1

2 Koncepcje psychologiczne człowieka – metody zmiany postaw uczestników procesu edukacji

3 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA A POSTAWY I ZACHOWANIA UCZESTNIKÓW PROCESU EDUKACJI Bodźce Wolna wola i potrzeby Geny i dziedziczność Nieuświadomione popędy Różnorodne informacje Normy i role społeczno -kulturowe DETERMINANTY LUDZKICH ZACHOWAŃ PODEJŚCIE – PSYCHOLOGICZNY OBRAZ CZŁOWIEKA P O S T A W A K O M P O N E N T Y BEHAWIORALNYINTELEKTUALNY MOTYWACYJNY EMOCJONALNY BEHAWIORYZM HUMANIZM PSYCHOBIOLOGIZM PSYCHODYNAMIZM KOGNITYWIZM ASPEKT SPOŁECZNO- KULTUROWY ZACHOWANIA CZYNNOŚCIOWE WERBALNE I POZAWERBALNE

4 Behawioryzm to kierunek w psychologii rozwinięty w XX w., oparty na pragmatyzmie, głoszący, że przedmiotem badań psychologicznych może być tylko dostrzegalne zachowanie się ludzi i zwierząt, nie zaś niedostępne dla obserwatora zjawiska psychiczne. Polega na odrzuceniu pojęcia świadomości oraz introspekcji jako metody subiektywnej i na badaniu wyłącznie bodźców bądź ich układu (sytuacji) oraz reakcji fizjologicznych im odpowiadających. Zachowanie człowieka jest, zdaniem behawiorystów, reakcją na określone bodźce nie tylko w przypadku prostych odruchów, ale również dla bardziej złożonych problemów (rozwiązywanie zadań intelektualnych, konflikty motywacyjne, myślenie itp.). Zmiany zachowania się człowieka stanowią wynik uczenia się nowych reakcji. KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA BEHAWIORYZM

5 Podstawowe twierdzenia behawiorystów można zawrzeć w dwóch zdaniach: 1.Organizmy ludzkie przystosowują się do swego środowiska za pomocą czynników genetycznych i nawykowych. 2.Istnieją pewne bodźce, które doprowadzają do reakcji ludzkiego organizmu i dlatego, można wyodrębnić – ustalić bodźce, które wywołują określone reakcje (zachowania).

6 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA BEHAWIORYZM Konkludując, człowiek w teorii behawiorystycznej jest zewnątrz sterowny, a modelowanie człowieka doskonałego polega na kreacji doskonałego środowiska. Zewnętrzne sterowanie w klasycznym behawioryzmie zakłada dwie drogi wpływania na reakcje człowieka: 1.warunkowanie klasyczne – czyli przyzwyczajanie człowieka do odpowiedniej reakcji na otrzymany bodziec; 2.warunkowanie instrumentalne – czyli wzmacnianie pozytywne (nagradzanie) i karanie.

7 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA BIOLOGICZNY SPOSÓB WIDZENIA CZŁOWIEKA Dla psychologów biologicznych (neuropsychologów, psychobiologów), swoistym drogowskazem w badaniach nad determinantami ludzkich zachowań jest teza, iż wszystkie działania, uczucia, myśli i emocje są związane ze zjawiskami cielesnymi. Innymi słowy psychobiolodzy twierdzą, że bezpośrednich przyczyn naszych zachowań należy szukać w: 1.genetyce organizmu; 2.budowie i funkcjonowaniu układu nerwowego.

8 OSOBOWOŚĆ NEUROTYCZNOŚĆ lęk agresywna wrogość depresja impulsywność nadwrażliwość nieśmiałość EKSTRAWERSJA towarzyskość serdeczność asertywność aktywność poszukiwanie doznań emocjonalność pozytywna SUMIENNOŚĆ kompetencje skłonność do porządku obowiązkowość dążenie do osiągnięć samodyscyplina rozwaga UGODOWOŚĆ zaufanie prostolinijność altruizm ustępliwość skromność skłonność do rozczulania się OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE wyobraźnia estetyka uczucia działanie idee wartości

9 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA PSYCHOANALIZA Psychoanalitycy odrzucają poglądy behawiorystów i twierdzą, że człowiek nie jest istotą sterowaną z zewnątrz, lecz jego wewnętrzne siły motywacyjne (popędy i potrzeby) decydują o tym co czyni. Psychoanalitycy zasadniczo wyróżniają dwie grupy popędów sterujących zachowaniami człowieka: popędy pierwotne, wrodzone – przekazywane w genach – ukształtowane na przestrzeni rozwoju cywilizacji. Zachowania ludzkie: dążenie do zdobycia pokarmu, ogrzania ciała, unikanie i przezwyciężanie bólu, pęd do kontaktów międzyludzkich, dążenie do działań seksualnych, to popędy pierwotne, a ich zaspokojenie jest niezbędne do podtrzymania gatunku. popędy wtórne – powstają w procesie uspołeczniania.

