1 KORZENIE – RODZAJE I FUNKCJE

2 FUNKCJE KORZENI a) UMACNIANIE ROŚLIN W PODŁOŻU; b) POBIERANIE I PRZEWODZENIE WODY ORAZ ROZ-PUSZCZONYCH W NIEJ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH c) MAGAZYNOWANIE PRODUKTÓW FOTOSYNTEZY; d) PODPOROWE, SPEŁNIANE PRZEZ KORZENIE PRZYBYSZOWE (np. KUKURYDZY); e) NAPOWIETRZANIE SYSTEMU KORZENIOWEGO NA GLEBACH ZALEWANYCH PRZEZ DŁUŻSZY CZAS, JAK W PRZYPADKU KORZENI ODDECHOWYCH (PNEU-MATOFORÓW), WYSTAJĄCYCH PONAD POWIERZCH-NIĘ; f) KURCZLIWE, SPEŁNIANE PRZEZ KORZENIE ROŚLIN CEBULOWYCH, KTÓRE W WYNIKU KURCZENIA SIĘ WCIĄGAJĄ CEBULĘ I ŁODYGĘ W GŁĄB GLEBY.

3 KORZENIE SŁUŻĄ DO POBIERANIA WODY I SOLI MINE-RALNYCH Z GLEBY ORAZ PRZYTWIERDZANIA ROŚLIN DO PODŁOŻA. WODA JEST POBIERANA PRZEZ WŁOŚ-NIKI ORAZ PRZEZ CIENKOŚCIENNE KOMÓRKI EPIDER-MY KORZENIA. PRZEZ MIĘKISZ KORY PIERWOTNEJ WODA DOCIERA DO ENDODERMY. DALSZY PRZEPŁYW APOPLASTEM JEST ZABLOKOWANY PRZEZ PASEMKA CASPARY’EGO. PRZEZ PROTOPLASTY KOMÓREK ENDODERMY I OKOLNICY WODA DOCIERA DO WNĘ-TRZA WALCA OSIOWEGO,GDZIE JEST WCIĄGANA DO CEWEK I NACZYŃ DREWNA. CEWKAMI I NACZYNIAMI JEST UNOSZONA W GÓRĘ DO ŁODYG I LIŚCI, A STAM-TĄD, GŁÓWNIE PRZEZ SZPARKI, W POSTACI PARY WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ (PAROWANIE WODY Z POWIERZCHNI ROŚLINY NAZYWAMY TRANSPIRACJĄ).

4 SYSTEM KORZENIOWY PRZENIKA DO PODŁOŻA I ROZPRZESTRZE-NIA SIĘ NA RÓŻNYCH POZIOMACH GLEBY, WYKORZYSTUJĄC JEJ ZASOBY WODNE I MINERALNE. OBLICZONO, ŻE WIĄZKOWY SYSTEM ŻYTA SKŁADAŁ SIĘ ZE 143 KORZENI, KTÓRE MIAŁY KORZENI BOCZNYCH I RZEDU, KORZENI II RZĘDU i KORZENI III RZĘDU. WSZYSTKIE TE KORZENIE MIAŁY RAZEM PONAD 14 BILIONÓW WŁOŚNIKÓW OKREŚLAJĄC POWIERZCHNIĘ KONTAKTU TEGO SYSTEMU KORZENIOWEGO Z GLEBĄ.

5 ZDOLNOŚĆ KORZENI DO PODTRZYMYWANIA ROŚLINY W GLEBIEORAZ GLEBY PRZEZ ROŚLINĘ MA DUŻE ZNACZENIE DLA OCHRO- NY POWŁOKI GLEBOWEJ PRZED EROZJĄ WODNĄ LUB WIETRZ- NĄ, ZWŁASZCZA NA STOKACH GÓRSKICH. JEST ONA RÓWNIEŻ WYKORZYSTYWANA DO USTALANIA WYDM PRZEZ OBSIEWANIE ICH ROŚLINAMI O ODPOWIEDNIM SYSTEMIE KORZENIOWM.

6 KORZENIE SĄ ORGANAMI CUDZOŻYWNYMI, ZALEŻNYMI OD PĘDU,KTÓRY ZAOPATRUJE JE W PODSTAWOWE ZWIĄZKI ORGANICZ- NE, JAKIMI SĄ CUKRY. SĄ TAKŻE MIEJSCEM SYNTEZY AMINO- KWASÓW, HORMONÓW – GIBERELIN I CYTOKININ ORAZ ALKA- LOIDÓW (np.. NIKOTYNY), KTÓRE Z PRĄDEM TRANSPIRACYJNYM ODPROWADZANE SĄ NASTĘPNIE DO LIŚCI I INNYCH ORGANÓW PĘDOWYCH.

