1 Las „Gąszczyk”

2 Lokalizacja Mirowski Przełom Warty, zwany także Doliną Mirowską należy do najcenniejszych w granicach Częstochowy miejsc zarówno pod względem przyrodniczym, jak i krajobrazowym . Rzeka Warta przecina tutaj masyw jurajskich wapieni, tworząc naturalną granicę między Wyżyną Wieluńską a Wyżyną Częstochowską. Strome zbocza przełomu same w sobie są bardzo malownicze, a ich atrakcyjność znacznie podnoszą efektowne bramy skalne - wapienne wychodnie. Niestety, naturalność tej doliny została praktycznie zniszczona, a jedynym miejscem które oddaje dawny, w pełni naturalny, choć już nie pierwotny charakter doliny to tak zwane „uroczysko Gąszczyk”. Usytuowane na północnym zboczu Przeprośnej Górki , przy końcu dzielnicy Mirów. Według zgodnej opinii przyrodników niezwykle cennym okazuje się rosnący tam las grądowy. Ponadto na bogatą przyrodniczo mozaikę składają się także lasy łęgowe pobliskich starorzeczy oraz pobliskie łąki. Tylko rzeka Warta, od której się zaczęło, płynie uregulowanym korytem o wyprostowanych brzegach, dając smutne świadectwo szkodliwej dla przyrody działalności człowieka.

3 Charakterystyka Na północnym, bardzo stromym zboczu Przeprośnej Górki rośnie cienisty las liściasty, zaliczany przez botaników do grądu subkontynetalnego (Tilio cordatae-Carpinetum betui). Jest to obecnie rzadko spotykany typ lasu. Pierwotnie zajmował spore połacie kraju, występując przede wszystkim na żyznych glebach . Lasy te już w średniowieczu w pierwszej kolejności były karczowane i zmieniane na pola uprawne. Grądy ocalały jedynie w postaci małych fragmentów rozsianych gniazdowo w krajobrazie rolniczym lub na terenach trudno dostępnych. Naturalny las grądowy sprawia niezwykłe wrażenie. Olbrzymie drzewa przede wszystkim dęby i lipy o osadzonych wysoko i zwartych koronach, tworzą efektowny dach – zielony latem, żółty jesienią i czasem biały zimą. Nieco niżej sięgają graby, budujące dolną warstwę drzewostanu. Jest to niezwykle urokliwe miejsce do rekreacji. Takiego układu jednak w Gąszczyku nie zobaczymy ponieważ występują tam stosunkowo młode drzewa w większości mają charakter odroślowy, co pośrednio świadczy o tym, że kiedyś prowadzono tam gospodarkę zrębową. Istotne jest jednak, że został zachowany naturalny skład gatunkowy oraz struktura drzewostanu. Obecny układ „Gąszczyku” ma charakter wielopiętrowy i jest zbudowany z runa, podszytu i, co jest cechą charakterystyczną, dwuwarstwowego drzewostanu. Drzewostan jest utworzony głównie przez graby i lipę drobnolistną. Najniżej położone są dwie warstwy: mszysta oraz runa. To właśnie skład runa i stopień jego zachowania świadczy o wartości przyrodniczej całego lasu.

4 Flora Dominujące gatunki drzewostanu występującego w „Gąszczyku” to głównie: grab oraz lipa drobnolistna Występują tam także: dąb szypółkowaty, buk zwyczajny, brzoza brodawkowata oraz klon pospolity.

5 Runo lasu grądowego jest bardzo bogateRuno lasu grądowego jest bardzo bogate. Można podziwiać piękne kwiaty takich geofitów jak groszek wiosenny, miodunka ćma, przylszczka, zwilec gajowy i zdrojówka rutewkolistna Ponadto w runie „Gąszczyku” można zaobserwować osobliwości przyrodnicze. Są to gatunki rzadko spotykane znajdujące się na granicy występowania lub podlegają ochronie prawnej. Te ostatnie są reprezentowane przez efektowną, rosnącą tu bardzo licznie lilię złotogłów i egzotyczne storczyki: buławnika wielkokwiatowego i kruszczyka szerokolistnego Do chronionych taksonów należą także wspomniane wawrzynek, kopytnik, konwalia majowa i bluszcz. Prawdziwym rarytasem jest groszek wschodnio-karpacki, który na obszarze „Gąszczyka” ma jedno z trzech stanowisk istniejących na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej. przylaszczka groszek Miodunka ćma Porek brzozowy Knieć błotna Muchomor czerwony

6 Obraz runa lasu grądowego uzupełniają wszędzie rozpowszechnione siewki drzew grabu, lipy i szczególnie liczne, rosnące w niektórych miejscach wręcz masowo siewki klonu pospolitego. Bogate runo dodatkowo wzbogacone jest roślinnością starorzecza Warty, tworząc razem niezapomniane wrażenie. Strzałka wodna

