1 Jak pomagać ptakom latem i zimą Projekt edukacyjny uczniów klasy III GA Paweł Mechliński Karol Kędzierski Kacper Holer

2 Spis treści  1. Jak pomagać ptakom latem  2. Jak pomagać ptakom zimą  3. Zakończenie

3 Jak pomagać ptakom latem  Obserwowanie ptaków to wspaniała forma aktywnego wypoczynku i kontaktu z przyrodą. Największą zaletą podglądania ptaków jest to, że można to robić wszędzie i przez cały rok, a obserwatorem może zostać każdy. Aby rozpocząć ciekawą przygodę ze skrzydlatymi przyjaciółmi, wcale nie musimy oddalać się od domu. Wystarczy wiedzieć, w jaki sposób przywabić ptaki by wiosną na dobre zagościły w przydomowym ogrodzie, a zimą cieszyły nasze oko tłocząc się przy karmniku. Za nasze zaangażowanie ptaki odwdzięczą się z nawiązką, na przykład zjadając uciążliwe nie tylko dla człowieka owady.

4 Ogród przyjazny ptakom Jeśli chcemy cieszyć się przez cały rok z obecności skrzydlatych gości w ogrodzie, musimy go odpowiednio urządzić. Dla ptaków najważniejsze są dwie rzeczy – pokarm i bezpieczne miejsce lęgowe. Ptaki nie lubią wypielęgnowanych ogrodów, w których żywopłoty są równo przycięte, a trawa regularnie koszona. Najlepiej czują się w miejscach nieco „zapuszczonych”. Pozostawiając nieprzystrzyżone żywotniki i cierniste krzewy, stwarzamy dogodne miejsca lęgowe dla wielu gatunków tych zwierząt. Ptaki nie przepadają też zwykle za roślinami obcego pochodzenia, wolą rodzime gatunki krzewów i drzew, zapewniające im dostateczną ilość pokarmu.

5 Skrzynki lęgowe dla ptaków Większość ptaków występujących w bliskim sąsiedztwie człowieka wije swoje gniazda na gałęziach drzew lub w gęstych krzewach. Ale są też takie, które do lęgów przystępują w dziuplach czy zakamarkach budynków. Właśnie im możemy pomóc, montując w miejscach, gdzie brakuje naturalnych schronień, odpowiednio wykonane skrzynki lęgowe. Skrzynki mają różną budowę i wielkość. W ogrodach najczęściej stosowane są niewielkie skrzynki typu A (zasiedlane przez bogatki, wróble i mazurki), A1 (w których chętnie gnieżdżą się modraszki) oraz B (dla szpaków). Są też skrzynki dla większych ptaków (np. kawek, pustułek, sów, kaczek). Niemal każdy gatunek preferuje inną skrzynkę. Nie ma więc skrzynek uniwersalnych i wieszając w ogrodzie ptasi domek musimy wiedzieć, czy chcemy by jego lokatorem była sikorka, szpak czy kawka!

