1 Konstruowanie programu podstawowego (dobór ćwiczeń stymulujących poszczególne zmysły i normalizujących funkcjonowanie kanałów sensorycznych)

2 WSKAZANIA DO PODJĘCIA TERAPII:Normalizacja układu przedsionkowo-proprioceptywnego w celu prawidłowego odbioru bodźców Ćwiczenia kontroli posturalnej we wszystkich pozycjach, przy zachowaniu stabilizacji proksymalnej, na zmiennym podłożu, ze zmianą tempa ruchu i amplitudy ruchu (między innymi: dysocjacja głowa – tułów, głowa - kkg, budowanie śródkowolinijnej orientacji i organizacji przestrzeni wokół reakcji równoważnych)

3 WPŁYW ĆWICZEń Rozwijanie somatognozji (funkcja mózgu, która polega na poczuciu świadomości własnego ciała), Praksji ( to nieumiejętność celowego i skutecznego zachowania się w zmiennych warunkach otoczenia) Lateralizacji (inaczej stronność – asymetria czynnościowa prawej i lewej strony ciała ludzkiego, która wynika z różnic w budowie i funkcjach obu półkul mózgowych. Wyraża się np. większą sprawnością ruchową prawych kończyn niż lewych).

4 Ćwiczenia ruchów gałek ocznych Ćwiczenia w zakresie grafomotoryki

5 PROGRAM TERAPII polisensorycznejCelem terapii jest poprawienie jakości przesyłania i organizacji sensorycznej, czyli tego co jest odbierane przez różne zmysły ciała, oraz wytworzenie odpowiedniej reakcji adaptacyjnej (efektywne reagowanie, odpowiednie do wymogów otoczenia). Terapia obejmuje integrację podstawowych reakcji postnaturalnych, integrację obu stron ciała, stymuluje rozwój reakcji równoważnych, praksji, orientacji przestrzennej i lateralizacji, czucia powierzchniowego i głębokiego.

6 Terapia wpływa również na:sprawność w zakresie dużej i małej motoryki, koncentrację uwagi, zdolności wzrokowe i słuchowe, poprawę funkcjonowanie emocjonalnego, samoświadomość i samoocenę. Powinna być prowadzona w formie zabawy uwzględniającej umiejętność samodzielnego zaplanowania i zrealizowania planu, angażującej procesy poznawcze oraz pozwalającej na przeżycie sukcesu.

7 Poziom zabawy powinien być dostosowany do wieku dziecka i jego możliwości rozwojowych.Efektem terapii powinno być lepsze funkcjonowanie w czynnościach życia codziennego.

8 PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA - ELEMENTY UWZGLĘDNIANE W TOKU TERAPII ZABAWĄ/TERAPII ZAJĘCIOWEj:Stymulacja układu przedsionkowego i proprioceptywnego – dotyczącego celem normalizacji w odbiorze tych bodźców: Ćwiczenia niewymagające specjalistycznego sprzętu: Skoki obunóż w miejscu, do przodu, do tyłu, na boki Przeskakiwanie z nogi na nogę

9 Kołysanie się: na stojąco, w pozycji czworacznej, na klęczkach, w siadzie skrzyżnym, na boki, do przodu i do tyłu Przysiady i wstawanie W siadzie kręcenie się w kółko na pośladkach Ślizganie się w kółko na brzuchu i na plecach Próby skoków obunóż w przysiadzie Marsz z wymachami rąk i nóg

10 Wbieganie i zbieganie ze schodówPrzewroty w przód i w tył Skoki żabki Zeskakiwanie z ławeczki Skakanie na dmuchanym materacu Toczenie się po materacu w różnych kierunkach

11 Skoki – pajacyki

12 Kołysanie się do przodu, do tyłu, na boki w siadzie z prostymi z prostymi nogami i podparciem na rękach Przesuwanie do przodu krążka podczas skakania na jednej nodze (gra w klasy) Kołysanie się do przodu i na boki: w leżeniu na plecach z nogami ugiętymi, skrzyżowanymi, przyciągniętymi do klatki piersiowej i oplecionymi rękami Cwał w różnych kierunkach ( z kijem między nogami – jazda na koniku)

