1 LITIGATING EUROPEAN UNION LAW TREWIR / LUKSEMBURG 26-27.04.2017SPRAWOZDANIE Z SEMINARIUM ZORGANIZOWANEGO PRZEZ ACADEMY OF EUROPEAN LAW

2

3 W dniach kwietnia 2017 roku grupa radców prawnych z kilku Okręgowych Izb miała możliwość uczestniczenia w zorganizowanym przez Academy of European Law - w ramach realizacji European Union’s Justice Programme seminarium z zakresu prawa Unii Europejskiej dotyczącego środków ochrony prawnej inicjowanych przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Program seminarium obejmował zarówno wykłady i prezentacje jak i warsztaty oraz wizytę w Trybunale w tym uczestnictwo w charakterze publiczności w odbywającej się przed nim rozprawie. Seminarium było także bardzo dobrą okazją do wymiany doświadczeń i kontaktów z Kolegami z Grecji, Irlandii, Francji i Finlandii gdyż partnerami projektu prócz Krajowej Rady Radców Prawnych były także: ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥ ΛΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΩΝ (Athens Bar Association), Bar Council of Ireland, Délégation des Barreaux de France (The Delegation of French Bars), École Régionale des avocats du Grand Est (Regional Lawyers’ School), Suomen Asianajajaliitto (Finnish Bar Association), Consejo General de la Abogacía Española (General Council of Spanish Lawyers), Haute École des Avocats Conseil (Lawyers’ School) i Law Society of Ireland. Chcąc podzielić się z Kolegami zrzeszonymi w naszym samorządzie tym doświadczeniem i merytorycznymi treściami poruszonymi w ramach seminarium udostępniamy poniższą publikację starającą się przybliżyć przynajmniej w ogólnej formie przedstawione podczas seminarium zagadnienia. Uczestnicy seminarium w Trewirze i Luksemburgu: r. pr. Daniel Janik z OIRP w Olsztynie, r. pr. Maria Ślązak z OIRP w Gdańsku, r. pr. Anna Kaczyńska z OIRP w Łodzi, r. pr. Anna Cąkała z OIRP w Lublinie, r. pr. Andrzej Kaliński z OIRP w Białymstoku, r. pr. Piotr Golędzinowski z OIRP w Warszawie, r. pr. Izabela Konopacka z OIRP we Wrocławiu, r.pr. Tomasz Nowak z OIRP w Opolu

4 1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej – zagadnienia wstępneTrybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) został założony w 1952 r. na mocy Traktatu Paryskiego z 1951 r. Jego siedzibą jest Luksemburg. TSUE: @ zapewnia poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu traktatów @ kontroluje legalność aktów ustawodawczych instytucji Unii Europejskiej @ zapewnia przestrzeganie przez państwa członkowskie zobowiązań wynikających z traktatów

5 @ Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej dokonuje wykładni prawa unijnego, aby zapewnić jego jednolite stosowanie we wszystkich państwach członkowskich, w tym interpretuje prawo Unii Europejskiej na wniosek krajowych sądów i trybunałów @ TSUE dysponuje bezpośrednimi i pośrednimi instrumentami, przez które dochodzi do egzekwowania praw stanowiących podstawę prawa Unii Europejskiej oraz kontrolowania legalności aktów prawnych Unii Europejskiej @ TSUE (Trybunał Sprawiedliwości i Sąd) jest związany zasadą przyznania, co oznacza, iż wykonują one jedynie jurysdykcję przyznaną im w traktatach

6 Trybunał nie jest właściwy do rozstrzygania skarg bezpośrednich wnoszonych w ramach sporów między jednostkami w zakresie patentów, ponieważ właściwość ta przysługuje sądom państw członkowskich. Jednak te ostatnie nie mogą przenieść właściwości do rozstrzygania takich sporów na organ sądowy utworzony w drodze umowy międzynarodowej, która pozbawiłaby owe sądy krajowe ich zadania – jako sądów „powszechnych” w ramach porządku prawnego Unii – stosowania prawa Unii i, co za tym idzie, przewidzianej w art TFUE możliwości tudzież obowiązku wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym w rozpatrywanej dziedzinie ( Opinia Trybunału 1/09 z dnia 08 marca 2011 r., par. 80.)

