1 Kartki na naukę? Edukacja jako inwestycja w kapitał ludzkimgr Przemysław Piasecki Katedra Pracy i Polityki Społecznej
2 Plan zajęć Edukacja jako inwestycja w kapitał ludzkiSzacowanie efektywności wydatków na edukację Bony edukacyjne Alternatywne rozwiązania innowacyjne w stosunku do bonów edukacyjnych
3 Edukacja jako inwestycja w kapitał ludzkiW świetle teorii kapitału ludzkiego edukacja jest jedną z inwestycji w kapitał ludzki (KL), która przynosi zwrot społeczny i indywidualny. Wraz z wiekiem ucznia społeczny zwrot z edukacji spada, rośnie natomiast indywidualny zwrot z edukacji (np. społeczny zwrot z edukacji jest relatywnie wyższy dla szkolnictwa podstawowego, niż wyższego w stosunku do zwrotu prywatnego). Wsparcie państwa powinno zatem dotyczyć głównie wcześniejszych poziomów edukacji szkolnej. (Proszę porównać zasób informacji o jakości nauczania w wypadku szkoły podstawowej i uczelni wyższej.)
4 Edukacja jako inwestycja w kapitał ludzkiWspółczynniki skolaryzacji netto Enrolment into primary education. Net adjusted enrolment rates [http://www.oecd-ilibrary.org]
5 Edukacja jako inwestycja w kapitał ludzkiWsparcie rozwoju KL dzieci w ramach edukacji szkolnej może obejmować: wyrównywanie szans dzieci z ubogich rodzin poprzez dofinansowanie nauki (np. środki na podręczniki, przybory itp.) oraz organizowanie dodatkowych zajęć, wyrównywanie szans poprzez uczęszczanie dzieci z różnych środowisk do tej samej szkoły, upowszechnianie informacji o zwrocie z edukacji – aby zwiększyć zaangażowanie rodziców w kształtowanie KL dzieci, walkę z opuszczaniem zajęć przez dzieci, np. poprzez organizowanie dojazdu do szkół, poprawę zdrowia dzieci poprzez badania kontrolne i dożywianie, wsparcie rodzin w procesie wychowawczym, stworzenie systemu kształcenia przygotowującego do wejścia na rynek pracy poprzez odpowiednie kształtowanie postaw i umiejętności np. pracy grupie, twórczego myślenia, podwyższanie poziomu nauczania w szkołach poprzez rozwój nauczycieli i modernizację wyposażenia.
6 Zmienne pośrednicząceSzacowanie efektywności wydatków na edukację Jak oszacować efektywność wydatków na edukację? Ogólny model Wydatki edukacyjne Wyniki edukacyjne Zmienne pośredniczące
7 Szacowanie efektywności wydatków na edukacjęJakie przyjmujemy zmienne niezależne, zależne i pośredniczące? Decyzja zależy od tego, na jakim poziomie agregacji badamy zjawisko! Wydatki państwa Wydatki gminy Wydatki szkoły Generalne wyniki na poziomie państwa Wyniki poszczególnych szkół w gminie Wyniki poszczególnych uczniów w szkole Wydatki – wysokość, struktura, źródła Każda z miar wydatków i wyników ma swoje ograniczenia! Wyniki – testy, osiągane zarobki, otrzymanie promocji i osiągane stopnie w kolejnych szkołach, odsetek uczniów, którzy nie ukończyli szkoły Wybór zmiennych pośredniczących jest uzależniony od tego, co jest badane!
8 Szacowanie efektywności wydatków na edukacjęBadanie efektywności wydatków edukacyjnych na poziomie szkoły publicznej Wydatki szkoły: wysokość uzależniona od finansowania gminy (uzależniona od subwencji odpowiadającej liczbie uczniów w danej szkole), źródła (sponsorzy, firmy chcące uczestniczyć w programie dożywiania dzieci), struktura wydatków (np. zajęcia wyrównawcze i dodatkowe, dożywianie dzieci). Być może istotne znaczenie ma jakość zarządzania szkołą – niezależna od wydatków? Wyniki poszczególnych uczniów w szkole mierzone: wynikami testów (np. PISA), promocjami do różnych szkół i osiąganymi tam ocenami po pierwszym roku nauki, odsetkiem uczniów, którzy nie ukończyli szkoły, uzyskiwanymi zarobkami. Wpływ na wyniki uczniów mogą mieć: sytuacja materialna rodziny, środowisko rodzinne (np. wykształcenie i zaangażowanie rodziców), środowisko szkolne (inni uczniowie z danej klasy i szkoły), kwalifikacje nauczycieli i innych pracowników szkoły (np. pedagogów), wielkość klas, indywidualne cechy uczniów nie dające się uwzględnić w modelu.
9 Bony edukacyjne Rodzice otrzymują bon – „papier wartościowy” określonej wartości uprawniający do nauki jednego dziecka (nie może być odsprzedany) Rodzice sami wybierają szkołę, w której dzieci miałyby się uczyć (szkoły konkurują między sobą) Pieniądze idą „za uczniem”, wynagrodzenie nauczyciela częściowo zależy od liczby uczniów Biedniejsze rodziny mogą otrzymać bon o większej wartości
10 Bony edukacyjne Zadanie 1W 4-osobowych grupach na podstawie otrzymanych materiałów proszę przygotować argumenty do dyskusji – „Bony edukacyjne – za lub przeciw”.
