1 Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie ZROZUMIEĆ ROZWÓJ
2 Pojęcie rozwoju Jeśli przyjmujemy kategorię „rozwoju społeczno-gospodarczego”, to w ślad za rozumowaniem K. Polanyi [1957] uznajemy, że idea samodostosowującego się rynku jest jaskrawą Utopią. Rynek wymaga innych instytucji, i tyko wówczas, gdy jest przez nie ograniczany i regulowany staje się napędem rozwoju społeczno-gospodarczego. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
3 Pojęcie rozwoju (2) Wynika z tego, że rozwiązywanie problemów gospodarki rynkowej wiąże się ze współzależnością i powiązaniem szeregu czynników i mechanizmów, które nie mają wyłącznie ekonomicznej czy materialnej natury, ale przynależą do kultury, polityki, społeczeństwa. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
4 Pojęcie rozwoju (3) Dla J. Schumpetera, autora klasycznej teorii rozwoju, wzrost jest stopniowalną (incremental) zmianą, która się nasila lub osłabia; jest trendem. Natomiast rozwój to zmiana struktury a nie tylko natężenia, która nie tylko nasila lub spowalnia proces, ale go przeobraża. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
5 Pojęcie rozwoju (4) Rozwój jest zmianą społeczną, która jest wypadkową działania wielu aktorów jest powodowany, ale nie ma przyczyny, jest świadomy i uświadamiany, ale nie jest teleologiczny, nie jest aksjologicznie neutralny, ale nie da się go zakuć w określoną aksjologię. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
6 Pojęcie rozwoju (5) Rozwój ma ewolucyjną naturę i w tym sensie jest nieprzewidywalny, nielinearny, niejednolity i nierównomierny. Nie można nad nim zapanować, ani intelektualnie, ani praktycznie. Można go wywoływać i interpretować, ale nie kontrolować. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
7 Pojęcie rozwoju (6) Rozwój nie jest grawitacją, lecz zmianą trajektorii, dokonaną za sprawą czynników i mechanizmów, które z czasem doprowadzą do kolejnej zmiany trajektorii. Nie jest jednorazowym przeskokiem na inną trajektorię, ale przesunięciem się na zbliżoną trajektorię, którego następstwem będą przesunięcia dalsze, których nie można zaplanować i przewidzieć. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
8 Pojęcie rozwoju (7) Jeżeli w odniesieniu do rozwoju mówić o równowadze, to równowadze między ciągłością i zmianą. Sama ciągłość wyklucza rozwój, wyłącznie zmiana oznaczałaby społeczny rozkład a nie rozwój. Ogólnie rozwój to tak świadomie orientowana zmiana społeczna, która zapewnia niezbędną ciągłość społecznej struktury i dając jej zdolność do reagowania na zewnętrzne zagrożenia i wewnętrzne kryzysy. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
9 Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie Warunki autonomii autorów rozwoju (wg L. Doyala i I. Gougha) mają intelektualną zdolność formułowania swoich celów i wspólnych przekonań odnoszących się do formowania życia społecznego, mają wystarczającą pewność siebie, aby działać i uczestniczyć w formowaniu życia społecznego,
10 Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie rzeczywiście i systematycznie formułują swoje cele i przekonania, komunikując to innym aktorom, postrzegają działania jako swoje własne a nie czynione przez innych, są w stanie rozumieć ograniczenia determinujące powodzenie swych działań, potrafią wziąć odpowiedzialność za swoje działania.
11 Polityka rozwoju Dla polityki rozwoju kluczowe znaczenie ma charakter i różnorodność otoczenia instytucjonalnego gospodarki, determinująca efektywność adaptacyjną i innowacyjność podmiotów gospodarczych. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
12 Polityka rozwoju (2) Funkcją polityki rozwoju jest także niedopuszczanie do przekraczania krytycznych punktów nierównowagi. W tym przypadku mówimy o tym, czego należy unikać, do czego zmiana nie ma prowadzić, niż o tym, do czego ma prowadzić lub na czym ma polegać. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
13 Polityka rozwoju (3) Polityka rozwoju wymaga dostrzeżenia, że rozwój jest konsekwencją procesów zachodzących równolegle w wielu skalach czasowo-przestrzennych i nie da się go uchwycić w jednej skali. Skale te zazębiają się, bowiem działają w nich często ci sami aktorzy, choć w różnych konfiguracjach. Państwo redukując ich autonomię w celu programowania i sterowania rozwojem w istocie go hamuje. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
14 Polityka rozwoju (4) Rozwój zaczyna się od idei, debaty i sporu, a kończy na instytucjonalizacji nowych rozwiązań i zmianie tożsamości aktorów społecznych. Po drodze jest polityka i rządzenie, ale to nie one są esencją rozwoju, lecz co najwyżej jednym z jego trybów, ważnym, ale nie najważniejszym. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
15 Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie Aksjomaty nowoczesnej polityki rozwoju rozwój a nie równowaga, rynek jako instytucja społeczna a nie niewidzialna ręka rynku, efektywność adaptacyjna a nie tylko alokacyjna, społeczeństwo i kultura nie są tylko instytucjami pośredniczącymi między państwem i rynkiem, jeśli nie uzyskują niezbędnego poziomu samoorganizacji i autonomii, to nie będą dobrze funkcjonować ani państwo, ani rynek.
