1 LOGO Krzysztof Marczewski Czy stagnacja sekularna w krajach rozwiniętych?

2 Stagnacja sekularna (SS) – pojęcie odświeżone po latach Alvin Hansen (1939 r.) Kraje rozwinięte cierpią z powodu nierównowagi wynikającej z rosnącej skłonności do oszczędzania i malejącej skłonności do inwestowania. Larry Summers (2013 r.) Larry Summers postawił to zagadnienie ponownie w listopadzie 2013 roku na 14-tym Forum Ekonomicznym MFW.

3 Stagnacja sekularna - definicja Sekularna stagnacja występuje wówczas, gdy naturalna realna stopa procentowa (czyli równoważąca oszczędności z inwestycjami przy pełnym zatrudnieniu) jest tak niska, że bank centralny nie może jej osiągnąć, stosując konwencjonalną politykę pieniężną. Wg badań Banku Anglii w krajach rozwiniętych realne stopy procentowe spadły o ok. 4,5 pkt. proc. w ciągu ostatnich 30 lat i pozostaną niskie w przyszłości. To uzasadnia obawę występowania sekularnej stagnacji. Ale i niekonwencjonalna polityka pieniężna (QE, ujemne nominalne stopy procentowe) nie jest remedium na to schorzenie. Posunięcia te dają tylko krótkookresowe efekty, które z czasem są coraz słabsze, a poza tym mają negatywne skutki uboczne, wywołując sztuczne boomy na rynkach finansowych (Summers).

4 Przyczyny stagnacji sekularnej I)Wzrost oszczędności stymulowany w ostatnich dekadach przez: - wzrost nierówności dochodowych, - rosnącą niepewność co do wieku przejścia na emeryturę i wysokości emerytury, - wzrost akumulacji aktywów emitowanych przez kraje rozwinięte w posiadaniu banków centralnych krajów rozwijających się i ich funduszy suwerennych, II) Redukcja inwestycji stymulowana w ostatnich dekadach przez: - spowolniony wzrost podaży siły roboczej, - obfitość taniejących dóbr kapitałowych, - ograniczenia kredytowe. W rezultacie nadwyżkowe oszczędności hamują popyt, ograniczają tempo wzrostu PKB i poziom inflacji, a nierównowaga między oszczędnościami i inwestycjami ciągnie realne stopy procentowe w dół. Ale ten ruch jest powstrzymywany przez występowanie bariery zerowej stopy nominalnej oraz deflacji.

5 Do punktu A nie można dotrzeć, więc trzeba przejść do punktu B

6 Summers: Polityka fiskalna skutecznym lekarstwem W tych warunkach polityka pieniężna nie jest skuteczna, skuteczna jest natomiast ekspansywna polityka fiskalna, w tym zwłaszcza w postaci inwestycji publicznych. Powoduje bowiem spadek oszczędności narodowych, a zarazem podnosi naturalną realną stopę procentową i przyspiesza wzrost gospodarczy. Natomiast wszelkie pomysły polegające na reformach ograniczających przyszłe świadczenia emerytalne spowodują tylko wzrost bieżącej skłonności do oszczędzania kosztem bieżącej konsumpcji i w rezultacie umacniają stan sekularnej stagnacji. Potrzebne są polityki strukturalne stymulujące popyt a nie podaż, takie jak np.: - reformy podatkowe odciążające biedniejszych, - wzmacnianie siły przetargowej związków zawodowych, - podnoszenie płacy minimalnej.

7 Summers : Inne remedia Warto powstrzymać ucieczkę kapitału z krajów rozwijających się (obserwowaną w ostatnich latach). Za tą ucieczką pójdzie bowiem wzrost eksportu netto tych krajów, co równolegle zredukuje ich popyt na import z krajów rozwiniętych i przyczyni się do obniżki naturalnej realnej stopy procentowej w krajach rozwiniętych. Należy zatem wspierać ekspansję fiskalną w tych krajach, także poprzez międzynarodowe programy rozwojowe, np. amerykańska inicjatywa Power Africa. Niemcy muszą postawić na wzrost popytu krajowego, bo obecnie nadwyżka w handlu zagranicznym sięga 8% PKB. Sekularna stagnacja zwiększa też niebezpieczeństwo konkurencyjnego luzowania polityki pieniężnej tj. w celu osłabienia własnej waluty  wojny walutowe (zabieranie popytu konkurentom handlowym). Lepiej rozwijać ekspansję fiskalną, bo sprzyja ona wzrostowi globalnego popytu a nie jego redystrybucji.

8 Komisja Europejska: popytowe i podażowe przyczyny SS Strona popytowa: Przy nadwyżkowych oszczędnościach i występowaniu bariery zerowej nominalnej stopy procentowej realne stopy procentowe nie mogą obniżyć się na tyle, aby zlikwidować tę nadwyżkę przy utrzymaniu pełnego zatrudnienia. Przyczynami są: - starzenie się społeczeństw (i za nim idący wzrost skłonności do oszczędzania), - rosnąca awersja do ryzyka, - obfitość taniego kapitału - rosnące nierówności dochodowe (i za nimi  wzrost skłonności do oszczędzania). Problem demograficzny jest szczególnie nasilony w Europie Zachodniej, choć trochę sytuację ratują emigranci i uchodźcy. Strona podażowa: Kluczowe znaczenie ma spadek stopy wzrostu potencjalnego PKB obserwowany w krajach rozwiniętych. Przyczynami są spowolnienie postępu technicznego oraz cztery typy „wiatru w oczy”: - starzenie się społeczeństw (aspekt podażowy tj. mniej rąk do pracy), - rosnące nierówności dochodowe (marnowanie kapitału ludzkiego przez to), - skrócenie okresu skolaryzacji, - niestabilne finanse publiczne z powodu wysokich długów publicznych.

9 Środki zaradcze wg Komisji Europejskiej ECFIN ocenia, że TFP w strefie euro w horyzoncie do 2025 roku pozostanie na poziomie o 10% niższym niż w 2008 roku. Komisja Europejska twierdzi na podstawie analizy modelowej (QUEST), że w strefie euro ważniejsze są podażowe niż popytowe przyczyny SS i dlatego postuluje następujące działania zapobiegające stagnacji sekularnej: - ułatwienia w realokacji sektorowej przedsiębiorstw, - podnoszenie kwalifikacji pracowników poprzez edukację i szkolenia, - wykorzystywanie możliwości stworzonych przez Plan Inwestycyjny dla Europy (plan Junckera), - wzrost inwestycji publicznych w krajach UE, które mają ku temu możliwości budżetowe, - postęp w tworzeniu unii bankowej, - podnoszenie wieku przechodzenia na emeryturę.

10 Sekularna stagnacja a sprawa polska Czy w Polsce jest nadwyżka oszczędności nad inwestycjami? Obecnie raczej NIE Czy w Polsce występuje bariera zerowej nominalnej stopy procentowej? NIE A zatem nie mamy obecnie do czynienia z SS. Ale warto wykorzystać zwrot w myśleniu na Zachodzie: 1)Prowadząc bardziej śmiałą politykę wydatków budżetowych, zwłaszcza na inwestycje publiczne, 2)Aktywnie włączając się do planu Junckera 3)Podejmując reformy podatkowe odciążające gorzej zarabiających 4)Kontynuując wysiłki na rzecz powstrzymania zapaści demograficznej 5)Podnosząc wymogi jakościowe wobec inwestorów zagranicznych

11 LOGO DZIĘKUJĘ