1 JURA KRAKOWSKO- CZĘSTOCHOWSKA

2 OJCOWSKI PARK NARODOWYZESPÓŁ JURAJSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH DOLINKI PODKRAKOWSKIE ZAMKI I RUINY NA JURZE JASKINIE NA JURZE SZLAKI TURYSTYCZNE NA JURZE

3 OJCOWSKI PARK NARODOWYOjcowski Park Narodowy – park narodowy w Polsce, utworzony w 1956 roku. Znajduje się on w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, około 16 km od Krakowa. Położony jest na obszarze 4 gmin: Skała, Jerzmanowice-Przeginia, Wielka Wieś, Sułoszowa. Zajmuje powierzchnię 21,46 km². Leży w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i obejmuje: środkową część Doliny Prądnika, część Doliny Sąspowskiej wraz z przyległymi częściami wierzchowiny jurajskiej. Jest najmniejszym z polskich parków narodowych. Jego symbolem jest nietoperz. Położenie powiat krakowski, woj. małopolskie Data utworzenia 14 stycznia 1956 Powierzchnia 21,46 km² Pow. ochrony Powierzchnia otuliny 67,77 km² Długość szlaków turystycznych 46,6 km Odwiedzających rocznie ok. 400 tys. Siedziba Ojców

4 Zabytki i inne obiekty znajdujące się na obszarze parkuOjcowski Park Narodowy Zabytki i inne obiekty znajdujące się na obszarze parku Ruiny średniowiecznego Zamku w Ojcowie Późnorenesansowy Zamek w Pieskowej Skale

5 Ojcowski Park NarodowyKaplica „Na Wodzie” Pustelnia błogosławionej Salomei w Grodzisku

6 Ojcowski Park NarodowyMuzeum Ojcowskiego Parku Narodowego im. prof. Władysława Szafera Maczuga Herkulesa Jaskinia Łokietka

7 Flora Ojcowski Park NarodowyNa bogactwo flory Ojcowskiego Parku Narodowego składa się ok gatunków roślin naczyniowych skupionych w ok. 30 zespołach roślinnych (trzecie miejsce w Polsce po Tatrach i Pieninach pod względem liczebności gatunków), ponad 230 gatunków mchów i wątrobowców, niespełna 1200 gatunków grzybów i blisko 200 gatunków porostów. W szacie roślinnej okolic Ojcowa występuje wiele gatunków reliktowych, tzn. pozostałości z minionych epok. Brak jest natomiast endemitów, czyli gatunków rosnących na niewielkich, ograniczonych terenach. Występują tu 84 gatunki roślin prawnie chronionych, wśród nich m.in.: róża alpejska brzoza ojcowska kruszczyk błotny i rdzawoczerwony

8 Ojcowski Park Narodowygnidosz rozesłany goryczuszka orzęsiona kosatka kielichowa listera jajowata rokitnik zwyczajny skrzyp olbrzymi zerwa kulista Przedstawicielami flory stepowej są: ostnica Jana wiśnia karłowata aster gawędka

9 Ojcowski Park Narodowy Florę górską reprezentuje:jodła grab tojad smukły tojad mołdawski chaber miękkowłosy żywiec gruczołowaty Przetrwały tu gatunki reliktowe z holocenu: ułudka leśna obrazki plamiste

10 Ojcowski Park NarodowyDoliczono się ok. 30 zespołów roślinnych. Największą powierzchnię zajmują lasy i zarośla. Wiosną przed rozwojem liści przez drzewa w ich runie masowo zakwitają: przylaszczka pospolita, zawilec gajowy i żółty, miodunka ćma śledziennica skrętolistna zdrojówka rutewkowata Na skałach występują murawy kserotermiczne, a na dnach dolin las łęgowy. Wilgotne skały porośnięte są glonami. Z rzadkich grzybów warto wymienić: czasznicę olbrzymią sromotnika smrodliwego soplówkę jodłową

11 Fauna Ojcowski Park NarodowyLiczbę występujących tu gatunków zwierząt szacuje się na 11 tys., opisano do tej pory ok. 6 tys. Bardzo charakterystyczną dla OPN grupą zwierząt i będącą jego symbolem są zamieszkujące jaskinie nietoperze – występuje ich tutaj aż 17 gatunków (w całej Polsce jest 25 gatunków), najczęstszymi są: nocek duży podkowiec mały Z większych ssaków występują: sarna, zając szarak, dzik europejski, lis rudy, kuna leśna, bóbr europejski, borsuk, piżmak tchórz zwyczajny gronostaj orzesznica

12 Ojcowski Park NarodowyStwierdzono występowanie 120 gatunków ptaków, w tym 94 lęgowe, m.in. są to: bocian czarny, pluszcz, zimorodek, puszczyk, jastrząb gołębiarz, sowa uszata, dzięcioł czarny, dzięcioł zielony, dzięcioł zielonosiwy, dzikie gołębie (gołąb grzywacz i turkawka), mysikrólik. Na zimę przylatują: czeczotki jemiołuszki kwiczoły Z płazów występują: ropucha szara, żaba trawna, rzekotka drzewna, traszka zwyczajna i grzebieniasta kumak nizinny

13 Ojcowski Park NarodowyGady reprezentowane są przez: zaskrońca zwyczajnego, padalca zwyczajnego, żmiję zygzakowatą, jaszczurkę zwinkę gniewosza plamistego Najpospolitszymi gatunkami ryb są żyjące w wodach Sąspówki oraz Prądnika pstrąg potokowy i pstrąg tęczowy. Z rzadkich ślimaków warto wymienić dużego pomrowa błękitnego i wielkiego Najliczniejsze są owady (ponad 5 tys. gatunków).