16 Kultura i wartości ekonomiczne Związek kultury z gospodarką widzimy dotychczas zasadniczo w pryzmacie: a) wzrostu gospodarczego (PKB), b) konsumpcji dóbr kultury (np. wydatki gospodarstw domowych, uczestnictwo kulturalne), c) udziału sektora kultury w strukturze gospodarki (np. przemysły kreatywne), d) rynku dóbr kultury, w tym szczególnie dzieł sztuki (np. skala obrotów). Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
17 Kultura i wartości ekonomiczne (2) Związek kultury i gospodarki należy ujmować znacznie szerzej, rozumiejąc kulturę jako: a) podglebie (społeczna podbudowa i obudowa) działalności gospodarczej, b) zasób ekonomiczny, c) czynnik wytwórczy, d) istotną składową mechanizmu rozwoju. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31 Kultura i zmiana społeczna Aby mogła się dokonać instytucjonalna zmiana jej intelektualne źródło musi – choćby po części – pojawić się poza istniejącym układem instytucjonalnym lub przynajmniej poza wyodrębnionym obszarem rzeczywistości społecznej, który określony segment instytucjonalny „kontroluje” i stabilizuje. Takim źródłem może być „kultura żywa”, rozumiana jako całokształt autonomicznych praktyk kulturowych, bazujących na nieskrępowanej wyobraźni i twórczej energii. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
32 Kultura i zmiana społeczna (2) Drugim istotnym warunkiem zmiany instytucjonalnej (społecznej) jest występowanie komunikacyjnych konektorów (interfejsów) między różnymi i względnie niezależnymi strukturami świata społecznego. Pozwalają one transferować i aktywować zasoby wiedzy ukrytej, uwspólniać istniejącą i generować nową wiedzę społeczną. Przy czym te społeczne komunikacyjne konektory są aktywizowane także za sprawą kultury, twórczego napięcia i energii, które wywołuje. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
33 Kultura i zmiana społeczna (3) Każda instytucja ma swój kulturowy komponent. I jeśli zmianę społeczną rozumieć jako zmianę instytucjonalną, to nie może się ona dokonać pozakulturowo. Oczywiście zmiana społeczna dotyczy nie tylko kultury, ale zarazem i cywilizacji, dokonuje się równolegle w obu tych wymiarach, ale bez składnika kulturowego nie zachodzi. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
34 Efekt Medellin kultura – twórczość – duchowość przedsiębiorczość – innowacyjność wysokiej jakości edukacja publiczna – uczenie się nowa przestrzeń publiczna – wiedza prawo i bezpieczeństwo nowa przestrzeń publiczna i infrastruktura – wspólnotowość – rekreacja – sport – mobilność budżet partycypacyjny – partycypacja zintegrowane miejskie przedsięwzięcia – renowacja Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
35 Dziedzictwo kulturowe Spożytkowanie dziedzictwa nie polega na jego ochronie i konserwacji. Dzisiaj dominującym podejściem jest zarządzanie dziedzictwem. Na czym ono polega? Ogólnie na dokonaniu rozumnej selekcji, czyli odrzucenie części owej kulturowej schedy oraz na przyswojeniu i przetworzeniu pozostałej. W każdym przypadku spożytkowanie dziedzictwa jest funkcją interpretacji, czyli krytycznego odniesienia. Bez tego jesteśmy skazana na postawę konserwatorską, która choć społecznie pożyteczne i rugowana być nie może, jak postawa dominująca prowadzi do zastoju. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
36 Dziedzictwo kulturowe (2) Dla rozwoju kluczowe jest zatem przetworzenie dziedzictwa kulturowego przez każde kolejne pokolenie. Idzie tu nie tylko o rozpoznanie jego znaczenia i wartości – jego wycenę. Ważniejsze jest to, aby w oparciu o najwartościowsze składniki dziedzictwa umieć wytworzyć wartość dodaną – nową wartość. Sedno nie w prostym konsumowaniu dziedzictwa, jego spieniężeniu czy celebrowaniu, ale w twórczym przetworzeniu. Ono wynika z połączenia postawy krytycznej i kreatywnej względem dziedzictwa. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