6 Pierwsza pomoc przy znalezieniu ptaka  Większość ptaków opuszcza swoje gniazdo zanim osiągnie zdolność lotu. Są to tzw. podloty; wyglądają jak rodzice, jednak mają krótsze ogony i skrzydła, nie są w pełni opierzone, a w kącikach dzioba mają żółte fałdy skóry (tzw. zajady). Takie ciekawe świata młode ptaki najczęściej możemy spotkać podczas późnowiosennych i letnich spacerów po parku i lesie. W miastach szczególnie często można się natknąć na podloty ptaków krukowatych (młode wrony, gawrony, sroki czy kawki), drozdów (kosów, śpiewaków, kwiczołów), czasem również puszczyków, uszatek i pustułek. Co wówczas należy zrobić? Najlepiej nie podejmować żadnych działań. Podloty, choć sprawiające wrażenie osieroconych i niedołężnych, nie potrzebują pomocy z naszej strony. Co więcej, często ludzka pomoc kończy się dla nich źle! Tak naprawdę przebywają pod stałą opieką rodziców, są przez nich karmione i uczone ptasiego życia. Tego nie jest w stanie nauczyć ich człowiek. Zabierając podloty z ich naturalnych siedlisk możemy przekreślić ich szanse na normalne życie na wolności. W niektórych przypadkach możemy ewentualnie pomóc, przenosząc młode ptaki w bezpieczne miejsce, na przykład podsadzając je na gałąź gęstego krzaka w okolicy miejsca znalezienia (dzięki temu ptak będzie mniej narażony na atak ze strony czworonożnego drapieżnika). W tym wypadku nie ma obawy, że rodzice porzucą potomstwo, wyczuwając ludzki zapach. Węch u ptaków jest słabo rozwinięty i rozpoznają się one dzięki słuchowi i wzrokowi.  Jeśli ptak nie doznał obrażeń, a jest to nieopierzone pisklę, które wypadło z gniazda, należy (jeśli jest taka możliwość) spróbować umieścić je tam z powrotem. Gdy znaleziony ptak jest ranny lub podejrzewamy, że może być chory lub skrajnie wyczerpany, trzeba postąpić inaczej. Zgodnie z prawem dozwolone jest chwytanie zwierząt rannych i osłabionych w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej lub przemieszczania do ośrodków rehabilitacji zwierząt. Ptaków nie wolno jednak przetrzymywać w domu bez zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Jeśli więc w pobliżu nie ma wyspecjalizowanego ośrodka rehabilitacji ptaków, o pomoc należy zwrócić do lekarza weterynarii. Można też skontaktować się z odpowiednim urzędem gminy, którego zadaniem jest pomoc w takich sprawach. Niektóre gminy mają podpisane umowy z właściwymi ośrodkami, a straż miejska coraz częściej pomaga w dostarczeniu do nich rannych ptaków. Radą, a często także bezpośrednią pomocą, starają się także służyć pozarządowe organizacje przyrodnicze.

7 Podlot kwiczoła

8 Dokarmianie ptaków zimą  Decydując się na dokarmianie ptaków musimy być świadomi odpowiedzialności, jaką na siebie bierzemy. Ptaki przyzwyczajają się do miejsc karmienia, więc gdy o nich zapomnimy i nie podamy pokarmu, mogą nawet zginąć z głodu, czekając przy pustym karmniku. Dlatego należy przestrzegać kilku zasad, by nie zaszkodzić zimowym gościom:  Dokarmianie najlepiej rozpocząć wraz z nastaniem mrozów i gdy spadnie śnieg, utrudniający ptakom poszukiwanie naturalnego pokarmu.  Nie należy wykładać pokarmu słonego lub nieświeżego (resztek z naszego stołu, spleśniałego chleba, czy stęchłego ziarna), gdyż spożycie go przez ptaki kończy się dla nich tragicznie.  Karmę należy wykładać w takiej ilości, by ptaki zjadły ją w przeciągu jednego dnia.  Pokarm powinien odpowiadać potrzebom i upodobaniom ptaków. Sikory, wróble, kowaliki, dzwońce, trznadle, grubodzioby najbardziej lubią słonecznik, będący znakomitym źródłem tłuszczu. Oprócz tego możemy w karmniku rozsypać ziarna zbóż, musli, nasiona rzepiku i rzepaku. Kosy i kwiczoły lubią owoce, zwłaszcza jabłka, które należy im wykładać w formie krojonej, żywią się również rodzynkami i owocami jarzębiny.  Słonina (koniecznie nie solona) będzie cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród sikor i dzięcioła dużego. Zadbajmy jednak o to, by nie wisiała dłużej niż 2 tygodnie.  Ważna jest lokalizacja karmnika. Nie należy umieszczać go zbyt blisko krzewów, w których mógłby ukryć się kot, często polujący na ptaki (pamiętajmy, że koty mogą chwytać także ptaki, które sfruwają na ziemię, w poszukiwaniu strąconego z karmnika ziarna). Karmnik nie powinien również znajdować się blisko przeszklonej werandy, o którą ptaki mogą się rozbijać.