7 JEDNA Z FUNKCJI KORZENI U ROŚLIN WIELOLETNICH POLEGANA MAGAZYNOWANIU SUBSTANCJI POKARMOWYCH, KTÓRE PRZEMIESZCZAJĄ SIĘ DO KORZENI Z ORGANÓW NADZIEMNYCH W CIĄGU LATA, A NASTĘPNIE W KIERUNKU PRZECIWNYM NA WIOSNĘ. TKANKĘ ŚPICHRZOWĄ STANOWI W KORZENIACH MIĘ- KISZ KORY PIERWOTNEJ, DREWNA LUB ŁYKA.

8 PRZEKSZTAŁCENIA KORZENIKORZENIE PEWNYCH ROŚLIN MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ I SPEŁ- NIAJĄ NIETYPWOE FUNKCJE. OTO NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE TEGO TYPU PRZEKSZTAŁCEŃ. KORZENIE SPICHRZOWE. WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN DWULETNICH, JAK MARCHEW, BURAK, RZODKIEWKA. W WYTWORZENIU ORGA- NU SPICHRZOWEGO UCZESTNICZY PODSTAWOWA (GÓRNA) CZĘŚĆ KORZENIA ORAZ HIPOKOTYL. W PIERWSZYM ROKU ROZ- WOJU, ROŚLINY DWULETNIE WYKSZTAŁCAJĄ SKUPIONĄ ROZET- KĘ LIŚCI NA SILNIE SKRÓCONYM PĘDZIE. W CIĄGU LATA MAGA- ZYNUJĄ W KORZENIU SUBSTANCJE POKARMOWE, KTÓRE W NASTĘPNYM ROKU ZUŻYWAJĄ NA SZYBKIE WYTWORZENIE WYSOKIEGO PĘDU KWIATOSTANOWEGO, KWIATÓW, OWOCÓW I NASION.

9 KORZENIE SPICHRZOWE SĄ GRUBE I MIĘSISTE WSKUTEK OBFITE-GO WYKSZTAŁCENIA MIĘKISZU SPICHRZOWEGO W KORZE PIER- WOTNEJ, ŁYKU LUB DREWNIE (U MARCHWI np.. ok.. 70 % TKANKI SPICHRZOWEJ STANOWI MIĘKISZ ŁYKOWY, U RZODKWI NATO- MIAST ok.. 95 % STANOWI MIĘKISZ DRZEWNY.

10 KORZENIE BURAKA MAJĄ NIETYPOWĄ BUDOWĘ WTÓRNĄ. WYS-TĘPUJE W NICH KILKA KRĘGÓW KAMBIALNYCH, TWORZĄCYCH SIĘ SUKCESYWNIE NA ZEWNĄTRZ PIERWSZEGO. DRUGI I NASTĘPNE KRĘGI KAMBIUM WYTWARZAJĄ MAŁE WIĄZKI DREWNA I ŁYKA WTÓRNEGO ORAZ DUŻE ILOŚCI MIĘKISZU WYPEŁNIAJĄCEGO SIĘ CUKRAMI ZAPASOWYMI. W TEN SPOSÓB POWSTAJE CHARAKTERYSTYCZNY, BARDZO GRUBY I MIĘSISTY KORZEŃ BURAKA.

11 W ORGANY SPICHRZOWE MOGĄ TAKŻE PRZEKSZTAŁCAĆ SIĘKORZENIE BOCZNE I PRZYBYSZOWE. POWSTAJĄ WÓWCZAS BULWY KORZENIOWE. NA PRZYKŁAD U DALII, U PODSTAWY PĘDU TWORZY SIĘ WIĄZKA BULW KORZENIOWYCH, MAGAZYNU- JĄCYCH NA OKRES ZIMY SUBSTANCJE POKARMOWE (rys. 4.50). MAJĄ ONE CZAPECZKĘ KORZENIOWĄ I BUDOWĘ ANATOMICZNĄ CHARAKTERYSTYCZNĄ DLA KORZENIA, NIE WYSTĘPUJĄ NA NICH NATOMIAST ZAWIĄZKI LIŚCI I TE CECHY RÓŻNIĄ JE OD ZEW- NĘTRZNIE PODOBNYCH, PODZIEMNYCH BULW POCHODZENIA PĘDOWEGO, WYSTĘPUJACYCH U NIEKTÓRYCH ROŚLIN.

