1 KRÓLESTWO POLSKIE 1815-1830 Ustrój Królestwa Polskiego Przemiany społeczno – gospodarcze Królestwa Kongresowego Opozycja legalna i nielegalna Geneza Powstania Listopadowego

2 KONGRES WIEDEŃSKI – KRÓLESTWO POLSKIE „Polacy każdej odnośnej wysokiej strony kontraktującej otrzymają reprezentację i instytucje, które zapewniają zachowanie ich narodowości, zastosowane do formy bytu politycznego, każdy z rządów, pod którymi zostawać będą, nadać im uzna za użyteczne i przyzwoite jaką” Królestwo Polskie obejmowało ziemie b. Księstwa Warszawskiego( po okrojeniu) – ok. 3 mln mieszkańców i 130 tys. km powierzchni.

3 27 XI 1815 r. Aleksander I nadaje Królestwu Konstytucję Autorem konstytucji książę Adam Czartoryski wzorujący się na konstytucji 3 maja i konstytucji francuskiej) Kościuszko, Staszic, Niemcewicz gotowi byli uznać Aleksandra za „ wskrzesiciela Ojczyzny”. Fundowano mu bramy triumfalne, kościoły pod jego wezwaniem „ Przed twe ołtarze zanosim błaganie, Naszego Króla zachowaj nam Panie”(Alojzy Feliński 1816) Tylko nieliczni ostrzegali, że „ konstytucja na stole, a bat pod stołem.” Kościół św Aleksandra w Warszawie 1818 r.

4 Autonomia – prawo do samodzielnego rozstrzygania spraw wewnętrznych danej zbiorowości zamieszkującej tereny innego państwa. O autonomii Królestwa świadczyły odrębny od Rosji: rząd wojsko ( 30 tysięcy) język urzędowy polski – w kontaktach z carem francuski decydowanie o własnym budżecie odrębna koronacja na króla Królestwa ograniczenia: automatyczność obsady tronu brak samodzielnej polityki zagranicznej ograniczenia ustawodawcze

5 Zasady Konstytucji Władza ustawodawcza: dwuizbowy sejm( sejm i izba poselska): senat – senatorowie mianowani przez króla; izba poselska – posłowie szlacheccy(77) i deputowani od gmin(51)(cenzus majątkowy – podatek 100 zł rocznie) sejm zwoływany co 2 lata na 30 dni –podejmował decyzje w sprawach powierzonych mu przez króla –nie posiadał inicjatywy ustawodawczej –uchwalał budżet i kontrolował rząd –czynne prawo wyborcze uzależnione od cenzusu majątkowego( jw.) senat miał takie same uprawnienia i od króla tylko zależało kto rozpatrywał prawa( wyjątek projekty skarbowe) skrzynka do przechowywania Konstytucji 1815

6 OBRADY SEJMU KRÓLESTWA POLSKIEGO

7 Zasady Konstytucji Władza wykonawcza: król: –pełnia władzy wykonawczej –prowadził politykę zagraniczną państwa –zwierzchnik sił zbrojnych –posiadał inicjatywę ustawodawczą –zwoływał i rozwiązywał sejm –miał prawo veta wobec uchwał sejmowych –mianował wyższych urzędników( tylko spośród Polaków) –mianował namiestnika na czas nieobecności w królestwie(pierwszym Józef Zajączek) Korona imperialna

8 Zasady Konstytucji Władza wykonawcza Rada Stanu – spełniała funkcje doradcze Rada Administracyjna – wyłaniana z Rady Stanu ( namiestnik i 5 ministrów) –komisje rządowe: wyznań religijnych i oświecenia publicznego; sprawiedliwości; spraw wewnętrznych i policji; wojny; przychodów i skarbu –wprowadzała w życie postanowienia króla bądź namiestnika gen Józef Zajączek namiestnik 1815-1826

9 Zasady Konstytucji Wolności obywatelskie: wolność osobista wolność słowa i druku nietykalność osobista i majątkowa wolność wyznania równość obywateli wobec prawa( z wyłączeniem Żydów) –Konstytucja zapewniała opiekę prawa nad wszystkimi obywatelami bez różnic stanowych –W kwestii ochrony prawnej obywateli wprowadzono zasadę „ nikogo nie uwięzimy”( król zachował dla siebie prawo decydowania o bezprawnym uwięzieniu) –Wprowadzono zakaz odbywania kary poza Królestwem –Wojsko polskie miało być używane wewnątrz własnego terytorium

