1 Izabella Nyka, Marek KrasuskiPodstawy procesu rehabilitacji z Kliniki Rehabilitacji AM w Warszawie p.o. Kierownika Kliniki: dr n med. Marek Krasuski

2 Rehabilitacja (łac. re - znów, na nowo, przeciw; habilis - sprawny, należyty, stosowny) jest nieodzowną składową rozwoju socjalnego każdego nowoczesnego kraju. Rehabilitacja oznacza zespól działań, którego celem jest przywrócenie lub kształtowanie u człowieka niepełnosprawnego utraconych optymalnych funkcji biologicznych, rodzinnych i społecznych. Rehabilitacja (lac. re - znów, na nowo, przeciw; habilis - sprawny, nale¿yty, stosowny) jest nieodzowna skladowa rozwoju socjalnego kazdego nowoczesnego kraju. Rehabilitacja oznacza zespól dzialan, którego celem jest przywrócenie lub ksztaltowanie u czlowieka niepelnosprawnego

3 Podstawy procesu rehabilitacjiMedyczny aspekt jest pierwszoplanowym działaniem całego procesu rehabilitacji. Rozwój metod diagnostycznych i leczniczych powoduje ratowanie życia i zdrowia w przypadkach bardzo trudnych, które jeszcze niedawno kończyły się śmiertelnie. Jednak nie zawsze udaje się w pełni przywrócić wszystkie funkcje człowieka do stanu wyjściowego. Coraz to większe grupy osób czasowo lub stale niepełnosprawnych stały się motorem dla rozwoju nowocześnie rozumianej rehabilitacji, jako wieloaspektowego szerokiego procesu społecznego.

4 Podstawy procesu rehabilitacjiTwórcami współczesnego, polskiego modelu rehabilitacji byli Profesorowie Wiktor Dega z Poznania i Marian Weiss z Konstancina. Polski model rehabilitacji zyskał akceptacje Biura Europejskiej Światowej Organizacji Zdrowia i w roku 1970 został uznany jako godny do naśladowania. Prof. dr hab. Marian Weiss ( ) Prof. dr hab. Wiktor Dega ( ) Prof. Dega i Weiss, Konstancin, 1963r

5 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja rozumiana jest jako ciągły, trwający proces społeczny, wynikający z działania różnych instytucji samorządowych, ogólnopaństwowych, charytatywnych i fundacji. Jej celem jest stworzenie takich warunków, by osoba niepełnosprawna mogła powrócić do pełni zdrowia, a w wypadku braku takiej możliwości, wykształciła właściwe mechanizmy kompensacyjne i adaptacyjne, które zastąpiłyby utracone funkcje organizmu.

6 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja powinna umożliwić szybki powrót osoby niepełnosprawnej do rodziny i całego społeczeństwa. Osiągniecie tego celu możliwe jest poprzez realizacje zadań rehabilitacji leczniczej, zawodowej i społecznej. Motorem rehabilitacji społecznej i zawodowej staje się wieloaspektowa, wczesna rehabilitacja lecznicza.

7 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja jest więc procesem wymagającym ciągłej dynamicznej integracji i wzajemnego przenikania się w zakresie postępowania leczniczego i działań społecznych, obejmujących niepełnosprawnych i sprawnych, kształcenia zawodowego i odpowiedniego postępowania pedagogicznego wśród osób niepełnosprawnych.

8 Podstawy procesu rehabilitacjiProcesem naturalnym w rozwoju społeczeństwa powinna być pełna integracja osób sprawnych i niepełnosprawnych. Ta wielowątkowość pojęcia rehabilitacji nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osób: po skomplikowanych, wielonarządowych urazach, ze schorzeniami prowadzącymi do dysfunkcji wielu organów, z trwałymi uszkodzeniami narządów, czy chorobami przewlekłymi.

9 Podstawy procesu rehabilitacjiUmocowaniem prawnym obecnego kształtu i funkcjonowania rehabilitacji jest m.in. ustawa z dn. 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.). Ustawa stanowi, że rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań (organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych, społecznych) zmierzających od osiągnięcia, przy współudziale tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej (art.7).

10 Podstawy procesu rehabilitacjiPod pojęciem rehabilitacji leczniczej (medycznej) rozumie się proces leczenia, który umożliwia przyspieszenie procesu naturalnej regeneracji i zmniejszenia fizycznych i psychicznych następstw choroby. Stały rozwój nowoczesnych technik diagnostycznych, leczniczych, stała kontrola procesu leczniczego, regeneracyjnego pozwala na ograniczenie skutków trwania choroby. Rehabilitacja lecznicza musi stymulować cały proces leczniczy głównie poprzez aktywność ruchową i psychiczną.