7 TSUE składa się z dwóch organów sądowych: Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu ( założonego w 1988 r.) * Sąd do spraw Służby Publicznej, założony w 2004 r., funkcjonował do dnia 1 września 2016 r. Jego funkcje przejął Sąd. obecną nazwę TSUE zawdzięcza Traktatowi Lizbońskiemu, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku. TSUE od dnia jego założenia wydał ok orzeczeń

8 TSUE jest instytucją wielojęzyczną.Językiem sprawy sądowej może być każdy z języków urzędowych Unii Europejskiej. TSUE przestrzega zasady wielojęzyczności postępowania w szczególności celu: @ skutecznego komunikowania się ze stronami w zrozumiałym dla nich języku, @ efektywnego rozpowszechniania jego prawa precedensowego przez państwa członkowskie

9 TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCIW skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi: @ 28 sędziów – po jednym z każdego państwa członkowskiego; wszystkie kraje są reprezentowane (inaczej niż w Sądzie), @ 11 rzeczników generalnych są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie, czy kandydaci są odpowiedni do pełnienia danej funkcji (art Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej)

10 Mandat sędziów i rzeczników generalnych Trybunału Sprawiedliwości jest sześcioletni i odnawialnySą oni wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających wymagane w ich państwach kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub są prawnikami o uznanych kompetencjach Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości wybierają spośród siebie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału na okres trzech lat; ich mandat jest odnawialny Prezes kieruje pracami Trybunału, a także przewodniczy posiedzeniom i obradom wielkiej izby oraz pełnego składu.Wiceprezes wspiera Prezesa w wykonywaniu obowiązków oraz zastępuje Prezesa w razie wystąpienia przeszkody w wykonywaniu jego obowiązków lub jeżeli stanowisko Prezesa pozostaje nieobsadzone.

11 Rzecznicy generalni wspierają Trybunał SprawiedliwościRzecznicy generalni wspierają Trybunał Sprawiedliwości. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej określanej jako „opinia rzecznika generalnego” w sprawach, które zostaną im przydzielone. Stałych rzeczników w Trybunale Sprawiedliwości posiadają następujące państwa: Francja, Niemcy, Włochy, Polska, Hiszpania oraz Wielka Brytania Sekretarz pełni rolę sekretarza generalnego instytucji, kierując jej administracją z upoważnienia prezesa Trybunału Sprawiedliwości Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (piętnastu sędziów) albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów

12 Trybunał Sprawiedliwości obraduje w pełnym składzie w przypadkach określonych w Statucie Trybunału (między innymi kiedy ma za zadanie zdymisjonować Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich czy orzec o dymisji członka Komisji, który naruszył ciążące na nim zobowiązania) oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe znaczenie. W składzie wielkiej izby Trybunał Sprawiedliwości obraduje na żądanie państwa członkowskiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub złożonych. Prezesi izb Trybunału Sprawiedliwości złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok

13 @ Obecnym Prezesem Trybunału Sprawiedliwości jest Koen Lenaerts (Belgia)@ Wiceprezesem Trybunału Sprawiedliwości jest Antonio Tizzano (Włochy) @ Pierwszym rzecznikiem generalnym Trybunału Sprawiedliwości jest Melchior Wathelet ( Belgia) @ Roboczym językiem Trybunału Sprawiedliwości jest język francuski (jednakże rzecznicy generalni mogą sporządzać projekty we własnym języku) @ Obrady Trybunału Sprawiedliwości są tajne

14 SĄD @ W skład Sądu wchodzi obecnie 44 sędziów; co najmniej 1 sędzia z każdego kraju członkowskiego; @ Sędziowie Sądu są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie, czy kandydaci są odpowiedni do pełnienia danej funkcji (art Traktatu o funkcjonowaniu UE) @ Mandat sędziów Sądu jest sześcioletni i odnawialny Sędziowie Sądu wybierają spośród siebie Prezesa i Wiceprezesa Sądu na okres trzech lat

