2 Konsultacje p. 139, piątek od 14 do 16 godz.Metrologia Dr hab. inż. Paweł Majda Konsultacje p. 139, piątek od 14 do 16 godz. Informacje dla studentów: Szczecin, Paweł Majda

3 Specyfikacja geometrii wyrobów (GPS)Wymagania dotyczące geometrii wyrobów specyfikuje się na rysunku osobno dla każdej z 3 grup: struktura geometryczna powierzchni (chropowatość i falistość powierzchni), odchyłki geometryczne, wymiary. Szczecin; Paweł Majda

4 Tolerancja T=B-A>0 Szczecin; Paweł Majda

5 Krzywa względnego kosztu obróbki średnicy wałka w funkcji wielkości tolerancji średnicy toczenie + szlifowanie + docieranie toczenie + szlifowanie toczenie + szlifowanie toczenie dokładne toczenie zgrubne Paweł Majda

6 Tolerancje wymiarów liniowych wewnętrznych na przykładzie części typu tulejaPaweł Majda

7 Tolerancje wymiarów liniowych zewnętrznych na przykładzie części typu - wałekPaweł Majda

8 Zastosowanie pasowań Szczecin; Paweł Majda

9 Tolerancje i pasowania wymiarów liniowychStosując przy jednakowych wymiarach nominalnych otworu i wałka różne wartości tolerancji oraz różne wartości i znaki odchyłek granicznych, otrzymuje się różne pasowania (odmiany pasowań). Charakterystyczną cechą każdego pasowania wałka z otworem jest różnica ich rzeczywistych wymiarów. Różnicę tę nazywa się wskaźnikiem pasowania (determinantem, luzem - L). L L Paweł Majda

10 Wartości liczbowe tolerancji normalnych klas ITPaweł Majda

11 Schemat oznaczenia odchyłek podstawowych wałków i otworówOtwory linia zerowa wymiar nominalny Wałki linia zerowa wymiar nominalny Paweł Majda

12 Znaczenie znaków w zapisie tolerowania Szczecin; Paweł Majda

13 Powszechnie stosowane pasowania (normalne) (dla zakresu wymiarów nominalnych do 500 mm) Przykład: - stałego otworu - stałego wału Paweł Majda

14 Zapis wymiarów tolerowanych Szczecin; Paweł Majda

15 Zasada stałego otworu Zasada stałego wałkaZasady pasowania Zasada stałego otworu Zasada stałego wałka Pasowania równoważne – rozwiązywanie zadań Szczecin; Paweł Majda

16

17 Sens jednoznaczności wymiarowaniaPaweł Majda

18 Wymiary lokalne LP i globalny średni GGElementy geometryczne mają wiele wymiarów lokalnych LP, ale tylko jeden wymiar globalny GG danego rodzaju LP - lokalne wymiary liniowe między dwoma punktami GG - globalny wymiar liniowy elementu geometrycznego skojarzonego (elementu odniesienia wg. kryterium Gaussa) Szczecin; Paweł Majda

19 Klasyfikacja wymiarów wg normy ISO 14405-1(ze względu na praktykę pomiarową) Suwmiarka, mikrometr, długościomierz itp. LP LS GG Wymiar obliczeniowy GN CMM GX Szczecin; Paweł Majda

20 Przykład wymiarowania z uwzględnieniem zaleceń ISO 14405-1(wymiar przekroju) Globalny, najmniejszych kwadratów Wymaganie dotyczy każdego przekroju (ACS - any cross section) Szczecin; Paweł Majda

21 Tolerancje ogólne ISO 2768 Jeżeli na rysunku nie podano tolerancji wymiaru to obowiązują tzw. tolerancje ogólne – gdzieś na rysunku powinna znajdować się odpowiednia uwaga, np.: „Tolerancje ogólne ISO 2768 – mH”. Podana w przykładzie litera „m” jest jedną z czterech możliwych i oznacza tzw. klasę tolerancji : f – dokładna, m – średnio dokładna, c – zgrubna i v – bardzo zgrubna. Podana w przykładzie litera „H” dotyczy tolerancji geometrycznych i jest jedną z trzech możliwych klas tolerancji : H – dokładna, K – średnio dokładna i L – zgrubna. Szczecin; Paweł Majda

22 Przykłady wymiarowania elementów wymiarowalnychśrednica zewnętrzna, średnica wewnętrzna, grubość (wpustu), szerokość (rowka) Potrzeba jednoznaczności zapisu wymagań nakazuje by na rysunku wymiary były stosowane w miarę możliwości jedynie w odniesieniu do tzw. elementów wymiarowalnych (ang. feature of size). Elementy wymiarowalne stanowią jedynie „pełne” wałki i otwory (w rozumieniu ISO 286) . Szczecin; Paweł Majda

23 Zasada niezależności Tolerancje wymiarów długości ograniczają tylko wymiary lokalne elementu, natomiast nie ograniczają jego odchyłek kształtu. ujednolica interpretację tolerowania geometrii w różnych państwach przyjęcie tej zasady sprawia, że związek między tolerancjami wymiarowymi i geometrycznymi jest wyjątkiem wprowadzanym tylko w razie potrzeby rysunki są bardziej czytelne a tolerancje łatwiejsze do zaprojektowania i prostej interpretacji, przykład: walcowane długie pręty Tolerancing ISO 8015 powinna byś stosowana do elementów które nie są przewidziana do współpracy, wszystkie wymiary lokalne (dwupunktowe) muszą zawierać się między przyjętymi wymiarami granicznymi, kontrola np. sprawdzianem tłoczkowym jest niewłaściwa, zasada ta globalnie nie ogranicza odchyłek kształtu, jeżeli jest zachowana tolerancja przedmiot należy uznać za zgodny z GPS Paweł Majda

24 Zasada powierzchni przylegających (granicznych) – tolerowanie zależneodnosi się do związków między różnymi tolerancjami tych samych elementów geometrycznych ujednolica i ułatwia interpretację tolerowania geometrii wyrobu, upraszcza rysunki, upraszcza kontrolę, występuje odchyłka kształtu przy jednoczesnym zapewnieniu zamienności części Zasada Taylora 1905 r. spełnienie warunku max materiału – sprawdzian przechodni (sprawdzenie przez przyleganie powłoki) spełnienie warunku min materiału – sprawdzian nieprzechodni (sprawdzenie przez pomiar wymiarów lokalnych) Tolerowanie wg PN-88/M-01142 Tolerancing ISO 8015 jest stosowana do elementów które są przewidziane do współpracy, stanowi ona, że element geometryczny nie może wykraczać poza geometrycznie idealną powierzchnię graniczną (powłokę) o wymiarze maksimum materiału w granicach obszaru przewidzianego do współpracy, im bardziej wymiar zaobserwowany odbiega od granicy maksimum materiału, tym większa może być odpowiadająca temu odchyłka kształtu, jeżeli powłoka nie jest przekroczona, odchyłka kształtu może całkowicie wypełnić tolerancję wymiaru, pełny zakres pola tolerancji wymiaru może być wykorzystany na odchyłki kształtu, jeżeli wymiar osiąga granicę minimum materiału, Paweł Majda