9 Karmnik powinien chronić pożywienie przed opadami; należy go też regularnie czyścić. Jego wykonanie nie powinno sprawiać problemów. W sprzedaży jest wiele modeli karmników: klasyczne z daszkiem, tubowe ze stali nierdzewnej, doskonale nadające się do wywieszenia na balkonie w bloku, oraz automatyczne, w których pokarm wystarczy uzupełniać co kilka dni. W sklepach zoologicznych i marketach coraz częściej można znaleźć gotowy pokarm, w postaci kul tłuszczowych, kolb ze słonecznikiem czy orzechami. W dokarmianiu ptaków zimą, jak we wszystkich działaniach na rzecz ochrony przyrody, należy zachować zdrowy rozsądek. Przy karmniku gromadzi się zimą wiele ptaków, jest więc to miejsce ciekawych obserwacji, pozwalających poznawać zwyczaje skrzydlatych gości. Każdy karmnik to inny scenariusz wydarzeń!

10 Dokarmianie ptaków nad wodą Kaczki i łabędzie najlepiej karmić warzywami gotowanymi bez soli, takimi jak marchew czy ziemniaki, albo płatkami owsianymi. Dokarmiajmy je tylko podczas silnych mrozów, gdy zamarza większość zbiorników wodnych. Nie należy podawać ptakom chleba! Jest dla nich mało wartościowy, zawiera dużą ilość soli – powoduje choroby, a nawet śmierć ptaków.

11 Ptaki w sąsiedztwie człowieka

12 Grzywacz Grzywacz – nasz największy gołąb, o ciemnopopielatym upierzeniu, z charakterystycznymi białymi plamami na szyi. Dawniej związany wyłącznie z lasami, obecnie chętnie gniazduje w pobliżu człowieka, w parkach, ogrodach działkowych i centrach miast. Głos grzywacza to niskie, zachrypnięte gruchanie.

13 Sierpówka Sierpówka – pospolity, popielaty gołąb, mieszkaniec ludzkich osiedli. Nazwa związana jest z wyglądem tego ptaka – na szyi ma czarną plamę przypominającą sierp. Gniazdo sierpówki to niedbale ułożona platforma z kilku patyków i gałązek. Zakłada je zwykle na drzewach, choć może być też umieszczone w bardzo dziwnych miejscach (np. sygnalizator świetlny, szyld reklamowy sklepu).

14 Dymówka Dymówka – jaskółka zamieszkująca głównie wsie i przedmieścia. W odróżnieniu od oknówki, zawsze zakłada gniazda we wnętrzach budynków gospodarczych: stodołach, oborach i magazynach; ta druga gniazduje na zewnątrz budynków, pod mostami, balkonami. Dymówkę wyróżnia długi, widełkowaty ogon i rdzawa plama na czole i gardle. Jaskółki są często mylone z jerzykami, gniazdującymi w miastach, na osiedlach z wysokimi blokami.

15 Kos Kos – przedstawiciel drozdów. Samiec jest jednolicie czarny, ma jedynie żółty dziób i obwódkę oka. Samice i ptaki młode są matowobrązowe. Kosy w poszukiwaniu pokarmu – dżdżownic i pędraków – skaczą po ziemi i rozrzucają energicznie liście. Zimą przylatują do ogrodu w poszukiwaniu soczystych owoców. Piękny, melancholijny śpiew kosa można usłyszeć już na początku lutego.

16 Bogatka Bogatka – najpospolitsza, żółto ubarwiona sikora, z czarną głową i białymi policzkami. Samiec różni się od samicy szerokim czarnym pasem, przebiegającym wzdłuż spodu ciała, rozszerzającym się na podbrzuszu (u samicy pasek ten zwęża się i zanika). Bogatka gnieździ się w dziuplach, bardzo chętnie zasiedla skrzynki lęgowe i jest najczęstszym gościem w przydomowym karmniku.