12

13 KORZENIE PODPOROWE WYSTĘPUJĄ U ROŚLIN O WYSOKICHNADZIEMNYCH PĘDACH, KTÓRYCH SYSTEM KORZENIOWY NIE WYRASTA NA DUŻĄ GŁĘBOKOŚĆ ALBO ROŚNIE W GRZĄSKIM PODŁOŻU. SPEŁNIAJĄ ONE FUNKCJĘ DODATKOWEGO UMOCO- WANIA ROŚLINY W PODŁOŻU. SĄ TO KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE WYRASTAJĄ Z ŁODYGI NA PEWNEJ WYSOKOŚCI NAD ZIEMIĄ, A NASTĘPNIE ROSNĄ W DÓŁ (PIONOWO LUB UKOŚNIE) I WNIKAJĄ DO GLEBY (rys. 4.51). ROSNĄ WIĘC ONE CZĘŚCIOWO W POWIETRZU I CZĘŚCIOWO W GLEBIE. KORZENIE PODPOROWE WYKSZTAŁCA KUKJURYDZA I WIELE ROŚLIN TROPIKALNYCH, np.. MONSTERA, PANDANY, FIGOWCE I PEWNE PALMY.

14

15 KORZENIE CZEPNE WYSTĘPUJĄ CZĘSTO U PNĄCZY I EPIFITÓW.NA PRZYKŁAD U BLUSZCZU, Z ŁODYGI PO STRONIE PODPORY WYRASTAJĄ KORZENIE PRZYBYSZOWE, KTÓRE WNIKAJĄ W ZAŁOMY ŚCIANY LUB INNEJ PODPORY, PRZYMOCOWUJĄC DO NIEJ ROŚLINĘ. EPIFITY SĄ ROŚLINAMI NIE ZAKORZENIAJĄCYMI SIĘ W GLEBIE, LECZ OSIEDLAJĄCYMI SIĘ NA PNIACH I GAŁĘZIACH WYSOKICH DRZEW. PRZYMOCOWUJĄ SIĘ DO NICH ZA POMOCĄ KORZENI CZEPNYCH, KTÓRE PRZYTWIERDZAJĄ SIĘ LUB OWIJAJĄ DOKOŁA GAŁĘZI (rys A).

16 KORZENIE POWIETRZNE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH EPIFITÓW, np..U STORCZYKÓW. ZWISAJĄ SWOBODNIE W DÓŁ I ZA ICH POMOCĄ ROŚLINA POBIERA WODĘ Z POWIETRZA (rys A). KORZENIE TE SĄ OTOCZONE WIELOWARSTWOWĄ SKÓRKĄ O SPECJALNEJ BUDOWIE (rys B) ZWANĄ WELAMENEM. WELAMEN SKŁADA SIĘ Z KILKU WARSTW KOMÓREK MARTWYCH O POROWATYCH CELULOZOWYCH ŚCIANACH. W OKRESIE BEZDESZCZOWYM KOMÓRKI WYPEŁNIONE SĄ POWIETRZEM, WSKUTEK CZEGO KORZENIE MAJĄ WÓWCZAS ZABARWIENIE SREBRZYSTOBIAŁE. TKANKA TA WCHŁANIA Z POWIETRZA PARĘ WODNĄ, A W CZASIE DESZCZU JAK GĄBKA SILNIE NASIĄKA WODĄ I STAJE SIĘ PRZE- ŹROCZYSTA.

17

18 KORZENIE ODDECHOWE WYSTĘPUJĄ U PEWNYCH ROŚLIN KLI-MATU CIEPŁEGO, ROSNĄCYCH NA TERENACH BAGNISTYCH. BAGNISTE PODŁOŻE JEST UBOGIE W TLEN, KTÓRY SŁABO ROZ- PUSZCZA SIĘ W WODZIE. KORZENIE ODDECHOWE STANOWIĄ BOCZNE ODGAŁĘZIENIA POZIOMYCH KORZENI PODZIEMNYCH WYRASTAJĄCE PIONOWO W GÓRĘ PONAD POWIERZCHNIĘ PODŁOŻA I SŁUŻACE DO POBIERANIA TLENU. MOGĄ ONE OSIĄ- GAĆ 1,5 m WYSOKOŚCI. POWIETRZE WNIKA DO NICH PRZEZ OT- WORY PODOBNE DO PRZETCHLINEK, A DALEJ KANAŁAMI PO- WIETRZNYMI AERENCHYMY PRZEMIESZCZA SIĘ DO PODZIEM- NYCH CZĘŚCI SYSTEMU KORZNIOWEGO. KORZENIE ODDECHOWE U Sonneraria alba, DRZEWA NALEŻĄCEGO DO FORMACJI NAMO- RZYNÓW, PRZEDSTAWIONO NA RYSUNKU 4.53.