14 ZESPÓŁ JURAJSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCHNieistniejący już zespół sześciu parków krajobrazowych w województwie małopolskim o łącznej powierzchni ha, które razem z otuliną (73576 ha) i Ojcowskim Parkiem Narodowym (2146 ha) stanowiły największy w Polsce obszar podlegający ochronie. Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych został utworzony w 1981 roku, a w 1999 w wyniku reformy administracyjnej został powiększony o część obszaru, który dawniej znajdował się w granicach Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych województwa katowickiego. W skład zespołu wchodziły następujące parki krajobrazowe: Orlich Gniazd Dolinki Krakowskie Tenczyński Rudniański Bielańsko-Tyniecki Dłubniański

15 Park Krajobrazowy Orlich GniazdZespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Park Krajobrazowy Orlich Gniazd Park Krajobrazowy Orlich Gniazd położony jest na obszarze dwóch województw – małopolskiego i śląskiego i rozciąga się od Częstochowy w kierunku południowo-wschodnim aż do Olkusza. W granicach województwa małopolskiego (gminy – Klucze, Olkusz, Trzyciąż i Wolbrom) obszar parku wynosi 12842,2 ha. Nazwa parku wywodzi się od „Orlich Gniazd”, czyli średniowiecznych warownych zamków, które w dużej liczbie występują na tym terenie.

16 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychNa całym obszarze Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd utworzonych zostało kilkanaście rezerwatów przyrody, z czego dwa znajdują się w obrębie województwa małopolskiego. Oto niektóre z nich: Michałowiec – rezerwat florystyczny, który utworzony został w 1959 roku. Położony jest we wsi Michałówka, a jego powierzchnia wynosi 12,12 ha. Rezerwat powołano celem ochrony bogatej populacji obuwika pospolitego rosnącego w zbiorowisku buczyny karpackiej. Pazurek – rezerwat leśny i przyrody nieożywionej, utworzony w 2008 roku o powierzchni 187,91 ha. Położony jest pomiędzy Jaroszowcem a wsią Pazurek. Rezerwat utworzony został w celu ochrony zbiorowisk buczyny sudeckiej, ciepłolubnej buczyny naskalnej, kwaśnej buczyny niżowej oraz malowniczych skał wapiennych.

17 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychŁężczok – nazwa ta pochodzi od łęgów, a więc podmokłych terenów leśnych. Rezerwat, będący jednym z największych w województwie śląskim, ma 409 ha powierzchni, z której aż 245 przypada na malownicze akweny, zaś 144 na lasy. Utworzony został w 1957 r. Ostra Góra – rezerwat, ustanowiony w roku 1959 w celu ochrony buczyny karpackiej, znajduje się na triasowym, zalesionym wzgórzu Ostra Góra o wysokości 438 m n.p.m. charakteryzującym się ostrą granią (stąd nazwa), a obejmuje powierzchnię 7,22 ha.

18 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychLipowska – rezerwat utworzony w 2008 roku, znajduje się na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego. Obszar rezerwatu, o powierzchni 63 ha, leży w piętrze górnego regla, zdominowanego przez charakterystyczny dla tej wysokości bór świerkowy. Kopce – leśny, częściowy rezerwat przyrody w Marklowicach. Został utworzony w 1953 roku. Znajduje się on na prawym brzegu Olzy, nad szosą prowadzącą z Cieszyna do Pogwizdowa; jego obszar wynosi jedynie 14,77 ha. Podstawowym zadaniem rezerwatu jest ochrona typowych dla piętra pogórza zespołów leśnych.

19 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychDolina Żabnika – teren ten jest objęty ochroną od czerwca 1996 roku. To jeden z najpiękniejszych krajobrazowo zakątków regionu i miasta. Zajmuje powierzchnię 42 ha (z otuliną łącznie 154,44 ha). Przyroda tego rezerwatu należy do unikatowej w skali całego regionu. Dolina Szklarki rozciąga się na długość około 9 km od Jerzmanowic poprzez Szklary do Dubia, gdzie łączy się z Doliną Racławki. Zbocza są zalesione i pokryte licznymi skałkami wapiennymi i ostańcami wierzchowinowymi.

20 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychOszast – obejmujący polskie stoki góry rezerwat przyrody, utworzony w 1971 roku, ma 48,8 ha i leży na terenie gminy Ujsoły. Las w rezerwacie z pięknymi okazami buków, jodeł i świerków, daje wyobrażenie o pierwotnej Puszczy Karpackiej. Hubert utworzony został w celu ochrony fragmentu naturalnego lasu, położonego wśród drzewostanów znacznie zmienionych przez gospodarkę. Utworzony został w 1958 r. Ma powierzchnię prawie 14,5 ha.

21 Skały na Syborowej Górze Kompleks Skał Zegarowych w Dolinie WodącejZespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Na terenie Parku znajduje się również użytek ekologiczny, czyli Pustynia Błędowska. Jej powierzchnia wynosi 683, 91 ha. Użytek chroni śródlądowe piaski wydmowe z interesującymi formami morfologicznymi, zbiorowiska muraw piaskowych oraz rzadkie i chronione gatunki flory i fauny. Na obszarze Parku znajdują się również pomniki przyrody np. drzewa w zabytkowym parku dworskim w Porębie Dzierżnej Skały na Syborowej Górze oraz szereg ostańców wapiennych – między innymi: Kompleks Skał Zegarowych w Dolinie Wodącej Skałki w Rabsztynie Pomorzańskie Skały

22 Park Krajobrazowy „Dolinki Krakowskie”Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Park Krajobrazowy „Dolinki Krakowskie” Park Krajobrazowy „Dolinki Krakowskie” – zajmuje powierzchnię 20686,1 ha, całość znajduje się w województwie małopolskim. Park posiada także otulinę o powierzchni 13017,0 ha. Składa się z jarowych dolin położonych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Ściślej zajmuje obszar Wyżyny Olkuskiej i ciągnie się aż do Rowu Krzeszowickiego. Należy do Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Usłany jest potokami i licznymi dolinami z formami rzeźby krasowej. Dolina Kluczwody – rezerwat Zamkowe Skały; pozostałości zamku rycerskiego z XIV wieku.