17 Modraszka Modraszka – nieco mniejsza od bogatki sikora, pomimo to odważnie konkuruje z nią o pokarm w karmniku, nierzadko także agresywnie odpędza większe od siebie gatunki. Rozpoznawalna po niebieskich skrzydłach i czapeczce, jednolicie żółtym brzuchu oraz po czarnym pasku biegnącym przez oko. Podobnie jak bogatka, gnieździ się w dziuplach i odpowiednich skrzynkach lęgowych.

18 Szpak Szpak – niezbyt płochliwy i hałaśliwy mieszkaniec ogrodów. Można go pomylić z kosem, jednak jest od niego mniejszy, a wiosną jego upierzenie staje się lśniące z widocznymi białymi kropkami (samiec kosa jest jednolicie matowo-czarny). Z powodu braku odpowiednich miejsc gniazdowania, szpak chętnie zasiedla skrzynki lęgowe. Jego śpiew to mieszanina świszczących i trzeszczących dźwięków, często zapożyczonych od innych ptaków, zamieszkujących najbliższą okolicę.

19 Sójka Sójka – ptak z rodziny krukowatych, bardzo charakterystyczny i nie do pomylenia z innymi gatunkami. Wyróżnia się płowobrązowym upierzeniem i czarnym wąsem. W locie doskonale widoczne są błękitne, lśniące lusterka na skrzydłach. Sójka najliczniej gniazduje w lasach, jej przysmakiem są żołędzie i orzeszki bukowe (bukiew). W okresie lęgowym jest skryta, jesienią kursuje z lasu do lasu, w poszukiwaniu pokarmu.

20 Wróbel Wróbel – wbrew powszechnemu mniemaniu, wcale nie jest najmniejszym ani najpospolitszym ptakiem w naszym kraju. Związany jest głównie z siedzibami ludzkimi, gniazdo często zakłada w zakamarkach budynków. Samiec ma szarą czapeczkę i czarny śliniaczek, a wierzch ciała szarobrązowy. Samica jest mniej okazale ubarwiona. Inny gatunek wróbla – mazurek – różni się od miejskiego krewnego brązową czapeczką i czarną plamką na białym policzku.

21 Zięba Zięba – przedstawiciel rodziny łuszczaków, najliczniejszy ptak Polski i Europy. Jest wszędobylska, zamieszkuje bardzo różnorodne środowiska, w miastach zasiedla parki i cmentarze, najliczniej gnieździ się w lasach. Poznaje się ją bez trudu, samiec ma ceglastą pierś i brzuch oraz niebieskoszarą czapeczkę, samica jest szarobrunatna. Gniazdo buduje na drzewach.

22 Lista pytań: Różne średnice otworów wlotowych i gatunki preferujące odpowiednie rozmiary Z czego można robić skrzynki lęgowe? Czym powinna się charakteryzować prawidłowo wykonana skrzynka lęgowa? Jak prawidłowo zawieszać skrzynki lęgowe? Jak mocować? Kiedy wieszać? Kiedy czyścić? Co dzieje się w skrzynkach zimą? Zagrożenia dla ptaków gnieżdżących się w skrzynkach Wysokość zawieszenia

23 Różne średnice otworów wlotowych i gatunki preferujące odpowiednie rozmiary 2,7-3,5 cm: bogatka, modraszka, sosnówka, czubatka, czarnogłówka, sikora uboga, pleszka, muchołówka żałobna, wróbel, mazurek, dzięciołek, 4,7-5,5 cm: szpak, dzięcioł duży, krętogłów, sóweczka, 8,5 cm: kawka, kraska, włochatka, pójdźka, siniak, 11-15 cm: puszczyk, gągoł, nurogęś, szlachar, puszczyk uralski Z czego można robić skrzynki? nie można – z plastiku, metalu, doniczek, kartonu, płyt pilśniowych i wiórowych, butelek, kanistrów, płyt PCV można: z desek, z drążonych pni drzew, trocinobetonu (mieszanki betonu i trocin), płyt OSB (np. dla płomykówki) i wodoodpornej sklejki (nie odporna na wodę sklejka nasiąka, rozwarstwia się)

