1 J. Holka-Pokorska, M. Jarema Sesja 09-06 J. Holka-Pokorska, M. Jarema III Klinika Psychiatrii, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie POZIOM WSKAŹNIKA KORTYZOL/SIARCZAN DEHYDROEPIANDROSTERONU (DHEA-S), A NASILENIE OBJAWÓW NEGATYWNYCH U MĘŻCZYZN CHORYCH NA SCHIZOFRENIĘ WPROWADZENIE: Wskaźnik kortyzol/DHEA-S służy za narzędzie oceny efektywności biologicznej endogennego siarczanu dehydroepiandrosteronu, będąc narzędziem bardziej informatywnym, niż pomiar samego stężenia DHEA lub DHEA-S. Pomiar wskaźnika kortyzol/DHEA-S jest wykorzystywany najczęściej w ocenie efektu przeciwstresowego DHEA/S, wynikającego z wzajemnego antagonizmu czynnościowego z kortyzolem (Bauer 2008, van Broekhoven 2003, Ritsner 2005, Gallagher 2006, Thomas 1994). Podwyższony poziom wskaźnika kortyzol/DHEA lub/i wskaźnika kortyzol/DHEA-S jest związany z wyższym poziomem niepokoju u mężczyzn bez rozpoznania zaburzeń psychicznych (van Niekerk 2001), jest podwyższony u chorych z rozpoznaniem depresji (Michael 2000, Young 2002) oraz podwyższony u pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii (Ritsner 2004). Z drugiej strony wykazano, że u chorych na schizofrenię podwyższone wartości wskaźnika kortyzol/DHEA(S) mogą być związane z lepszą odpowiedzią na leczenie przeciwpsychotyczne (Ritsner 2005). Niektórzy autorzy uważają, że podwyższony wskaźnik kortyzol/DHEA(S) u chorych na schizofrenię może być związany z osłabioną odpowiedzią na stres (Kimonides 1998, Boudarlene & Legros 2002), co może prowadzić do zwiększonej wrażliwości układu nerwowego na wszelkiego rodzaju uszkodzenia (Majewska 1992), dysregulacji neurotransmisji (Akwa & Baulieu 2000). To z kolei może łączyć się z postępującą deterioracją funkcjonowania poznawczego, emocjonalnego oraz społecznego u chorych na schizofrenię (Johnson 2002, Ritsner 2004). CEL BADANIA: Celem badania była analiza korelacji pomiędzy poziomem wskaźnika kortyzol/DHEA-S, a nasileniem objawów negatywnych schizofrenii u mężczyzn chorujących na schizofrenię. METODA: Badaniem objęto grupę 55 mężczyzn chorych na schizofrenię, w wieku lat, leczonych olanzapiną w monoterapii. Nasilenie obj. psychopatologicznych u badanych oceniano przy użyciu skali PANSS oraz SANS. WYNIKI: Wykazano, że wskaźnik kortyzol/DHEA-S pozytywnie korelował z wynikiem w kategorii ‘niezwykłych treści myślowych’ skali PANSS (r =0,277, p<0,05); wynikiem podskali alogii skali SANS (r=-0,308, p<0,05) oraz wynikami w poszczególnych kategoriach skali SANS tj. zubożeniem ekspresji mimicznej(r=-0,294, p<0,01), zablokowaniem wypowiedzi (r=-0,34, p<0,05) oraz zdolnością odczuwania intymności i bliskości (r=-0,269, p<0,05). Zatem wartości wskaźnika kortyzol/DHEA-S korelowały z niektórymi kategoriami skali SANS, które odzwierciedlają poziom reaktywności emocjonalnej oraz bogactwo życia emocjonalnego (zdolność odczuwania intymności i bliskości, zubożenie ekspresji mimicznej), przy czym nasilniejszą korelację (na poziomie istotności statystycznej p=0,004) obserwowano jedynie dla kategorii ‘zubożenia ekspresji mimicznej’. Dodatkowo wartość