1 Prezentację przygotowała Violetta Głuszkowska- nauczyciel wspomagający Część II Mowa i jej rozwój

2 Logopedia bada wszelkie aspekty mowyNa pełny jej zakres składa się osiem działów: Teoria mowy (stanowiąca część teorii informacji i komunikacji). Embriologia mowy, czyli proces kształtowania się mowy w ontogenezie. Rozwój mowy u osobników z upośledzonym słuchem. Porozumiewanie się głuchociemnych. Percepcja wypowiedzi słownych (słuchowa i wzrokowa). Fonetyka artykulacyjna i akustyczna. Patologia mowy. Ekspresja słowna (potoczna, publicystyczna i artystyczna).

3 Definicja mowy: Mowa - według T. Milewskiego (1975) to dźwiękowe porozumiewanie się dwóch osób, w którym jedna drugą o czymś powiadamia. Irena Styczek definiuje ,,mowę’’ jako dźwiękowe porozumiewanie się ludzi. W celu porozumiewania się ludzie posługują się językiem, który jest systemem wyrazów i reguł gramatycznych. Mowa jest procesem jednolitym, ale należy w nim wyodrębnić czynności nadawania mowy i czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia. 3. Leon Kaczmarek pod pojęciem ,,mowy ‘’rozumie proces językowego porozumiewania się w słowie, gdzie nadawca przekazuje informację , a odbiorca ją odbiera. Według autora w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy: okres melodii (0-1r.ż.) okres wyrazu (1-2 r. ż.) okres zdania (2-3 r. ż.) okres swoistej mowy dziecięcej ( 3-7 r. ż.)

4 cd. Definicja mowy: 4. Według Genowefy Demel rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne. 5. Zdaniem S. Grabiasa mowa stanowi zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek, poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretacje innym uczestnikom życia społecznego. W ujęciu socjolingwistyki pojęcie to powinno obejmować swoim zakresem trzy rodzaje zachowań, spełniających odrębne funkcje. Są to: czynności poznawcze człowieka, językowe czynności komunikacyjne oraz czynności socjalizacyjne i grupotwórcze. Mowa jest zatem (realizującym się jednocześnie w sferze biologicznej, psychicznej i społecznej) bytem złożonym z kompetencji językowej, kompetencji komunikacyjnej oraz procesu realizacji tych kompetencji. Pojęcie to należy utożsamiać z komunikacją językową.

5 Składniki (komponenty) mowy:Do składników (komponentów) m o w y zalicza się: język uwzględnia semantykę, fonologię i zasady gramatyki. Rozumiany jest jako system znaków składający się z fonemów, morfemów i leksemów, którymi rządzą zasady gramatyki. Na ich podstawie budowana jest wypowiedź słowna. tekst mówiony, pisany, gwizdany, palcowy itd. Tekst jest językowo zorganizowaną wypowiedzią, komunikatem. nadawanie, czyli przekaz informacji różnymi kanałami odpowiednio do postaci tekstu, a więc przez mówienie, pisanie, sygnalizowanie. odbiór informacji odpowiednio do rodzaju przekazu. Odbiór może być: słuchowy, wzrokowy, dotykowy. W każdym tekście można wyróżnić: a)  treść (myśl), tj. językowo zorganizowaną informację, tworzącą strukturę semantyczną tekstu; b)  formę językową ,tj. strukturę gramatyczną tekstu; c)  substancję (nośnik myśli) - występującą w tekście w płaszczyźnie segmentalnej (głoska, litera, sygnał) i podporządkowaną czynnikom prozodycznym takim jak: rytm, melodia, akcent.

6 Czynności nadawania i odbioru mowyMowa jest złożoną czynnością psychiczną. W jej powstawaniu bierze udział wiele struktur organizmu, zlokalizowanych zarówno centralnie, jak i na obwodzie. Mowa zależy od budowy i funkcjonowania: ośrodkowego układu nerwowego; narządów mowy; narządu słuchu. W ośrodkowym układzie nerwowym najważniejsze są zjawiska powstające w strukturach korowych, strukturach podkorowych i móżdżku (umożliwia odpowiednią szybkość i precyzję ruchów artykulacyjnych, fonacyjnych, które odbywają się bez naszej świadomości).