10 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA PSYCHOANALIZA Najważniejsze znaczenie dla ludzkich zachowań ma jego sfera intrapsychiczna – ruch sił psychicznych w umyśle. Zachowania istot dorosłych uzależnione są – przede wszystkim – od doświadczeń wyniesionych z dzieciństwa. Rozwój psychiczny dokonuje się sekwencyjnie, w każdej sekwencji zachodzą zjawiska psychiczne – przewidywalne, które z kolei winny prowadzić do rozwiązania pewnych nieuświadomionych problemów i kryzysów. Zasadniczym determinantem zachowań ludzkich jest rzeczywistość psychiczna każdego człowieka – fantazje i skojarzenia, symbole tyczące przeżywanych faktów stanowią najważniejszą część ludzkiego zachowania. Podstawową metodą – subiektywną – poznawania, poszukiwania prawdy o człowieku jest psychoanaliza (analiza snów, mitów, symboli, folkloru, faktów ujawnianych w trakcie terapii.

11 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA PSYCHOANALIZA Do mechanizmów obronnych psychoanalitycy zaliczają:  Wyparcie – niedopuszczenie do świadomości niepokojących myśli, wspomnień lub emocji. Ludzie, którzy twierdzą, że przeżyli przykre doświadczenia – ale ich nie pamiętają – dokonują wyparcia.  Projekcja – najważniejszy mechanizm obronny polegający na przenoszeniu, przypisywaniu komuś innemu własnych lęków, niepokojów, win itp. („zjawisko „kozła ofiarnego”).  Reakcja upozorowana – polega na tym, iż nieświadome uczucie, które wzbudza lęk – w stanie pełnej świadomości zastępuje się przeciwnością.  Regresja, w której nawet ludzie dorośli, w czasie występowania lęków, niepokojów, silnych bodźców emocjonalnych – fiksują – ulegają regresji i zachowują się jak dzieci.

12 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA PSYCHOANALIZA  Zaprzeczanie, gdzie ludzie permanentnie odrzucają faktycznie istniejące zjawiska. Alkoholicy mówią, że nie są uzależnieni itp.  Intelektualizacja, która polega (najczęściej u ludzi wykształconych) na nieświadomym kontrolowaniu emocji poprzez ich silne warunkowanie wyjaśnieniami stricte racjonalnymi (naukowymi).  Przemieszczenie i sublimacja to zjawisko przenoszenia popędów, emocji itp. np. agresji na przedmioty, zwierzęta lub inne osoby, które nie stanowią takiego zagrożenia, jak faktyczne obiekty naszych odczuć, emocji itd.  Rozegranie w działaniu – istota ludzka wyraża w swoim zachowaniu w nieświadomych działaniach lęki wywołane faktycznie przez inne zjawiska, czy fakty.  Humor – to najprostszy sposób obrony przed lękiem, świadomością starzenia się, bólem, przykrym nadchodzącym zjawiskiem (np.operacją), śmiercią itd.

13 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA TEORIA POZNAWCZA Zgodnie z teorią poznawczą, człowiek odbiera informacje, przetwarza je i podejmuje określone działania po to, by osiągnąć pewne wartości. Świat wartości pojedynczych ludzi może się diametralnie różnić. M. Mazur w swojej pracy (Cybernetyka i charakter. Psychologia XXI wieku) stwierdza, że zachowania człowieka zależą od:  oddziaływań informacyjnych (systemu bodźców zewnętrznych i wewnętrznych);  czynników sytuacyjno – energetycznych wpływających bezpośrednio na tzw. moc dyspozycyjną człowieka do podejmowania określonych procesów myślowych, interpretacyjnych i decyzyjnych.