10 GOSPODARKA - ROLNICTWO Zła sytuacja spowodowana: zniszczeniami okresu napoleońskiego konkurencją zboża rosyjskiego wysokimi cłami angielskimi i pruskimi braki siły roboczej w folwarkach( wolność osobista chłopów z 1807) niski poziom agrotechniki i przestarzała struktura Postęp w rolnictwie wprowadzenie nowych upraw: ziemniaki, roślin przemysłowych i pastewnych, buraków cukrowych( początek cukrownictwa) przechodzenie na hodowlę owiec likwidacja ugorów i przechodzenie z trójpolówki na płodozmian pojawienie się kos żelaznych, pługów i innych narzędzi Cienie w rolnictwie: wzmożenie rugów chłopskich brak ochrony prawnej chłopów utrzymanie pańszczyzny coraz wyższe opodatkowanie chłopów żniwiarka w XIX w dożynki

11 PRZEMYSŁ Czynniki sprzyjające rozwojowi: w 1822 r. Ustanowienie ceł ochronnych na granicy z Prusami i zniesienie ceł w handlu z Rosją dysponowanie zasobami rud i węgla( Dąbrowa Górnicza) wspomaganie wielkiej własności ziemskiej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie(1825) i przemysłu Bank Polski (1828) ściąganie kapitału z zewnątrz( Tadeusz Mostowski – minister spraw wewnętrznych), zwłaszcza ze Śląska i Saksonii rozwój infrastruktury: –Kanał Augustowski( ominięcie Gdańska) – łączył Narew i Biebrzę z Niemnem –1822 r. Pierwsza utwardzona szosa( do 1830 r. 1000 km) –rozwój kolejnictwa Warszawa – Kraków szkolnictwo zawodowe – Korpus Górniczy Osiągnięcia: zbudowanie nowoczesnego przemysłu górniczego i hutniczego w Zagłębiu Dąbrowskim rozwinięcie przemysłu włókienniczego(wełna i bawełna) – Łódź i okolice rozbudowa Zagłębia Staropolskiego rozwój przemysłowy Warszawy (fabryka maszyn parowych na Solcu, przemysł włókienniczy) Ksawery Drucki – Lubecki minister skarbu

12 OŚWIATA I SZKOLNICTWO Ministrem do spraw edukacji był światły autor „ Podróży do Ciemnogrodu” Stanisław Kostka Potocki rozwinięcie ( choć na krótko) szkolnictwa elementarnego 1816 powstanie Uniwersytetu w Warszawie rozwój szkolnictwa zawodowego: Wyższa Szkoła Agronomiczna( Marymont), Szkoła Inżynierska i Leśna, Szkoły Górniczej w Kielcach, Instytutu Politechnicznego Działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk( 1800) – St. Staszic Uniwersytet w Wilnie) – bracia Śniadeccy, Joachim Lelewel; Liceum Krzemienieckie(1805) Tadeusza Czackiego Zakład Narodowy „ Ossolineum” ( 1817) – Józefa Ossolińskiego Stanisław Kostka Potocki minister edukacji Uniwersytet Warszawski

13 ŁAMANIE KONSTYTUCJI faktyczna władza spoczywała w rękach wielkiego księcia Konstantego(dowódca wojsk polskich), brata Aleksandra I ( wbrew konstytucji, gdyż urzędy miały być piastowane przez Polaków) utworzono funkcję pełnomocnika carskiego(namiestnikiem gen. Zajączek) – Nikołaj Nowosilcow – nie znosił Polaków, zaciekły w tropieniu prawdziwych i urojonych spisków po śmierci gen. Zajączka ( 1826) – urzędu tego nie obsadzano, a jego uprawnienia przejęła Rada Administracyjna ograniczono swobody obywatelskie poprzez wprowadzenie cenzury prewencyjnej(uprzedzającej przed drukiem, 1819) nie zwoływano regularnie sejmu( tylko 4 razy w ciągu 15 lat : 1818,1820,1825,1830) 1825 – uzupełniono konstytucję, usuwając jawność obrad( inauguracja i zakończenie) sejm nie miał wpływu na budżet państwa mimo zapisu konstytucji. Decyzje o budżecie podejmowała Rada Administracyjna, namiestnik i pełnomocnik carski zamknięto czasopisma liberalne zawieszono samorząd kaliski(1825) Mikołaj Nowosilcow Wielki książę Konstanty