19

20 PASOŻYTY KORZENI. PASOŻYTY CZERPIĄ SUBSTANCJE PO-KARMOWE Z ŻYWYCH ROŚLIN, Z KTÓRYMI POŁĄCZONE SĄ ZA POMOCĄ SSAWEK. U PASOŻYTNICZYCH ROŚLIN WYŻSZYCH SSAWKI MOGĄ BYĆ PRZEKSZTAŁCONYMI KORZENIAMI. SĄ TO UTWORY MAJĄCE ZDOLNOŚĆ WNIKANIA DO WNĘTRZA ROŚLINY ŻYWICIELSKIEJ DZIĘKI WYDZIELANIU ENZYMÓW TRAWIĄCYCH BLASZKI ŚRODKOWE I ŚCIANY KOMÓRKOWE JEJ TKANEK. PO OSIĄGNIĘCIU TKANEK PRZEWODZĄCYCH ŻYWICIELA SSAWKI ŁĄCZĄ SIĘ Z NIM I POBIERAJĄ BEZPOŚREDNIO Z NICH SUBSTAN- CJE POKAMOWE, KTÓRE NASTĘPNIE WŁASNYMI WIĄZKAMI PRZEWODZĄCYMI DOPROWADZAJĄ DO TKANEK PASOŻYTA (rys. 4.123 B, C).

21

22

23 KORZENIE WYSTĘPUJĄ U WSZYSTKICH ROŚLIN NACZY-NIOWYCH, Z WYJĄTKIEM Psilotum.U WIĘKSZOŚCI ROŚLIN MOŻNA WYRÓŻNIĆ KORZEŃ GŁÓWNY ORAZ KORZENIE BOCZNE – KRÓTSZE I CIEŃSZE OD GŁÓWNEGO. TEGO TYPU SYSTEM KORZENIOWY JEST NAZYWANY PALOWYM.

24 KORZEŃ GŁÓWNY ROZWIJA SIĘ Z ZAWIĄZKA KORZENIO-WEGO, DLATEGO JEST NAZYWANY KORZENIEM PIER-WOTNYM ROŚLINY. KORZENIE BOCZNE ROZWIJAJĄ SIĘ NATOMIAST Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW WIERZCHOŁ-KOWYCH POWSTAJĄCYCH PRZEZ ODRÓŻNICOWANIE TKANEK STAŁYCH W GŁĘBI KORZENIA MACIERZYSTE-GO. KORZENIE BOCZNE WYRASTAJĄCE WPROST Z KORZE-NIA GŁÓWNEGO TWORZĄ ODGAŁĘZIENIA PIERWSZEGO RZĘDU. MOGĄ ONE TWORZYĆ ODGAŁĘZIENIA DALSZE – DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘ-DU (rys. 4.37).

25

26 Rys. 4.38. Wierzchołkowy odcinek korzenia.

27

28

29

30 U JEDNOLIŚCIENNYCH KORZEŃ PIERWOTNY (ZAROD-KOWY) ZANIKA I NA JEGO MIEJSCE WYRASTA U POD-STAWY PĘDU, Z WTÓRNYCH MERYSTEMÓW, ZNACZNA LICZBA CIENKICH I WIOTKICH, TWORZĄCYCH PĘCZEK, KORZENI PRZYBYSZOWYCH. TEGO RODZAJU SYSTEM KORZENIOWY JEST NAZYWANY WIĄZKOWYM. KORZENIE PRZYBYSZOWE MOGĄ SIĘ ROZGAŁĘZIAĆ TWORZĄC KORZENIE BOCZNE, A TE, Z KOLEI, DALSZE ODGAŁĘZIENIA DRUGIEGO I TRZECIEGO RZĘDU.

31 ZDOLNOŚĆ ROŚLIN DO TWORZENIA KORZENI PRZYBY-SZOWYCH POZWALA IM ROZMNAŻAĆ SIĘ WEGETATYW-NIE (BEZ UDZIAŁU NASION). W TYCH PRZYPADKACH WIAZKOWY SYSTEM KORZENIOWY TWORZONY JEST PRZEZ LICZNE KORZENIE PRZYBYSZOWE WYRASTAJĄ-CE Z CEBULI, ROZŁOGU LUB SADZONKI.

32

33

34

35

36

37 PEWNE ROŚLINY Z WIĄZKOWYM SYSTEMEM KORZE-NIOWYM, ROZRASTAJĄYM SIĘ SILNIE W POWIERZCHNIO-WEJ WARSTWIE PODŁOŻA I WIĄŻĄCYM MOCNO GLEBĘ (np. TRAWY I TURZYCE), SĄ WYKORZYSTYWANE DO USTALANIA WYDM, CHRONIĄC JE PRZED WIATREM I WODĄ, A TAKŻE DO OCHRONY ZBOCZY.

