1 Kryzys dorastania dr Genowefa Janczewska-Korczagin

2 Jak to widzą dorośli? Dorastający zupełnie nie słucha dorosłych. Dorastający postępuje na przekór ich rekomendacjom.

3 Gdzie przyczyna takiego zachowania? Jest teoria, że kryzys dojrzewania powstał w XIX wieku na skutek kontroli rodziców nad dziećmi aż do zawarcia przez nie małżeństwa. Wygotskij- to najbardziej niestabilny i zmienny okres w życiu człowieka. Nie występował u ludzi prymitywnych żyjących w Afryce- bo tam ten okres między zakończeniem dojrzałości a nastąpieniem dojrzałości jest wyjątkowo krótki. E. Schprenger- to wyzwolenie dziecięcej zależności.

4 Typy w rozwoju dojrzewania. I. Charakterystyczny, ostry, burzliwy przebieg kryzysu. To jak drugie przyjście na świat, gdy powstaje nowe „ja”. II. Płynny, powolny, stopniowy wzrost dorastania do dorosłego życia, bez głębokich i poważnych przesunięć osobowości. III. To taki proces wzrastania w rozwoju, gdy dorastający sam aktywnie i świadomie kształtuje i wychowuje siebie, pokonując swoim wysiłkiem woli wewnętrzne strachy i kryzysy. Jest on charakterystyczny dla młodych ludzi z wysokim poziomem samokontroli i wytrzymałości.

5 Kiedy zaczyna się przebudowa dojrzewania płciowego? - W wieku 11 lat i w wieku 13 lat. Początek to zawsze kryzys z bardzo trudnym przebiegiem zarówno dla dziecka jak i dorosłych. Aktywizacja i skomlikowane współdziałanie hormonu wzrostu i hormonów płciowych wywołuje intensywny fizyczny i fizjologiczny rozwój. -Zwiększa się wzrost i waga ( u chłopców skok wzrostu –w wieku 13 lat, a kończy się po 15-tym roku a nawet może trwać dłużej, kończąc po 17-tym roku).

6 U dziewczynek Skok wzrostu pojawia się od 9 do 11 roku życia- o 2 lata wcześniej niż u chłopców.) Pomimo różnic płciowych zauważa się różnice indywidualne- np: szybki przyrost wzrostu zaczyna się u niektórych dopiero wtedy, gdy u innych się już wzrost zakończył.

7 Jakie problemy mogą wynikać z powodu szybkiego rozwoju? -trudności w funkcjonowaniu serca, płuc, mózgowego krążenia krwi, -spadki napięcia naczyniowego i mięśniowego wywołują burzliwą zmianę kondycji fizycznej, a tym samym i nastroju, -u dorastających podwyższona aktywność doprowadza do wyczerpania, -nadmierna wesołość zamienia się w smutek, -wiara w siebie zamienia się we wstydliwość i tchórzostwo, -egoizm zamienia się w gotowość do altruizmu, -wysokie tendencje moralne zamieniają się w prymitywne pobudzenie, -namiętność w komunikacji społecznej zamienia się w okres zamknięcia i izolacji.

8 Co się dzieje z dzieckiem dorastającym? Jest zmuszone do stałego dostosowywania się do zmian swojego organizmu w czasie dorastania. „ W wieku 14 lat moje ciało się jakby wściekło”. Niestabilność emocjonalna powiększa seksualne pobudzenie towarzyszące procesowi dojrzewania płciowego. Z powodu burzliwego wyrastania i przebudowy organizmu-ostro podnosi się zainteresowanie swoim wyglądem zewnętrznym. Powstaje nowy obraz fizycznego „ja”.

