1 Karola Szymanowskiego związki z Orientem Anna Al-Araj (UJ)

2 Karol Szymanowski (1882-1937) Etapy twórczości Etapy twórczości I: modernistyczny (fascynacja osiągnięciami typowymi dla muzyki postromantycznej: ciemnym kolorytem brzmienia, gęstą fakturą, złożoną harmoniką; wykorzystanie dużego składu wykonawczego; inspiracja tekstami modernistycznymi: polskimi i niemieckimi)

3 Karol Szymanowski (1882-1937) II: impresjonistyczny / śródziemnomorski (pokłosie fascynacji Orientem i dokonaniami francuskich impresjonistów, większe zainteresowanie aspektem brzmieniowym utworów, „lżejsza” faktura, kameralizacja składu wykonawczego, wykorzystanie kojarzonych z muzyką pozaeuropejską rozwiązań melodycznych i rytmicznych)

4 Karol Szymanowski (1882-1937) III: ludowy (inspiracja tradycyjną muzyką ludową: m.in. kurpiowską i góralską; tworzenie stylizowanych tańców, np. mazurków; zainteresowanie ludową religijnością, odwołanie do skal kościelnych, ascetyczność stylu, uproszczenie języka muzycznego, bezpośredniość przekazu)

5 Orient w ujęciu Szymanowskiego Źródła inspiracji Źródła inspiracji - Muzyka słyszana na Ukrainie (percepcyjne otwarcie i duchowe uwrażliwienie na „egzotykę dźwiękową”) - Podróż do Afryki Północnej (Algieria, Tunezja) w 1914 roku, odbyta ze Stefanem Spiessem - Wpływ tendencji epoki (zainteresowanie twórców modernistycznych kulturą Orientu)

6 Orient w ujęciu Szymanowskiego Znaczenie podróży Znaczenie podróży - tylko 3 widokówki z lakonicznymi informacjami – przejaw satysfakcji turysty oczarowanego krajobrazem - Powierzchowność kontaktu i niezrozumienie realiów odwiedzanej kultury (relacje Spiessa)

7 Zdaniem Iwaszkiewicza… „Zwykle przełomowe znaczenie przypisuje się podróżom Szymanowskiego na Sycylię, do Afryki, Italii. Bez wątpienia były to ważne zdarzenia w jego życiu, ale nie były to zdarzenia niespodziewane i przygotowane były całą wewnętrzną ewolucją Szymanowskiego. Teraz – jeżeli chodzi o teksty – przychodzi czas egzotycznych utworów Szymanowskiego. […] Literacko mogą to być gatunki bardzo różnorodne, ale łączą te utwory pewne cechy wspólne; wszystkie odznaczają się pewnym zadziwiającym, charakterystycznym mistycyzmem”

8 Orient w ujęciu Szymanowskiego Studia Szymanowskiego poświęcone historii, religii, filozofii czy nauce arabskiej – w jego notatkach brak wzmianek o muzyce tamtych rejonów (te kompendia nie mogły więc być źródłem inspiracji artystycznych) Studia Szymanowskiego poświęcone historii, religii, filozofii czy nauce arabskiej – w jego notatkach brak wzmianek o muzyce tamtych rejonów (te kompendia nie mogły więc być źródłem inspiracji artystycznych) Kompozytor nie prowadził studiów etnograficznych nad muzyką kultur azjatyckich Kompozytor nie prowadził studiów etnograficznych nad muzyką kultur azjatyckich Wybór tekstów – kierowanie się mistycznym, erotycznym charakterem, a nie obecnością wątków orientalnych Wybór tekstów – kierowanie się mistycznym, erotycznym charakterem, a nie obecnością wątków orientalnych - posługiwanie się parafrazami Hansa Bethgego w polskim przekładzie (T. Miciński, S. Barącz)

9 Orient w ujęciu Szymanowskiego - wykorzystywanie utartych formuł słownych (Allah Akbar etc.) - większe zainteresowanie Szymanowskiego światem wyobrażonym, nierzeczywistym niż przywoływaniem – niezrozumiałych dla Europejczyka – symboli, skojarzeń, zwrotów - poszukiwanie przez kompozytora idei bliskich mu w sensie duchowym i światopoglądowym (np. figura Chrystusa-Erosa)