15 Sąd nie posiada stałych rzeczników generalnych, jedynie wyjątkowo w jego roli może występować jeden z sędziów Sądu Obecnym Prezesem Sądu jest Marc Jaeger (Luksemburg) Wiceprezesem Sądu jest Marc van der Woude ( Holandia) Sprawy rozpatrywane są przez Izby składające się z trzech lub pięciu sędziów, albo, w niektórych sprawach, przez jednego sędziego Sąd może obradować w ramach Wielkiej Izby (15 sędziów) kiedy jest to uzasadnione stopniem skomplikowania i wyjątkowością sprawy

16 Procedowanie przed TSUE@ Postępowanie w sprawie rozpatrywanej przed TSUE składa się z dwóch etapów tj. z procedury pisemnej oraz z procedury ustnej (posiedzenia jawne) @ Do każdej sprawy przydzielany jest sędzia (judge-rapporteur) oraz rzecznik generalny @ W ramach etapu pisemnego Strony postępowania przedstawiają Trybunałowi pisemne oświadczenie, uwagi mogą być przedstawione także przez: organy krajowe, instytucje UE, a niekiedy również przez osoby fizyczne. Następnie Sędzia opracowuje sprawozdanie, podsumowując oświadczenia i uwagi i sprawa poddawana jest pod dyskusję na posiedzeniu ogólnym Trybunału, gdzie podejmowane są decyzje w następujących sprawach: liczby sędziów, którzy będą zajmować się daną sprawą, konieczności przeprowadzenia procedury ustnej i wydania oficjalnego oświadczenia przez rzecznika generalnego.

17 @ W ramach procedury ustnej odbywa się posiedzenie jawne, podczas którego strony mogą przedstawiać swoje argumenty przed sędziami i rzecznikiem generalnym, którzy mogą zadawać im pytania. @ Jeżeli Trybunał zadecydował, że konieczna jest opinia rzecznika generalnego, jest ona wydawana kilka tygodni po przesłuchaniu. Następnie sędziowie odbywają naradę i wydają wyrok. *** Powyższe uwagi dotyczą postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości - rozprawy w Sądzie toczą się jednak według podobnej procedury, z tym zastrzeżeniem, że w Sądzie większość spraw rozpatrywana jest przez trzech sędziów i nie uczestniczy w nich rzecznik generalny.

18 Zagadnienia szczegółowe związane z procedowaniem przez Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej regulują następujące akty prawne: Na mocy delegacji zawartej w art. 281 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest określony w odrębnym protokole: Jest to obecnie PROTOKÓŁ (NR 3) W SPRAWIE STATUTU TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIE (dalej STATUT) 1e fa /DOC_4&format=PDF

19 Na podstawie Art. 63 Statutu Regulaminy proceduralne Trybunału Sprawiedliwości i Sądu zawierają wszelkie postanowienia niezbędne do stosowania Statutu, w razie potrzeby jego uzupełnienia. Funkcjonują zatem uzupełniające Statut: REGULAMIN POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM SPRAWIEDLIWOŚCI oraz REGULAMIN POSTĘPOWANIA PRZED SĄDEM

20 2. Typy skarg i postepowań, które mogą być wszczynane przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej 2.1. Wykładnia prawa – orzeczenia w trybie prejudycjalnym (preliminary rulings) 2.2. Skarga o unieważnienie (action for annulment) 2.3.Postepowanie w sprawie uchybień - egzekwowanie prawa (infringement proceedings) 2.4. Skargi w sprawie bezczynności (actions for failure to act) 2.5. Pozaumowne roszczenia odszkodowawcze (actions for non-contractual damages)

21 2.1. Wykładnia prawa – orzeczenia w trybie prejudycjalnym (preliminary rulings)Artykuł 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii;