13 Huśtanie się w hamaku w leżeniu na brzuchu i rzucanie woreczkami do celu lub zbieranie drobnych przedmiotów Huśtanie się w hamaku w pozycji siedzącej (rodzaj hamaka ogrodowego) i rzucanie woreczkami lub piłeczkami do celu Zjeżdżanie w różnych pozycjach z ławeczki gimnastycznej opartej o drabinkę Huśtanie się na podwieszanym worku (saku ) w pozycji embrionalnej

14 Rytmiczne kołysanie się na boki w topku- stożku bez podstawyPełne obroty na stożku bez podstawy Bujanie się na półwalcu (z zestawu miękkich klocków do ćwiczeń rehabilitacyjnych) Toczenie się w walcu (beczce) Wspinanie się po drabinie i zeskakiwanie na materac

15 Skakanie na trampolinie lub dmuchanym materacu połączone z wrzucaniem piłek różnej wielkości i o różnej fakturze do wiszącego kosza Masaż pleców, rąk i nóg piłeczkami o różnej sprężytostości

16 1. Wyhamowanie i integracja przetrwałych odruchów TOB i ATOS:Leżenie na brzuchu w hamaku, unoszenie głowy i rąk do góry, rzucenie piłeczki jedną ręką do celu W pozycji stojącej – jedna ręka wyprostowana, oparta o ścianę, druga na biodrze, głowa odwrócona w stronę ugiętej ręki, przyciska miękki przedmiot do ramienia, by nie wypadł, dziecko najpierw stoi bokiem do ściany, potem przodem, następnie drugim bokiem

17 W klęku podpartym dziecko wykonuje ćwiczenia np. :unoszenie nóg, przyciskając brodą woreczek do ramienia, ręka na biodrach, przeciwna ręka oparta na podłodze

18 2. ROZWIJANIE REAKCJI RÓWNOWAŻNYCH: STABILIZACJI CENTRALNEJ, REAKCJI POSTNATURALNYCH W TLE, KOKONTRACJI: W leżeniu na materacu, belce lub wałku terapeutycznym: stawianie oporu przy próbach zrzucania Chodzenie na czworakach po miękkiej powierzchni, na przykład po dmuchanym materacu Chodzenie na czworakach z obciążeniem na plecach, na przykład z materacykiem wypełnionym ryżem, żołędziami lub kasztanami

19 Chodzenie po powierzchniach o różnej fakturze ( npChodzenie po powierzchniach o różnej fakturze ( np. po materacu, kocu, karimacie, matach do masażu stóp, wycieraczkach o różnej fakturze, folii z pęcherzykami) Huśtanie dziecka na wyprostowanej nodze Dotykanie części ciała podczas stania na mało stabilnej powierzchni (np. dmuchanym materacu)

20 Stanie w pozycji bociana i jaskółkiChodzenie z woreczkiem na głowie do przodu, do tyłu, na boki Chodzenie po kamieniach Chodzenie po rozłożonej na podłodze linie oraz wzdłuż toru wyznaczonego przez linki Chodzenie po ósemce i wyznaczenie krokami konturów figur

21 Chód stopa za stopą do przodu i do tyłu (z otwartymi i zamkniętymi oczami)Chodzenie na stopach dorosłej osoby Stanie w bezruchu w wybranej pozycji przed lustrem (zabawa w posąg) Chodzenie po ławeczce gimnastycznej do przodu, do tyłu; zrzucanie nogami woreczków

22 Wychylanie do przodu i do tyłu dziecka siedzącego okrakiem na piłce (przytrzymanie za kolana)Przetaczanie na boki siedzącego okrakiem na piłce i kontrolowanie, aby głowa odchylała się w przeciwną stronę niż tułów Ćwiczenia na talerzach gumowych i innych rodzajów równoważni

