1 Logopeda: mgr Ewa Szpitman Logopeda: mgr Agnieszka Starzecka- Huk„Komunikowanie się to umiejętność użyteczna przez całe życie. Może być inna niż standardowa, może być niezwykła Najważniejsze - by była skuteczna!” Logopeda: mgr Ewa Szpitman Logopeda: mgr Agnieszka Starzecka- Huk

2 MOWA I KOMUNIKACJA DZIECKA Z AUTYZMEM

3 Plan Zaburzenia mowy i komunikacji dziecka z autyzmemJak pracować z dzieckiem z zaburzeniem ze spektrum autyzmu? Echolalia Mowa kompulsywna, fiksacje Metody wspomagające i alternatywne AAC

4 Zaburzenia mowy i komunikacji dziecka z autyzmemTrudności językowe dziecka z ASD występują na 4 płaszczyznach: ilościowa: wyróżniamy brak mowy , mowę opóźnioną oraz mowę ograniczającą jakościowa: echolalie bezpośrednie i odroczone, odwracanie zaimków, neologizmy, metaforyczne użycie języka, stereotypie językowe, deficyty w artykułowaniu (tzw. płaska mowa, przedłużanie samogłosek, perseweracje, nieodpowiednie tempo itp.) pragmatyczne użycie języka komunikacja niewerbalna

5 Jak pracować z dzieckiem ze spektrum autyzmu?Przed rozpoczęciem pracy nad kształtowaniem komunikacji należy: Określić poziom umiejętności dziecka (co potrafi) Czy adekwatnie rozumie i reaguje na polecenia słowne Czy umiejętność właściwego reagowania na polecenia słowne jest utrwalona w dostatecznym stopniu Czy dziecko demonstruje umiejętność w obecności różnych osób i w różnych miejscach Opracować program dalszego rozwoju umiejętności bazujący na umiejętnościach posiadanych przez dziecko Przygotować miejsce pracy

6 Pamiętaj o… 1. Zredukuj dystraktory w pokoju przeznaczonym do nauki. 2. Z małymi dziećmi zaczynaj od pracy na dywanie! 3. Przywołaj uwagę dziecka np.: „Koniec przerwy, usiądź”. 4. Konsekwentnie mobilizuj do realizacji zadania. 5. Pracuj nad kontaktem wzrokowym. 6. Nagradzaj.

7 Pamiętaj o… 7. Formułuj polecenia proste, krótkie, ściśle dotyczące danego. zagadnienia ,wyrażone w formie pozytywnej-bez słowa „NIE”. 8. Nie zadawaj zbyt wielu pytań- zwłaszcza na początku terapii! 9. Obserwuj czy dziecko używa innych form komunikowania oprócz echolalii i powtórzeń, wzmacniaj takie formy. 10. Zwróć uwagę na niewerbalne przejawy komunikacji: mimika, kontakt wzrokowy, bliskość, gesty, język ciała. 11. Używaj symboli, obrazków.

8 Pamiętaj o… 12. Przekaż komunikat w sposób zrozumiały dla dziecka, używaj: zabawek i prawdziwych przedmiotów; demonstruj - najpierw zrób sam, następnie pokaż, co masz na myśli; wykorzystuj zdjęcia, rysunki, symbole, ikony; wykorzystaj sekwencję rysunków do zademonstrowania; wykonania określonej czynności np. mycia zębów;

9 Pamiętaj o… 13. Naucz umiejętności komunikacyjnych, które się dziecku przydadzą - prośby, protesty, komentowanie. 14. Używaj wyrazistej, przesadnej intonacji, natężenia głosu- przez to zwrócisz uwagę dziecka na ważny dla ciebie fragment wypowiedzi, obiekt na który ma spojrzeć, nagrodzisz dobrą wypowiedź dziecka.

10 Naśladowanie czynności z zakresu motoryki dużejArkusz obserwacyjny Naśladowanie czynności z zakresu motoryki dużej L.p. Instrukcja: „Zrób to” Reakcja Data rozpoczęcia Data opanowania 1. Uderz dłonią w stół 2. Zaklaszcz w ręce 3. Pomachaj 4. Unieś ręce do góry 5. Tupnij 6. Pokręć głową 7. Dotknij ramion 8. Dotknij brzucha

11 Echolalia Echolalia to niepotrzebne powtarzanie słów lub zwrotów wypowiedzianych przez inne osoby Wyróżniamy echolalię: - bezpośrednią (natychmiastowe powtarzanie usłyszanych słów lub zdań) - odroczoną (powtarzanie słów , całych zdań lub długich wypowiedzi po pewnym czasie od ich usłyszenia)

12 Praca z echolalią bezpośrednią i odroczonąGdy dziecko powtarza wydane przez terapeutę polecenie: nie nagradzaj, tylko powtórz polecenie i prawidłową odpowiedź szybko, powtórnie zadaj pytanie i nagradzaj wówczas, gdy dziecko odpowie na nie adekwatnie bez echolalii możesz powiedzieć: „cicha buzia” lub położyć palec na buzi dziecka sugerując, że buzia ma być cicha stosuj wzmocnienia (np. kawałek czekoladki)