23 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychDolina Będkowska – dł. ok. 7 km; skała Sokolica (najwyższa na Jurze), Jaskinia Nietoperzowa (Jerzmanowice); liczne skałki, wodospad Szum. Dolina Bolechowicka – skalna Brama Bolechowicka; krasowe źródło – pomnik przyrody. Dolina Kobylańska (Karniowicka) – skałki: Dzwon, Okręt, Zjazdowa Turnia, Bodzio, Wzgórze Dumań.

24 Inne, mniejsze dolinki:Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Dolina Szklarki – skała Brodło, wywierzysko krasowe – źródło Pióro, biegnie nią droga asfaltowa. Dolina Racławki – rezerwat o pow. 473 ha z siecią ścieżek przyrodniczych. Dolina Eliaszówki – otaczająca klasztor Karmelitów Bosych w Czernej. Inne, mniejsze dolinki: Dolina Czubrówki Dolina Dzwonek Dolina Kamienic.

25 Tenczyński Park KrajobrazowyZespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Tenczyński Park Krajobrazowy Park krajobrazowy położony na zachód od Krakowa w województwie małopolskim. Wchodził w skład utworzonego w 1981 roku Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych obecnie Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego. Na terenie Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego znajduje się pięć rezerwatów przyrody: Bukowica – krajobrazowy i leśny rezerwat przyrody na triasowym wzniesieniu zachodniej części Garbu Tenczyńskiego, w gminie Babice, w powiecie chrzanowskim, w województwie małopolskim. Utworzony został w 1987 r. Powierzchnia 22,76 ha. Zimny Dół – jest to częściowy rezerwat przyrody nieożywionej, utworzony w 1991 na powierzchni zaledwie 2,22 ha.

26 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychDolina Mnikowska – wąwóz o długości około 2 km w dolinie Sanki, położony na zrębie tektonicznym Grzbietu Tenczyńskiego w obrębie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Północna część wąwozu stanowi krajobrazowy rezerwat przyrody o powierzchni 20,89 ha. Lipowiec – rezerwat ustanowiono w roku 1959 na powierzchni 11,36 ha obejmującej wzgórze Lipowiec na Garbie Tenczyńskim w celu zachowania naturalnego fragmentu buczyny karpackiej oraz krajobrazu z ruinami znajdującego się tu średniowiecznego Zamku Lipowiec. Skała Kmity – rezerwat mający powierzchnię 19,47 ha i utworzony został w 1959 r. w celu ochrony naturalnego krajobrazu przełomu rzeki Rudawy, a także naskalnej roślinności i lasu.

27 Rudniański Park KrajobrazowyZespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Rudniański Park Krajobrazowy Park krajobrazowy w województwie małopolskim na terenie gmin: Alwernia, Babice, Czernichów, Krzeszowice; w południowej części Garbu Tenczyńskiego. Powierzchnia parku wynosi 5813,9 km². Rok założenia 1981. Na terenie parku znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Dolina Potoku Rudno – rezerwat leśno-krajobrazowy, utworzony w 2001 roku; obejmuje fragment dobrze zachowanego łęgu olszowego oraz stanowiska geologiczne dawnego kamieniołomu porfirów. Kajasówka – rezerwat przyrody nieożywionej, utworzony w 1962 roku; ochronie podlega unikatowy zrąb tektoniczny pokryty roślinnością kserotermiczną.

28 Bielańsko-Tyniecki Park KrajobrazowyZespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Bielańsko-Tyniecki Park Krajobrazowy Park krajobrazowy znajdujący się na terenie województwa małopolskiego. Obejmuje fragment doliny Wisły pomiędzy Krakowem a Ściejowicami i był częścią Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. W obrębie Parku znajdują się trzy ważne kompleksy leśne: Lasek Wolski, drzewostany w okolicach Tyńca i Czernichowa. Nazwa parku wywodzi się od dwóch klasztorów położonych na terenie parku: Klasztoru Ojców Kamedułów na Bielanach oraz Opactwa Ojców Benedyktynów w Tyńcu. Na terenie Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego znajdują się cztery rezerwaty przyrody: Bielańskie Skałki – ścisły, florystyczny rezerwat przyrody o powierzchni 1,73 ha, założony w 1957 r. w celu ochrony muraw kserotermicznych.

29 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychPanieńskie Skały – rezerwat leśny i krajobrazowy o powierzchni 6,41 ha, założony w 1953 roku. Ochroną objęto dolną część długiego i głębokiego wąwozu zwanego Wolskim Dołem. Skałki Przegorzalskie – ścisły, florystyczny rezerwat przyrody o powierzchni 1,38 ha, założony w 1959 r. na terenie wyraźnego grzbietu ze skałkami, na skraju Lasu Wolskiego od strony Przegorzał. Służy ochronie rzadkich muraw naskalnych i kserotermicznych oraz ciepłolubnych zarośli. Skołczanka – rezerwat faunistyczny (stepowy), częściowy o powierzchni 36,77 ha utworzony w 1957 r. w ówczesnej wsi Tyniec. Chroni las sosnowo-jodłowo-bukowy, roślinność kserotermiczną a w szczególności około 500 gatunków rzadkich motyli i błonkówek.

30 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychNa terenie Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego znajdują się 63 pomniki przyrody, np. aleja lip drobnolistnych przy Opactwie Benedyktynów, Jaskinia Kryspinowska, Park przy Willi Decjusza, czy Źródło Świętojańskie. Do zabytków na terenie parku należą liczne kościoły i klasztory oraz równie liczne zespoły dworskie i parki zabytkowe.

31 Dłubniański Park KrajobrazowyZespół Jurajskich Parków Krajobrazowych Dłubniański Park Krajobrazowy Park krajobrazowy położony jest na granicy Wyżyny Krakowskiej i Wyżyny Miechowskiej na terenie 6 gmin: Gołcza, Iwanowice, Michałowice, Skała, Trzyciąż, Zielonki. Rozciąga się od Dziekanowic w kierunku północnym i północno-zachodnim do wsi Trzyciąż. Jego powierzchnia wynosi 10959,6 ha. Nazwa parku wywodzi się od rzeki Dłubni, której dolina biegnie od północy na południe przez cały obszar parku. W obrębie parku projektuje się utworzenie dwóch rezerwatów przyrody: Ostrysz – rezerwat leśno-krajobrazowy Jodłowy Trzyciąż – rezerwat leśny. W Dłubniańskim Parku Krajobrazowym występuje 28 pomników przyrody m.in.