9 Dziecko Ostro przeżywa wszystkie rzeczywiste i nierzeczywiste (wymyślone) defekty swojej zewnętrzności: -nieproporcjonalne części ciała, -niezdarność ruchów ciała, -nieprawidłowe cechy twarzy, -nadmierna waga albo chudość. To wszystko dzieci denerwuje i doprowadza do umniejszania wartości swojej osoby, powoduje zamykanie się w sobie, a nawet neurozy. Dziewczynki chcą być zgrabne jak fotomodelki, przestrzegają bezwzględnej diety albo odmawiają w ogóle jedzenia (potworne koszta zdrowotne), silne koszta emocjonalne niszczą system nerwowy, obniżają gotowość do pracy umysłowej i mięsni a to wpływa negatywnie na osiągnięcia w uczeniu się, oraz komplikuje relacje z przyjaciółmi i bliskimi. Ciężkie reakcje emocjonalne ulegają zmiękczeniu przy ciepłych i życzliwych relacjach z zaufanymi dorosłymi, którzy powinni przejawiać zrozumienie i takt,

10 Inwektywny styl komunikacji Wszelkie uwagi potwierdzające najgorsze zagrożenie, okrzyki albo ironia powodująca ucieczkę od lustra, coraz bardziej komplikują i pogłębiają pesymizm i umniejszają wiarę w siebie.

11 Co wpływa na wysoką samoocenę? Tempo dojrzewania płciowego, bo akceleracja tworzy bardziej przyjazne możliwości rozwoju osobistego. Dziewczynki z wcześniejszym rozwojem fizycznym są bardziej przekonane o swojej wysokiej i są spokojniejsze. Okresy dojrzewania u chłopców są szczególnie ważne. Fizycznie rozwinięty chłopiec jest silniejszy, osiąga większe sukcesy w sporcie i innych formach działania, bardziej wierzy w swoje możliwości także w relacjach ze swoimi kolegami-bo mają stosunek do niego jak do dorosłego człowieka-ze względu na wzrost. W stosunku do chłopca z późniejszym dojrzewaniem odnoszą się jak do dziecka-co wywołuje w nim straszliwy protest i stałe podenerwowanie.

12 Słabsi fizycznie chłopcy Są mniej popularni wśród kolegów, stają się często bardzo pobudliwi, nadmiernie aktywni i starają się przyciągnąć uwagę wszelkimi sposobami, swoją gadatliwością. To właśnie u nich pojawia się niska samoocena i poczucie odrzucenia. Dorastający w tym okresie chcą być samodzielni, denerwuje ich kontrola osiągnięć w szkole, wyboru przyjaciół

13 Od czego zależą relacje z dorastającymi 1.Od stylu wychowania w rodzinie (także w szkole) oraz możliwości przyjęcia do wiadomości przekonania o dorosłości dziecka!!!! Ważna emocjonalna podstawa tych relacji ( a w szkole także postawa racjonalna), rodzice miłość, a w szkole przekonanie że jest się osobą ważną dla nauczyciela.

14 Demokratyczni rodzice (nauczyciele) Dają prawo dziecku być samodzielnym w jakichś obszarach swojego życia, nie zmniejszając ich uprawnień-jednocześnie zwiększają wymagania żądając wypełnienia obowiązków. Kontrola powinna oparta być na ciepłych uczuciach i rozumnej trosce- to nie denerwuje dorastającego. Dziecko wtedy słucha wyjaśnień dlaczego nie wolno robić jednego a należy robić drugie-takie kształtowanie dorosłości przebiega bez napięć i konfliktów.

15 Autorytarni rodzice (nauczyciele) Wymagają od dorastającego bezwzględnego podporządkowania, uważając, że nie należy wyjaśniać przyczyny wymagań i zakazów. Nieczysta i brutalna kontrola wszystkich sfer życia dziecka. W takich warunkach dzieci są zamknięte, relacje z rodzicami i nauczycielami zaburzone. Najczęściej dzieci z autorytarnego sposobu wychowania dostosowują się do stylu tych relacji, są mniej samodzielne od korzystających z wolności kolegów, mają mało wiary w siebie.

