1 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Marek Goleń

2 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Zagospodarowanie odpadów komunalnych po zmianach ustawowych Jak nie utopić publicznych pieniędzy w śmieciach?

3 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Skróty UoZ(2011) – Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw UoU(1996) – Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach UoO(2001) – Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach

4 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Podstawowy cel reformy Ustawa (UoZ(2011)) dokonuje w zakresie swojej regulacji wdro ż enia dyrektywy Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie sk ł adowania odpadów oraz dyrektywy 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylaj ą cą niektóre dyrektywy UoU(1996) art. 3b ust. 1 – „Gminy s ą obowi ą zane osi ą gn ąć do dnia 31 grudnia 2020 r.: poziom recyklingu i przygotowania do ponownego u ż ycia nast ę puj ą cych frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szk ł a w wysoko ś ci co najmniej 50% wagowo; poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u ż ycia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysoko ś ci co najmniej 70% wagowo.” UoU(1996) art. 3c ust. 1 – „Gminy s ą obowi ą zane ograniczy ć mas ę odpadów komunalnych ulegaj ą cych biodegradacji przekazywanych do sk ł adowania: do dnia 16 lipca 2013 r. – do nie wi ę cej ni ż 50% wagowo ca ł kowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ą cych biodegradacji przekazywanych do sk ł adowania, do dnia 16 lipca 2020 r. – do nie wi ę cej ni ż 35% wagowo ca ł kowitej masy odpadów komunalnych ulegaj ą cych biodegradacji przekazywanych do sk ł adowania – w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.”

5 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Podstawowy instrument motywowania gmin UoU(1996) Rozdział 4d – Kary pieniężne Kary dla gmin nie wykonujących obowiązków wynikających z dyrektyw unijnych zapisanych w art. 3b i 3c –stawka zależna od rozporządzenia wydanego na podstawie art. 290 ustawy Prawo ochrony ś rodowiska za każdą ponadnormatywną tonę odpadów, których zgodnie z rozporządzeniami wydawanymi na podstawie art. 3b i 3c UoU(1996) nie uda się gminie odzyskać (surowce wtórne) lub którą gmina wyśle do składowania (odpady ulegające biodegradacji) (art. 9z ust. 2) Powyższe kary nakłada wojewódzki inspektor ochrony ś rodowiska (art. 9zb ust. 2), a zasilają one właściwy terytorialnie wojewódzki fundusz ochrony ś rodowiska i gospodarki wodnej (art. 9zd ust. 3). „Wojewódzki inspektor ochrony ś rodowiska mo ż e zawiesi ć zap ł at ę kary pieni ęż nej na okres konieczny do podj ę cia dzia ł a ń naprawczych, nie d ł u ż szy jednak ni ż 5 lat, w przypadku przedstawienia przez gmin ę udokumentowanego wniosku dotycz ą cego podj ę tych dzia ł a ń naprawczych zmierzaj ą cych do usuni ę cia przyczyny na ł o ż enia tej kary. Po usuni ę ciu przyczyn na ł o ż enia kary pieni ęż nej kara ta podlega umorzeniu; w przypadku nieusuni ę cia przyczyn kara ta podlega ś ci ą gni ę ciu.” (art. 9ze ust. 2 i 3)

6 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Stosowane sposoby działania Do 16 lipca 2013 r. należy zredukować składowanie 50% masy odpadów ulegających biodegradacji! Kompostowanie frakcji podsitowej nie daje kompostu! Można spalić odpady zmieszane, ale jeśli zawierają odpady organiczne jest to bardzo drogie (palenie wody), a przy okazji spalą się również surowce wtórne, które należy odzyskać do 2020 r.

7 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Skuteczność sortowni „Niekiedy podejmowano budowę sortowni odpadów zmieszanych jako samodzielnej instalacji do odzysku surowców wtórnych, co jest technologicznie i środowiskowo nieuzasadnione, bowiem frakcja surowca uzyskana przy sortowaniu odpadów zmieszanych wynosi ok. 8%, co nie stanowi znaczącego udziału. Poza tym jakość odpadów pozyskiwanych w takiej sortowni nie zawsze pozwala na dalsze przetworzenie.” Źródło: Ministerstwo Środowiska, Założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz o zmianie niektórych innych ustaw, projekt z dnia 19 lipca 2010 r., s.10, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2011_01/648f872f71afa7a6f9da3b891f73a582.pdf

8 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Odpady przypisane do instalacji regionalnych Przedsiębiorca lub gminna jednostka organizacyjna, którzy nie przekazują odebranych od wła ś cicieli nieruchomo ś ci zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów zielonych oraz pozostało ś ci z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych – podlegają karze pieni ęż nej w wysoko ś ci od 500 zł do 2 000 zł za pierwszy ujawniony przypadek. – art. 9x ust. 1 pkt. 3 oraz art. 9y ust. 1 pkt. 3 UoU(1996) Drugi stwierdzony przypadek jest podstawą do wykreślenia z rejestru działalności regulowanej – czyli zakazania działalności. – art. 9j ust. 2 pkt. 4 UoU(1996), art 9k pkt. 2)