14 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA TEORIA POZNAWCZA człowiek jest niejako systemem przetwarzającym informacje płynące ze środowiska naturalnego i społecznego, dlatego też poprzez dostarczanie odpowiednich informacji istnieje możliwość modyfikowania jego zachowań; wewnętrzna interpretacja i postrzeganie zjawisk przez człowieka wpływa na to, co on robi i odczuwa, niestety nie zawsze jesteśmy istotami racjonalnymi, nasze rozumowanie bywa czasem opaczne, w wyniku czego podejmujemy czasem działania irracjonalne; postawa człowieka i jej wypadkowa zachowanie to system otwarty – wieloskładnikowy na który oddziałuje wiele czynników; istnieje wiele kanałów i środków przekazywania informacji, które może odbierać i przetwarzać człowiek – ich różnorodność, dostęp i powszechność może wywoływać wiele rozmaitych pozytywnych i negatywnych zjawisk (z punktu widzenia kształtowania pożądanych postaw i zachowań), do których możemy zaliczyć: redukcjonizm poznawczy, mylenie przyczyny i skutku, relatywizm poznawczy

15 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA OBRAZ SPOŁECZNO-KULTUROWY Psychologowie społeczni wyróżnili kilka czynników społeczno- kulturowych, które sprawiają, że człowiek zachowuje się posłusznie wobec społeczeństwa mimo tego, że jego wewnętrzne przekonania są czasami nawet diametralnie odmienne. Wśród najważniejszych czynników można wymienić:  zasady dobrego wychowania, to te normy, które w naszych stosunkach interpersonalnych mówią o tym, jak się grzecznie zachowywać w określonych sytuacjach;  brak języka protestu, gdzie istota ludzka często nie wie, jakich argumentów użyć by odrzucić to sugerują inni – osoby o uznanym autorytecie, eksperci itp.;  bezmyślność, ponieważ w życiu codziennym niejednokrotnie podejmujemy decyzje bezmyślnie, bezkrytycznie przyjmując za właściwe to co robią inni;  pułapka, gdyż w swym działaniu – już podjętym – nie potrafimy się wycofać i kolejne de facto nieprzemyślane kroki usprawiedliwiamy rozmaitymi dowodami.

16 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA PODEJŚCIE HUMANISTYCZNE Psychologia humanistyczna wychodzi z założenia, że zachowanie człowieka zależy od bardzo wielu czynników zewnętrznych i wewnętrznych, dlatego konieczne jest całościowe podejście do problemów człowieka. Przedstawiciele psychologii humanistycznej stosują nowe metody przy badaniu problematyki życia ludzkiego: wczuwania się, wglądu, rozumienia, analizy różnorodnej twórczości i aktywności. Po pierwsze, psychologowie humanistyczni twierdzą, że człowiek jest nie tylko zbiorem poszczególnych elementów swego ciała, lecz jest czymś więcej, a mianowicie istotą rozumną, nierozdzielną o wielce złożonych relacjach wzajemnych psychiki i organizmu, o skomplikowanych układach mentalno – emocjonalnych i procesach wolicjonalnych, które nie działają tylko na zasadzie przyczyna – skutek.

17 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA PODEJŚCIE HUMANISTYCZNE Po drugie, człowiek jest istotą społeczną, funkcjonującą w środowisku innych ludzi, wchodzącą z natury rzeczy we wzajemne relacje interpersonalne, których utrzymywanie i skutki zapewniają zabezpieczenie potrzeb podstawowych: biologicznych, bezpieczeństwa, przynależności i miłości oraz szacunku i uznania. Po trzecie, w istocie ludzkiej dominuje świadomość, która jest generalnym czynnikiem ludzkiego bytu. Prawa rządzące świadomością są oparte na logice i racjonalności, ale nie są wolne od wpływów emocji i uczuć. Po czwarte, człowiek dysponuje wyborem. Prawo wyboru prowadzi do zaspokojenia potrzeb tzw. wyższego rzędu. Te właśnie potrzeby świadczą niezbicie o jego odrębności i niepowtarzalności. Możliwość generowania potrzeb wyższego rzędu i ich zaspokajania to warunki niezbędne do rozwoju człowieka. Po piąte, działania człowieka mają charakter celowy. Przez całe swoje życie człowiek działa intencjonalnie, stawia sobie cele, dąży do nich poprzez co nadaje sens swemu działaniu buduje swoją autonomię i tożsamość.