38 BUDOWA PIERWOTNA KORZENIA KORZENIE ROŚLIN SĄ ZBUDOWANE Z NASTĘ-PUJĄCYCH TKANEK: EPIDERMY, KORY PIER-WOTNEJ, ENDODERMY, PERYCYKLU, FLOEMU, KAMBIUM WASKULARNEGO I KSYLEMU.

39 WIĘKSZOŚĆ WODY I ROZPUSZCZONYCH W NIEJ SUBSTANCJI, KTÓRE PRZENIKAJĄ DO KORZE-NIA, PRZEMIESZCZA SIĘ W ŚCIANACH I PRZES-TWORACH MIĘDZYKOMÓRKOWYCH DOPÓKI NIE DOTRZE DO ENDODERMY, NIE WNIKAJĄC PRZY TYM DO WNĘTRZA KOMÓREK. ŚCIANY TE SĄ ZBUDOWANE GŁÓWNIE Z CELULOZY, KTÓRA WCHŁANIA WODĘ BARDZO INTENSYWNIE (rys. 34-9).

40 ENDODERMA, Z JEJ NIEPRZEPUSZCZALNYMI DLA WODY PASEMKAMI CASPARY’EGO W ŚCIANACH POPRZECZNYCH I PROMIENISTYCH, BLOKUJE DALSZE PRZEMIESZCZANIE SIĘ WODY W ŚCIANACH KOMÓRKOWYCH. W WYNIKU TEGO, WODA WNIKA DO KOMÓREK ENDODERMY, PRZENIKAJĄC PRZEZ ICH BŁONY KOMÓRKOWE.

41 PERYCYKL JEST MIEJSCEM POWSTAWANIA WIELO-KOMÓRKOWYCH ROZGAŁĘZIEŃ KORZENI – KORZENI BOCZNYCH. U ROŚLIN O ZDREWNIAŁYCH KORZENIACH UCZESTNICZY ON RÓWNIEŻ WE WZROŚCIE WTÓRNYM.

42 Rys

43 PRASKÓRKA RÓŻNICUJE SIĘ ZWYKLE W SKÓRKĘ (EPIDERMĘ) KORZENIAPRASKÓRKA RÓŻNICUJE SIĘ ZWYKLE W SKÓRKĘ (EPIDERMĘ) KORZENIA. Z POWODU INNEJ NIŻ W PĘDZIE BUDOWY JEST ONA TEŻ NAZYWANA EPIBLEMĄ lub RYZODERMĄ. KOMÓRKI SKÓRKI KORZENIOWEJ WYTWARZAJĄ WŁOŚNIKI, DLATEGO STREFA RÓŻNICO-WANIA JEST RÓWNIEŻ NAZYWANA WŁOŚNIKOWĄ. ROZWÓJ WŁOŚNIKA PRZEDSTAWIONO NA rys MŁODA SKÓRKA KORZENIA, ZWŁASZCZA JEJ KOMÓRKI WŁOŚNIKOWE, SĄ UKŁADEM CHŁONNYM ROŚLINY.

44 KSYLEM I FLOEM KORZENIA PEŁNIĄ TAKIE SAME FUNKCJE JAK W POZOSTAŁEJ CZĘŚCI ROŚLINY. PO PRZENIKNIĘCIU PRZEZ KOMÓRKĘ ENDODERMY, WODA PRZENIKA DO KSYLEMU PRZEZ PERYCYKL, CZĘSTO PRZY JEDNYM Z JEGO BIEGUNÓW. DO TEGO MOMENTU WODA PRZEMIESZCZA SIĘ POZIOMO Z GLEBY DO ŚRODKA KORZENIA. TRANSPORT TEN MOŻNA PRZEDSTAWIĆ NASTĘPUJĄCO: WŁOŚNIK KORZENIOWY → EPIDERMA → KORA PIERWOTNA → KOMÓRKI ENDODERMY → PERYCYKL → KSYLEM PO ZNALEZIENIU SIĘ W KSYLEMIE, WODA JEST TRANSPORTOWANA W GÓRĘ KSYLEMEM KORZENIA I ŁODYGI DO POZOSTAŁEJ CZĘŚCI ROŚLINY.

45 FLOEM PRZEWODZI SUBSTANCJE POKARMOWE (npFLOEM PRZEWODZI SUBSTANCJE POKARMOWE (np. sacharozę) DO KORZENIA, GDZIE SĄ MAGAZYNOWANE, A Z KORZENIA DO INNYCH CZĘŚCI ROŚLINY, W KTÓRYCH SĄ ZUŻYWANE.