11 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacji psychiczna musi zawierać takie elementy, które doprowadzą do powstania profilaktyki inwalidztwa. Rehabilitacja psychiczna pozwala zachować wiarę osoby niepełnosprawnej w poprawę sytuacji zdrowotnej, rodzinnej i społecznej. W przypadku trwalej utraty niektórych funkcji organizmu, odpowiednie postępowanie psychologiczne musi doprowadzić do poznania i zaakceptowania swojego "nowego" ciała.

12 Podstawy procesu rehabilitacjiPodstawą rehabilitacji, a zwłaszcza trwałych uszkodzeń morfologicznych lub utraty funkcji organizmu są elementy kompensacyjne i adaptacyjne.

13 Podstawy procesu rehabilitacjiKompensacją nazywamy proces, który wyzwala naturalne możliwości zastępcze jakie istnieją w każdym organizmie żywym. Innymi słowy, kompensacja to zdolność do całkowitego lub częściowego wyrównania skutków działania czynników szkodliwych. Kompensacja dotyczyć może zaburzeń dynamicznych, statycznych, czynnościowych oraz statyczno-dynamicznych. Ze zjawiskiem kompensacji wiąże się proces adaptacyjny.

14 Kompensacja Przykładem kompensacji jest proces pojawiania się skrzywień wtórnych kręgosłupa w odcinku szyjnym i lędźwiowym w pierwotnej skoliozie odcinka piersiowego.

15 Podstawy procesu rehabilitacjiAdaptacją nazywamy umiejętność dostosowania się człowieka do warunków socjalnych i stanu morfologicznego, który trzeba przyjąć za utrwalony. Adaptacja umożliwia wiec przystosowanie się do zmniejszonej sprawności ważnych narządów w następstwie choroby lub urazu.

16 Adaptacja Przykładem adaptacji jest proces przystosowania się człowieka z porażeniami do pozycji siedzącej w wózku, dla zachowania możliwości poruszania się i samodzielnego funkcjonowania.

17 Podstawy procesu rehabilitacjiOdpowiednio sterowana lub wykorzystana adaptacja umożliwia uzyskanie jak najbardziej optymalnego wyniku końcowego leczenia. Za najważniejsze w procesie adaptacyjnym uważa się uzyskanie samodzielności życiowej; tej szeroko rozumianej, a wiec zarówno w czynnościach dnia codziennego, jak i w czynnościach zawodowych, społecznych i rodzinnych. Adaptacji czyli przystosowaniu podlega sfera duchowa (umysłowa) i organiczna człowieka.

18 Podstawy procesu rehabilitacjiPrzedmiotem rehabilitacji jest leczenie dysfunkcji organizmu będących następstwami zmian pourazowych, chorób spowodowanych wadami wrodzonymi, chorobami zapalnymi tkanki łącznej, chorobami ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, schorzeń narządu ruchu (chorób kości, stawów i mięśni), schorzeń onkologicznych, schorzeń układu oddechowego, schorzeń układu krążenia, chorób narządów zmysłu, a także współdziałanie w leczeniu chorób laryngologicznych, ginekologicznych, w położnictwie i w psychiatrii.

19 Podstawy procesu rehabilitacjiW realizacji procesu rehabilitacji wykorzystuje się szereg specjalistycznych metod i technik. Głównie zabiegi kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, metody hydrobalneologiczne, uzdrowiskowe oraz metody specjalne stworzone dla leczenia niektórych chorób, z wykorzystaniem indywidualnych technik opracowanych autorsko przez specjalistów fizjoterapii i lekarzy (metody Bobatów, Vojty, McKenzie’go, PNF, DBC i in.). Uzupełnieniem powyższych działań leczniczych jest psychoterapia, terapia logopedyczna i terapia zajęciowa.

20 Podstawy procesu rehabilitacjiStały rozwój nauk medycznych, potrzeby praktyczne i organizacyjne, powodują, że dla potrzeb rehabilitacji leczniczej powstają ośrodki specjalistyczne zajmujące się rehabilitacją ogólną, rehabilitacją narządu ruchu (wieloprofilową, traumatologiczną, ortopedyczną), rehabilitacją neurologiczną, reumatologiczną, onkologiczną, kardiologiczną i pediatryczną. Powstają też ośrodki rehabilitacji psychiatrycznej, rehabilitacji zawodowej, rehabilitacji dla osób upośledzonych umysłowo, ociemniałych czy niedosłyszących.

21 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja realizuje zasadę leczenia człowieka, a nie tylko jego chory narząd czy chorobę.