37 Dziedzictwo kulturowe (3) Zawsze istnieje pokusa, aby dziedzictwo szybko zekonomizować. Przykładem może być gwałtowne komercjalizowanie przestrzeni historycznych centrów miast. Tego doświadczamy w Polsce w skali hurtowej. Wszędzie na tkance dziedzictwa rozwija się gastronomia, hotele, handel (galerie handlowe) i apartamentowce. Rosną też szybko dochody. Ale miasta, które kiedyś przeżyły już taki proces, doświadczają teraz negatywnych tego skutków. Z czasem zagospodarowane tak jednostronnie centra miast pustoszeją. Dochody spadają. Spada też wartość ziemi. Kończy się komercyjny boom. Następuję załamanie. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
38 Warszawa: Programu Rozwoju Kultury 2020 Polityka kulturalna ma być skierowana w stronę: podmiotów nie będących miejskimi instytucjami kultury (niezbędne jest dostrzeżenie i docenienie działań tej grupy jednostek, a następnie uwzględnienie ich w kreowaniu polityki); działań upowszechniających, edukacyjnych, czy animacyjnych; działań, w wyniku których wytworzony zostaje nie tylko spektakl, wystawa, czy kurs rysunku, ale też energia społeczna, która motywuje i napędza ludzi do działania. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
39 Biuro Kultury Warszawy - wydatki Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie Środki publiczne na kulturę wydane w Warszawie w 2014 r.
40 Biuro Kultury Warszawy – wydatki (2) Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie Wydatki Biura Kultury w 2014 r.
41 Biuro Kultury Warszawy – wydatki (3) Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie Wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w ramach zadań własnych w latach 2008-2014 w przeliczeniu na 1 mieszkańca
42 Podsumowanie Skuteczną reakcją na obecny globalny kryzys nie stanie się wspomaganie przemysłów kreatywnych. Kreatywna musi stać się gospodarka jako taka. Rynkowe systemy gospodarcze podlegają koniunkturalnym wahaniom i tego nie da się uniknąć. Nie muszą jednak podlegać głębokim załamaniom. Tego rodzaju odporność zyskują, jeśli występuje w nim podmiotowa różnorodność. Mogą wtedy uruchamiać różne i nowe sposoby reakcji na wyzwania strukturalne i kryzysy. Tym samym rozwijają się – ewoluują. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
43 Podsumowanie (2) Dzieje tak się tylko, jeśli w danym społeczeństwie występuje wystarczająco wysoki potencjał kreatywności. A ten wprost jest emanacją kultury. Tym samym przestrzeń kultury staje się przestrzenią rozwoju społeczno-gospodarczego, zaś odziaływanie kultury na gospodarkę i rozwój dokonuje się za sprawą wysokich kulturowych kompetencji jednostek – obywateli. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
44 Podsumowanie (3) Urynkowienie kultury prowadzi w istocie do zrywania „łańcuchów tworzenia wartości”, bowiem oznacza prywatne zawłaszczanie zasobów i dóbr kultury. Co z pewnością może powodować okresowe i efektywniejsze i zyskowniejsze zagospodarowanie, ale zarazem ruguje stopniowo ich pierwotne generowanie. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
45 Podsumowanie (4) Nie idzie o to, aby wyłączać mechanizmy rynkowe z obszaru kultury, ale aby nie podporządkowywać im kultury, dbać o to, aby nie została prywatnie grodzona, bo wtedy zanika jako fundament rozwoju społecznego. Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
46 Podsumowanie (5) Kultura, aby się rozwijać musi być otwartą przestrzenią sensotwórczych interakcji społecznych. I aby taką się stać musi być równocześnie przestrzenią – aksjologiczną, interpretacyjną, komunikacyjną i przestrzenią wymiany (przy czym nie chodzi tylko o wymianę rynkową, choć i o nią). Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie
47 Jerzy Hausner Katedra Gospodarki i Administracji Publicznej UE w Krakowie Dziękuję za uwagę