23 3. USPRAWNIENIE KONTROLI OKULOMOTORYCZNEJ, ODRUCHÓW PRZEDSIONKOWO-OKORUCHOWYCHRysowanie wzrokiem (nosem) lekkim, płynnym ruchem różnych figur: spiral, okręgów, krzyżyków, iksów, kwadratów, trójkątów, ósemek Obserwowanie ruchomych (wiszących) form przestrzennych Zabawy z szybkim mruganiem – liczenie za pomocą mrugnięć drobnych elementów lub wyrazów na stronie

24 Kartkowanie książek ze sztywnymi kartkami, kolorowych pism i książek formatu A4Wykorzystywanie palca dziecka jako wskaźnika do pokazywania określonych rzeczy na obrazkach Układanie figur w konturach

25 Nauka płynnego oddychania przeponowego – wdech krótki, wydech – długi:

26 Dopasowanie przedmiotu do ramkiWrzucanie do pudełka z otworami figur o różnych kształtach (z udziałem wzroku i bez kontroli wzrokowej) Śledzenie przedmiotów w ruchu, np. toru lotu wypuszczonych kółek- śmigiełek, piłek Dobieranie par przedmiot - obrazek

27 Układanie modelu postaci i twarzy z elementówEliminowanie przedmiotów niepasujących do danego zbioru (nóż, widelec, łyżka, lizak) Naśladowanie ruchów ciała i dłoni Odtwarzanie ruchem ciała i dłoni Konstytuowanie sekwencji tematycznej, np. układu figur

28 Przyporządkowanie obrazkom określonego kodu, npPrzyporządkowanie obrazkom określonego kodu, np. piłka- kółko, auto-prostokąt, ciastko-trójkąt Obserwowanie obrazów trójwymiarowych, np.cyfr Rysowanie synchroniczne (oburącz) Rysowanie grubym mazakiem w pozycji linii prostych, pionowych, równoległych, ukośnych, falistych, spiral, ósemek różnej wielkości i w różnym położeniu

29 4. POPRAWA STABILIZACJI OBRĘCZY BARKOWEJ:Krążenie wyprostowanych ramion z boku i krążenie ramion z przodu: zataczanie dużych, średnich i małych kół Zabawy typu taczki Podciąganie na drążku Wymachy ramion – naśladowanie drzew na wietrze Faliste ruchy skrzyżowanych ramion (przylot i odlot bocianów)

30 Wymachy oburącz rąk do przodu i do tyluNaprzemienne wymachy rąk do przodu i do tyłu Klaskanie z przodu i z tyłu, z prawej i z lewej strony ciała Dyrygowanie Wymachy dłonią w różnych kierunkach i w różnym tempie Krążenie dłoni ustawionych wierzchem do góry, na dół i w bok

31 Wiązanie i rozwiązywanie supłów na snurze od bielizny 5. DOSKONALENIE RUCHÓW PRONACYJNYCH I SUPINACYJNYCH PRZEDRAMION ORAZ MOBILNOŚCI NADGARSTKA: Wiązanie i rozwiązywanie supłów na snurze od bielizny Kreślenie drewnianą pałeczką w kuwecie z piaskiem prostych i złożonych figur geometrycznych, ślimaków, ósemek, klucza wiolinowego Pisanie palcem wskazującym figur i liter w piance do golenia

32 Mocne zaciskanie dłoni (oburącz i naprzemiennie)Odkręcenie i zakręcenie słoików Łamanie patyczków Robienie konfetii dziurkaczem biurowym Temperowanie kredek i ołówków dużymi temperówkami Odbijanie balonu wyłącznie palcami prawej ręki i lewej ręki

