1 Klinika Psychiatrii Młodzieżowej Uniwersytet Medyczny w ŁodziI Kongres Zdrowia Psychicznego Warszawa   DZIECI NA KRAWĘDZI ŻYCIA – WOŁANIE O POMOC   Rozwój człowieka przebiega w wielu wymiarach. Na tempo rozwoju wpływa: dziedziczność, dojrzewanie poszczególnych układów (w tym nerwowego), aktywność własna dziecka oraz interakcje społeczne. Rozwój fizyczny, psychiczny, funkcji motorycznych zachodzi w ścisłym związku ze środowiskiem. Osobowość dziecka kształtuje się w określonym mikrosystemie – rodzinie oraz makrosystemie – społeczeństwie, w którym znaczenie mają nie tylko bliskie relacje rówieśnicze, ale także oddziaływania kultury masowej. Do okresu dorastania przypisane są określone zadania rozwojowe, tj.: osiągnięcie niezależności osobistej, rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz własnego systemu wartości, osiągnięcie dojrzałych więzi z rówieśnikami, niezależności. Okres dojrzewania (adolescencji) poza dojrzewaniem biologicznym wiąże się z rozwojem poznawczym i emocjonalno-społecznym. Zgodnie z koncepcją rozwoju poznawczego Piageta, następuje przejście ze stadium operacji konkretnych do formalno-operacyjnych. Ponadto kształtuje się moralność postkonwencjonalna (wg Kohlberg’a), oparta na umowie społecznej i uniwersalnych zasadach etycznych. Młodzież dąży do określenia własnej tożsamości, co pozostaje w konflikcie z dyfuzją ról społecznych, wynikającą m.in. z szybkich zmian fizycznych w obrazie ciała, kształtowania się identyfikacji seksualnej, konieczności wyboru zawodu, partnera, przynależności ideologicznej (zgodnie z koncepcją rozwoju psychospołecznego Ericksona). Według teorii behawioralnych uspołecznienie może następować w wyniku ciągłego procesu uczenia się oraz poprzez naśladownictwo, warunkowanie klasyczne i instrumentalne (unikania kar i dążenia do nagród). Młodzieńczy kryzys tożsamości u części przebiega burzliwie u 10% - 20% (z drażliwością, impulsywnością, agresywnością, negatywizmem czy ambiwalencją). W badaniach zachowań ryzykownych młodzieży w Polsce wykazano, że 35% uczniów uczestniczyło w przemocy rówieśniczej, 50% piło alkohol raz w miesiącu, 20% paliło marihuanę, a kilka % używało dopalaczy. Rodzina wywiera podstawowy wpływ na rozwój psychiczny człowieka. W badaniach polskich ponad 50% wychowanków Domów Dziecka wykazuje zaburzenia psychiczne (najczęściej nikotynizm i fobię specyficzną). Adekwatne przywiązanie (wg teorii Bowlbe’go) wpływa na prawidłowy rozwój dziecka, natomiast jego zaburzenia mają związek z występowaniem w późniejszych okresach życia także innych zaburzeń psychicznych. Rozwody rodziców przyczyniają się do rekonstruowania rodzin, utrudniając tym samym zdobywanie samodzielności. Przeciwstawianie się autorytetom rodziców może wywołać u nastolatka silny konflikt lojalnościowy (walka pomiędzy potrzebą autonomii a potrzebą bycia częścią rodziny). Kluczowe miejsce zajmuje wtedy integracja z rówieśnikami, której ceną może być utrata bezpieczeństwa, a nawet zdrowia (przykładem może być subkultura Emo). Agnieszka Gmitrowicz Klinika Psychiatrii Młodzieżowej Uniwersytet Medyczny w Łodzi

2 Kryzys tożsamości a zachowania ryzykowne i samobójczeU 10% - 20% nastolatków dojrzewanie przebiega burzliwie – z impulsywnością, agresywnością, drażliwością, negatywizmem, ambiwalencją. Zachowania ryzykowne młodzieży w Polsce: Co uczeń uczestniczy w przemocy rówieśniczej, Co 2. pił alkohol raz w miesiącu, Co 5. palił marihuanę, > co 10. papierosy (w ost. roku), kilka % używało dopalaczy. U młodzieży z zachowaniami ryzykownymi znaczące wyższe wskaźniki autoagresji!  Wskaźniki zachowań ryzykownych w Polsce wg Health Behaviour in School-aged Children: WHO Collaborating Cross-National Study (HBSC) 50% piło alkohol raz w miesiącu 35% uczestniczyło w przemocy rówieśniczej 20% uczniów (N=2014) upiło się w ostatnim miesiącu 20% paliło marihuanę 17% podjęło aktywność seksualną 11% paliło papierosy w ostatnim roku (Mazur red. 2011, Instytut Matki i Dziecka) Czynniki ochronne – monitorowanie zachowań przez rodziców, więź

