1 Literatura przedmiotuB. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003 lub 2008 P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków 2002 lub 2006 J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin 1993 i inne D. Markowski, Wielkie struktury społeczne: teoria – realia, WSSG, Tyczyn 2002 S. Mika, Psychologia społeczna, PWN, Warszawa 1984 lub inne

2 Socjologia jako nauka: początki, uwarunkowania, definicja, przedmiot, funkcje, nurty teoretyczne, subdyscypliny

3 1. Narodziny socjologii Jako odrębna nauka zaczęła funkcjonować w XIX wieku Czynniki zewnętrzne: Narodziny społeczeństwa innego niż stanowe, istniejącego od setek lat Narodziny demokracji sprzyjającej wolności słowa, a zatem publikacji i konfrontacji myśli Rewolucja techniczna (sprzyjająca powstawaniu nowego społeczeństwa i umożliwiająca obieg myśli – umasowienie czytelnictwa gazet) Narodziny gospodarki wolnorynkowej, konkurencyjnej, zmuszającej do rozpoznania potrzeb i zachowań konsumentów (patrz – reklama)

4 1. Narodziny socjologii Czynniki (kryteria) wewnętrzne:Rzeczowe: przedmiot, aparatura pojęciowa, sposoby postępowania, metody badań Instytucjonalne: katedry, instytuty, towarzystwa, kongresy, kierunki studiów, branżowe pisma, wydawnictwa itp. Mieczysław Szerer: Esprit de corps wśród socjologów

5 Ad a. – Czynniki rzeczoweHipoteza: „Osoby młode, w odróżnieniu od starych, wiedzę o kraju i świecie czerpią częściej z Internetu niż prasy papierowej”. Jak ją rozumieć? Co trzeba uzgodnić, zdefiniować, rozszyfrować? Jakich miar użyć do sprawdzenia prawdziwości lub stwierdzenia fałszywości tego twierdzenia? Jakich metod?

6 1. Narodziny socjologii Ojcowie:Francuzi: Auguste Comte i Emil Durkheim, Brytyjczyk Herbert Spencer Niemcy Max Weber, Ferdynand Toennies, Georg Simmel, także Karol Marks, z badaczy o polskich korzeniach – m.in. Ludwik Gumplowicz (teoria konfliktu ras)

7 2. Definicja: Nauka o społeczeństwie (najkrócej)Nauka, czyli – w odróżnieniu od wiedzy zdroworozsądkowej, często powierzchownej, ograniczonej jednostkowym doświadczeniem, a więc fragmentarycznej – wiedza oparta na faktach stwierdzonych empirycznie, zgodnie z regułami metodologicznymi. Wiedza o zjawiskach społecznych w ich uwikłaniu z innymi zjawiskami.

8 3. Opozycje w ramach socjologiiSocjologia historyczna (zmierzała do wykrycia prawideł rządzących rozwojem społeczeństw) Socjologia analityczna (nastawiona na badanie aspektów, elementarnych zjawisk społecznych, ustalanie prawideł rządzących ich pojawianiem się, trwaniem, zmianą) Przykład: Afera hazardowa (cyrkulacja i deprawacja elit; pochodzenie społeczne bohaterów, łączące ich więzi oraz ich postawy wobec państwa, społeczeństwa, siebie samych...)

9 Terminy istotne z punktu widzenia socjologii analitycznejStruktura społeczna Mikrostruktura (np. grupa koleżeńska, rodzina: A. Comte: „Rodzina to podstawowa komórka społeczna”) Makrostruktura (np. klasa, warstwa, naród) Mezostruktura (obszar interakcji między spotkaniem twarzą w twarz a szerszą strukturą społeczną; zob. społeczność lokalna, składowe społeczeństwa obywatelskiego) Kultura (wg A. Kłoskowskiej: bytu - materialna, socjetalna - społeczna, symboliczna – duchowa/znaków); także jako kapitały determinujące pozycję społ., szanse, poglądy

10 3. Opozycje w ramach socjologiiMożliwe ujęcia struktur i kultury Ujęcie statyczne Ujęcie dynamiczne Proces społeczny to ciąg następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu społ. Przykład: Platforma Obywatelska przed i po wybuchu afer, PO dynamiczna/zmienna

11 3. Opozycje w ramach socjologiiCzy twierdzenia socjologiczne są uniwersalne? ujęcie globalne (dążenie do sformułowania ogólnych twierdzeń o zachowaniu ludzi) partykularne (sensownie można opisać i objaśnić jedynie konkretne społeczeństwo w konkretnym momencie dziejowym) Przykład: zatrzymywanie się kierowców pojazdów przed przejściem dla pieszych...