16 Obojętni rodzice (n-le) Brak kontroli ( z elementami braku opieki), to kolejny wariant relacji. Dziecko może robić co chce, co wymyśli. Zachowanie tych dzieci jest nieprzewidywalne, są one zależne od innych zewnętrznych zjawisk. Ta droga otwiera wpływy wątpliwych przyjaciół, picie alkoholu,, narkotyki.

17 Nadopiekuńczość. To nadzwyczajna troska i stała kontrola całego życia dziecka, oparta na ciasnym, emocjonalnym kontakcie. Doprowadza do pasywności, trudności w usamodzielnianiu się i kłopotów w relacjach z kolegami. Do nadopiekuńczości skłonne są mamy. To ich jedyny sens życia, relacje układają się wg jednej reguły: „żyć za dziecko”. Zbytnia bliskość hamuje drogę rozwoju obojga: dziecka i mamy, a dorastający jaki bunt nie przezywałyby potrzebują rodziców i oparcia w nich, a także w nauczycielach, jako orientacyjnego punktu, odniesienia.

18 Relacje z otoczeniem To najważniejsza sfera z życia dorastającego. Jeżeli tych relacji brak, jeżeli one nie są zaspokojone ze strony kolegów, ważnych dla dziecka osób to dziecko jest narażone na ciężkie przeżycia. A dzięki prawidłowym relacjom ciężkie przeżycia mogą być zmiękczane, a mogą się stać nawet zupełnie nieważne. Brak zrozumienia w rodzinie ( u nauczycieli) doprowadza dziecko do grupy kolegów, którzy te relacje mu zastępują. Te dzieci mają wyjątkowo trudną drogę w rozwoju.

19 Już od wczesnego dzieciństwa Jest ten fundament, a klimat moralny w rodzinie i styl wychowania w pełny sposób określają jak dziecko będzie się zachowywać i czy może samo pokonać nieuniknione tworzenie się problemów w związku z dorastaniem. Niezmiernie ważna jest zasada „złotego środka”, której powinni przestrzegać rodzice i wszyscy dorośli obok dziecka.

20 Już nie dziecko, ale jeszcze nie dorosły. To wielka droga w okresie od (11-12) lat, do lat (14-15-17). To wewnętrzne konflikty z samym sobą i innymi. Poprzez zewnętrzne upadki i wzloty dziecko może osiągnąć poczucie własnej osobowości. A pomóc mogą tylko rodzice i nauczyciele-bo psychika dziecka w tym okresie jest bardzo delikatna.

21 Ciągle się nie pojawiają Symptomy kryzysu, są one zjawiskami epizodycznymi. Powtarzalność ich intensywności przejawów ma charakter indywidualny, brakuje zdecydowanie kryterium ich jednoznaczności. Ostre przejawy zaburzeń dotyka tylko 20% dorastających. 40 % pacjentów psychiatrycznych (USA- dane z 1989 r- statystyka) to okresowe pobyty z powodu kryzysu dorastania.

22 Czy dorastanie to wojna? Między dziećmi a rodzicami oraz nauczycielami? Bo to dorośli się gubią, są zdezorientowani ze zdenerwowania i wpadają w panikę. Oni sami siebie poniżają (dorośli) za brak sukcesów u swoich dzieci-pytają siebie w czym jest ich wina? Jak mogliśmy wejść na wojnę z własnym dzieckiem? A już jeżeli jest wojna!- to przeciwnik nie może ich pokonać, on przecież MUSI wiedzieć że nie są słabi!

23 Co się wtedy dzieje? Narasta agresja, gniew, a odpowiedzialność za konflikt przerzuca się na dziecko, to dziecko jest obwiniane we wszystkich śmiertelnych grzechach i jeszcze ono demonstruje swoją niewdzięczność za bezsenne noce!!!

24 Co obostrza kryzys dorastania? -okresy zmiany znaczenia wartości społecznych-bo ta wojna przeciwko zasadom moralnym jest szczególnie agresywna, a dzieci realizują ją z maksymalnym oddaniem.