46 ‚TRANSPORT SUBSTANCJI MINERALNYCHWIĘKSZOŚĆ SUBSTANCJI MINERALNYCH PRZEMIESZCZA SIĘ W TKANKACH KORZENIA PRZENIKAJĄC Z KOMÓRKI DO KOMÓRKI, A NIE JAK WODA PRZEPŁYWAJĄC W ŚCIANACH KOMÓRKOWYCH. JONY NIEORGANICZNE MOGĄ BYĆ TRANSPORTOWANE PRZEZ BŁONY KOMÓR-KOWE ZARÓWNO BIERNIE, JAK I CZYNNIE. PRZY AKTYW-NYM (CZYNNYM) TRAN SPORCIE SUBSTANCJE MINERAL-NE PRZEMIESZCZAJĄ SIĘ WBREW GRADIENTOWI STĘŻE-NIA SPECJALNYMI KANAŁAMI W BŁONIE KOMÓRKOWEJ (rys ). AKTYWNY TRANSPORT WYMAGA WYDAT-KOWANIA ENERGII, KTÓREJ DOSTARCZA GŁÓWNIE ATP.

47 POD SKÓRKĄ ROZWIJA SIĘ Z PRAMIĘKISZU STOSUNKO-WO GRUBY CYLINDER TKANKI MIĘKISZOWEJ, KTÓRY TWORZY KORĘ PIERWOTNĄ. JEJ NAJBARDZIEJ WEW-NĘTRZNA, PRZEWAŻNIE POJEDYŃCZA WARSTWA KO-MÓREK, WYKSZTAŁCA SIĘ W KORZENIU JAKO ENDODER-MA, CZYLI ŚRÓDSKÓRNIA. W ŚCIANACH KOMÓREK ENDODERMY WYSTĘPUJĄ PASEMKA CASPARY‘EGO BIEGNĄCE DOKOŁA KOMÓRKI (rys i 4.43) A,B). PASEMKA TE SĄ BARIERAMI DLA PRZEPŁYWU ROZTWO-RÓW WODNYCH, KTÓRY ODBYWA SIĘ APOPLASTEM, tj. ŚCIANAMI KOMÓRKOWYMI OD SKÓRKI DO ENDODERMY.

48

49 W STARSZYCH CZĘŚCIACH KORZENI ROŚLIN JEDNO-LIŚCIENNYCH MOGĄ ODKŁADAĆ SIĘ GRUBE WARSTWY ŚCIANY WTÓRNEJ, ZAWIERAJĄCE OPRÓCZ CELULOZY LIGNINĘ I SUBERYNĘ. NA PRZEKROJU POPRZECZNYM MAJĄ ONE KSZTAŁT LITERY U (rys C). CZĘŚĆ TYCH KOMÓREK DREWNIEJE, NATOMIAST INNE, LEŻĄCE NAPRZECIW PASM DREWNA, CZĘSTO POZOSTAJĄ ŻYWE I ZACHOWUJĄ ŚCIANY JEDNOLICIE CIENKIE. ŚCIANY TE UMOŻLIWIAJĄ PRZENIKANIE WODY I JONÓW Z KORY PIERWOTNEJ DO TKANEK DREWNA. KOMÓRKI TE SĄ NAZYWANE PRZEPUSTOWYMI.

50 TKANKI ZNAJDUJĄCE SIĘ WEWNĄTRZ CYLINDRA TWO-RZONEGO PRZEZ ENDODERMĘ STANOWIĄ WALEC OSIOWY, CZYLI STELĘ. PRZYLEGAJĄCA DO ENDODER-MY, ZEWNĘTRZNA WARSTWA WALCA OSIOWEGO WYKSZTAŁCA SIĘ JAKO CYLINDER OKOLNICY, ZWANEJ TEŻ PERYCYKLEM. WEWNĄTRZ CYLINDRA OKOLNICY WYSTĘPUJE WIĄZKA PRZEWODZĄCA W POSTACI PASM DREWNA I ŁYKA, KTÓRYCH PIERWSZE ELEMENTY UŁOŻONE SĄ PROMIE-NIŚCIE, tj. NAPRZEMIANLEGLE (rys. 4.41).

51 NACZYNIA LUB CEWKI O MAŁEJ ŚREDNICY I PIERŚCIE-NIOWATYCH LUB SPIRALNYCH ZGRUBIENIACH RÓŻNI-CUJĄ SIĘ Z OKOLNICY, A WIĘC Z ZEWNĘTRZNEJ CZĘŚCI WALCA. TA WCZESNA POSTAĆ DREWNA PIERWOTNEGO JEST NAZYWANA PROTOKSYLEMEM. POMIĘDZY PASMAMI DREWNA RÓŻNICUJE SIĘ ŁYKO. JEGO PIERWSZE ELEMYENTY SĄ NAZYWANE PROTO-FLOEMEM.