9 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Hermetyczne regiony „Zakazuje się zbierania oraz przetwarzania: 1) zmieszanych odpadów komunalnych, 2) odpadów zielonych, 3) pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania – poza regionem gospodarki odpadami komunalnymi, na którym zostały wytworzone.” – art. 9 ust. 6 UoU(2001) „Zakazuje się przywozu na obszar regionu gospodarki odpadami komunalnymi odpadów, o których mowa w ust. 6, wytworzonych poza obszarem tego regionu.” – art. 9 ust. 7 UoU(2001)

10 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Definicja regionalnej instalacji W projekcie rządowym tej definicji w ogóle nie było. Wprowadzono ją dzięki usilnym staraniom przedstawicieli marszałków województw, ale w innym kształcie, niż o to zabiegali. art. 3 ust. 3 pkt. 15c UoO(2001): „Ilekroć w ustawie jest mowa o regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych – rozumie się przez to zakład zagospodarowania odpadów o mocy przerobowej wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 tys. mieszkańców, spełniający wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii, o której mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska oraz zapewniający termiczne przekształcanie odpadów lub: a) mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielanie ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku, b) przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz wytwarzanie z nich produktu o właściwościach nawozowych lub środków wspomagających uprawę roślin, spełniającego wymagania określone w przepisach odrębnych, c) składowanie odpadów powstających w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych o pojemności pozwalającej na przyjmowanie przez okres nie krótszy niż 15 lat odpadów w ilości nie mniejszej niż powstająca w instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych.”

11 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Przeznaczenie regionalnych instalacji W świetle przedstawionych definicji regionalne instalacje mają służyć do zagospodarowania: –zmieszanych odpadów komunalnych, –odpadów zielonych, –pozostałości z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania i zgodnie z przepisami wyłącznie w instalacjach regionalnych będzie możliwe zagospodarowywanie tych kategorii odpadów. Pozostałe kategorie odpadów pochodzących z selektywnej zbiórki u źródła można zagospodarować w innych instalacjach. W świetle celów unijnej polityki w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi oraz przedstawionych nowych definicji prawa polskiego budowa nowych regionalnych instalacji będzie raczej stratą pieniędzy publicznych (z wyjątkiem kompostowni odpadów zielonych i w bardzo ograniczonym zakresie spalarni), ponieważ instalacje te w bardzo małym stopniu realizują zasadę 3R (reduce, reuse, recycle). Ponadto brak zasad finansowych w zakresie odpłatności za unieszkodliwianie odpadów przy jednoczesnym obowiązku przyjmowania odpadów do unieszkodliwiania (art. 9l ust. 1 UoU(1996)) wystawia właściciela regionalnej instalacji na zbyt wielkie ryzyko finansowe w przypadku konkurencji lub w przypadku jej braku naraża klientów regionalnej instalacji na praktyki monopolistyczne.

12 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Selektywna zbiórka u źródła przydomowe kompostowniki Selektywna zbiórka musi zapewnić szybkie osiągnięcie wymogu redukcji składowania odpadów ulegających biodegradacji, a w perspektywie również wymogu odzysku surowców wtórnych. SYSTEM 3-WORKOWY frakcja bio (odpady z kuchni) frakcja (nie)higieniczna (odpady z łazienki) frakcja surowcowa (odpady pozostałe) biogazownia lub kompostownia paliwo alternatywne lub depolimeryzacja ręczne sortowanie i odzysk dyscyplina społeczna !!!

13 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Dyscyplina społeczna segregacji Bodźce ekonomiczne – art. 6k ust. 3 UoU(1996) pozwala różnicować wysokość opłat w zależności od stopnia segregacji. Intensywna i rzeczowa kampania informacyjna – ludzie muszą nie tylko wiedzieć co maja robić, ale też rozumieć, po co to robić. Kontrola społeczna – uczciwy sąsiad najlepiej zmotywuje do segregacji. Twarda egzekucja zasad zapisanych w regulaminie: –3 inches –przezroczyste worki –nalepki-ostrzeżenia –kategoryzowanie odpadów jako zmieszanych za najdrobniejsze uchybienia (i obciążanie finansowe jak za zmieszane) W wysokiej i średniej zabudowie sieć minisortowni osiedlowych jako opcja i potencjalny gwarant sukcesu

14 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Podsumowanie Miarą sukcesu lokalnej gospodarki odpadami po reformie będzie lokalne osiągnięcie poziomów odzysku surowców wtórnych i redukcja składowania odpadów ulegających biodegradacji, a nie fakt działania regionalnych instalacji, które z wyjątkiem kompostowni nie dadzą w tym zakresie pożądanych efektów. Regionalne instalacje są potrzebne nie jako cel reformy, ale jako przejściowy sposób radzenia sobie z odpadami zmieszanymi, których produkujemy za dużo. Tylko selektywna gospodarka odpadami ze szczególnym uwzględnieniem segregacji u źródła wszystkich odpadów ulegających biodegradacji (a nie tylko zielonych) pozwoli osiągnąć wymagane dyrektywami unijnymi oraz prawem polskim wymogi. W dziedzinie odpadów komunalnych poprzez dobrą organizację systemu osiągnąć można więcej, niż przez wielomilionowe, czy nawet miliardowe inwestycje.

15 IX Kongres Miast Polskich, Lubliniec 15-16 września 2011 r. Dziękuję za uwagę dr Marek Goleń adiunkt Katedra Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie ul. Madalińskiego, pok. 307, 309 tel.: +48 22 564 93 02 http://www.sgh.waw.pl/keifst/ e-mail: [email protected]