22 W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

23 Jednak w niektórych przypadkach sąd krajowy ostatniej instancji zwolniony jest z obowiązku wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym: @ odpowiedź na pytanie nie jest potrzebna dla rozstrzygnięcia sprawy @ acte éclairé – istnieje już wiążący precedens – identyczne pytanie było już przedmiotem rozstrzygnięcia przez TSUE @ acte clair – właściwe zastosowanie prawa UE jest na tyle oczywiste, że nie pozostawia miejsca na wątpliwości w jaki sposób odpowiedzieć na postawione pytanie. Konsekwencje za niewystąpienie z pytaniem do TSUE przez sąd krajowy mimo istnienia takiego obowiązku: @ Komisja może wdrożyć procedurę dotyczącą naruszenia prawa przeciwko państwu członkowskiemu, @ Państwo członkowskie może zostać obciążone odpowiedzialnością za szkodę

24 Również TSUE może w pewnych okolicznościach odmówić odpowiedzi na pytanie prejudycjalne:@ pytanie jest bez związku z rozpatrywaną przed sądem krajowym sprawą @ poruszona kwestia jest hipotetyczna @ brak przedstawionych wystarczających faktycznych i prawnych informacji @ na niektóre pytania została już wcześniej udzielona odpowiedź

25 Procedury specjalne: Artykuł 23a STATUTU TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ W regulaminie proceduralnym może zostać przewidziany tryb przyspieszony, a dla odesłań prejudycjalnych dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości – pilny tryb prejudycjalny. Tryby te mogą wymagać, w odniesieniu do składania pism procesowych lub uwag na piśmie, terminu krótszego niż przewidziany w artykule 23, oraz, na zasadzie odstępstwa od artykułu 20 akapit czwarty, braku opinii rzecznika generalnego. Pilny tryb prejudycjalny może ponadto wymagać ograniczenia liczby stron i innych podmiotów, o których mowa w artykule 23, upoważnionych do składania pism procesowych lub uwag na piśmie, oraz, w przypadku wyjątkowo pilnego charakteru – pominięcia części pisemnej postępowania.

26 Artykuł 105 Regulaminu postępowania przed Trybunałem SprawiedliwościTryb przyspieszony § 1.   Na wniosek sądu odsyłającego lub w wyjątkowych przypadkach z urzędu, jeżeli charakter sprawy wymaga niezwłocznego rozstrzygnięcia, prezes Trybunału może postanowić, po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, o rozpatrzeniu odesłania prejudycjalnego w trybie przyspieszonym, stanowiącym odstępstwo od przepisów niniejszego regulaminu. § 2.   W takim przypadku prezes natychmiast wyznacza datę rozprawy, o której podmioty określone w art. 23 statutu informuje się jednocześnie z doręczeniem wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. § 3.   Podmioty wymienione w § 2 mogą składać dokumenty procesowe w wyznaczonym przez prezesa terminie, nie krótszym niż 15 dni. Prezes może wezwać te podmioty do ograniczenia dokumentów procesowych do zasadniczych kwestii prawnych podniesionych we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. § 4.   Ewentualne dokumenty procesowe przekazuje się wszystkim podmiotom określonym w art. 23 statutu przed rozprawą. § 5.   Trybunał orzeka po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego.

27 Zakres stosowania pilnego trybu prejudycjalnegoArtykuł Regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Zakres stosowania pilnego trybu prejudycjalnego § 1.   Odesłanie prejudycjalne podnoszące kwestię lub kwestie dotyczące dziedzin objętych tytułem V w trzeciej części Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej może, na wniosek sądu odsyłającego lub w wyjątkowych przypadkach z urzędu, zostać rozpoznane w trybie pilnym, stanowiącym odstępstwo od przepisów niniejszego regulaminu. § 2.   Sąd odsyłający przedstawia okoliczności prawne i faktyczne wskazujące na pilny charakter sprawy, uzasadniający zastosowanie tego szczególnego trybu, a także, w miarę możliwości, propozycję odpowiedzi na pytania prejudycjalne. § 3.   Jeżeli sąd odsyłający nie wniósł o zastosowanie trybu pilnego, a konieczność jego zastosowania wydaje się prawdopodobna, prezes Trybunału może zwrócić się do izby, o której mowa w art. 108, o zbadanie konieczności rozpoznania odesłania w tym trybie.