7 cd. Czynności nadawania i odbioru mowyW korze mózgowej można wyróżnić rodzaje pól (obszarów): pola projekcyjne (pierwotne), w których kończą się szlaki, doprowadzające bodźce danego charakteru (wrażenia słuchowe, wzrokowe, dotykowe). Uszkodzenie powoduje - w zależności od tego czy uszkodzeniu ulega płat skroniowy, potyliczny czy ciemieniowy- albo głuchotę centralną, albo ślepotę, albo zaburzenia czucia (ucisku, bólu, temperatury itp.). pola gnostyczne (wtórne), które są bezpośrednio związane z określonym analizatorem. Ich rola polega na przetwarzaniu informacji odbieranych przez pola projekcyjne, na dokonywaniu ich analizy i syntezy, na scalaniu wrażeń słuchowych, wzrokowych czy dotykowych w obraz całościowy danego przedmiotu. Uszkodzenie prowadzi do agnozji (np. chory słyszy, ale nie rozumie),czyli do zaburzeń percepcyjnych. okolice asocjacyjne wyższego rzędu (tzw. kora trzeciorzędowa), które nie są związane z poszczególnymi analizatorami, lecz sterują bardziej złożonymi procesami psychicznymi. Ich funkcją jest integrowanie informacji przesyłanych z pól drugorzędowych. Odpowiadają za kontrolę nad czynnościami poznawczymi (spostrzeganie, mówienie), nad emocjami oraz za pamięć trwałą.

8 cd. Czynności nadawania i odbioru mowyNarządy mowy stanowią trzecie, najniższe piętro mechanizmów mowy. Obejmują układy: oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny, kierowane przez struktury korowe i zależne także od działania nerwów obwodowych oraz od budowy anatomicznej wymienionych narządów. Uszkodzenie tych narządów lub obwodowej części układu nerwowego, odpowiedzialnej za przewodzenie impulsów nerwowych z części centralnej do narządów wykonawczych, prowadzi do zaburzeń mowy pochodzenia obwodowego. Narząd słuchu i jego właściwości warunkują słyszenie i rozumienie mowy innych, a także kontrolę mowy własnej. Rozróżniamy słuch fizjologiczny i fonematyczny.

9 Audiogenne uwarunkowania rozwoju mowyDla prawidłowego rozwoju mowy istotną rolę pełni percepcja słuchowa. Podstawą odbioru mowy, jak również mechanizmu czytania oraz pisania ze słuchu, jest identyfikacja i różnicowanie bodźców, a następnie powiązanie ich z określoną treścią.

10 cd. Audiogenne uwarunkowania rozwoju mowyPercepcja mowy jest procesem złożonym, w którym biorą udział: słuch fizjologiczny, słuch fonematyczny, pamięć słuchowa, umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami.

11 cd. Audiogenne uwarunkowania rozwoju mowyPercepcja dźwięków mowy jest procesem złożonym. Recepcja dźwięków mowy potocznie określa się terminem „słyszenie”. Odpowiada za nią analizator słuchowy angażujący niskie piętra CUN związane ze słuchem fizjologicznym. Efektem jego działania jest powstawanie wrażeń słuchowych. Rozróżnianie i utożsamianie dźwięków mowy to rozpoznawanie co najmniej dwóch wrażeń odmiennych fonologicznie jako różnych. Funkcja ta określana jest mianem słuchu mownego. Wśród słuchu mownego wyszczególnić należy: słuch fonemowy - odróżnianie/utożsamianie dwóch wypowiedzi różnych/takich samych fonologicznie, słuch fonetyczny - odróżnianie różnych głosek stanowiących tę samą klasę głosek - fonemów, słuch prozodyczny - różnicowanie elementów prozodycznych wypowiedzi - akcentu, melodii i rytmu, analizę i syntezę głoskową/sylabową - umiejętność świadomego wyróżniania głosek/sylab w wypowiedzi (z zachowaniem ich kolejności) i łączenia głosek/sylab w całość brzmieniową.

12 cd. Audiogenne uwarunkowania rozwoju mowyPamięć słuchową wypowiedzi - przede wszystkim wyrazów i elementów prozodycznych. Istotną rolę w procesie percepcyjnym pełnią tworzone wzorce słuchowe wyrazów i wzorce słuchowe struktur prozodycznych. Pamięć słuchowa umożliwia przywołanie wyobrażeń dźwięków mowy. Asocjacja dźwięków mowy - jest to umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami, tworzenie się odmiennych reakcji na rozróżnialne bodźce. Lateralizacja percepcji dźwięków mowy - badania naukowe nad asymetrią funkcjonalną mózgu potwierdzają prawouszną dominację w percepcji dźwięków mowy. Kontrolę słuchową wypowiedzi - percepcja słuchowa angażuje struktury mózgu odpowiedzialne za procesy ekspresyjne.