33 Wypuszczenie z ręki piłki tenisowej i łapanie jej po odbiciu o podłogęPisanie z lekkim obciążeniem na nadgarstku dominującej ręki, np. opaską frotte Wymuszona korekcja prawidłowego ustawienia nadgarstka poprzez nieznaczne obniżenie blatu biurka i pochylenie go pod kątem około 25 stopni Używanie miękkich ołówków i żelowych długopisów

34 6. Usprawnienie precyzji ruchów Palców:Zabawy w wodzie: wyławianie drobnych przedmiotów, pryskanie wodą, otrzepywanie z rąk z wody, zabawy z pianą Pisanie palcem wskazującym figur i liter w piance do golenia Gry typu: pchełki, skaczące żabki, czapeczki Lepienie kulek z plasteliny opuszkami palców, formowanie palcami kulek z folii aluminiowej i z papieru

35 Przypinanie do sznurka i do brzegu metalowego pudełka klamerek do bieliznyPrzenoszenie drobnych przedmiotów za pomocą szczypiec o różnym stopniu sprężystości, np. szczypiec do kostek lodu, cukru Używanie trójkątnych i ergonomicznych nasadek na ołówki i długopisy

36 Posługiwanie się trójkątnymi kredkami i ołówkamiWykonywanie drobnych ruchów palcami –zabawy paluszkowe Krążenie palcami Zwijanie palcami chusteczek, apaszek Naśladowanie gry na pianinie Nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków przez otworki Tworzenie łamanek papierowych (składanki) Wycinanie z papieru linii prostej, falistej, form geometrycznych Paluszkowy teatrzyk Aktywności plastyczne: lepienie, malowanie, rysowanie, wycinanie, wydzieranie, stemplowanie

37 7.POPRAWA obustronnej koordynacji, PRZEKRACZANIA LINII ŚRODKOWEJ CIAŁA I SEKWENCYJNOŚCI RUCHÓW:Czołganie się po podłodze w przód i tył, chód kraba (podpór tyłem) Kreślenie symetrycznych kół stopami i łokciami Chodzenie krzyżując nogi ,,Samolot’’ – siad w rozkroku, dotykanie ręką przeciwnej stopy Zabawa z przypinaniem i zdejmowaniem spinaczy pościelowych do ubrania w okolicach różnych stawów; dziecko przyczepia i ściąga przeciwną ręką

38 ,,Nożyce’’ rękoma, nogami

39 W leżeniu na plecach przekładanie przedmiotów leżących po prawej stronie ciała na prawą i odwrotnieToczenie się po podłodze w różnych kierunkach (ręce ułożone ściśle wzdłuż ciała) Robienie przewrotów do przodu i do tyłu Łapanie wyrzuconej w powietrze piłeczki do plastikowego kubka lub na karton do jajek

40 Przechodzenie przez wąski tunel do namiotu, npPrzechodzenie przez wąski tunel do namiotu, np. po piłkę i powrót tą samą drogą W leżeniu na plecach: przenoszenie za głową nóg utrzymujących piłkę plażową Dotykanie podłogi dłońmi z jak najmniejszych ugięciem kolan Rzuty celownicze: przewracanie kręgli, rzuty piłkami do kosza, lotkami do tarczy, do nieruchomego, a następnie do ruchomego celu, np. do worka treningowego lub wiszącące w siatce piłki, woreczkami, a następnie piłeczkami, uderzenie wiszącej piłki rakietą do ping –ponga lub badmintona. Rzuty celownicze podczas skoków na sprężających podłożu Rzucanie do celu tyłem Klaskanie nad głową, przed sobą, z prawej i z lewej strony

41 Podskoki z wymachiwaniem rękiSkoki obunóż w worku Turlanie się pod górę Strzelanie goli do bramki, za pomocą kija hokejowego Łapanie w siatkę na motyle baniek mydlanych Toczenie piłki plażowej po torze zrobionym ze sznurka do bielizny zaczepionego o klamkę Jazda na deskorolce w siadzie i leżeniu na brzuchu, odpychanie się jednocześnie obiema rękami