25 A jak jest u nas w Polsce? Pojawia się wielka tendencja dostrzegania obszaru nierówności materialnych. Ostre obniżenie możliwości wykorzystania ich potencjału, korozja wartości duchowych, upadek ideałów. Narastanie socjalnej i psychologicznej dezorientacji, dezakceptacja indywidualna oraz wysoki poziom bezrobocia. Komplikacje kryminogennych sytuacji oraz rozpad rodziny.

26 Informacje napływające z zewnątrz Media-demonstrują wysokie życiowe standardy z jednej strony, a z drugiej strony jest propaganda ostrej bezwzględności, przemoc, cynizm i anormalne zjawiska.

27 Grupy nieformalne Dorastający odrzucają tradycyjne wartości i popadają w pazury grup przestępczych, które przybierają czasami status legalny. Pojawia się wiele dzieci wychowanych w próżni pedagogicznej.

28 A dorastanie to okres zmian A ponieważ to okres adaptacji to najzwyczajniej jest to czasami reakcja obronna na zewnętrzną sytuację: -koniecznością zdobywania nieosiągalnych standardów (np. w szkole), lub socjalnych standardów funkcjonujących w społeczności.

29 Czego dotyczy zmiana podczas dorastania? Początek to biologiczna transformacja, a zamknięcie zmiany to adaptacja społeczna. Zaczyna się od biologii a kończy na obszarze kulturowym i zdolności samodzielnego myślenia.

30 Kryzys jest momentem przełomowym To proces zakłócający równowagę między wypełnieniem a niewypełnieniem określonych działań. Wgląda to tak, że wypełniane są te działania, których należałoby unikać, a unika się tych działań, które należałoby realizować. Kryzys może być zagrożeniem ale może być też szansą na poważne osiągnięcie świadomej percepcji swiata.

31 Zadania dla dorastającego w dynamice stawania się osobowością. 1. Dojrzewanie fizyczne. 2. Poznawanie swojego świata wewnętrznego. 3. Realizacja partnerstwa w grupie rówieśników. 4. Kształtowanie płciowej identyfikacji. 5. Podjęcie ralacji heteroseksualnych. 6. Wypracowywanie przyzwyczajenia w podejmowaniu decyzji niezależnych od rodziców. 7. Przejście do przestrzegania dojrzałych norm etycznych. 8. Orientacja na szeroką czasową perspektywę przyszłości (wybór specjalizacji i aktywność poznawcza celem poszerzenia swojego wykształcenia.

32 Dorastający ma świadomość: - Marginalności swojej osobowości ( z socjologicznego punktu widzenia należy do dwu kultur- nie chce być dzieckiem a jeszcze niezupełnie jest dorosłym) jest charakterystyczna dla dwu kultur, to: chwiejność emocjonalna, konfliktowe relacje z otoczeniem oraz skłonność do skrajnych ocen i sądów.

33 „Ja”- nie chcę być dzieckiem „Ja”- chcę poszerzyć granice możliwości samodzielnego prawa do orientowania się w środowisku. -Napełniony energią, stale wyhamowywany w niezależności, oczekujący sukcesów w przyszłości- dziecko dorastające doświadcza olbrzymiej ilości prób w poszukiwaniach własnej drogi w nowym dla niego świecie.

34 W tym okresie -zmienia się znaczenie rodziców, oni często rozczarowują, a dzieci przejawiają cechy hiperindywidualizacji, -tracą zainteresowanie światem zewnętrznym, zwracając się do swojego świata wewnętrznego, -a z drugiej strony zauważalna jest „ucieczka” na ulicę do grupy kolegów-czyli w cywilizację.

35 Samoocena -jest chwiejna, to wzloty z niewielkimi sukcesami i głębokie spadanie samooceny z powodu drobnych niepowodzeń, braku akceptacji i braku siły psychicznej do przyjmowania krytyki. -dążenie do samodzielności zaprzecza realnej zależności dziecka, zauważa ono wielki niedostatek tych form, w których mógłby udowodnić otoczeniu swoje prawo być zaakceptowanym w nowej istotności. I właśnie to wywołuje protest i dyskredytację społecznych i rodzinnych wartości oraz negatywizm.