52 WIELE KORZENI KOŃCZY ROZWÓJ NA WYKSZTAŁCE-NIU BUDOWY PIERWOTNEJWIELE KORZENI KOŃCZY ROZWÓJ NA WYKSZTAŁCE-NIU BUDOWY PIERWOTNEJ. SĄ TO PRZEDE WSZYST-KIM CIENKIE KORZENIE SYSTEMÓW WIĄZKOWYCH ORAZ KORZENIE BOCZNE DALSZYCH RZĘDÓW. W STREFACH STARSZYCH, ZEWNĘTRZNE WARSTWY KORY PIERWOTNEJ KORKOWACIEJĄ I STAJĄ SIĘ TKANKĄ OKRYWAJĄCĄ, OCHRANIAJĄCĄ WNĘTRZE KORZENIA. NAZYWA SIĘ ONA EGZODERMĄ ALBO PODSKÓRNIĄ.

53 POWSTAWANIE KORZENI BOCZNYCH I PRZYBYSZOWYCHROZWOJ KORZENI BOCZNYCH ZOSTAJE ZAPOCZĄT-KOWANY W STREFIE RÓŻNICOWANIA BUDOWY PIER-WOTNEJ KORZENIA MACIERZYSTEGO. W PEWNYM MIEJSCU PERYCYKLU (OKOLNICY) KOMÓRKI ZACZY-NAJĄ SIĘ INTENSYWNIE DZIELIĆ I POWSTAJE OBSZAR KOMÓREK MERYSTEMATYCZNYCH, KTÓRE ORGANI-ZUJĄ SIĘ W MERYSTEM WIERZCHOKOWY KORZENIA. POWSTAŁY ZAWIĄZEK KORZENIA PRZECISKA SIĘ PRZEZ KORĘ PIERWOTNĄ I ROZERWAWSZY SKÓRKĘ WYDOSTAJE SIĘ NA ZEWNĄTRZ JAKO KORZEŃ BOCZNY (rys. 4.45).

54 KORZENIE PRZYBYSZOWE ZAWIĄZUJĄ SIĘ GŁÓWNIE W WĘZ-ŁACH PĘDÓW, A CZASEM RÓWNIEŻ W STREFIE BUDOWY WTÓR-NEJ KORZENI. ICH ZAWIĄZKI TWORZĄ SIĘ W GŁĘBI ORGANÓW MACIERZYSTYCH PRZEZ ODRÓŻNICOWANIE GRUPY KOMÓREK I UFORMOWANIE SIĘ MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO KORZE-NIA, KTÓRY, PODOBNIE JAK KORZEŃ BOCZNY, PRZECISKA SIĘ PRZEZ TKANKI LEŻĄCE NA ZEWNĄTRZ OD NIEGO AŻ POJAWI SIĘ NA POWIERZCHNI ORGANU.

55 BUDOWA WTÓRNA KORZENIAW WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK MERYSTEMU WIERZCHOŁKOWEGO KORZEŃ ROŚNIE NA DŁUGOŚĆ ORAZ POWIĘKSZA SIĘ JEGO PIERWOTNA GRUBOŚĆ I PIERWOTNA BUDOWA ANATOMICZNA. DALSZY WZROST NA GUBOŚĆ ORAZ WTÓRNA BUDOWA ANATOMICZNA SĄ WYNIKIEM PRZYROSTU WTÓRNEGO WSKUTEK DZIA-ŁALNOŚCI MERYSTEMÓW BOCZNYCH – KAMBIUM I FELOGENU.

56 MIKORYZA JEST WSPÓŁŻYCIEM SYSTEMU KORZENIOWEGO Z GRZYBAMI, W KTÓRYM OBAJ PARTNERZY CZERPIĄ KORZYŚCI. GRZYBOM UŁATWIA MIKORYZA ZAOPA-TRZENIE W ORGANICZNE SUBSTANCJE ODŻYWCZE (W CUKRY), NATOMIAST KORZENIE UZYSKUJĄ WIĘKSZĄ POWIERZCHNIĘ CHŁONNĄ I DOSTĘP DO SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH W REZULTACIE ROZŁOŻENIA PRÓCHNI-CY GLEBOWEJ PRZEZ GRZYBY. GRZYBY WYTWARZAJĄ PONADTO WITAMINY I HORMONY POBUDZJĄCE WZROST I PRZEMIANĘ MATERII KOMÓREK KORZENIA.