18 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA PODEJŚCIE HUMANISTYCZNE Na gruncie psychologii humanistycznej wyrosło kilka najważniejszych zadań do spełnienia przez wszelkie elementy procesu wychowania młodego człowieka. Możemy do nich zaliczyć:  dążenie do integracji osobowości, wychowanie ludzi których myśli i działania byłyby zgodne;  rozwój autonomii jednostki, uniezależnienie jej od przypadkowych bodźców i nacisków zewnętrznych, a także od przeżytych doświadczeń;  kształtowanie postaw allocentrycznych, kształtowanie uwagi na innych ludziach, a nie na własnej personie;  poszerzanie świadomości poprzez nauczanie refleksyjności, przemyśleń nad życiem;  formułowanie tożsamości, wyrabianie umiejętności stawiania pytań, m.in. pytania: Kim Ja jestem?

19 NAUCZYCIEL – LIDER przywódca grupy - klasy, winien posiadać : n KOMPETENCJE WPŁYWANIA NA KONFORMIZM n KOMPETENCJE PERSWAZYJNE

20 KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA A POSTAWY I ZACHOWANIA UCZESTNIKÓW PROCESU EDUKACJI ŹRÓDŁO ODDZIAŁYWAŃ EDUKACYJNYCH KOMUNIKAT INFORMACYJNY NORMATYWNYINFORMACYJNYAUTORYTETU - EKSPERTA FAKTYSYMBOLEARGUMENTY WPŁYW ODDZIAŁYWAŃ EDUKACYJNYCH PODMIOT ODDZIAŁYWAŃ EDUKACYJNYCH POJEDYNCZE OSOBY – GRUPY SPOŁECZNE POSTAWA KONFORMISTYCZNA WEWNĘTRZNY KONFLIKT NORM INDUKOWANIE SPOŁECZNE BEZREFLEKSYJNE PODPORZĄDKOWANIE WPŁYW MNIEJSZOŚCI NA WIĘKSZOŚĆ PUBLICZNY KONFORMIZM PRYWATNA AKCEPTACJA NORM

21 Konformizm to zjawisko społeczne polegające na zmianie postaw i zachowań ludzi na skutek rzeczywistego bądź wyimaginowanego wpływu innych ludzi PODSTAWOWE KIERUNKI WPŁYWU NAPOSTAWYKONFORMISTYCZNE PODSTAWOWE KIERUNKI WPŁYWU NA POSTAWY KONFORMISTYCZNE: n WPŁYW INFORMACYJNY; n WPŁYW NORMATYWNY; n WPŁYW AUTORYTETU - EKSPERTA.

22 NORMATYWNY WPŁYW SPOŁECZNY SKIEROWANY NA POSTAWY KONFORMISTYCZNE TO WYKORZYSTANIE NASTĘPUJĄCYCH REGUŁ: è è WZAJEMNOŚCI; è è ZAANGAŻOWANIA I KONSEKWENCJI; è è SPOŁECZNEGO DOWODU SŁUSZNOŚCI; è è LUBIENIA I SYMPATII.

23 WPŁYWANIE NA POSTAWY KONFORMISTYCZNE MOŻE DOPROWADZIĆ DO: +PRYWATNEJ AKCEPTACJI PRZYSWAJANYCH INFORMACJI, IDEI, WARTOŚCI, NORM ORAZ WZORÓW ZACHOWAŃ +WYSTĄPIENIA ZJAWISKA INDUKOWANIA SPOŁECZNEGO, CZYLI ROZPRZESTRZENIANIA EMOCJI I WZORCÓW ZACHOWAŃ W GRUPIE - KLASIE +PUBLICZNEGO KONFORMIZMU - PRZEJMOWANIA NORM I WZORCÓW POSTAW I ZACHOWAŃ +BEZREFLEKSYJNEGO PODPORZĄDKOWANIA SIĘ INNYM LUDZIOM - DZIAŁANIA NA ZASADZIE „AUTOMATYCZNEGO PILOTA”  WPŁYWU MNIEJSZOŚCI NA WIĘKSZE GRUPY SPOŁECZNE +WEWNĘTRZNEGO KONFLIKTU NORM, GDZIE UCZEŃ POPADA W PUŁAPKĘ APROBATY ANTYSPOŁECZNYCH ZACHOWAŃ