36 Rodzice nie są w stanie -zrozumieć agresji i potrzeby utwierdzenia się we własnej woli. To oni przeżywają tą agresję jako męczące zagrożenie z zewnątrz.

37 Uwaga Agresja na równi ze strachem i naśladownictwem jest jednym z komponentów ROZWOJU DZIECKA. Pochodzą one z jego wewnętrznej słabości.

38 W czasie kształcenia Uczeń przeżywa tendencje ekspansywne ale także przejawia zachowania wynikające z dominacji wewnętrznego strachu. Strach może kontrolować jego całe działanie w szkole. On chce biegać ale też chce uciec od nieprzyjemnych uczuć oraz bólu na skutek upadku. Demonstruje swoją niepewność i wielką potrzebę poczucia bezpieczeństwa. To takie samo jak z bieganiem, jest wchodzenie w dorosłe życie, dla rozwoju bazą jest współdziałanie strachu i agresji. To znaczy, że strach, agresja i naśladowanie- to są zwyczajne zjawiska w rozwoju osobowości. Ale one mogą być też źródłem rozstrojów i ograniczeń w samorealizacji przejawiających się w myślach, mowie i działaniu.

39 Jak to jest w naszej szkole? Dziecko nienadążające w szkole, przejawiające niepojęty upór, agresję, niechlujstwo, niedostatki w higienie osobistej-potyka się o niezadowolenie i rozdrażnienie nie tylko rodziców ale także i nauczycieli. Gdy dziecko jest chore, boli go głowa albo brzuch, gdy ma temperaturę albo plamy na ciele-wszyscy odnosimy się do dziecka z wielką wrażliwością i wielkim zrozumieniem. Choroba fizyczna jest sferą eksterytorialną, w której wymagania socjalizacji nie działają w pełni, a dysonans zachowania wywołuje u rodziców i n-li obostrzają reakcję. I wtedy zaczynają działać takie sposoby wychowania jak: różnorodne formy karania.

40 Stereotyp- „dysonans zachowania- kara” Wynika z błędnego przekonania że wszystko i zawsze zależy od woli, natomiast zupełnie poza uwagą pozostają inne wychowawcze możliwości. W duchu karzących decyzji, kierujących się tylko na postępki, rodzice i nauczyciele sądzą o nieprawidłowych formach zachowania, nie wnikając w rodzące je przyczyny.

41 W związku z tym Nieporządek w zachowaniu to nie jest dysfunkcja charakteru lecz reakcja na otaczający świat. Bo normalne jest to gdy w anomalnej sytuacji reaguje się anomalnie.

42 Zatruta pedagogika To kompleks wychowawczych wpływów doprowadzających do rozwoju zahamowań osobowości. (Pisze o tym A. Miller). Nauczyciele i rodzice powinni wiedzieć, śledzić za tym momentem gdy wychowanie przechodzi w zabijanie duszy dziecka. Oto reguły tej zatrutej pedagogiki.

43 Rodzice i nauczyciele -to władcy (nie słudzy) zależnego od nich dziecka, -oni określają co dobre a co złe, -dziecko jest odpowiedzialne za swój gniew (jeżeli rodzice i nauczyciele się złoszczą -to jest wina dziecka), -oni zawsze powinni być obronieni (rodzice i n-le), -zagraża im samo-potwierdzenie się dziecka, -dziecko powinno być złamane i im wcześniej tym lepiej, -w/w powinno się realizować póki dziecko jest jeszcze zupełnie maleńkie, bo nie zauważa tego i nie może na nich wpływać.

44 W zachowaniu dorastającego dziecka Agresja i strach, oprócz jawnych i zauważalnych form, mogą się przejawiać w trzech reakcjach: -ucieczki od świata: w chorobę, w samotność i w aktywność. Każdy z tych wariantów izoluje dziecko od konfliktu i dzięki temu ono uchyla się od nadzwyczajnych i napiętych sytuacji. Dziecko chowa się pod klosz, albo jakąś sferę życia, gdzie uważa siebie za wystarczające osiągane przez siebie sukcesy, tworzy swój świat jako przeciwieństwo rzeczywistości.