22 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja ściśle wiąże się z pojęciem osoby niepełnosprawnej

23 Niepełnosprawność Niepełnosprawność jest pojęciem złożonym i niejednoznacznym, o wielorakim wymiarze, dotyczącym głównie ograniczeń funkcjonalnych. Ma wymiar medyczny, socjalny, społeczny, prawny, socjologiczny, polityczny, ekonomiczny, statystyczny a także ustawodawczy. Najczęściej używa się tego określenia w stosunku do osób, które mają różnie nasilone dysfunkcje fizyczne bądź umysłowe.

24 Niepełnosprawność Pojęcie „osoby niepełnosprawnej” wprowadziła uchwalona 9 grudnia 1975r. przez Ogólne Zgromadzenie ONZ, Deklaracja Praw Osób Niepełnosprawnych. Prawa przedstawione w Deklaracji odnosi się do wszystkich osób niepełnosprawnych, jak i ich rodzin. W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła i przyjęła międzynarodową klasyfikację uszkodzeń, upośledzeń i niepełnosprawności.

25 Niepełnosprawność Uszkodzenie (impairment) oznacza utratę lub odstępstwo od normy w obrębie struktury lub funkcji anatomicznej, fizjologicznej lub psychologicznej człowieka. Upośledzenie (handicap) oznacza utratę lub ograniczenie możliwości uczestniczenia w życiu społeczeństwa, w tym samym stopniu co inni obywatele. Termin ten raczej uwidacznia konflikt pomiędzy osobą niepełnosprawną a jej środowiskiem, zwraca także uwagę na braki w środowisku i działaniach społecznych, dotyczących głównie informacji, komunikacji czy edukacji, które uniemożliwiają osobom niepełnosprawnym uczestnictwo na równych zasadach. Niepełnosprawność (disability) należy rozumieć jako ograniczenie lub brak zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób lub w zakresie uważanym za normalny dla człowieka, a wynikający z jakichkolwiek okresowych lub trwałych uszkodzeń.

26 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja społeczna jest procesem, który zmierza do przywrócenia samodzielności społecznej osobie, która jest jej pozbawiona, a tym samym znajduje się poza nawiasem normalnego życia społecznego. Celem rehabilitacji społecznej jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym uczestnictwa w życiu społecznym. Każdy członek społeczności ma prawo korzystać ze zdobyczy jakie to społeczeństwo wypracowało.

27 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja społeczna obejmuje też edukację osób zdrowych w zakresie koniecznym dla zrozumienia potrzeb osób niepełnosprawnych i akceptacji ich jako normalnych pełnoprawnych członków społeczeństwa. Proces ten musi objąć rodziny osób niepełnosprawnych, by jako pierwsze zaakceptowały osobę niepełnosprawną w domu i stworzyły jej korzystne warunki życia w rodzinie.

28 Podstawy procesu rehabilitacjiW sierpniu 1997 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych, która mówi, ze osoby niepełnosprawne maja prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. Karta zobowiązuje rząd do corocznego informowania Sejmu o podjętych działaniach w celu urzeczywistnienia praw osób niepełnosprawnych.

29 Podstawy procesu rehabilitacjiPodstawą rehabilitacji społecznej jest proces integracji osób sprawnych i niepełnosprawnych. Integracja obejmuje także sfery duchowe (wzajemne rozumienie i poszanowanie się) oraz fizyczne. W architekturze integracja polega na takim konstruowaniu form architektonicznych i urbanistycznych by były one na równi dostępne zarówno dla sprawnych jak i niepełnosprawnych.

30 Podstawy procesu rehabilitacjiDo podstawowych form rehabilitacji społecznej zalicza się uczestnictwo osób niepełnosprawnych w warsztatach terapii zajęciowej, turnusach rehabilitacyjnych i zespołach ćwiczeń fizycznych, usprawniających psychoruchowo, rekreacyjnych i sportowych oraz innych zespołach aktywności społecznej.

31 Podstawy procesu rehabilitacjiWarsztaty terapii zajęciowej są wyodrębnionymi organizacyjnie i finansowo placówkami, stwarzającymi osobom niepełnosprawnym możliwość udziału w rehabilitacji społecznej i zawodowej poprzez terapie zajęciową.

32 Podstawy procesu rehabilitacjiFormą aktywnej rehabilitacji są turnusy rehabilitacyjne. Zajęcia te maja na celu organizację aktywnego wypoczynku osób niepełnosprawnych, połączonego z usprawnianiem ruchowym, edukacyjnym i psychologicznym. Mają one na celu wyrobienie zaradności, pobudzanie i rozwijanie sprawności i poprawę sprawności ogólnej osób niepełnosprawnych.