28 Podstawowe założenia preliminary ruling:@ ułatwienie jednolitej wykładni prawa UE @ wprowadzenie możliwości pośredniego kwestionowania ważności akrów prawnych UE @ zapewnienie jednocześnie, że tylko TSUE może uznać akt prawa UE za nieważny por. case C-314/85 Foto-Frost @ inicjowanie dialogu w relacji sąd/trybunał krajowy – TSUE

29 2.2. Skarga o unieważnienie (action for annulment)Podstawy prawne: art. 256, art. 263, art. 264, art. 277 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dalej także TFUE, (wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, 2016/C 202/01, oraz art. 51 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (stanowiącego załącznik do Traktatów Protokołu nr 3 w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej).

30 Artykuł 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:   Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich.   W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.   Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.   Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych.   Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.   Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.

31 Artykuł 264 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej   Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu.   Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne. Artykuł 277 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:   Bez względu na upływ terminu przewidzianego w artykule 263 akapit szósty, każda strona może, w postępowaniu dotyczącym aktu o zasięgu ogólnym przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną Unii, podnieść zarzuty określone w artykule 263 akapit drugi, w celu powołania się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej na niemożność stosowania tego aktu.   Artykuł 256 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:   1. Sąd jest właściwy do rozpoznawania skarg określonych w artykułach 263, 265, 268, 270 i 272, z wyjątkiem skarg powierzonych sądowi wyspecjalizowanemu utworzonemu na mocy artykułu 257 i skarg zastrzeżonych na mocy Statutu dla Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Statut może przyznać Sądowi właściwość w innych kategoriach skarg. Od orzeczeń wydanych przez Sąd na mocy niniejszego ustępu przysługuje, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, prawo odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości, ograniczone do kwestii prawnych. (…)

32 Artykuł 51 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej:   Na zasadzie odstępstwa od zasady określonej w artykule 256 ustęp 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w zakresie skarg o których mowa w artykułach 263 i 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, które zostały wniesione przez Państwo Członkowskie, kierowanych:   a) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Parlamentu Europejskiego lub Rady lub obu tych instytucji stanowiących wspólnie, z wyjątkiem: — decyzji przyjętych przez Radę na podstawie artykułu 108 ustęp 2 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, — aktów Rady przyjętych zgodnie z rozporządzeniem Rady dotyczącym handlowych środków ochronnych w rozumieniu artykułu 207 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, — aktów Rady, poprzez które Rada wykonuje uprawnienia wykonawcze zgodnie z artykułem 291 ustęp 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej;   b) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Komisji na podstawie artykułu 331 ustęp 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.   Trybunał jest również właściwy do orzekania w zakresie skarg określonych w tych samych artykułach, wniesionych przez jedną z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu Parlamentu Europejskiego, Rady, obu tych instytucji stanowiących wspólnie lub Komisji, jak również w przypadkach skarg jednej z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu Europejskiego Banku Centralnego.

33 Jakie akty podlegają zaskarżeniu ?akty ustawodawcze inne akty zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich art. 263 ust. 1. TFUE

34 Przeciwko jakim instytucjom i organom może być wniesiona skarga ?Przeciwko jakim instytucjom i organom może być wniesiona skarga ? Rada Komisja Europejski Bank Centralny Parlament Europejski Rada Europejska Jednostki organizacyjne UE art. 263 ust. 1 TFUE

35 Legitymacja czynna w postępowaniuPodmioty uprzywilejowane: -Państwo Członkowskie, -Parlament Europejski, - Rada, - Komisja   b) Podmioty quasi uprzywilejowane: -Trybunał Obrachunkowy, - Europejski Bank Centralny, -Komitet Regionów    c) Podmioty nieuprzywilejowane: Każda osoba fizyczna lub prawna, przy czym wniesienie skargi następuje: @ na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim (art. 263 TFUE), @ na akty, których osoba ta jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych, @ a nadto akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać pewne wymogi i warunki szczególne. art. 263 ust. 2 TFUE art. 263 ust. 3 TFUE art. 263 ust i 5 TFUE