13 Przebieg kształtowania się mowy w ontogenezieMowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Rozwój mowy uwarunkowany jest genetycznie, gdyż zależy od właściwości wrodzonych, jednakże wykształcanie się kompetencji i umysłowych sprawności realizacyjnych nie jest możliwe bez kontaktu ze środowiskiem społecznym (innymi ludźmi).

14 cd. Przebieg kształtowania się mowy w ontogenezieW procesie przyswajania czynności mowy największe znaczenie ma: słuch fizjologiczny, słuch fonematyczny, pamięć słuchowa wyrazów, kinestezja artykulacyjna.

15 Pamięć słuchowa wyrazów a kinestezja artykulacyjnaKinestezja artykulacyjna - czucie ułożenia narządów artykulacyjnych, czyli czucie napięcia mięśniowego tych narządów, właściwego artykulacjom poszczególnych głosek. Jest to informacja z obwodu, czyli z mięśni narządów artykulacyjnych o ich aktualnej pozycji. Czucie to wykształca się później niż słuch fonematyczny, o czym świadczą trudności artykulacyjne dzieci, które mają prawidłowo wykształcony słuch fonematyczny. Dlatego zawsze najpierw bada się słuch fonematyczny, a dopiero później kinestezję mowy. Pamięć słuchowa wyrazów - jest to zdolność przechowywania w pamięci wzorców słuchowych wyrazów, czyli pamięć ich długości (liczby sylab), kolejności sylab, liczby głosek w sylabie.

16 Wczesne uwarunkowania rozwoju mowyMówienie jest sprawnością, której trzeba się uczyć. Jest to możliwe dzięki sukcesywnemu dojrzewaniu różnych organów mowy. Po urodzeniu żaden z tych organów nie jest jeszcze gotowy do swych czynności. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła, podniebienia, krtani i płuc. Dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności ssania, połykania, żucia.

17 Słuch fonematyczny a rozwój mowy dzieckaProces prawidłowego rozwoju mowy może zakłócać wiele czynników. Jednym z nich to zaburzenia słuchu fonematycznego. To właśnie słuch mowny (fonematyczny, fonemowy, fonologiczny) w dużym stopniu wpływa na prawidłowości procesu rozwoju mowy, a w późniejszym okresie rozwoju dziecka może rzutować na opanowanie umiejętności czytania i pisania.

18 Różnice między słuchem fizjologicznym (fizycznym)a słuchem fonematycznymSłuch fizjologiczny (fizyczny) to zdolność odbioru , analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych docierających do ucha , uwarunkowana prawidłowym funkcjonowaniem narządu słuchu. Zaburzenia słuchu fizjologicznego powodują różnego stopnia niedosłuchy oraz mogą doprowadzić do głuchoty. Słuch fonematyczny (fonologiczny, fonemowy, mowny) to właściwa wyłącznie człowiekowi umiejętność różnicowania dźwięków mowy charakterystycznych dla danego języka. To zdolność rozpoznawania i różnicowania najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów.

19 Etapy rozwoju słuchu fonematycznegoTrening słuchu mownego rozpoczyna się od pierwszych dni życia dziecka. Największy rozwój przypada na okres między 1 a 2 rokiem życia. W 2-3 miesiącu życia dziecko zaczyna wydawać różne dźwięki (głuży). W szóstym miesiącu życia próbuje naśladować dźwięki z otoczenia (gaworzy ). Pod koniec pierwszego roku życia rozumie kilka wyrazów i zaczyna wymawiać proste sylaby, z których powstają pierwsze słowa: mama, tata, baba. Realizując je wielokrotnie (dziecko musi około 60 razy usłyszeć określone słowo), tworzy ich wzorce słuchowe w mózgu i utrwala dla ich realizacji ułożenie artykulatorów (warg i języka). Około 2 roku życia słuch dziecka jest na tyle rozwinięty, że potrafi dostrzec różnicę w artykulacji głosek, których jeszcze nie realizuje, np. głoski r.