24 Czym powinna się charakteryzować prawidłowo wykonana skrzynka lęgowa? -spadzisty dach z jednej deski, w kierunku od pnia do otworu, -odpowiednia średnica otworu dla wybranej grupy ptaków, -odpowiednia odległość między dnem skrzynki i otworem wlotowym (im większa, tym lepiej – drapieżnikom trudniej dostać się do jaj/piskląt), -przednia ścianka grubości 4 cm -musi się otwierać (np. na „zakładkę” i gwóźdź), nie zalecane jest stosowanie wkrętów (trudno się je później wykręca), Jak prawidłowo zawieszać? -w miejscu ocienionym od godzin przedpołudniowych, -w miejscu spokojnym i mało uczęszczanym przez ludzi, -w odległości >30 m od siebie (w przypadku szpaków i wróbli - >2 m), -najczęściej na wysokości ok. 4 m (maks. 8 m), najlepiej otworem -w kierunku wschodnim. Tam, gdzie nie ma wandali/złodziei, skrzynki można wieszać nawet 1 m nad ziemią, -skrzynka nie może wystawać poza korony (np. na desce przymocowanej do młodego drzewa) – nie ma możliwości ochłodzenia jaj i piskląt

25 Jak mocować skrzynki? za pomocą gwoździ: najlepsze aluminiowe (nie korodują, nie niszczą drzewa), gorsze stalowe, najgorsze są miedziane, do skrzynki należy przymocować listwę, a listwę przybijamy do drzewa dwoma gwoździami powyżej i dwoma poniżej skrzynki. Jeden gwóźdź przybity całkowicie, drugi nie – drzewo przyrastając „wciąga” ten pierwszy. drut – raczej nie polecany. Jeśli jest stosowany, powinien być co roku luzowany (by się nie wrzynał w drzewo) Kiedy czyścić? od 16.10 do końca lutego (usuwanie gniazd), zimowych gniazd mazurków najlepiej nie usuwać, Co się dzieje w skrzynkach zimą: ptaki tam nocują: bogatka, modraszka, kowalik, dzięcioły – nocują też w oczyszczonych skrzynkach, w nocy obniżają temperaturę ciała,

26 Zagrożenia: drapieżniki: kuny, koty, wiewiórki (mogą wyjadać jaja i pisklęta), ptaki krukowate (sroka, sójka), dzięcioł duży (rozkuwa szczeliny w skrzynce i wyjada jaja/pisklęta) słońce (przegrzanie), pasożyty, złodzieje i wandale

27 Wysokość zawieszenia Wysokość zawieszenia budki zależy od tego, czy mamy w domu ( lub w najbliższym sąsiedztwie) kota czy nie, i czy nasz ogród jest narażony na wandali na dwóch nogach. Wyda się to może trochę szokujące, ale niestety, duża część budek dla ptaków niszczona jest u nas przez ludzi, zwłaszcza przez tych, u których myślenie o przyrodzie jest gdzieś na poziomie myślenia człowieka z epoki kamienia łupanego – inaczej się tego wytłumaczyć nie da. Dla porównania podam, że w Skandynawii budki lęgowe wiesza się na wysokości zaledwie 1,5 m i nikt ich tam nie niszczy, podczas gdy w Polsce większość budek w lasach wiesza się na wysokości co najmniej 3 metrów tylko dlatego, że powieszone niżej zostałyby one zniszczone lub skradzione! Wysokość wieszania budki zależy też od tego, jakim drzewem, tj. o jakiej wysokości dysponujemy. Budki nie trzeba wieszać jak najwyżej. Minimalna wysokość jej zawieszenia wynosi 1 m - maksymalna 5 - 6m. To, na jakiej wysokości umieścimy nasz ptasi domek, może wpłynąć na to, jakie gatunki będą się u nas lęgły, a jakie nie. Na przykład w budce zawieszonej nisko (około1 m. nad ziemią) nie zalęgną się wróble czy mazurki, natomiast sikory nadal chętnie z niej skorzystają; z kolei z budki wieszanej wysoko (5m) chętnie skorzysta kowalik.

28 Dziękujemy za uwagę Chłopacy z III GA