3 Zachowania ryzykowne młodzieży jako predyktory myśli i prób samobójczych (SEYLE 2014)Wśród uczniów z nasilonymi zachowaniami ryzykownymi (u 15%): myśli samobójcze u ~co 2. (44%), próby samobójcze u co 10. (10%). (gdy łagodne – u 1.7%) skrócony sen (<6h/d) ist. koreluje m.in. z: myślami samobójczymi. Badania dot. Promocji Zdrowia Psychicznego i Interwencji w zakresie Prewencji Samobójstw wśród młodzieży w Europie

4 Od zachowań ryzykownych do samobójstw u nastolatkówROZPOWSZECHNIENIE w POLSCE Rodzaje zachowań SAMOBÓJSTWA (S): zarejestrowane (a inne przyczyny?) PRÓBY S: ujawnione (a ukryte?) MYŚLI S: aktywne, bierne ZACHOWANIA RYZYKOWNE: ~200/rok ~20 000/rok (u 7% uczniów) ~ co 3. nastolatek samouszkodzenia bez intencji S co 5. używanie substancji psychoaktyw. doświadczanie przemocy /bulling niedosypianie, niedojadanie nadmierne korzystanie z mediów, brak organizacji czasu (centra handl.)

5 Samobójstwa nastolatków – dane ogólne – PolskaZ powodu samobójstw ginie obecnie więcej nastolatków niż w wypadkach komunikacyjnych [dane KGP z 2015, 2016 roku]. Samobójstwo jest przyczyną ~ co 5. zgonu w grupie 15 – 19 lat. Tendencja wzrostowa współczynnika samobójstw w grupie lat w okresie ostatnich 5 lat [dane GUS]. Najwięcej samobójstw nastolatków odnotowywano w maju (a najmniej w okresie wakacji). Ponad 1/3 samobójstw ma miejsce w domu. Coraz częściej nastolatkowie informują o zamiarach samobójczych przez Internet oraz telefony komórkowe!

6 Samobójstwa nastolatków – czynniki ryzykaPróby samobójcze w przeszłości, szczególnie wielokrotne. Różne zaburzenia psychiczne u ~90% nieletnich ofiar samobójstw (najczęściej depresyjne). Płeć męska - chłopcy kilkakrotnie częściej niż dziewczęta dokonują samobójstw (bo pełnią m.in. odmienne role społeczne oraz częściej inaczej reagują np. agresywnie). Ograniczony dostęp do specjalistycznej opieki, szczególnie psychiatrycznej (na wizytę do psychiatry dzieci w kryzysie! oczekują po parę tygodni!). Dysfunkcyjna rodzina: brak opieki, więzi emocj., odrzucenie, alkoholizm i in. uzależnienia rodziców. Doświadczanie przemocy: fiz., psych., seksualnej. Negatywne bodźce przez: Internet, SMS-y… . (w tym nakłanianie do samobójstwa, naśladownictwo - efekt Wertera).

7 Próby samobójcze nastolatkówPróba samobójcza w wywiadzie jest niezależnym, głównym czynnikiem ryzyka samobójstwa dokonanego. Szacuje się, że próby samobójcze młodzieży występują 100, a nawet 200 razy częściej niż samobójstwa. Dziewczęta istotnie częściej podejmują próby samobójcze, (używając mniej niebezpiecznych metod, np. zatruć). Średnio co trzeci nastolatek po PS ponawia ją w ciągu roku. Więcej niż co drugi pacjent z zamiarami samobójczymi informuje innych o swoich planach. Nigdy nie należy bagatelizować wypowiadanych przez nastolatka gróźb zabicia się (bo typowa jest ambiwalencja!).

