrzęk, bolesność, niekiedy może powstać zakrzepica bezobjawowa kończyny, której pierwszym i często ostatnim objawem jest zator tętnicy płucnej. Postępowanie w zakrzepicy goleni i uda : kończyna uniesiona powyżej poziomu serca, podawanie heparyny w ilości mg co 4 godziny przez 2 dni, następnie podawanie doustnie Synkumaru do obniżenia wskaźnika protrombinowego do 30%, po ustąpieniu ostrych objawów założenie na kończynę opaski elastycznej i stopniowe chodzenie. Postępowanie w zakrzepicy żył biodrowych (2 warianty) : we wczesnym okresie (do 6 dni) można wyciąć zakrzeplinę z żyły, można zastosować leczenie fibrynolityczne za pomocą streptokinazy.
6 Powikłania żylaków 3. Krwotok z żylakaWystępuje najczęściej u ludzi starszych z cienką skórą i dużymi żylakami na skutek nawet niewielkiego urazu. Objawy : pęknięcie żylaka jest często bezbolesne, krew wycieka cienką strużką i nie ma tendencji do samoistnego zatrzymania. Postępowanie : ułożenie kończyny w pozycji przeciw obrzękowej, miejscowy opatrunek uciskowy.
7 Powikłania żylaków 4. Zespół pozakrzepowy.Występuje wiele miesięcy lub lat po przebyciu zakrzepowego zapalenia żył głębokich. Po wielu miesiącach od przebycia ostrego zapalenia żyła ulega rekanalizacji jako sztywna rura, w której w pozycji stojącej i siedzącej krew cofa się ku dołowi, napiera na zastawki żył przeszywających na goleni, niszczy je i wywiera znaczne ciśnienie na skórę. Początkowo powstaje jej przebarwienie i zanik, a następnie nie gojące się owrzodzenia. Cała kończyna może być obrzęknięta. Postępowanie : przeszczepy skóry na owrzodzenia, zakładanie opaski sprężystej od palców stopy do kolan (opaskę taką nosi chory całe życie, nawet po wygojeniu się owrzodzenia), zapobieganie rozwinięciu się zespołu (działania jak w profilaktyce żylaków).
8 Leczenie żylaków kończyn dolnychJest zwykle chirurgiczne i polega na operacyjnym usunięciu układu żył powierzchownych. Stosuje się również z dużym powodzeniem krioterapię. Leczenie chirurgiczne nie zapobiega całkowicie nawrotom choroby, dlatego wskazana jest profilaktyka zapobiegająca zastojowi żylnemu w kończynach.
9 Przygotowanie do zabiegu i opieka pooperacyjnaPrzygotowanie rutynowe + dokładne wyznaczenie przebiegu żylaków na kończynie. Opieka pooperacyjna : przez 24 godziny po zabiegu kończyny dolne ułożone powyżej poziomu serca, prowadzenie profilaktyki zapobiegającej zastojowi żylnemu : - wczesne uruchomienie chorego po operacji, - układanie operowanej kończyny w pozycji przeciw obrzękowej w czasie leżenia w łóżku, - ruchy zgięcia podeszwowego i grzbietowego stopy co min. w czasie leżenia, - noszenie w ciągu dnia pończoch elastycznych obejmujących stopę przez okres 3 miesięcy po operacji, - profilaktyka przeciw obrzękowa- leżenie 2-3 razy w ciągu dnia przez min. Z nogami ułożonymi wyżej, pod kątem