24 Dzielenie się ideałami Wyjaśnianie Instruktaż ODDZIAŁYWANIE INFORMACYJNE I PERSWAZYJNE Wpływanie na postawy uczniów: wzmacnianie; zmiana; modyfikacja. PERSWAZJA ODDZIAŁYWANIE NA POSTAWY UCZNIÓW W PROCESIE EDUKACJI PROPAGANDA (PODEJŚCIE CZYNNOŚCIOWE) Przekazywanie treści, stereotypów, sugestii, wzorów zachowań. Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań uczniów. INFORMACJA ŹRÓDŁO INFORMACJI - NAUCZYCIEL

25 TECHNIKI PERSWAZYJNE - WYKORZYSTYWANE W KSZTAŁTOWANIU POSTAW UCZNIÓW n PERSWAZJA PRZEKONUJĄCA NAKŁANIAJĄCA POBUDZAJĄCA

26 STRATEGIE DOBORU TECHNIK PERSWAZYJNYCH n CENTRALNA STRATEGIA PERSWAZJI - LUDZIE POSIADAJĄ MOTYWACJĘ ORAZ ZDOLNOŚĆ SKUPIENIA UWAGI NA ARGUMENTACH ZAWARTYCH W KOMUNIKATACH PERSWAZYJNYCH n PERYFERYCZNA STRATEGIA PERSWAZJI - LUDZIE NIE SĄ W STANIE SKUPIAĆ SWEJ UWAGI NA ARGUMENTACH ZAWARTYCH W KOMUNIKATACH PERSWAZYJNYCH

27 NAUCZYCIEL DYSPOZYTOR PERSWAZJI ŚRODEK FORMA A R G U M E N T KOMUNIKAT PERSWAZYJNY OBIEKT ODDZIAŁYWAŃ NAUCZYCIELA *ZDOLNOŚCI * MOTYWACJA * KONCENTRACJA * POTRZEBY * ZAINTERESOWANIA U W A G A NIE TAK CENTRALNA STRATEGIA PERSWAZJI MĄDRE ARGUMENTY MUSZĘ POMYŚLEĆ WYPRACUJĘ SWOJĄ DECYZJĘ TEGO WŁAŚNIE CHCĘ TAK BĘDZIE DOBRZE TAK BĘDĘ ROBIŁ PERYFERYCZNA STRATEGIA PERSWAZJI NIE WIEM CO ROBIĆ NIC NIE ROZUMIEM CO SIĘ DZIEJE CZEGO ON CHCE GDZIE UCIEC KIEDY LEKCJA SIĘ SKOŃCZY POSTAWA: TRWAŁA, ODPORNA NA ZMIANYPOSTAWA: DORAŹNA, TYMCZASOWA

28 CZŁOWIEK ISTOTA SPOŁECZNA DETERMINANTY LUDZKICH POSTAW I ZACHOWAŃ PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE CZŁOWIEKA - PODEJŚCIA Kognitywizm – ludzkie poznanie Nurt społ. – kulturowy – normy i role społeczne Humanizm – wolna wola, potrzeby, decyzje Behawioryzm - bodźce, czynniki genetyczne, nawyki Psychobiologizm – geny i układ nerwowy Psychodynamizm – wewnętrzne siły motywujące PSYCHOLOGICZNE TEORIE GENEROWANIA I ZMIAN POSTAW ORAZ ZACHOWAŃ 1. Behawioryzm: warunkowanie klasyczne i instrumentalne 2. Psychobiologizm: biologiczno – chemiczna, fizyczna ingerencja w układ nerwowy 3. Psychodynamizm: równoważenie psychiki, różnorodne terapie 4. Kognitywizm: informowanie, wychowanie, kształcenie, terapia i korekcja zachowań 5. Nurt społ.-kult.: kreowanie norm i ról społecznych, wpływ społeczny 6. Humanizm: kreowanie realnych, teraźniejszych doświadczeń, doskonałego otoczenia, społeczeństwa bez konfliktów PERSWAZJA: przekonująca, nakłaniająca, pobudzająca WPŁYWANIE NA KONFORMIZM: informacyjny i normatywny wpływ społeczny, wpływ autorytetu (eksperta)

29 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ I KRYTYKĘ AUTOR