32 Zespół Jurajskich Parków KrajobrazowychStara aleja kasztanowców białych w Minodze Drzewa w zabytkowym parku dworskim w Młodziejowicach i Tarnawie Źródło „Jordan” w Ściborzycach i źródło Dłubni Na terenie parku, oprócz licznych pomników przyrody, znajdują się również cenne zabytki architektury, wśród których dominują kościoły i zespoły dworsko-parkowe.

33 DOLINKI PODKRAKOWSKIENajwiększe ich skupienie znajduje się na północ od Doliny Rudawy. Licząc od Krakowa są to doliny: Kluczwody, Bolechowicka, Kobylańska, Będkowska, Szklarki, Racławki i Eliaszówki. Wszystkie dolinki podkrakowskie prawie na całej swej długości są bardzo głębokie i skaliste, a każda z nich posiada odmienny krajobraz. Dolinki Podkrakowskie urzekają pięknem łagodnych wzniesień i wznoszących się stromo wapiennych skałek, tworzących pod Krakowem urokliwe dolinki i wąwozy. Dolina Kluczwody Dolina Bolechowicka Dolina Kobylańska Dolina Będkowska Dolina Szklarki Dolina Racławki Dolina Eliaszówki

34 Dolina Kluczwody Dolinki PodkrakowskieZwana także Doliną Wierzchówki, rozciąga się na długości około 7 kilometów. Najbardziej malowniczą jej częścią jest środkowy odcinek pomiędzy Wąwozem Zelkowskim a Gackami, o zmiennym przebiegu i jarowym charakterze, z wieloma skałkami zalesionymi na zboczach. W górnej części doliny występuje grupa skalna Berdo, kryjąca trzy jaskinie: Mamutową, Dziką i jedną z największych na całej Jurze o długości 975 metrów – jaskinia Wierzchowska Górna. U wejścia do Doliny Kluczwody możemy przystanąć na chwilę w miejscu, gdzie niegdyś wzdłuż potoku Kluczwody przebiegała granica pomiędzy Rosją a Austrią. Jest ono oznaczone tablicą informacyjną i dwoma słupami granicznymi. Zbocze wschodnie w górnej części doliny Gackowa Turnia Skała przy niebieskim szlaku w lesie Wylot doliny

35 Dolina Bolechowicka Dolinki PodkrakowskieDolina Bolechowicka, ściana zachodnia Panorama z Bramą Bolechowicką Brama Bolechowicka – wejście do Doliny Bolechowickiej Jest to jedna z najmniejszych Podkrakowskich Dolinek, o długości około 1,5 kilometra. Niektórzy zwą ją Wąwozem Bolechowickim. Górna i środkowa część doliny jest wąska i zalesiona. Dolny jej odcinek jest natomiast skalisty, o stromych zboczach, których zwieńczeniem jest najbardziej efektowna w Podkrakowskich Dolinkach, skalna Brama Bolechowicka o wysokości 30 metrów. W jej pobliżu bije krasowe źródło.

36 Dolina Kobylańska Dolinki PodkrakowskieZwana również Karniowicką o długości 4 kilometrów, jest chyba najbardziej widokową dolinką podkrakowską. Część górna koło wsi Będkowice jest dość płytka i pozbawiona skałek, które dopiero pojawiają się w środkowej części: Wronia Baszta, Okręt. Dolny odcinek doliny przybiera formę głębokiego i krętego kanionu. Zbocza tworzą strome skalne ściany, jak: Żabi Koń czy Zjazdowa Turnia. Panorama Doliny Kobylańskiej

37 Dolina Będkowska Dolinki PodkrakowskieZwana też Będkowicką lub Będkówki, o długości około 7 kilometrów, z rzadka zamieszkana, należy do największych i najciekawszych krajobrazowo podkrakowskich dolinek. Położona w górnej części Jaskinia Nietoperzowa to jedna z największych na Jurze. W części środkowej doliny znajduje się wodospad o nazwie Szum spływający po około 5 metrowym progu skalnym. Poniżej występują liczne formy skalne o nader oryginalnych kształtach, w tym największa na całej Jurze, wcinająca się w dolinę na ponad 90 metrów wysokości skalna ściana nazwana skała Sokolica. Zbocza porozcinane są licznymi bocznymi wąwozami, które łączą się z doliną charakterystycznymi bramami skalnymi, a najpiękniejszą z nich jest Będkowska Brama. Iglica Czarcie Wrota Skała przy drodze Brama Będkowska Zamczysko

38 Dolina Szklarki Dolinki PodkrakowskieWilisowe Skały Brodło Witkowe Skały Dolina Szklarki ma długość około 9 kilometrów. Zbocza jej południowego odcinka nie są zalesione, a po części skaliste. W środkowym odcinku wzdłuż wsi Szklary wznoszą się najbardziej dla niej charakterystyczne skałki: Jedlina, Bukowa Góra, Magazyn i największa z nich – Skała Brodło.

39 Wapienne ściany skalne u wylotu doliny w DubiuDolinki Podkrakowskie Dolina Racławki Dolina Racławki jest rezerwatem krajobrazowym. Obejmuje dno doliny oraz przyległe partie zboczy, które są strome, a od wschodu skaliste. Całą dolinę pokrywa las, szczególnie piękny i barwny jesienią. Skały w dolinie są słabo widoczne. Duży potok Racławka wcina się głęboko tworząc jary. Skały wznoszące się ponad lasem Racławka w Dubiu Źródło Dubie Wapienne ściany skalne u wylotu doliny w Dubiu

40 Ruiny Diabelskiego MostuDolinki Podkrakowskie Dolina Eliaszówki Dolina Eliaszówki w części jest rezerwatem leśnym i chroni skaliste zbocza porośnięte naturalnymi drzewostanami. W dolinie wypływa kilka źródeł krasowych. Źródło Świętego Eliasza uznawane jest za zdrój o właściwościach leczniczych. Eliaszówka Źródło Eliaszówki w Lesie Hrabskim Ruiny Diabelskiego Mostu Dolinki Podkrakowskie są znakomitym miejscem na spędzenie wolnego czasu, cieszą się zresztą ogromną popularnością wśród mieszkańców Krakowa. Liczne szlaki piesze i rowerowe pozwalają poznać piękno tego obszaru, wskazując jednocześnie najciekawsze atrakcje.