14 Opozycja legalna : Kaliszanie: Bonawentura i Wincenty Niemojowscy, Teofil Morawski Program liberalny – konstytucja 1815 roku punktem wyjścia, uznanie konieczności reform wewnętrznych( stopniowe oczynszowanie chłopów tylko w dobrach narodowych, przeciwni rewolucyjnym wystąpieniom. Swój program zaprezentowali na sejmie 1820r. – protestując przeciw łamaniu konstytucji( zwłaszcza bezprawnie wprowadzonej cenzurze. W 1825 r. usunięci z sejmu Bonawentura i Wincenty Niemojowscy

15 OPOZYCJA NIELEGALNA Związek Przyjaciół (1817) – Panta Kojna( Wszystko wspólne) – środowisko gimnazjalne ; ok. 20 członków – Ludwik Mauersburger Cel samokształceniowy i literacki, całkowita rezygnacja z haseł politycznych

16 OPOZYCJA NIELEGALNA Towarzystwo Filomatów ( 1817) – Wilno; podporządkowali sobie m.in. Filaretów, Związek Przyjaciół i Promienistych – Józef Jeżowski, Tomasz Zan, Adam Mickiewicz Cel samokształceniowy i literacki, pielęgnowanie przyjaźni, patriotyzmu, cnoty; hasło: Ojczyzna, Nauka, Cnota. Celem ostatecznym - wychowanie światłego pokolenia Tomasz Zan

17 OPOZYCJA NIELEGALNA Związek Wolnych Polaków ( 1820) – założony w Warszawie – Wiktor Heltman, Tadeusz Krępowiecki Walka o niepodległą Polskę Wiktor Heltman

18 OPOZYCJA NIELEGALNA Wolnomularstwo Narodowe(1819)- Warszawa – środowisko wojskowe – Walerian Łukasiński Pogłębianie uczuć narodowych, stworzenie silnej patriotycznej opinii publicznej, obrona konstytucji, zmuszenie cara do rozszerzenia granic Królestwa Polskiego. Współpraca miedzyzaborowa – plan wspólnych działań zbrojnych. Łukasiński aresztowany w 1822 r. ( zmarł w więzieniu w 1868 r.) Walerian Łukasiński 1786-1868

19 OPOZYCJA NIELEGALNA Towarzystwo Patriotyczne( 1821) – Walerian Łukasiński, Seweryn Krzyżanowski Program podobny do Wolnomularstwa Narodowego Seweryn Krzyżanowski

20 OPOZYCJA NIELEGALNA Sprzysiężenie Wysockiego(1828) Wywołanie powstania narodowego, które przyniesie niepodległość( w sposób spontaniczny, nie opracowano szczegółowych planów) Piotr Wysocki

21 PRZYCZYNY WYBUCHU POWSTANIA LISTOPADOWEGO Pośrednie początki panowania Mikołaja I (okrutne zdławienie powstania dekabrystów) zapowiadały dalsze łamanie konstytucji sprzeczność interesów Królestwa Polskiego i Rosji; celem Rosji utrzymanie imperium; celem Królestwa Polskiego odzyskanie niepodległości brutalne postępowanie wielkiego księcia Konstantego z wojskiem polskim wzmacniało nastroje buntu niezadowolenie młodzieży z braku perspektyw i rosnącej wszechobecności rozbudowanego systemu policyjnego działalność tajnych organizacji o charakterze niepodległościowym plany użycia wojska polskiego do tłumienia powstania belgijskiego i rewolucji lipcowej we Francji zakończona sukcesem walka o niepodległość Grecji idee romantyczne Bezpośrednie obawy podchorążych przed wykryciem ich spisku i potencjalnymi aresztowaniami Symbol powstańców 1830