20 Korzyści z wykształconego słuchu fonematycznegowarunkuje osiągnięcie prawidłowego rozwoju mowy, umożliwia postrzeganie różnic między słowami podobnie brzmiącymi, ale mającymi inne znaczenie (np. bułka – półka, góra-kura), pozwala na prawidłowe dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów, prowadzi w konsekwencji do opanowania czytania i pisania.

21 Deficyty w rozwoju słuchu fonematycznegoSą przyczyną zaburzeń mowy u dzieci nazywanych bezdźwięcznością To zaburzenie mowy typu dyslalia polegające na braku realizacji spółgłosek dźwięcznych takich jak: b, bi, d, ż, z, ż, dz, dż, w, wi, g, gi i zastępowaniu ich odpowiednikami bezdźwięcznymi (w wymowie tych głosek nie występują drgania wiązadeł głosowych). Realizacja wyrazów z takimi zaburzeniami brzmi następująco: np. dzwonek - cfonek, dzieci –cieci, dom – tom, zamek – samek, żaba - szapa). Wymowa bezdźwięczna dotyczy 13 głosek polskich, występujących w opozycji dźwięczne – bezdźwięczne: p-b, bi-pi, d-t, z-s ,ż-sz, ź-ś, dz-c, dż-cz, ź-ć, w-f, wi-fi, g-k, gi-ki. Mowa bezdźwięczna (bezdźwięczność) może pojawiać się jako wada samodzielna lub w połączeniu z innymi zaburzeniami artykulacyjnymi typu dyslalia. Może również w bezdźwięczności wystąpić realizowanie głosek dźwięcznych jako głoski półdźwięczne. Przy bezdźwięczności najczęściej u dzieci obserwujemy obniżenie napięcia mięśniowego: policzki i wargi są wiotkie(ruchy ograniczone), głos jest najczęściej matowy, cichy, monotonny.

22 Ćwiczenia artykulacyjne przygotowujące do usprawniania narządów mowy w celu udźwięcznienia mowy bezdźwięcznej Ćwiczenia oddechowe: wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę lub przy użyciu bańkownicy, wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie płomienia świecy na wydechu (powoli i szybko), przy stopniowo zwiększanej odległości, wykonywanie wydechu, dmuchanie na małe karteczki, waciki, wydmuchiwanie powietrza przez nos na lusterko, wciąganie powietrza przez nos i powolne wydmuchiwanie przez usta, nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza, nadymanie policzków i powolne przekładanie powietrza z policzka lewego do policzka prawego, dmuchanie przez zaokrąglone usta, wykonywanie wydechu i wymawianie ,,s’’ z jednakową głośnością , a potem raz ciszej raz głośniej, dmuchanie wiatraczka, dmuchanie na piórka, nadmuchiwanie balonika.

23 cd. Ćwiczenia zwiększające napięcie mięśni narządów artykulacyjnychparskanie wargami, granie na harmonijce ustnej, grzebieniu, cmokanie wargami, masowanie warg i języka, mruczenie melodii na głosce: mmm, przesadne wymawianie głosek : m, n, l ,ł, długie wymawianie: mmmm. Podstawowym warunkiem prawidłowej realizacji wszystkich głosek jest bezwzględnie sprawność działania artykulatorów (narządów mowy). Wszystkie ćwiczenia artykulacyjne dziecko wykonuje przed lustrem, bardzo dokładnie i powoli.

24 cd. Ćwiczenia warg: - masowanie – nagryzanie i przygryzanie warg zębami, rozciąganie za pomocą palców, - przesadne wymawianie samogłosek : a, o, u, e, y, i, - zakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną, - wysuwanie i spłaszczanie warg złączonych, - gwizdanie na jednym tonie, - nabieranie powietrza pod dolną , a następnie pod górną wargę, - delikatne zaciskanie zębów i rozciąganie ust do uśmiechu tak, aby zęby były widoczne, - zamykanie ust, ściąganie ich i przesuwanie w lewą i prawa stronę, - zamykanie ust, i cofanie na zmianę lewy i prawy kącik ust, - granie na gwizdku, trąbce ulubionych melodii, - uśmiechanie się szeroko , a następnie otwieranie i zamykanie ust , - ściąganie ust, jak przy wymawianiu głoski ,,u’’- kąciki ust maksymalnie zbliżone i tworząc ,,ryjek’’ , - uśmiechanie się i zrobienie smutnej miny ( raz kierowanie kącików ust do góry, raz na dół) - utrzymywanie przez kilka sekund ołówka między dzióbkiem z warg a nosem.