42 Czworakowanie bokiem Imitowanie jazdy na rowerze podczas siedzenia na stołku Tupanie nogami do rytmu w siadzie na stołku W pozycji leżąc na hamaku – odbijanie kijem piłki

43 8.ĆWICZENIE koordynaCJI WZROKOWO-RUCHOWEJ:Odbijanie podwieszonej piłki, balonika, piłeczek o różnych rozmiarach, w pozycji siedzącej i stojącej Kreślenie w powietrzu linii geometrycznych, latarka na suficie, na ścianie Malowanie w dużych formacie, dużymi pędzlami w pozycji stojącej Imitowanie ruchem wykonywania prostych czynności

44 Zabawy i gry zręcznościowe, npZabawy i gry zręcznościowe, np. rzucanie woreczków i piłek do ruchomego celu, gra w kometkę, ringo, kręgle Rysowanie według poleceń słownych typu: do góry, w prawo, w lewo, w prawym górnym rogu, gra w okręty Toczenie piłki po torze ze sznura Sortowanie przedmiotów dwóch, trzech, czterech rodzajów: sześcianów, kuli, graniastosłupów

45 Kanały sensoryczne Wzrokowy Właściwości kanałów sensorycznych a autyzmAutyści potrafią rzutem oka zobaczyć w pamięci, w postaci niezmiennej – klisza fotograficzna. Trudności jakie napotykał on przy uczeniu się patrzenia, są uderzająco podobne do tych, jakie opisuje się u osób autystycznych. Unikał nadmiaru bodźców, np. widział uszy, ogon psa, ale nie widział całości. Gdy spotkał go powtórnie, nie wiedział, czy to ten sam pies. Upośledzenie przerzutności spojrzenia Kontrolujemy otoczenie, omiatając wzrokiem, rzutując bezwiednie dookoła krótkie spojrzenie. Nie umiał odczytywać wyrazu twarzy, nie poznawał twarzy. Rozpoznawał tylko szczegóły – np. paski na skórze zebry. Jego wzrok zanikał i powracał, zależnie od dopływu tlenu do mózgu. Siedmioletni pacjent von Sendena (za Ganz. 1968) nauczył się rozpoznawać wzrokowo pudełko zapałek. Po zestawieniu obrazu wzrokowego z jego oglądaniem dotykowym, przedmiot stawał się w ich świadomości trójwymiarowy i rozpoznawalny, także gdy jego obraz nie był fotograficznie tożsamy. W ten sposób uczą się rozpoznawać przedmioty niemowlęta: patrząc i jednocześnie obmacując wargami i rękami. Dziecko autystyczne nie postępuje. Czynnie unika doznań od dwóch lub więcej receptorów. Gdy dotyka-nie patrzy, Gdy patrzy – nie dotyka. Dzieci spełniają modyfikacji zachowania ,,spójrz na mnie’’, choć dzieci autystyczne boją się przed patrzeniem w twarz. Dziecko autystyczne omija wzrokiem twarze najbliższych, co odczytywane bywa jako niechęć, obojętność, właściwie istota autyzmu. Badanie dotykiem twarzy zmniejsza ów lęk.

46 Kanał sensoryczny: WZROKOWYOsoby cierpiące na tzw. prozopognozję, które nie poznawały fotografii osób, nawet członków rodziny. Pokazywano im serię zdjęć ale nie umieli wskazać zdjęć bliskich. Widzenie fotograficzne autystów można rozpatrywać jako pokrewne ślepocie korowej. Narząd wzroku działa prawidłowo. Mózg osoby autystycznej rejestruje to, co ma przed oczami, nie ulegają zmianie wierną fotografię. Pod wpływem psychoterapii i po nawiązywaniu kontaktów z terapeutą zanikać może rysownie wzorów odtwarzanych tylko fotograficznie.