13 Praca z echolalią bezpośrednią i odroczonąGdy dziecko powtarza pytanie; „Co to jest?”, „Co chcesz?” itp.: - powiedz pytanie ciszej niż odpowiedź - ignoruj, bądź skieruj rozmowę na inny temat - odpowiedz pytaniem na pytanie Podczas nauki rzeczowników, czasowników: - nie zadajemy pytania, tylko pokazujemy obrazek - można stukać w obrazek palcem w celu skierowania uwagi dziecka i czekamy na odpowiedź

14 Mowa kompulsywna, fiksacjeMowa kompulsywna, fiksacje to ciągłe powtarzanie i wracanie do tych samych pytań i tematów. Pytania te nie spełniają funkcji komunikacyjnej, tylko kompulsywną, stymulacyjną

15 Jak pracować nad mową kompulsywną?wyciszamy dziecko, nie pozwalając na odbieganie od tematu możemy się z nim umówić, że porozmawiamy o tym po zakończeniu zadania zwracamy uwagę, w jakiej sytuacji mówisz do dziecka - zbyt duża ilość osób w pomieszczeniu, które dodatkowo rozmawiają spowoduje, że dziecko nie zrozumie komunikatu (efekt radia) podążamy za dzieckiem w procesie komunikacji.

16 Mowa czynna i bierna Mowa czynna to rozumienie i posługiwanie się słowem. Mowa bierna to rozumienie słów ale nie używanie ich.

17 Metody wspomagające i alternatywne AACAlternatywne i wspomagające metody komunikacji - grupa metod mających na celu umożliwienie lepszego komunikowania się osobom, które nie posiadają umiejętności mówienia, bądź posiadają ją w stopniu uniemożliwiającym satysfakcjonującą komunikację

18 Komunikacja Komunikacja werbalna (słowna) Mowa Komunikacja niewerbalna(bezsłowna) Gesty Piktogramy PCS Mimika Ruch ciała Wzrok Przestrzeń między rozmówcami Dotyk Zachowania nietypowe

19 Gest i/lub symbol +mowa =MakatonGesty systemu Makaton W Polsce metoda Makaton opracowana została w latach przez dr Bogusławę Kaczmarek. Na program Makaton składają się znaki manualne-gesty oraz/lub znaki graficzne-symbole. Gestom i/lub symbolom towarzyszy zawsze mowa. Makaton jest systemem podwójnych znaków! Gest i/lub symbol +mowa =Makaton

20 Gesty systemu Makaton Gest Symbol myć

21 Piktogramy-znaki graficzne

22 PCS (Picture Communication Symbols)Chcę coś powiedzieć

23 Jak wprowadzać piktogramy, symbole PCS?bazujemy na tym, co dziecko lubi robić i co jest dla niego najbardziej atrakcyjne na początku należy zastosować te symbole, których wskazanie pozwoli dziecku na uzyskanie natychmiastowej korzyści należy stwarzać sytuacje sprzyjające komunikowaniu się

24 Przykładowe tablice tematyczne (piktogramy):

25 Przykładowe tablice tematyczne (PCS):

26 Wykorzystanie komunikacji AAC:Strukturyzacja czasu (plany dnia, tygodniowe, plany zajęć) Kalendarze, tablice czasu i pogody, tablice obecności Książki i foldery do komunikacji Tablice wyboru Tablice tematyczne Komunikatory Urządzenia komputerowe wspomagające komunikację

27 Wykorzystanie komunikacji AAC:Dzienniki w formie kalendarza Kącik poranny Przepisy Lista zakupów Segregacja śmieci Kontrakty

28 Jak rozmawiać z osobą korzystając z AAC ?zwróć się twarzą do rozmówcy zostawiaj dużo czasu na odpowiedzi zadawaj proste pytania, żeby nie było wątpliwości, na które pytanie trzeba odpowiedzieć używaj przede wszystkim pytań otwartych, w których użytkownik AAC ma możliwość wyboru np. ,,Co chcesz zjeść?” kiedy wszystkie sposoby zawodzą, zadawaj pytania, na które można odpowiedzieć ,,Tak”, ,,Nie” nigdy nie pozostawiaj niezakończonej lub nieudanej rozmowy

29 Jak rozmawiać z osobą korzystając z AAC?jeżeli komunikat był dla ciebie niejasny, zapytaj, co masz zrobić –np.: ,,Nie rozumiem, czy możesz mi to pokazać jeszcze raz?’’ pamiętaj, że komunikacja może załamywać się ze względu na ograniczone słownictwo twojego partnera-zapytaj: ,,Czy masz w tablicy potrzebny symbol, obrazek?’ upewnij się, że właściwie zrozumiałeś komunikat. Dokładnie powtórz przekazany komunikat bez zniekształceń i własnego komentarza.

30 Strukturyzacja czasu (plany dnia, tygodniowe, zajęć)

31 Strukturyzacja czasu (plany dnia, tygodniowe, zajęć)

32 Książka do komunikacji

33 Kontrakt

34 Tablice wyboru

35 Tablice wyboru

36 Przepisy

37 Lista zakupów

38 Dziękuję za uwagę!