8 Niesamobójcze samouszkodzenia u nastolatkówSamouszkadzanie się bez intencji samobójczych (NSS) często ma na celu rozładowanie negatywnych emocji, zwrócenie uwagi innych. NSS to istotny predyktor zachowań samobójczych. Od początku stulecia odnotowuje się znaczący wzrost tych zachowań. NSS głównie są pod postacią samookaleczeń skóry przedramion. NSS występują 2-3 razy częściej u dziewcząt niż u chłopców. NSS są obecnie poważnym problemem klinicznym w oddziałach psychiatrycznych dla młodzieży, Obok prób samobójczych są główną przyczyną nagłych hospitalizacji. W przypadku samouszkadzania się nastolatków istotne znaczenie ma społeczny efekt „zarażania się”. Częstym motywem jest dążenie do bycia dostrzeżonym – NIEME WOŁANIE O POMOC!

9 System edukacji a zachowania samobójczeCo może z utrudniać dzieciom wychodzenie z kryzysu psychicznego: Brak ugruntowanej wiedzy uczniów nt. zdrowego stylu życia. Brak trenowania w szkołach umiejętności społecznych, radzenia sobie ze stresem, asertywnego komunikowania o własnych problemach. Brak wiedzy nt. wczesnego rozpoznawania zaburzeń psychicznych. Brak zindywidualizowania wymagań w przypadku dzieci z różnymi deficytami, potrzebami, w kryzysie psychicznym. Brak tolerancji: odrzucanie, poniżanie dzieci w kryzysie psychicznym.

10 Czego nie wiemy o autoagresywnej młodzieży?Do dziś nie ma w Polsce obowiązku rejestrowania zachowań autoagresywnych młodzieży! Nie jest znana ani prawdziwa skala zjawiska, ani rozkład czynników ryzyka podejmowania prób samobójczych i NSS. Nie wiadomo ile ofiar sygnalizowało kryzys – o kryzysie samobójczym dziecka dorośli dowiadują się dopiero, kiedy usłyszą tragiczne w skutkach „wołanie o pomoc”! ____________________________________________________ Czy jedynym „ratunkiem” ma być oddział psychiatryczny?! (często nadmiernie obłożony pacjentami, nieprofilowany, bez terapii ukierunkowanej na konkretne zaburzenia psych).

11 Zapobieganie samobójstwom nastolatków w Polsce: dziś i jutroPOLITYKA SPOŁECZNA NIESPECYFICZNY SPECYFICZNY SPECYFICZNY NIESPECYFICZNY POLITYKA SPOŁECZNA OPIEKA PSYCHIATRYCZNA PAŃSTWO

12 Czego brakuje w Polsce – Programu profilaktyki samobójstw dla nastolatkówW planowaniu profilaktyki istnieje potrzeba wyłaniania grup wysokiego ryzyka, Konieczne jest rejestrowanie prób samobójczych i zamierzonych samouszkodzeń oraz ich uwarunkowań. Konieczne jest opracowanie i wdrożenie strategii postępowania z nieletnim pacjentem z ryzykiem samobójczym w różnych placówkach. Konieczne jest utworzenie wielodyscyplinarnego zespołu ds. programów prewencyjnych dla młodzieży z zachowaniami ryzykownymi. Istnieje bezwzględna potrzeba utworzenia profilowanych oddziałów dla dzieci i młodzieży, w tym z przewlekłym ryzykiem samobójczym.

13 NIE CZEKAĆ – Zapobiegać od dziś zanim dojdzie do tragedii!Program skierowany do uczniów, dot . wiedzy na temat zdrowia psychicznego (YAM) wiąże się z ist. redukcją liczby prób i myśli S [Wasserman i wsp. Lancet ] Dostępną formą zapobiegania samobójstwom nastolatków mogą być współczesne media (mobilne aplikacje na smartfony, strony pomocowe w Internecie) Ważne informacje: co robić gdy ktoś planuje samobójstwo, jak rozmawiać z nastolatkiem grożącym samobójstwem, kogo należy zawiadamiać (uwaga cyberprzemoc typu „Niebieski Wieloryb”). W Polsce są dostępne numery, które w przypadku kryzysu samobójczego mogą być wsparciem (Niebieska Linia , Dziecięcy Telefon Zaufania BRzPDz , Anonimowy Przyjaciel 19288) oraz strony pomocowe, np.: ∞ 1313