47 Kanał sensoryczny: SŁUCHOWYNadwrażliwość słuchu i głuchota - Dzieci autystyczne reagują na hałas niepokojem, nierzadko paniką, zatykając sobie uszy rękami. Szczególnie lękają się dźwięków, które w naszej pamięci atawistycznej zakodowane zostały jako zagrażające, np.: szczekanie psów, warkot odkurzacza przypominający wrażenie drapieżnika. Nadwrażliwość narządu słuchu - Dzieci reagują lękiem przede wszystkim na dźwięki niezrozumiałe, a więc potencjalnie niebezpieczne. Dzieci głuche zatykają uszy pod wpływem hałasu; przestają, gdy nauczą się korzystania z resztek słuchu.

48 Zmysł kinestetyczny i osobliwości napięcia mięśniowego Oscylacja napięcia mięśniDzieci autystyczne, u których nie stwierdzono badaniem neurologicznym żadnych zmian ogniskowych, przejawiają anomalie napięcia mięśniowego. W pewnych momentach ich kończyny są skrajne napięte, przy dotknięciu są twarde jak drewno, w innych są wiotkie, jak u szmacianej lalki. Stymulacja zmysłu równowagi –kołysanie i podskoki wywołują grę odruchów labiryntowych. Niezauważalne przy oglądzie przy oglądzie zewnętrznym napinania i rozluźniania określonych grup mięśniowych. Solly Godard (2000) przedstawia pogląd, że wiele objawów autyzmu jest bezpośrednio powodowanych właśnie przetrwaniem tego i innych odruchów około noworodkowych, w których pozycja głowy wymusza napięcia mięśni włosów.

49 Kanał sensoryczny- Ruchowy (kinestetyczny, cielesny)Problemem staje się mycie głowy, a zwłaszcza strzyżenie. Pocieranie głowy jest przyjmowane bez protestu. Delikatne działanie na receptory dotyku daje wrażenie łaskotania, delikatne działanie na receptory bólu odbierane jako swędzenie. Doznania termiczne Poczucie bezpieczeństwa, wyziębienie jest zagrożeniem zdrowia, życia. D. Zoller pisze, że ćwiczenia ruchowe pomagają rozgrzać zimne kończyny. Wibracje (Bodźce wibracyjne są wykorzystywane jako nagrody w toku uczenia się metodą modyfikacji zachowania (maszynka do masażu)

50 Zmysł kinestetyczny i osobliwości napięcia mięśniowegoOscylacja napięcia mięśni Dzieci autystyczne, u których nie stwierdzono badaniem neurologicznym żadnych zmian ogniskowych, przejawiają anomalie napięcia mięśniowego. W pewnych momentach ich kończyny są skrajne napięte, przy dotknięciu są twarde jak drewno, w innych są wiotkie, jak u szmacianej lalki. Stymulacja zmysłu równowagi –kołysanie i podskoki wywołują grę odruchów labiryntowych. Niezauważalne przy oglądzie przy oglądzie zewnętrznym napinania i rozluźniania określonych grup mięśniowych. Solly Godard (2000) przedstawia pogląd, że wiele objawów autyzmu jest bezpośrednio powodowanych właśnie przetrwaniem tego i innych odruchów około noworodkowych, w których pozycja głowy wymusza napięcia mięśni.

51 INTEGRACJA SENSORYCZNA:Można definiować na wiele sposobów, ponieważ teoria SI i terminy ją określające mają wiele aspektów. Możemy o niej mówić w relacji i wzrostu fizycznego, zachowania, uczenia się ruchu, koordynacji, sprawności fizycznych, percepcji, zmysłów, sensomotoryki, mowy i języka, świadomości, uwagi i koncentracji, zapamiętywania się tego czego nauczono, równowagi, samoakceptacji.

52 INTEGRACJA SENSORYCZNA:Inaczej sensomotoryczna (SI) - podświadome współdziałanie zmysłów człowieka umożliwiające wykonywanie codziennych czynności. Brane są pod uwagę takie m.in. zmysły jak dotyk równowaga propriocepcja.