36 Możliwe zarzuty skargizarzut braku kompetencji, zarzut naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, zarzut naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem, zarzut nadużycia władzy art. 263 ust. 2 TFUE

37 Właściwość Sądu W ramach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: @ W pierwszej instancji Sąd, z wyjątkiem skarg powierzonych sądowi wyspecjalizowanemu (w trybie art. 257 TFUE) oraz pewnych kategorii skarg wnoszonych przez Państwo Członkowskie lub instytucję UE określonych w art. 51 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej @ W drugiej instancji Trybunał Sprawiedliwości przy czym prawo odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości ograniczone jest do kwestii prawnych. art. 256 TFUE, art. 51 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

38 Dodatkowe uwagi w zakresie warunków szczególnych dla możliwości wniesienia skargi przez osoby fizyczne i prawne w trybie art. 263 ust. 4 TFUE: @ w przypadku osób fizycznych i prawnych możliwa jest skarga na akty, których taka osoba jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych @ aby wykazać, że akt dotyczy osoby bezpośrednio wystarczającym jest, że akt ma wpływ na sytuację prawną osoby @ dużo bardziej rygorystycznym warunkiem dopuszczalności skargi jest wykazanie, że akt dotyczy osoby w sposób indywidualny, a więc, że dany akt różnicuje i wyodrębnia daną osobę na tle innych z uwagi na właściwe jej cechy lub określone okoliczności @ w zakresie kwestionowania skargą aktów regulacyjnych (inne nielegislacyjne akty generalne) TFUE wprowadza mniej rygorystyczne kryteria dopuszczalności zaskarżenia skargą o unieważnienie - wystarczające jest wykazanie, że taki akt dotyczy osoby bezpośrednio oraz, że nie wymaga on wdrożenia środków wykonawczych, natomiast osoba zwolniona jest z wykazania przesłanki, że akt regulacyjny miałby jej dotyczyć indywidualnie Wybrane przydatne orzecznictwo dotyczące tego zagadnienia: - 222/83 Municipality of Differdange przeciwko Komisji - 15/62 Plaumann przeciwko Komisji - C P Inuit Tapirit Kanatami and Others przeciwko Parlamentowi i Radzie UE

39 2.3. Postępowanie w sprawie uchybień - egzekwowanie prawa (infringement proceedings)NARUSZENIE art. 258 TFUE DZIAŁANIE -np. wprowadzenie do systemu krajowego pewnych procedur administracyjnych wpływających na ograniczenie importu towarów, a przez to naruszających art. 34 TFUE ZANIECHANIE –np. brak implementacji lub niepełna implementacja dyrektyw

40 Rodzaje naruszeń 1.Brak implementacji lub niepełna implementacja dyrektywy 2.Niestosowanie lub powielanie przepisów rozporządzenia w prawie krajowym (zaprzeczenie unijnego pochodzenia danej regulacji) 3.Niezastosowanie się do decyzji Komisji np. w przypadku nakazu zwrotu pomocy publicznej 4.Brak stosowania przepisów dotyczących zamówień publicznych 5.Zawieranie umów międzynarodowych naruszających prawo UE 6.Gdy sąd krajowy celowo ignoruje lub lekceważy prawo UE 7. Uchybienie konieczności informowania Komisji o środkach, poprzez które jest wprowadzane i stosowane w prawie krajowym prawo UE

41 Państwa nie mogą powoływać się na :–Interesy narodowe –Praktykę –Zwyczaj wewnętrzny dla usprawiedliwienia nie wykonywania prawa UE lub jednostronnego wycofania się z przestrzegania swobodnie przyjętych zobowiązań. Odpowiedzialność państwa powstaje bez względu na to, który z urzędów państwa działał lub zaniechał działania będącego naruszeniem zobowiązań traktatowych. Przesłanki uchylające odpowiedzialność państwa 1.Siła wyższa –działanie nieprzewidywalnego, niezależnego od woli państwa i jego instytucji -oceniane zgodnie z zasadą proporcjonalności 2.Porządek publiczny, moralność publiczna oraz bezpieczeństwo publiczne -z zastrzeżeniem zakazu dyskryminacji 3.Domaganie się zbadania legalności aktu prawnego, którego dotyczyło naruszenie ze strony państwa członkowskiego