41 ZAMKI I RUINY NA JURZE Zamki królewskie Zamki biskupie Zamki rycerskiePierwsze kamienne założenia obronne powstawały już w XIII w., ale główny rozkwit budowy warowni jurajskich przypadł na XIV w., na co bezpośredni lub pośredni wpływ miała aktywność w tej dziedzinie króla Kazimierza Wielkiego. Dzięki działalności budowlanej tego króla oraz rodzimego rycerstwa powstała sieć 29 zamków wspieranych 10 strażnicami obronnymi. Obecnie malownicze ruiny popularnie zwane „orlimi gniazdami”, ze względu na trudne do zdobycia położenie, stanowią jeden z symboli Jury. Stopniowo zamki te są odbudowywane („Ogrodzieniec”, „Tęczyn”, Bobolice, Korzkiew) i udostępniane do zwiedzania. Do czasów obecnych tylko jeden z zamków typowo jurajskich ocalał w całości – zamek w Pieskowej Skale. Zamki królewskie Zamki biskupie Zamki rycerskie

42 Zamki królewskie Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK KRÓLEWSKI W BĘDZINIEObecny wygląd zamku to mieszanka stylu czysto gotyckiego i neogotyckich naleciałości z XIX w. /w tym krenelaż baszty, blanki murów, ostrołukowe mury ozdobne/. Mury obwodowe średniowiecznej warowni dostosowane były do rzeźby terenu i łączyły się z murami obronnymi miasta. Zamek górny i dolny zajmowały około 1 ha powierzchni. 

43 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK KRÓLEWSKI W BOBOLICACH Zamek typu małopolskiego wznosi się malowniczo na wysokiej skale wapiennej (380 m n.p.m.). Liczne przebudowy od XV do XVII w. zatarły pierwotną gotycką sylwetkę zamku. Do czasu odbudowy rozpoczętej pod k. XX w. zachowały się tylko częściowo mury zewnętrzne zamku górnego z otworami okiennymi, sięgające miejscami do wysokości 3 piętra. Ani na zamku górnym ani na dolnym nie zachowały się niestety żadne pomieszczenia ze stropami.

44 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK KRÓLEWSKI „WAWEL” W KRAKOWIE Wzgórze Wawel wraz ze stojącymi na nim zabudowaniami, w tym: katedrą, dawnym zamkiem królewskim, domami dostojników państwowych i kościelnych, murami obronnymi itd., prawie przez 7 wieków stanowiło siedzibę książąt i królów polskich. Nagromadzone są tam niezliczone zabytki architektury i sztuki, pamiątki narodowe itp.

45 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK KRÓLEWSKI W OJCOWIE Zamek położony jest na wysokim skalnym cyplu górującym nad drogą biegnącą Doliną Prądnika. Do dzisiaj z zamku zachowało się stosunkowo niewiele murów, w zdecydowanej większości na poziomie przyziemia. Powierzchnia ruin zajmuje około 6000 m2.

46 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK KRÓLEWSKI W OLSZTYNIE k. Częstochowy Zamek w Olsztynie stanowi unikalny w skali europejskiej przykład warowni skalno-wyżynnej typu jaskiniowego i prezentuje polskie budownictwo obronne z okresów od XIII do XVII wieku. W wyniku badań archeologicznych stwierdzono, że początki osadnictwa na terenie późniejszego zamku sięgają X-XI w. Na zamkowym wzgórzu znajdowało się wówczas drewniane grodzisko.

47 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK KRÓLEWSKI W OSTRĘŻNIKU Wzgórze zamkowe stanowi rezerwat leśny „Ostrężnik”. W skale, na której wzniesiono mury zamku górnego od strony północnej widnieje ogromny otwór ciekawej jaskini Ostrężnickiej.  Według podań zamek ten miał być więzieniem dla przestępców lub siedzibą rozbójników, którzy przechowywali w nim skarby, zdobyte podczas łupieskich wypraw. Wg innych podań na zamku tym ukryty został skarb powstańców styczniowych.

48 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK KRÓLEWSKI W RABSZTYNIE Wg naukowców zamek składał się z czterech części tj.: zamku górnego, średniego i dolnego oraz pałacu. Do dnia dzisiejszego najwięcej murów pozostało po części pałacowej.  Od strony północnej i wschodniej widoczne są fosy oraz szańce artyleryjskie, które powstały jako dostosowanie warowni do wymogów nowej techniki wojennej jaką stała się artyleria. Nad fosą w miejscu dawnej drogi dojazdowej istniał drewniany pomost, ob. zrekonstruowany. 

49 Zamki biskupie Zamki i ruiny na JurzeZAMEK BISKUPI „LIPOWIEC” W BABICACH Zamek składał się z zamku właściwego /założonego na planie zbliżonym do pięciokąta/ i przedzamcza otoczonego murem obronnym. Jako budulec wykorzystano łatwo tu dostępny kamień wapienny oraz sporadycznie cegłę. Poniżej zamku właściwego funkcjonowało przedzamcze otoczone wysokim murem obwodowym z bramą wjazdową mieszczące tradycyjnie zabudowania gospodarcze. Wokół zamku rozciąga się rezerwat krajobrazowy „Lipowiec”.