wskaźnika kortyzol/DHEA-S korelowała z wynikiem całkowitym podskali alogii, która ocenia objawy negatywne odzwierciedlone w zakresie komunikacji werbalnej (zubożenie ilości wypowiedzi, ich treści oraz spontaniczności komunikatów werbalnych). Dodatkowo ujawniono, że wiek oraz długość trwania choroby bardzo istotnie korelowały ze stężeniem DHEA-S w surowicy. Dla wieku odnotowano korelację (r= -0,541, p=0,000), a dla długości trwania choroby (r=- 0,467, p=0,000). Natomiast ani dawka olanzapiny, ani ilość miesięcy kuracji olanzapiną, nie korelowały ze stężeniem DHEA-S. Wynik sugerujący, że stężenie DHEA-S w sposób odwrotnie proporcjonalny zależy od wieku oraz długości trwania choroby nie stanowi zaskoczenia, gdyż jak wiadomo stężenie DHEA-S wraz z wiekiem spada, a prawidłowość taka klinicznie zaczyna się ujawniać zarówno u mężczyzn jak i kobiet, po przekroczeniu roku życia, aby wieku lat stanowić 20% stężenia osoby 20 letniej (Bancroft 2009). Jeśli weźmie się jednak pod uwagę możliwość wpływu zastosowania olanzapiny na indukowanie zmian stężenia DHEA-S w surowicy, to fakt braku powiązań stężenia DHEA-S z długością trwania kuracji olanzapiną, ani też dawką stosowanej olanzapiny wydaje się intrygujący. WNIOSKI: Wartości wskaźnika kortyzol/DHEA-S korelowały pozytywnie z tymi kategoriami skali SANS, które odzwierciedlają poziom reaktywności emocjonalnej oraz bogactwo życia emocjonalnego tj. zdolność odczuwania intymności i bliskości, zubożenie ekspresji mimicznej. Dodatkowo wartość wskaźnika kortyzol/DHEA-S korelowała z wynikiem całkowitym podskali alogii, która ocenia objawy negatywne odzwierciedlone w zakresie komunikacji werbalnej tj. zubożenie ilości wypowiedzi, treści wypowiedzi oraz spontaniczności komunikatów werbalnych. PIŚMIENNICTWO: Akwa Y, Baulieu EE. Dehydroepiandrosterone sulfate and dehydroepiandrosterone: neuroactive neurosteroids. Curr Opin. Endocrinol. Diabetes. 2000; 7: Bauer ME. Chronic stress and immunosenescence: a review. Neuroimmunomodulation 2008; 15: Boudarlene M. Legros JJ. Study of stress response: role of anxiety, cortisol and DHEA-S. Encephale 2002; 28: Gallagher P, Watson S, Smith MS, Young AH, Ferrier N. Plasma cortisol-dehydroepiandrosterone (DHEA) ratios in schizophrenia and bipolar disorder. Schizophrenia Research. 2007; 90: Johnson MD, Bebb RA, Sirs SM. Uses odf DHEA in aging and other disease states. Aging Res Rev. 2002; 1: Kimonides VG, Khatibi NH, Sofroniew MV, Herbert J. Dehydroepiandrosterone (DHEA) and DHEA-sulfate (DHEAS) protect hippocampal neurons against excitatory amino acid-induced neurotoxicity. Proc Nat Acad Sci USA. 1998; 95: MajewskaMD. Neurosteroids: endogenous bimodal modulators of GABA-A receptors. Mechanism of action and physiological significance. Progress in Neurobiology. 