11 Bony edukacyjne ZA: Poprawa szans edukacyjnych (brak barier dla zdolnych uczniów) W miastach odległość od szkoły nie powinna być problemem Zmniejszenie biurokracji – nie rozliczamy nadmiernej liczby dotacji z państwa Szkoły muszą konkurować – starać się o uczniów poprzez odpowiednie zarządzanie i poziom nauczania (najlepszą reklamą jest opinia o szkole, reklama nie musi być kosztowna, a rynek ją zweryfikuje) Większe możliwości wyboru i zaangażowanie rodziców (szkoły prywatne zrównane z publicznymi) System sterowania przez państwo ma opóźnienia większe, niż system regulowany przez rynek Obecnie funkcjonuje podział na szkoły „lepsze” i „gorsze”, system sterowany przez rynek da szansę słabszym Wynagrodzenie powiązane z liczbą uczniów powinno motywować nauczycieli do lepszej pracy i podwyższania swoich kwalifikacji Nie wszystkie bony muszą być równej wartości – bon o większej wartości może być przyznawany dzieciom z ubogich rodzin (np. wliczona opłata za zajęcia dodatkowe) albo rejonów oddalonych od szkół (przyjmując takich uczniów szkoły mają dodatkowe pieniądze na zagwarantowanie dojazdów) Możliwość zakładania szkół przez dowolne organizacje (jedynym warunkiem akredytacja ze strony państwa) Szkoły z większą swobodą w przydzielaniu zasobów oraz w awansowaniu nauczycieli osiągają lepsze wyniki
12 Bony edukacyjne PRZECIW:Poprawa szans edukacyjnych dotyczy jedynie dzieci z rodzin zamożnych i średniozamożnych (informacja o jakości szkół i zaangażowanie rodziców) Można znieść rejonizację pomijając bony edukacyjne, przy czym i tak obszar, na którym znajdują się „dostępne” szkoły jest ograniczony (zwłaszcza na terenach wiejskich) Wzrost biurokracji – potrzeba administracji bonami i sprawdzanie utrzymywania odpowiednich standardów przez szkoły Pieniądze przeznaczone na reklamę szkoły mogłyby być spożytkowane na podniesienie jakości nauczania, nie wiadomo jakie mierniki byłyby odpowiednie przy ocenianiu jakości nauczania i zarządzania szkołami Informacje dotyczące zarządzania szkołami i jakości edukacji docierają z rynku z pewnym opóźnieniem Pogłębienie różnic pomiędzy szkołami „lepszymi” i gorszymi” (np. wyposażenie, jakość kształcenia) Nauczyciele, którzy podlegają „wyścigowi” będą przekładać nadmierne aspiracje na uczniów – stres Jeśli bony będą równej wartości – kto pokrywałby koszty dodatkowe (np. dojazdy), a jeśli różnej – kto decydowałby o przyznaniu bonu o wyższej wartości Co z nadmiarem liczby dzieci w „lepszych” szkołach i pustkach w szkołach „gorszych” (szkoły potrzebują czasu na rozbudowę) Obecnie subwencje oświatowe i tak przydzielane są JST przez państwo na podstawie liczby uczniów
13 Alternatywne rozwiązania innowacyjne w stosunku do bonów edukacyjnychConracting out – zlecenie części zadań szkoły na zewnątrz (np. Zarządzanie przez menadżerów) Charter schools – „szkoły społeczne” – zarządzane przez samorząd lub rodziców i nie podlegające władzy kuratorium Standardy jakości (jakie mierniki? czy wiązać wyniki z wynagrodzeniami nauczycieli?)
14 Dziękuję za spotkanie!
15 Literatura Bielecki, P., 2005, Bony edukacyjne. Granice urynkowienia edukacji Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa Hanushek, E.A., 1986, The Economics of Schooling: Production and Efficiency in Public Schools, Journal of Economic Literature, vol XXIV Krzemiński, J., 2012, Likwidacja szkół jest nieuchronna, artykuł zamieszczony na portalu dostęp [ ] OECD, 2007, Kapitał ludzki: w jaki sposób wiedza kształtuje Twoje życie. Podsumowanie w języku polskim, OECD Insights Pawlak, R., 2008, Powszechne bony oświatowe. Przykład Chile Polityka Społeczna nr 10/2008 Pawlak, R., 2009, Powszechne bony oświatowe na odgórnie regulowanych zasadach. Przykład Szwecji Polityka Społeczna nr 1/2009 Petelewicz, M., 2008, Przeciwdziałanie dziedziczeniu nierówności społecznych w opiniach twórców i realizatorów polityki lokalnej, Polityka Społeczna, numer tematyczny 1/2008 Rek, M., Polityka społeczna i jej instytucje w walce z reprodukcją nierówności, Polityka Społeczna, numer tematyczny 1/2008 Stiglitz, J.E., 2004, Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, przeł. Rapacki R. (red.), Warszawa, s Tarkowska, E., Górniek, K., Kalbarczyk A., 2006, System edukacji, ubóstwo, wykluczenie społeczne, Polityka Społeczna, 11-12/2006 dostęp: [ ] dostęp: [ ] dostęp: [ ] dostęp: [ ]