33 Podstawy procesu rehabilitacjiWedług ustawy nr 123 z dn (i uzup.) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia określa na drodze rozporządzeń szczegółowe zasady tworzenia, działania i finansowania warsztatów terapii zajęciowej i turnusów rehabilitacji.

34 Podstawy procesu rehabilitacjiTurnusy rehabilitacyjne organizowane są przez: Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, Władze Samorządu lokalnego, Instytucje pozarządowe

35 Podstawy procesu rehabilitacjiRehabilitacja zawodowa zajmuje się przywróceniem zdolności do aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Możliwości zarobkowania, twórczego działania są naturalną potrzebą człowieka. Praca staje się główną determinantą jakości życia. Z kolei poprawa jakości życia sprzyja doskonaleniu jakości pracy.

36 Podstawy procesu rehabilitacjiRolą rehabilitacji zawodowej jest zrealizowanie poprzez naukę zawodu możliwego do wykonywania, przy istniejącej dysfunkcji osoby niepełnosprawnej. Może to być preorientacja zawodowa, czy kształcenie dzieci i młodzieży od podstaw, w zakresie pracy zawodowej.

37 Podstawy procesu rehabilitacjiCelem rehabilitacji zawodowej jest ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego. Rolą rehabilitacji zawodowej będzie też odpowiednie przystosowanie stanowisk pracy dla ludzi niepełnosprawnych, tworzenie warunków pracy chronionej, a w szczególnie trudnych sytuacjach stworzenie warunków do pracy chałupniczej czy pracy w oparciu o internet.

38 Podstawy procesu rehabilitacjiCelem rehabilitacji pedagogicznej jest ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego wykształcenia na poziomie elementarnym, zawodowym, licencjackim i wyższym. Rehabilitacja pedagogiczna ukierunkowana jest na dzieci, które nie mogą kształcić się w warunkach normalnych. Kształcenie może odbywać się w warunkach szkół integracyjnych, szkół specjalnych lub w domu dziecka. Rehabilitacja pedagogiczna powinna obejmować też dzieci zdrowe, by nauczyły się traktować potrzeby osób niepełnosprawnych w sposób naturalny, nauczyły się tolerancji i wzajemnego poszanowania praw.

39 Podstawy procesu rehabilitacjiWyniki procesu rehabilitacji wpływają na ocenę jakości życia. Bez wątpienia jakość życia związana jest też z poziomem gospodarczym kraju, warunkami życia całego społeczeństwa. Pojęcie jakości życia [Quality of Life (QoL)] jest niejednoznaczne. Wielu badaczy określa ten termin inaczej. W ocenie jakości życia bierze się pod uwagę rozmaite aspekty, takie jak odczucia fizyczne, zdrowotne, duchowe, społeczne, kulturowe, materialne, czy estetyczne. Dokonuje się oceny obiektywnej i subiektywnej jakości życia. Jakość życia to kategoria filozoficzna, obejmująca wartości materialne, niematerialne i duchowe.

40 Podstawy procesu rehabilitacjiDo pierwszych badaczy jakości życia ujmowanego od tej właśnie subiektywnej strony należy zaliczyć A.Campbella. Uważał on, że wskaźniki, które dotyczą warunków życia nie mogą zastąpić wskaźników dotyczących zadowolenia z życia. Campbell zaproponował siedmiostopniową skalę ocen, w celu określenia poziomu zadowolenia z następujących dziedzin życia: małżeństwo, życie rodzinne, zdrowie, sąsiedztwo, przyjaciele i znajomi, praca zawodowa i domowa, życie w USA, miejsce zamieszkania, standard życia, czas wolny, wykształcenie i jego przydatność, mieszkanie i bezpieczeństwo finansowe.

41 Podstawy procesu rehabilitacjiTwórcy Polskiej Szkoły Rehabilitacji, Dega i Weiss, nie nazwali oceny wyników leczenia w kompleksowej rehabilitacji wartością jakości życia (QoL), ale poprawą zdrowia i warunków funkcjonowania (oceną funkcjonalną leczenia). Znalezienie pracy w nowych warunkach egzystencji (po amputacji, z porażeniem lub niedowładem kończyn), odnalezienie wartości życia rodzinnego, akceptacja przez rodzinę osoby niepełnosprawnej nie są niczym innym jak właśnie dążeniem do dobrostanu fizycznego i duchowego i poprawieniem swojej jakości życia.

42 Miejsce rehabilitacji w ochronie zdrowia

43 Miejsce rehabilitacji w ochronie zdrowia

44 Miejsce rehabilitacji w ochronie zdrowia

45 Dziękuję za uwagę ! Oscar Pistorius