25 cd. Ćwiczenia języka przesuwanie języka od kącika do kącika warg,oblizywanie dolnej i górnej wargi - - oblizywanie warg, język wykonuje płynne ruch okrężne w prawą i lewą stronę, liczenie czubkiem języka zębów górnych i dolnych przy szeroko otwartej buzi, wypychanie językiem policzków, unoszenie języka do zębów górnych i dolnych, unoszenie języka w kierunku nosa i brody, oblizywanie językiem krawędzi zębów oraz ich zewnętrznej i wewnętrznej strony, rysowanie językiem kółek na podniebieniu górnym, ułożenie języka w ,,rurkę’’( rynienkę ) z wysuniętego języka (wargi ściągamy i zaokrąglamy , unosimy boki języka, kląskanie językiem: czubkiem i środkiem języka, uderzanie czubkiem języka o górne dziąsła, by powodować jego drgania, mlaskanie czubkiem języka.

26 cd. Ćwiczenia podniebienia miękkiegoziewanie i chrapanie na wdechu i wydechu, oddychanie głęboko tylko przez nos .Usta cały czas zamknięte, przygotowanie słomki próbowanie przemieszczenia papierka lub kawałka styropianu, zasysając powietrze przez słomkę, chrząkanie i chrapanie po kilka razy, kaszlenie przy wysuniętym na brodę języku, wymawianie energiczne połączeń głoskowych : uku -ugu, oko-ogo,uk-ku, uk-ug, ok-go. wciąganie policzków do wewnątrz jamy ustnej, a następnie rozluźnianie ich, wymawianie sylab: ak, ka, ku, uk, aka, oko, uku, eke, wymawianie sylaby z głoską (p) na końcu: ap, op, up, ep, yp, ip.

27 cd. Ćwiczenia żuchwy opuszczanie żuchwy i zagryzanie zębów na zmianę,opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze, wykonywanie ruchów do przodu i do tyłu, przy zamkniętych ustach wykonywanie kolistych, powolnych ruchów żuchwy - wyobrażanie sobie, że jesteśmy krówką przeżuwającą trawę.

28 cd. Ćwiczenia słuchowe słuchanie i wyłapywanie przez dziecko odgłosów dochodzących z otoczenia (ogrodu, ulicy), rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków, najpierw z pomocą wzroku, potem słuchowo, rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku przez potrząsanie nim np. cukier, kasza, piasek, kamyki itd., rozpoznawanie głosu, szmeru i źródła dźwięku, miejsca, kierunku odległości, głośności, naśladowanie i różnicowanie głosów zwierząt, szukanie ukrytego budzika, radia, stukanie do drzwi (których), rozpoznawanie głosów, kto mówi? wydzielanie wyrazów w zdaniu, sylab w wyrazie, głosek, np.: ile wyrazów w zdaniu tyle dziecko stawia klocków, tyle razy klaszczemy, bądź rysujemy patyczków. Podobnie z wydzielaniem sylab w wyrazie, ile sylab tyle wyklaskujemy, wystukujemy. nazywanie obrazków: terapeuta podaje pierwszą sylabę dziecko kończy i odwrotnie, dzielenie na sylaby łatwych imion dzieci, wyodrębnianie głoski na początku wyrazu np.: O-la, A-la, u- la, wyszukiwanie nazw przedmiotów zaczynających się na daną głoskę, pisanie imion dzieci, rzucanie piłeczki do dziecka z wypowiadaniem pierwszej sylaby – dziecko kończy, wydzielanie głosek w łatwych wyrazach np.: dom ,kot, głoskowanie wyrazów przez terapeutę , dziecko odgaduje wypowiedziane słowo i odwrotnie, Różnicowanie wyrazów, które różnią się jedną głoską np.: góry – kury, bułka – półka, bal – pal , dama – tama itd.

29 Zaburzenia mowy: ogólny podział i przyczynyPrzy braku uszkodzeń anatomicznych występujące zaburzenia mowy określa się jako zewnątrzpochodne (egzogenne, środowiskowe). Zaburzenia mowy pochodzenia endogennego powstają w wyniku: uszkodzeń struktur korowych mózgowia – afazja; uszkodzeń struktur obwodowych – dysglosja i dysartria (anartria); opóźnienia w rozwoju struktur mózgowia – dyslalia (alalia); uszkodzeń mózgowia lub dysfunkcji czynnościowych (nerwice - jąkanie, mutyzm, afonia); upośledzeń umysłowych – oligofazja, schizofazja.