50 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK BISKUPÓW W SIEWIERZU Zamek w Siewierzu powstał w zakolu rozlewiska Czarnej Przemszy, na usypanej sztucznie wyspie o średnicy około 80 metrów, wznoszącej się 10 metrów nad poziomem bagien osuszonych dopiero w XIX w. Bryła zamku zatraciła swój pierwotny - gotycki charakter w wyniku licznych przebudów, jednak dominującym stylem obecnej ruiny jest renesans. Jest to budowla kamienna z wtrąceniami cegły ułożonej w układzie polskim. Detale architektoniczne wykonano z piaskowca a tynki zastosowane były tylko częściowo.

51 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK BISKUPI I WIEŻA OBRONNA W SŁAWKOWIE Pierwotne założenie obronne w Sławkowie powstało najprawdopodobniej w latach Powstawał duży kompleks obronny założony na planie nieregularnego prostokąta zwany dziś przez naukowców „wielkim założeniem” lub „dużym zamkiem”. Budowla posiadała mury obwodowe osiągające miejscami 230 centymetrów grubości dodatkowo wzmocnione basztami łupniowymi (otwarte od strony bronionego terenu).  Pierwotne założenie miało na celu obronę miasta. Relikt zamku otoczony jest metalowym płotem i stanowi od 1990 r. rezerwat archeologiczny.

52 Zamki rycerskie Zamki i ruiny na JurzeZAMEK RYCERSKI W BIAŁYM KOŚCIELE ZAMEK RYCERSKI W BYDLINIE ZAMEK RYCERSKI W DANKOWIE

53 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK RYCERSKI W KORZKWI ZAMEK RYCERSKI W MIROWIE ZAMEK RYCERSKI „BĄKOWIEC” W MORSKU

54 ZAMEK RYCERSKI „OGRODZIENIEC” W PODZAMCZUZamki i ruiny na Jurze ZAMEK RYCERSKI W PIESKOWEJ SKALE ZAMEK RYCERSKI „OGRODZIENIEC” W PODZAMCZU

55 Zamki i ruiny na Jurze ZAMEK RYCERSKI „TENCZYN” W RUDNIE ZAMEK RYCERSKI W SMOLENIU

56 Jaskinie udostępnione do zwiedzania z przewodnikiemJASKINIE NA JURZE Teren Jury dzięki materiałowi z którego jest zbudowany łatwo ulega erozji co stanowi doskonały „budulec” dla tego typu form, zatem nie powinien dziwić fakt, że jest to jedno z największych skupisk jaskiń w Polsce. Szczególnie duże ich nagromadzenie obserwuje się w okolicy Ojcowa. Jaskinie te stanowiły doskonałe schronienie dla ludzi pierwotnych stąd w nich odkryto pierwsze ślady występowania człowieka na terenach Polski. Niestety działalność początkowo na potrzeby przemysłowe a później pseudoturystów spowodowało, że w wielu przypadkach piękna szata naciekowa uległa nieodwracalnemu zniszczeniu. Mimo tego warto poznać tajemnicze, ale pamiętajmy niejednokrotnie również bardzo niebezpieczne czeluście jaskiniowe. Jaskinie najdłuższe Jaskinie najgłębsze Jaskinie udostępnione do zwiedzania z przewodnikiem

57 Jaskinie najdłuższe Jaskinie na JurzeJaskinia Wierna – 1027 m długości Największa i uznana za najpiękniejszą jaskinia na Jurze, m.in. z uwagi na stosunkowo późne jej odkrycie i niemal natychmiastowe zabezpieczenie wejścia kratą, dzięki czemu ocalała piękna szata naciekowa. Położona w zalesionym grzbiecie biegnącym na wschód od Ostrężnika. Jaskinia Wierzchowska Górna w Wierzchowiu – 975 m długości Powstała w wapieniach górnojurajskich stanowiąc doskonały przykład podziemnej formy krasowej. Długość Jaskini Wierzchowskiej to prawie 1000 m podziemnego labiryntu wiodącego przez bajkowe w wystroju i ukształtowaniu sale i korytarze.

58 Jaskinia Brzozowa – 645 m długościJaskinie na Jurze Jaskinia Szachownica I – 600 m długości Jedna z największych jaskiń na Jurze i zarazem jedno z największych odkryć ostatnich lat. Obszerna pozioma jaskinia z bogatą miejscami szatą naciekową. Jaskinia położona w rezerwacie Szachownica na Wyżynie Wieluńskiej. Jaskinia ta jest zarazem jedną z największych osobliwości geologicznych gdyż powstała ok ,5 tys. lat temu. Jaskinia Twardowskiego – 500 m długości Jaskinia ta położona jest w Krakowie – Dębnikach w Parku Skały Twardowskiego nieopodal Jaskini Jasnej nad Wisłą. Dzięki długości korytarzy plasuje się na 5 miejscu pod tym względem na Jurze. Sławę jaskini przyniosła legenda, która mówi, że w jej wnętrzu Pan Twardowski miał niejako odprawiać praktyki czarnoksięskie.

59 Jaskinie najgłębsze Jaskinie na JurzeJaskinia Studnisko w Sokolich Górach – 75,5 m głębokości Jaskinia zlokalizowana w rezerwacie Sokole Góry w sąsiedztwie jaskini Pod Sokolą Górą. Jest to najgłębsza znana obecnie jaskinia na Jurze i jedna z najdłuższych (na 9 miejscu). Jaskinia ma pionowe rozwinięcie, a wejście wymaga użycia specjalistycznego sprzętu i doświadczenia we wspinaczce jaskiniowej. Z tego też powodu możliwa do zwiedzania jedynie przez bardzo doświadczone zespoły speleologów. Jaskinia Szeroki Aven – 59 m głębokości Typowa jaskinia szczelinowa powstała na dwóch prostopadłych szczelinach. W całej jaskini występuje bardzo duże zagrożenie oberwania wiszących want, co czyni próżnię bardzo niebezpieczną. Mimo znacznej głębokości do pokonania jaskini lina potrzebna jest tylko w jednym miejscu.