12 3. Opozycje w ramach socjologiiSocjologia spekulatywna (syntezy oparte na danych wtórnych) Socjologia empiryczna (eksploatująca autorskie badania zjawisk społecznych, ich dynamiki, związków) Przykład: perspektywy PO (prognozy bazujące na losach SLD po wybuchu afery Rywina i innych podobnych wydarzeniach; badania sondażowe, analiza trendów...)

13 3. Opozycje w ramach socjologiiStanowisko indywidualistyczne (społeczeństwo zbiorem jednostek; cechy jednostek decydują o cechach zbiorowości) Stanowisko holistyczne (gr. holos - całość: społeczeństwo stanowi pewną całość nieredukowalną do zbioru jednostek)

14 3. Opozycje w ramach socjologiiNaturalizm (A. Comte, H. Spencer; socjologia jedną z nauk przyrodniczych) Humanizm (M. Weber, F. Znaniecki; świat kultury jest odmienny od świata przyrody; socjologia nie może być nauką przyrodniczą, choć powinna naukowość zachować) Przykład: Jak można by, jak należy zbadać motywy, którymi kierowali się bohaterowie afery hazardowej?

15 4. Funkcje socjologii Diagnostyczna (przez analogię do terminu wykorzystywanego w medycynie – socjologia diagnozuje, bada i stwierdza stan „organizmu”, jakim jest społeczeństwo) Prognostyczna (socjologia nie tylko diagnozuje, ale też, rozpoznawszy trendy, może próbować przewidywać obraz społeczeństwa za X lat) Socjotechniczna (socjologia dostarcza argumentów, jak niektóre zachowania, postawy moderować: zmieniać, podtrzymywać) Demaskatorska (s. sprawdza i weryfikuje przekonania zdroworozsądkowe; np. czy ludzie kandydują do Parlamentu Europ. wyłącznie dla gaży?)

16 5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologiifunkcjonalizm socjologiczny (Talcott Parsons, Robert K. Merton): społeczeństwo to system utrzymywany w stanie równowagi przez wewnętrzne mechanizmy samoregulujące; zjawiska społeczne są postrzegane przez pryzmat funkcji, jakie pełnią na rzecz systemu (jego przetrwania; zob. rząd PO-PSL jako system; zob. koalicję i opozycję)

17 5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologiiteoria konfliktu (źródłem m.in. XIX-wieczny Marksizm; w XX w. Ralph Dahrendorf, Lewis Coser): konflikt jest cechą każdego systemu, w którym nieustannie narastają antagonizmy prowadzące do wybuchu konfliktu, wytrącającego system ze stanu równowagi i powodującego jego rekonstrukcję (zob. polski Sejm, PO i PiS)

18 5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologiic. teoria wymiany społecznej (George C. Homans, Peter M. Blau): zachowania ludzi i funkcjonowanie systemów społecznych to nieustanna wymiana nagród i kar między jednostkami (zob. relacje pomiędzy bohaterami afery hazardowej; relacje pomiędzy studentami i uczelnią)

19 5. Podstawowe orientacje teoretyczne we współczesnej socjologiid. interakcjonizm symboliczny (George H. Mead, Herbert Blumer): rzeczywistość społeczna jest tworzona i odtwarzana (rekonstruowana) w procesie interakcji międzyludzkich, czyli „wzajemnego wysyłania sygnałów – symboli (język mówiony i język ciała, gest, ubiór, intonacja głosu), odczytywania ich i w odpowiedzi wysyłania następnych” (język mówiony, mowa ciała/gesty, ubiór, intonacja głosu)

20 Socjologia i jej subdyscyplinySocjologia ogólna dostarcza aparatury pojęciowej, metod badawczych i zasad ich stosowania; Jako dyscyplina nadrzędna zajmuje się: strukturami społecznymi i zróżnicowaniem społecznym teorią zmiany zachowaniami zbiorowości wpływem zbiorowości na zachowania jednostek Subdyscypliny zajmują się wycinkami rzeczywistości społecznej (socjologia gospodarki, kultury, miasta, pracy, prawa, rodziny, wsi, medycyny).