45 Ucieczka w chorobę Wynika z naśladownictwa wcześniejszych doświadczeń (rodzice się nim wtedy opiekują, a ono jest w centrum uwagi, jest kochane-a dawno tego nie było-a ta perspektywa ucieczki w chorobę pokazuje drogę ucieczki od społeczeństwa-to adekwatny sposób na ucieczkę w chorobę, rozwija się taki podświadomy szablon. Jeśli na mojej drodze pojawiają się trudności, jeżeli nie jestem w stanie ich rozwiązać a czekają mnie nieprzyjemności, ja zaczynam chorować i wtedy mogę oczekiwać tolerancji otoczenia.

46 Ucieczka w samotność Taka forma ucieczki nie przyczynia kłopotów rodzicom tak jak choroba. Oni są zadowolenia ze spokojnego charakteru swojego dziecka. Ale to z biegiem czasu może się zamienić w problemy w kontaktowaniu się z rówieśnikami i znajomymi, a później przerosnąć w długotrwałą zależność od rodziców, trudności w założeniu rodziny, trudności w podejmowaniu decyzji i decydowaniu o swojej karierze. Mogą też pojawić się w jego zyciu trudności w komunikowaniu się z własnymi dziećmi. Najgroźniejsze może być to, że ta ucieczka zakończy się rozpadem psychiki, dezadaptacją społeczną albo alkoholizmem lub innymi formami uzaleznień.

47 Ucieczka w aktywność To rezygnacja dorastającego dziecka przejawiająca się już we wczesnym dzieciństwie. Bo to wiele zajęć pozaszkolnych, dużo uczenia się w kółkach zainteresowań, sekcji sportowej, szkole muzycznej…. To dziecko- to duma rodziców. Ale ono nosi w sobie zagrożenie nagłych, emocjonalnych kryzysów, dorastającego- z powodu nadmiernego obciążenia ponad możliwości psychiki (depresji, wycieńczenia, przemęczenia i prób samobójczych), a potem ta ucieczka może się zakończyć zachowaniem stereotypowym-tak właśnie bywa z dorastającymi, najpierw są wybitne a potem wszystko co wybitne przepada, zaczynają być normalne a rodzice nie mogą tego zrozumieć. Tacy ludzie jak dorosną mają nadciśnienie, syndrom wypalenia, oni pierwsi są pretendentami do wylewów i zawałów, a ich dzieci nie otrzymują od nich wystarczającej uwagi.

48 Istnieje ogromna konieczność Stanąć twarzą do dziecka w okresie jego dorastania. Problemy tych dzieci nie powinny być rozwiązywane na ulicy, ani tłumione w zarodku. Pomagać im powinny zespoły doświadczonych specjalistów, pedagogów. Bo nie da się uleczyć z dorastania!!! To iluzja!!! Z dzieckiem trzeba aby byli z nim razem rodzice i nauczyciele.

49 Jakie są założenia? -Świadomość rodziców co do swojej misji-to zadanie mądrej pedagogizacji w szkole aby dali swoim dzieciom wsparcie. -Przytulenie i pocałunek matki nigdy nie zastąpi tysięcy życzliwości psychoterapeuty. -Niczym nie da się zastąpić ojca i jego silnego ramienia na którym można się oprzeć. Rodzice nie mogą tego zrozumieć, że jeszcze przed chwilą ich dziecko było bezradne i zależne od nich zupełnie, a teraz zaczyna się stawać pełnowartościową osobowością, z własnym widzeniem świata i własnym „ja”. Dorastający to jak delikatne chrupkie naczynie które należy z wielką delikatnością chronić przed rozbiciem, bo po tych drobnych okruchach mogą przejść cyniczni i wierzący w siebie zwolennicy bezwzględnej zabijającej konkurencji.