42 PROCEDURA

43 Art. 258 TFUE -kontrola Komisji1. Na podstawie własnej, swobodnej oceny, po przeprowadzonym badaniu. 2. Na skutek złożenia skargi przez osobę fizyczną lub prawną: * na podstawie zwykłego pisma lub specjalnego formularza * skarżący nie musi udowadniać swojego interesu prawnego Art. 259 TFUE –skarga państwa członkowskiego W wyniku powziętej informacji wszczyna się: 1.Nieformalne postępowanie wyjaśniające 2.Formalne postępowanie wyjaśniające 3.Postępowanie sądowe

44 WYROK ORZECZENIE MERYTORYCZNE–Trybunał uznaje państwo członkowskie winny naruszenia zobowiązań, wydając orzeczenie o charakterze deklaratoryjnym. Opiera się na stwierdzeniu zgodności lub sprzeczności aktu prawa krajowego z prawem UE, natomiast zagadnienie legalności czy ważności danego aktu pozostawia sądom krajowym. ORZECZENIE PROCEDURALNE -skarga nie spełnia wymogów formalnych (np. nie zawiera wystarczających informacji), co skutkuje odrzuceniem skargi

45 KONTROLA NAD WYKONANIEM ORZECZENIAPomimo iż w orzeczeniu nie ma przewidzianego terminu w jakim państwo powinno je wykonać, uznaje się, że państwo powinno wszcząć wszelkie środki w celu zaprzestania naruszenia prawa UE i zrealizować je jak najszybciej. Jeśli tego nie uczyni → wszczęcie kolejnego postępowania w zakresie nałożenia: 1.Ryczałtu (lump sum) – naliczany jest za nieusunięcie uchybienia 2.Okresowej kary pieniężnej (penalty sum) –naliczana za każdy dzień zwłoki następujący po wydaniu wyroku

46 2.4. Skargi w sprawie bezczynności (actions for failure to act)Artykuł 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania.

47 cd. Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia.

48 Artykuł 266 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi. Różnica między art. 263 a art. 265 Traktatu o funkcjonowaniu UE ? W ramach procedury na podstawie art. 265 dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna musi być uprzednio wezwana do działania.

49 2.5. Pozaumowne roszczenia odszkodowawcze (actions for non-contractual damages)Artykuł 268 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci.

50 Artykuł 340 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:(…) W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

51 Warunki uznania odpowiedzialności odszkodowawczej UE:@ instytucja UE musi naruszyć prawo ustanowione dla ochrony obywateli @ naruszenie musi być poważne @ musi wystąpić faktyczna szkoda @ musi występować bezpośredni związek przyczynowo - skutkowy między szkodą a zarzucanym naruszającym prawo działaniem instytucji UE Por. Case C-4/69 Lütticke przeciwko Komisji

52 Artykuł 46 STATUTU TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJRoszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z artykułem 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; postanowienia drugiego akapitu artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio. Niniejszy artykuł stosuje się również do roszczeń wynikających z odpowiedzialności pozaumownej Europejskiego Banku Centralnego.

53 3. Rozprawa przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej Uczestnictwo w charakterze publiczności Seminarzyści mieli możliwość uczestniczyć jako publiczność w następującej sprawie: C251/16, tj. sprawie z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez Supreme Court (Irlandia) w dniu 2 maja 2016 r. – w postępowaniu Edward Cussens, John Jennings, Vincent Kingston przeciwko T. G. Brosman dotyczącego kwestii podatku VAT. Pytania w tym trybie zadane TSUE dotyczą zastosowania in casu zasady prawnej wyrażonej w rozstrzygnięciu innej sprawy tj. C-255/02 Halifax plc i in. Przeciwko Commissioners of Customs & Excise.