1992; 38: Michael A, Jenaway A, Paykel ES, Herbert J. Altered salivary dehydroepiandrosterone levels in major depression in adults. Biol. Psychiatry 2000; 48, Ritsner M, Maayan R, Gibel A, Strous RD, Modai I, Weizman A. Elevation of cortisol/dehydroepiandrosterone ratio in schizophrenia patients. Eur Neuropsychopharmacol 2004; 14: Ritsner M, Gibel A, Maayan R, Ratner Y, Ram E, Biadsy H, Modai I, Weizman A. Cortisol/dehydroepiandrosterone ratio and responses to antipsychotic treatment in schizophrenia. Neuropsychopharmacology 2005; 30: Thomas G, Frenoy N, Legrain S, Sebag-Lanoe R, Baulieu EE, Debuire B. Serum dehydroepiandrosterone sulfate levels as an individual marker. J Clin Endocrinol. Metab. 1994; 79: van Broekhoven F, Verkes RJ. Neurosteroids in depression: a review. Psychopharmacology (Berl) 2002; 165: van Niekerk JK, Huppert FA, Herbert I. Salivary cortisol and DHEA: association with measures of cognition and well-being in normal older men, and effects of three months of DHEA supplementation. Psychoneuroendocrinology 26, Young AH, Gallagher P, Porter RJ. Elevation of the cortisol-dehydroepiandrosterone ratio in drug-free depressed patients. Am J Psychiatry 2002; 159: Grant MNiSW Nr NN | Uchwała Komisji Bioetyki przy Instytucie Psychiatrii i Neurologii Nr 28/2007 Tabela 1. Charakterystyka grupy badawczej Zmienna Średnia Odchylenie Stand. Bł. stand. średniej Wiek 38,22 12,73 2,45 Długość trwania choroby (w latach ) 15,30 11,26 2,16 Od kiedy postawiono rozpoznanie psychiatryczne (w latach) 14,26 11,83 2,27 Ilość epizodów choroby (zaostrzeń) 7,44 6,62 1,27 Od kiedy leczony farmakologicznie (w miesiącach) 162,81 149,29 28,73 Nasilenie objawów psychopatologicznych - wynik w skali PANSS całk. punktacja 88,89 16,034 3,086 Nasilenie objawów psychopatologicznych - wynik w skali SANS całk. punktacja 54,48 17,39 3,34 Tabela 2. Korelacje wybranych rodzajów objawów psychopatologicznych z wartością wskaźnika kortyzol/DHEA-S w całej grupie badawczej. RODZAJ BADANYCH OBJAWÓW PSYCHOPATOLOGICZNYCH Wskaźnik kortyzol/DHEA-S (poz .kortyzolu/poziom DHEA-S * 100) Współczynnik korelacji rho Spearmana Istotność dwustronna Poziom istotności statystycznej N PANSS-punktacja całkowita 0,150 0,278 nz 54 PANSS-objawy pozytywne 0,050 0,721 PANSS-objawy negatywne 0,174 0,207 PANSS-obj. psychopat. ogólne 0,097 0,487 PANSS-niezwykłe treści myślowe 0,289 0,034 p<0,05 SANS- zblednięcie afektywne 0,239 0,082 SANS- punktacja całkowita 0,251 0,067 SANS- alogia 0,299 0,028 p < 0,05 SANS- awolicja 0,125 0,369 SANS- anhedonia 0,226 0,101 SANS- abulia 0,044 0,750 SANS-zubożenie ekspr.mimicz. 0,382 0,004 p<0,01 SANS-zubożenie ruchów spont. 0,187 0,175 SANS-zubożenie gestów 0,219 0,111 SANS-zuboż. kont.wzrokow. 0,145 0,294 SANS-zubożenie odp.afektyw. 0,276 0,043 SANS-zubożenie modul.głosu 0,132 0,343 SANS-zubożenie wypowiedzi 0,231 0,093 SANS-zubożenie treści wypow. 0,234 0,089 SANS-zablokow. wypowiedzi 0,293 0,032 SANS-przedłużenie czasu oczekiwania na odpowiedź 0,237 0,084 SANS-zaniedbania pielęgnacji/higieny 0,204 0,139 SANS-niewytrw. w pracy/nauce 0,007 0,961 SANS-anergia fizyczna 0,160 0,248 SANS-zaint. i aktyw. rekreacyj. 0,523 SANS-zaint. i aktywn. seksual. 0,134 0,334 SANS-zdol. odcz. intym.i blisk. 0,321 0,018 SANS-kontakty z przyjaciółmi i rówieśnikami 0,170 0,218 SANS-brak uwagi w syt. społ. 0,149 0,283 SANS- brak uwagi w syt. bad. 0,110 0,428