10 Orient w ujęciu Szymanowskiego Chęć uniknięcia stylizacji, przywoływania stereotypowych formuł kojarzonych z muzyką arabską (odwołanie się do ogólnych zasad strukturowania)  „wschodnie” elementy wchodzą w całościową strukturę dzieła koncypowanego na sposób „zachodni” Chęć uniknięcia stylizacji, przywoływania stereotypowych formuł kojarzonych z muzyką arabską (odwołanie się do ogólnych zasad strukturowania)  „wschodnie” elementy wchodzą w całościową strukturę dzieła koncypowanego na sposób „zachodni” Nie istnieje uniwersalna muzyka orientalna – mnogość stylów i gatunków na obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej Nie istnieje uniwersalna muzyka orientalna – mnogość stylów i gatunków na obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej Orient wyśniony, bajkowy, nie rzeczywisty Orient wyśniony, bajkowy, nie rzeczywisty

11 Zdaniem Adam Neuera… „[Szymanowski] zawierzył jedynie swojej intuicji artystycznej, która nieomylnie podpowiedziała mu kształt dźwiękowy utworu inspirowany tylko ogólnym wyobrażeniem kompozytora o muzyce Wschodu, a zarazem tak trafnie uogólniający cechy arabskiego czy perskiego autentyku”

12 Orient w ujęciu Szymanowskiego Emocjonalny stosunek, osobiste nacechowanie utworów: „Sam Allah mi go w ręce rzucił” [o Pieśniach miłosnych Hafiza]; „Czuję do nich wielką słabość” [o Pieśniach Muezzina Szalonego] Emocjonalny stosunek, osobiste nacechowanie utworów: „Sam Allah mi go w ręce rzucił” [o Pieśniach miłosnych Hafiza]; „Czuję do nich wielką słabość” [o Pieśniach Muezzina Szalonego] „Moje nieambitne i bezpretensjo- nalne wiersze wyrażały pewną treść – dla treści tej Szymanowski znalazł bezpośredni wyraz i pow- stały te pieśni, jedne z najpiękniej- szych, jakie Szymanowski napisał, jedne z najprostszych i najgłębszych, pomimo całego konwenansu orientalizmu”

13 Dzieła łączone z nurtem „wschodnim” Pieśni miłosne Hafiza op. 24 (1911) i op. 26 (1914) Pieśni miłosne Hafiza op. 24 (1911) i op. 26 (1914) Pieśni księżniczki z baśni op. 31 (1915) Pieśni księżniczki z baśni op. 31 (1915) III Symfonia „Pieśń o nocy” op. 27 (1916) III Symfonia „Pieśń o nocy” op. 27 (1916) Cztery pieśni op. 41 (1918) Cztery pieśni op. 41 (1918) Pieśni Muezzina Szalonego op. 42 (1918) Pieśni Muezzina Szalonego op. 42 (1918) Król Roger op. 46 (1918-1924) Król Roger op. 46 (1918-1924)

14 III Symfonia „Pieśń o nocy” Rodzaj kantaty wokalno-instrumentalnej, swobodnego poematu Rodzaj kantaty wokalno-instrumentalnej, swobodnego poematu Obsada: tenor (lub sopran), chór mieszany, orkiestra symfoniczna Obsada: tenor (lub sopran), chór mieszany, orkiestra symfoniczna Tekst: liryk XIII-wiecznego poety i mistyka perskiego – Rumiego, sparafrazowany przez Hansa Bethgego, w przekładzie T. Micińskiego Tekst: liryk XIII-wiecznego poety i mistyka perskiego – Rumiego, sparafrazowany przez Hansa Bethgego, w przekładzie T. Micińskiego

15 Tekst Rumiego (cz. I) O nie śpij druhu nocy tej Tyś jest Duch, a myśmy chorzy nocy tej Odpędź z oczu Twoich sen Tajemnica się rozwidni Tyś jest Jowisz na niebiosach Wśród gwiazd krążysz firmamentu Bohaterem jest Twój Duch nocy tej

16 Tekst Rumiego (cz. III) Ach — jak cicho inni śpią Ja i Bóg jesteśmy sami nocy tej Jaki szum — schodzi szczęście Prawda skrzydłem opromienia Nie śpij druhu Gdybym przespał aż do ranka Jużbym nigdy nie odzyskał nocy tej Targowiska już ucichły Patrz na rynek gwiezdnych dróg Lew i Orion Andromeda i Merkury krwawo lśni noc Wpływ złowieszczy miota Saturn Wenus płynie w złotym dżdżu nocy tej Nad otchłanie orła pędź Bohaterem jest Twój Duch nocy tej Zamilknięciem wiąże język Lecz ja mówię bez języka nocy tej!