54 Wnioskodawcy podnieśli w pytaniach kwestie następujące:1. Czy zasada nadużycia prawa, którą zgodnie z wyrokiem Trybunału w sprawie Halifax stosuje się do kwestii związanych z podatkiem VAT, ma bezpośrednią skuteczność wobec jednostki w sytuacji, gdy brak jest środka krajowego, ustanowionego na drodze legislacyjnej lub sądowniczej, który wdrażałby tę zasadę, w okolicznościach, w których – jak ma to miejsce w niniejszej sprawie – zmiana kwalifikacji transakcji poprzedzających sprzedaż i transakcji sprzedaży nabywcom (zwanych dalej łącznie „transakcjami skarżących”), zgodnie z twierdzeniami [Revenue] Commissioners, powodowałaby obciążenie skarżących podatkiem VAT, w sytuacji gdy zobowiązanie podatkowe nie powstało z racji prawidłowego stosowania przepisów prawa krajowego obowiązujących w chwili dokonywania przez skarżących tych transakcji? 2. Jeśli odpowiedź na pytanie 1 brzmi, że zasada nadużycia prawa ma bezpośrednią skuteczność wobec jednostki nawet w sytuacji, gdy brak jest środka krajowego ustanowionego na drodze legislacyjnej lub sądowniczej, który wdrażałby tę zasadę, czy zasada ta była wystarczająco jasna i precyzyjna, aby mogła mieć zastosowanie do transakcji skarżących, które miały miejsce przed wydaniem przez Trybunał wyroku Halifax, w szczególności mając na względzie zasadę pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań skarżących?

55 Jeśli zasada nadużycia prawa ma zastosowanie do transakcji skarżących, co skutkuje koniecznością zmiany kwalifikacji tych transakcji, to: a) jaki mechanizm prawny należy zastosować, aby obliczyć i pobrać podatek VAT od transakcji skarżących, skoro przepisy prawa krajowego nie przewidywały, aby transakcje te podlegały opodatkowaniu podatkiem VAT, nie przewidywały sposobu jego obliczenia i pobrania, oraz b) w jaki sposób sądy krajowe mają ustalać zobowiązanie z tego tytułu? Czy przy ustalaniu, czy podstawowym celem transakcji skarżących było uzyskanie korzyści podatkowej, sąd krajowy powinien brać pod uwagę transakcje poprzedzające sprzedaż samodzielnie (przy czym, jak ustalono, zostały one dokonane wyłącznie ze względów podatkowych), czy też cel transakcji skarżących należy wziąć pod uwagę jako całość?

56 Czy art. 4 ust. 9 Value Added Tax Act [ustawy o podatku VAT] należy traktować jako przepis prawa krajowego wdrażający szóstą dyrektywę* , mimo iż jest on niezgodny z treścią art. 4 ust. 3 szóstej dyrektywy, którego prawidłowe zastosowanie powoduje, że w odniesieniu do dostawy przed pierwszym zasiedleniem nieruchomości skarżących należałoby traktować jako podmioty podlegające opodatkowaniu, mimo iż wcześniej nastąpiła czynność rozporządzająca podlegająca opodatkowaniu? * Szósta dyrektywa Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz.U. L 145, s. 1)

57 Jeśli art. 4 ust. 9 jest niezgodny z szóstą dyrektywą, czy powoływanie się przez skarżących na ten przepis stanowi nadużycie prawa, które jest sprzeczne z zasadami przyjętymi w wyroku Trybunału w sprawie Halifax? Tytułem ewentualnym, jeśli art. 4 ust. 9 nie jest niezgodny z szóstą dyrektywą, czy skarżący uzyskali korzyść podatkową, która jest sprzeczna z celem dyrektywy lub art. 4? Czy nawet gdyby art. 4 ust. 9 nie należało traktować jako wdrożenia szóstej dyrektywy, zasada nadużycia prawa sformułowana w wyroku Trybunału w sprawie Halifax ma jednak zastosowanie do transakcji będących przedmiotem niniejszej sprawy poprzez odwołanie się do kryteriów określonych przez Trybunał w wyroku Halifax? za q&dir=&occ=first&part=1&cid=465993 por. C-255/02 Halifax plc i in. przeciwko Commissioners of Customs & Excise:

58