60 Jaskinia Januszkowa Szczelina – 56 m głębokościJaskinie na Jurze Pionowy otwór jaskini znajduje się na niewielkim spłaszczeniu nad skałkami, kilkanaście metrów poniżej szczytu Januszkowej Góry. Do wewnątrz prowadzi okrągła studnia. Cała jaskinia rozwinięta jest na wielkim pionowym pęknięciu. Jaskinia Piętrowa Szczelina w Niegowej – 45 m głębokości Posiada łączną długość 428 m (7 miejsce na Jurze) i głębokość 45 m, co stanowi, że do niedawna była najgłębszą na Jurze, a obecnie obejmuje 4 miejsce pod tym względem. Wejście do niej jest możliwe wyłącznie dla zaawansowanych speleologów przy użyciu profesjonalnego sprzętu. Jaskinia Błotna – 42 m głębokości Jaskinia ta znajduje się w kompleksie Stołowej Góry na północ od Jaroszowca. Jest to jedno z największych odkryć ostatnich lat na Jurze, głównie z powodu znalezienia licznych skamieniałości, położenia otworu oraz pięknej szaty naciekowej.

61 Jaskinie udostępnione do zwiedzania z przewodnikiemJaskinie na Jurze Jaskinie udostępnione do zwiedzania z przewodnikiem Jaskinia Wierzchowska Górna w Wierzchowiu Ta największa udostępniona do zwiedzania na Jurze jaskinia znajduje się w Dolinie Kluczwody koło wsi Wierzchowie. Jest to jaskinia o rozwinięciu poziomym. Posiada najdłuższą trasę turystyczną ze wszystkich jaskiń w Polsce. Jaskinia (Grota) Łokietka w Ojcowie Jest to jedna z najbardziej znanych jaskiń w Polsce, będąca jednym z symboli Ojcowskiego PN. Znana szczególnie dzięki legendzie, mówiącej, że w tej jaskini ok r. ukrywał się przyszły król Władysław Łokietek przed ścigającymi go wojskami króla czeskiego Wacława II.

62 Jaskinie na Jurze Jaskinia Ciemna w Ojcowie Jest to obszerna pozioma jaskinia, udostępniona do zwiedzania dla masowego ruchu turystycznego. Ciekawostką jest jej zwiedzanie „przy świeczkach”. Położona jest w malowniczej Dolinie Prądnika na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Jaskinia Nietoperzowa w Jerzmanowicach Jaskinia Nietoperzowa zwana była także Jerzmanowicką, Księżą lub Białą. Nazwa jaskini pochodzi od znalezionych szczątków kopalnych i współcześnie żyjących nietoperzy. Jaskinia usytuowana jest w grupie skał górnej części Doliny Będkowskiej. Położona 447m n.p.m. ma 306m długości. Jest jedną z największych jaskiń Jury Krakowskiej. 

63 Jaskinie na Jurze Jaskinia Smocza Jama w Krakowie Otwór tej chyba najsłynniejszej w Polsce jaskini znajduje się we wzgórzu wawelskim w samym centrum Krakowa. Obecnie dostać się do jaskini można ze Wzgórza Wawelskiego. Jest to jaskinia o rozwinięciu poziomym, a główny ciąg korytarzy jest oświetlony i udostępniony do ruchu turystycznego. Łączna długość podziemi wynosi 276 m. Pamiętaj, jeśli wchodzisz do jaskini nie niszcz pozostałej w niej szaty naciekowej i namuliska, pozwól cieszyć się jej pięknem również innym.

64 SZLAKI TURYSTYCZNE NA JURZEWędrując szlakami turystycznymi mamy możliwość bezpośredniego i najpełniejszego obcowania z jurajską przyrodą i krajobrazem. Dodatkowym atutem jest możliwość najefektywniejszego łączenia tego rodzaju aktywnego wypoczynku z zajęciami edukacyjnymi, podczas których uczestnicy mogą zobaczyć, dotknąć, poczuć, usłyszeć, czyli odebrać bezpośrednio własnymi zmysłami to co w postaci suchej książkowej wiedzy jest słabo przyswajalne. Warowni Jurajskich Orlich Gniazd Tysiąclecia Zamonitu im. T. Belkego Pustynny Szwajcarii Zagłębiowskiej Dolinek Jurajskich Partyzantów Ziemi Olkuskiej

65 Kościół św. Jana Chrzciciela w PilicySzlaki turystyczne na Jurze Szlak Orlich Gniazd Oznaczony kolorem czerwonym. Długość szlaku 156 km. Jest to najdłuższy i zarazem najstarszy szlak na Wyżynie. Został wytyczony już w 1950 r. Łączy w sobie prawie wszystkie jurajskie zamki i najciekawsze zakątki tej okolicy. Jest to doskonała trasa dla osób, które nie znają Jury wcale i dopiero zaczynają ją zwiedzać. Tak więc na szlaku zobaczymy: ruiny zamków, wapienne ostańce, bogatą roślinność, ciekawe miasta (Częstochowa, Pilica, Olkusz, Kraków), podziemny kras jaskiń, jurajskie doliny i Ojcowski Park Narodowy. Kościół św. Jana Chrzciciela w Pilicy Czerwony Most Fragment bukowego lasu

66 Szlaki turystyczne na JurzeZłoty Potok. Staw Irydion, w tle pałac Raczyńskich Góra Zborów – skała Zakonnica Zamek w Bobolicach Złoty Potok. Dworek Krasińskich Kościół św. Idziego w Zrębicach Fragment szopki olsztyńskiej Zetkniemy się przy okazji z niezwykle interesującą historią regionu. Trasa jest długa, więc można przejść tylko wybrany jej fragment lub zaplanować sobie dłuższy urlop i przebyć ją całą, korzystając z licznych po drodze miejsc noclegowych.