7 Fauna W grupie zwierząt bezkręgowych występujących w Gąszczyku można wyróżnić wielo gatunkowe zgrupowania grądowe w tym specyficzną faunę ściółki i runa, gatunki związane z pniami i koronami drzew oraz petrofilną i higrofilną faunę wychodni skalnych. Na uwagę zasługuje liczna fauna ściółki leśnej. Jest ona reprezentowana przez wiele grup systematycznych , takich jak wije, lądowe skorupiaki oraz drobne skoczogonki, z których 4 milimetrowy czwórzębiec biedlański jest najłatwiejszy do zaobserwowania. Charakterystyczne dla ściółki są ślimaki nagie: ślinik rdzawy, pomrów cytrynowy i pomrów nadrzewny. Z chrząszczy częste są biegacze: ogrodowy, leśny, gajowy i fioletowy oraz żuki leśny i wiosenny, a także ścierwiec. Nieco wyżej, w warstwie runa i niższych żyje bardzo wiele owadów i pajęczaków. Na kwiatach bylin często żerują drobni przedstawiciele kózkowatych, reprezentowani przez strangalię i rzemlika plamistecznego . W cienistych i wilgotnych zakamarkach wapiennych skał występuje wiele gatunków mięczaków i pajęczaków. Szczególnie cennym jest chronionym ślimak ostrokrawędzisty , umieszczony w Czerwonej Księdze gatunków ginących i zagrożonych. Ściany skalne zasiedla ponadto kilka gatunków świdrzyków, można też spotkać zaroślarkę pospolitą i chronionego w Polsce ślimaka winniczka. Mała powierzchnia lasu na Przeprośnej Górce oraz młody w większości wiek drzew sprawia, że fauna zwierząt kręgowych jest stosunkowo uboga . Wiele gatunków, nawet niewielkich ptaków ma areały osobnicze większe niż powierzchnia całego uroczyska . Z pobliskiego starorzecza migrują liczne płazy, głównie związane z lasami ropuchy szare i żaby trawne. W ślad za nimi wpełzają na zbocze zaskrońce . W starorzeczu okalającym „Gąszczyk” można stwierdzić działalność bobrów, widać liczne zgryzy bobrowe.

8 Inne gatunki występujące w „Gąszczyku”:- Zadomka leśna- Ectobius sylvestris. Mały owad z rzędu karacznów, Zadomka żyje w lasach i prowadzi dzienny tryb życia zjadając szczątki organiczne. - Biegacz pomarszczony- Carabbus intriactus. Duży chrząszcz prowadzący drapieżny, nocny tryb życia. Kryje się pod kamieniami i w spróchniałych pniach drzew. Eliminuje szkodliwe owady. - Ropucha szara- Bufo bufo. Prowadzi nocny tryb życia, polując na drobne bezkręgowce, w tym dżdżownice i ślimaki. Dzięki dobrej orientacji po polowaniu wraca do swojej stałej kryjówki którą są nory gryzoni i przestrzenie między korzeniami drzew. Co wiosnę w gąszczyku odbywają się gody. - Dratownik przedziwny- Pisaura mirabilis. Pająkpospolicie występujący w miejscach nasłonecznionych, takich jak obrzeża lasu i łąki. Nie buduje sieci lecz poluje aktywnie na drobne owady. - Zaskroniec zwyczajny- Natrix natrix. Jako gatunek dwuśrodowiskowy znalazł w Gąszczyku idealne warunki do życia. W wodzie starorzeczy poluje na żaby, na lądzie ma kryjówki i dogodne miejsce do rozmnażania.

9 Ciekawostki Nad zalesionym zboczem Przeprośnej Górki znajduje się starożytne grodzisko. Miejsce miało tak duże walory osadnicze i obronne, że na przestrzeni dziejów było wielokrotnie zasiedlane przez różne kultury. We wczesnej epoce żelaza (okres halsztacki -750 do 40 lat p.n.e.) zamieszkiwała tu kultura łużycka. Na przełomie VII i IX oraz XI wieku mieszkali Słowianie. Istnieją przesłanki, że gród funkcjonował w tym miejscu jeszcze w wieku XIV, a więc w okresie, gdy w miejscu dzisiejszej Częstochowy istniały dwie osady. Grodzisko ma formę owalną, o średnicy 250 do 350 metrów. Dookoła ciągną się dobrze widoczne podwójne wały obronne. Są one porośnięte drzewami. W środkowej części grodziska jeszcze niedawno była łąka, podkreślająca swym kształtem i formą specyfikę tego miejsca. W odległości około 200 metrów na wschód od grodziska jest ukryte oczko wodne. Na tej wysokości , blisko wierzchołka Przeprośnej Górki, stanowi wyjątkowe zjawisko geomorfologiczne. Woda występuje tu przez cały rok stwarzając tym odpowiednie warunki do zamieszkania. W pobliżu stoi stara kapliczka. Jest ona naznaczona mocą cudownego dawana łask przebaczenia. Stąd całe to wzgórze, zwane również Wzgórzem Miłosierdzia zyskało miano Górki Przeprośnej. Cały kompleks tzn. las grądowy, grodzisko oraz starorzecze zostało zaproponowane jako teren do stworzenia rezerwatu. Jednak do dziś nie zostały w tym temacie podjęte żadne decyzje. Mieszkańcy Częstochowy i okolic wykorzystują to miejsce do celów rekreacyjnych oraz edukacyjnych.

10 Bibliografia Przygotował: Karol SygietOpracowanie „Przyrodnicze Skarby Częstochowy” wg opracowania Jerzego Zygmunta, Cezarego Gębickigo, Krzysztofa Pierzgalskiego, Stanisława Cabały; Opracowanie „Mirowski Przełom Warty” - przewodnik turystyczny; Informacje uzyskane z Urzędu Miasta Częstochowy; Zdjęcia autorskie. Przygotował: Karol Sygiet