57 WYRÓŻNIA SIĘ DWA RODZAJE MIKORYZY: ZEWNĘTRZNĄ (EKTOTROFICZNĄ) I WEWNĘTRZNĄ (ENDOTROFICZNĄ). W MIKORYZIE ZEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA OPLATAJĄ KRÓTKIE KORZENIE BOCZNE I TWORZĄ WOKÓŁ NICH SWEGO RODZAJU „MUFKĘ” (rys. 4.48). STRZĘPKI WNIKAJĄ TAKŻE DO KORY PIERWOTNEJ, ALE ROZRASTAJĄ SIĘ TYLKO W PRZESTWORACH MIĘDZY-KOMÓRKOWYCH INIE PRZERASTAJĄ DO WNĘTRZA KOMÓREK. MIKORYZĄ ZEWNĘTRZNĄ CHARAKTERYZU-JE SIĘ WIELE GATUNKÓW DRZEW, W TYM DĄB, BRZOZA SOSNA, ŚLIWA, JABŁOŃ, GRUSZA I INNE.

58

59 W MIKORYZIE WEWNĘTRZNEJ STRZĘPKI GRZYBA WNIKAJĄ GŁĘBIEJ DO KORZENIA, NATOMIAST NA ZEWNĄTRZ NIE TWORZĄ WIĘKSZEJ OTOCZKI. ROSNĄ NIE TYLKO W PRZESTWORACH MIĘDZYKOMÓRKO-WYCH LECZ RÓWNIEŻ WNIKAJĄ DO WNĘTRZA KOMÓ-REK. MIKORYZA WEWNĘTRZNA WYSTĘPUJE U PEW-NYCH DRZEW, U WIELU ROŚLIN ZIELNYCH, U ZBÓŻ, JAK np. U OWSA, ŻYTA, PSZENICY i KUKURYDZY.

60 WSPÓŁŻYCIE KORZENI Z BAKTERIAMI WIĄŻĄCYMI AZOTZJAWISKO TO JEST SZCZEGÓLNIE ROZPOWSZECH-NIONE W RODZINIE MOTYLKOWATYCH, ALE WYSTĘPU-JE RÓWNIEŻ U OLSZY, OLIWNIKA i ROKITNIKA. BAKTERIE Z RODZAJU Rhizobium, WSPÓŁŻYJĄCE Z ROŚLINAMI MOTYLKOWATYMI, WYSTĘPUJĄ W GLEBIE JAKO WOLNO ŻYJĄCE SAPROFITY, NIE MAJĄCE ZDOLNOŚCI DO WIĄZANIA AZOT ATMOSFERYCZNEGO. PO NAPOTKANIU KORZENIA ODPOWIEDNIEJ ROŚLINY, WNIKAJĄ DO NIEGO PRZEZ WŁOŚNIKI. ISTNIEJEPRZY TYM ŚCISŁY ZWIĄZEK POMIĘDZY GATUNKIEM ROŚLINY I GATUNKIEM LUB ODMIANĄ BAKTERII, KTÓRA MOŻE ZAINFEKOWAĆ KORZENIE.

61 ROZPOZNANIE SIĘ BAKTERII I KORZENIA NASTĘPUJE ZA POŚRED-NICTWEM SPECYFICZNYCH BIAŁEK – LEKTYN, WYSTĘPUJĄCYCH NA POWIERZCHNI WŁOŚNIKÓW, MAJĄCYCH ZDOLNOŚĆ WIĄZANIA SIĘ Z CUKROWCAMI ŚCIANY KOMÓRKOWEJ DANEGO GATUNKU LUB ODMIANY BAKTERII. Z WŁOŚNIKA BAKTERIE PRZEDOSTAJĄ SIĘ W POSTACI NICI INFEK- CYJNEJ DO KORY PIERWOTNEJ KORZENIA, GDZIE ICH OBECNOŚĆ WYWOŁUJE INTENSYWNE PODZIAŁY KOMÓRKOWE W MIEJSCU ZAKAŻENIA, CZEMU TOWARZYSZY PODWYŻSZONY POZIOM CYTOKININ – HORMONÓW POBUDZAJĄCYCH PODZIAŁ KOMÓREK ROŚLINNYCH.

62 W WYNIKU PODZIAŁU KOMÓREK POWSTAJĄ NA KORZENIACHBRODAWKOWATE NAROŚLA, tzw. BRODAWKI KORZENIOWE (rys. 4.49). W TETRAPLOIDALNYCH KOMÓRKACH BRODAWEK WYSTĘPUJĄ BAKTERIE, KTÓRE PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ Z FORM PAŁECZKOWA- TYCH W NIEREGULARNIE ROZGAŁĘZIONE BAKTEROIDY, ZDOLNE DO WIĄZANIA AZOTU CZĄSTECZKOWEGO ATMOSFERY. W KO- MÓRKACH BRODAWEK BAKTEROIDY ZNAJDUJĄ BOGATE ŹRÓD- ŁO SUBSTANCJI ORGANICZNYCH DOSTARCZAJĄCYCH ENERGII ORAZ ELEKTRONÓW I PROTONÓW NIEZBĘDNYCH DO REDUKCJI N2 DO NH3.

63