67 Szlak Warowni JurajskichSzlaki turystyczne na Jurze Szlak Warowni Jurajskich Oznaczony kolorem niebieskim. Długość szlaku 152 km. Został wyznaczony tak, by można było zobaczyć wszystkie średniowieczne warownie jurajskie. Wędrując tym szlakiem, zobaczymy zarówno olbrzymie ruiny zamków, jak i ślady po niewielkich strażnicach. Niekiedy trzeba wprawnego oka, by odnaleźć miejsce po dawnej twierdzy obronnej. Na trasie nie brak też wspaniałych jurajskich krajobrazów, których widok umila wędrówkę. Klasztor ss. Norbertanek w Imbramowicach Dolina Dłubni koło Imbramowic Dwór w Tarnawie Iglica przy wodospadzie Szum Zawiercie. Pałacyk Szymańskiego

68 Suliszowice. Ostaniec z reliktami warowniSzlaki turystyczne na Jurze Szlak Zamonitu im. T. Belkego Oznaczony kolorem żółtym. Długość szlaku 75,5 km. W latach 60. ubiegłego stulecia była organizowana na Jurze obozowa akcja letnia Związku Harcerstwa Polskiego pod hasłem Zamonit. Zamonit oznacza tyle co zamki + amonit, czyli połączenie dwóch charakterystycznych elementów jurajskich. Staw Zielony/Sen Nocy Letniej Góra Janowskiego Suliszowice. Ostaniec z reliktami warowni Widok z baszty zamku Ogrodzieniec Okolice Zdowa Szlak został oznaczony w 1974 r. i łączył w swym założeniu stanice wakacyjnych obozów harcerskich. Dziś nie prowadzi się na tak wielką skalę akcji letnich i ilość harcerskich namiotów na szlaku znacznie zmalała. Trasa łączy jednak nadal przepiękne okolice Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.

69 Kościół parafialny w SiewierzuSzlak Tysiąclecia Szlaki turystyczne na Jurze Oznaczony kolorem zielonym. Długość szlaku na terenie Jury – 45 km (całość do Bytomia wynosi 98,5 km). Wyznaczono go w latach 60. XX w. z okazji obchodów tysiąclecia państwa polskiego. Jest to twór trochę propagandowy i w zasadzie sprytnie omija większość atrakcyjnych miejsc na Jurze. Jednak kilka fragmentów tego szlaku jest wartych uwagi. W Skarżycach i Kromołowie znajdują się ciekawe zabytkowe kościoły, a w Podzamczu najlepiej zachowane ruiny zamku. Uroczy jest rezerwat „Góra Chełm”. Warto też zwiedzić Siewierz – dawną siedzibę biskupów krakowskich. Dworek w Bzowie Kościół w Skarżycach  Kościół parafialny w Siewierzu Kościół w Kromołowie Zamek w Siewierzu

70 Sławków. Kościół parafialnySzlaki turystyczne na Jurze Szlak Szwajcarii Zagłębiowskiej Oznaczony kolorem czerwonym. Długość szlaku 35,5 km. W zasadzie biegnie poza granicą geograficzną Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Godny polecenia ze względów przyrodniczych. Ciekawy odcinek od Zawiercia do góry Chełm oraz przełom Białej Przemszy zwany Szwajcarią Zagłębiowską. Możemy też podziwiać piękno Pustyni Błędowskiej. Zarastające piaski Pustyni Błędowskiej Dworzec PKP Zawiercie Sławków. Kościół parafialny Sławków. Rynek

71 Jeziorko leśne w pobliżu PrzymiarekSzlak Pustynny Szlaki turystyczne na Jurze Oznaczony kolorem żółtym. Długość szlaku 29 km. Ciekawa trasa kończąca się na Pustyni Błędowskiej, największym w Europie obszarze lotnych piasków. W trakcie II wojny światowej to miejsce służyło Niemcom do szkolenia oddziałów Afrika Korps. Dawniej, kiedy pustynia nie była jeszcze tak zarośnięta jak dziś, występowało na niej zjawisko fatamorgany.  Pustynia Błędowska Ryczów. Ostaniec z resztkami murów Jeziorko leśne w pobliżu Przymiarek Biała Przemsza Olkusz. Mury miejskie

72 Szlak Partyzantów Ziemi OlkuskiejSzlaki turystyczne na Jurze Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej Oznaczony kolorem czarnym. Długość szlaku 46 km. Autorzy tego szlaku chcieli połączyć ze sobą kilka miejsc pamięci narodowej dla uczczenia wkroczenia w 1942 r. na ziemię olkuską pierwszego oddziału partyzantów. Miała to być lekcja patriotyzmu w otoczeniu pięknej przyrody. Początkowo trasa była dłuższa i liczyła 60 km. Błojec – pomnik martyrologii Mogiła powstańców styczniowych w Niegowonicach Obecnie szlak kończy się w Udorzu, wcześniej biegł do miejscowości Kępie. Szlak „przecina” w poprzek teren Wyżyny, przechodząc przez wiele uroczych miejsc. Po drodze zobaczymy Pustynię Błędowską, strome stoki Pasma Niegowonicko-Smoleńskiego, kuestę jurajską i ruiny strażnic obronnych. Kościół w Chechle Wzgórze Jamy

73 Szlak Dolinek JurajskichSzlaki turystyczne na Jurze Szlak Dolinek Jurajskich Zespół klasztorny w Czernej Dolina Racławki Pałac stary w Krzeszowicach Dębnik. Kamieniołom czarnego marmuru Widok na Dolinę Będkowską Skała Okręt w Dolinie Kobylańskiej Oznaczony kolorem żółtym. Długość szlaku 86,5 km. Prowadzi nas przez najciekawsze dolinki jurajskie. Począwszy od Doliny Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym, wędrujemy tajemniczymi wąwozami, przechodząc przez skalne bramy i zaglądając do chłodnych otworów jaskiń. Na pewno warto przejść ten szlak na jego całej długości, jest on bowiem ciekawy w każdym odcinku.

74 ATRAKCJE TURYSTYCZNE OKOLIC CZĘSTOCHOWY Prezentację przygotowali:Projekt edukacyjny ATRAKCJE TURYSTYCZNE OKOLIC CZĘSTOCHOWY Prezentację przygotowali: Mateusz Borkowski Szymon Celoch Igor Gniecki Mateusz Książek Szymon Pilanc Mikołaj Tataruch K Częstochowa, luty 2017 rok