30 Kiedy należy udać się z dzieckiem do logopedy?Podczas artykulacji głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, t, d, n dziecko wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę. W każdym wieku jest to wada, z której niestety się nie wyrasta. Im dłużej zwlekamy, tym bardziej wada się utrwala. Dziecko nawykowo mówi przez nos. Dostrzegamy zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy dziecka lub mamy wątpliwość czy dziecko dobrze słyszy. Dziecko 3 - letnie porozumiewa się za pomocą gestów i sylab. Pod koniec trzeciego roku życia nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych (a, o, e, i, u, y). Po ukończeniu 4 roku życia dziecko: wymawia głoski s, z, c, dz jak ś, ź, ć, dź zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne, np. d na t  (dom = tom), w na f (woda = fota), g na k (gęś = kęś), b na p (buda = puta) myli głoski dźwiękopodobne, np. c - s (sala = cala), sz - cz i inne. Dziecko zniekształca, zastępuje głoski innymi, nie znanymi w języku polskim, np. gardłowo wymawia głoskę r. Jeżeli nasila się problem rozwojowej niepłynności mówienia (zacinanie, powtarzanie sylab)

31 cd. Kiedy należy udać się z dzieckiem do logopedy?Rozwój mowy dziecka: rocznego jest na poziomie dziecka półrocznego (dziecko jedynie gaworzy), 2-letniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego (wymania kilka słów), 3-letniego jest na poziomie mowy dziecka 1,5 rocznego (tworzy jedynie równoważniki zdań, a słownictwo jest na poziomie dziecka 1,5 rocznego) 4-letniego jest na poziomie mowy dziecka 2-letniego (formułuje zdania proste, słownictwo czynne jest na poziomie dziecka 2-letniego, tj. około 300 słów), 5-letniego jest na poziomie mowy dziecka 2,5-letniego (nadal zdania proste, słownictwo na poziomie dziecka w wieku 2,5 lat), 6-letniego jest na poziomie dziecka 3-letniego (pojawiają się zdania złożone, dziecko wymawia słów), 7-letniego jest na poziomie mowy dziecka 3,5-letniego.

32 Gdzie mieszka mowa?  Najważniejszymi obszarami odgrywającymi istotną rolę w procesach mowy to: pole Broki i pole Wernickego, które są umiejscowione w dominującej półkuli mózgu. U osób praworęcznych ośrodki te znajdują się w lewej półkuli zwanej półkulą werbalną.

33 cd. Gdzie mieszka mowa? Pole Broki – „ ośrodek ruchowy mowy” jest odpowiedzialny za generowanie mowy (łączenie głosek w wyrazy i zdania oraz formułowanie płynnych wypowiedzi). Znajduje się w pobliżu kory ruchowej kontrolującej pracę mięśni warg (jest to tylno-dolna część lewego płata czołowego). Pole Wernickego – „ośrodek czuciowy mowy” odpowiada za rozumienie mowy i umiejscowiony jest w pobliżu kory słuchowej, gdzie docierają bodźce słuchowe z uszu (jest to tylno-górna część lewego płata skroniowego).

34 Znaczenie ośrodka BrokiSłuży do wytwarzania i przetwarzania mowy, pomaga w rozumieniu mowy, umożliwia artykulację dźwięków za pomocą słów, odgrywa kluczową rolę w ustnym nazewnictwie i pisowni, aktywnym i pasywnym rozumieniu ze słuchu, aktywnym i pasywnym rozumieniu tekstu pisanego, odpowiada za ekspresję słowną.

35 Ośrodki w korze mózgowej zawiadujące mowąW korze mózgowej znajdują się 4 ośrodki zawiadujące mową: Ośrodek ruchowy mowy Broki- umożliwia artykulację dźwięków w postaci słów, Ośrodek ruchów pisarskich ręki („ośrodek pisania Exnera”)- koordynuje skurcze mięśni podczas pisania, Ośrodek słuchowy mowy- umożliwia rozróżnianie słyszanych słów, Ośrodek wzrokowy mowy („ ośrodek czytania Dejerinea”)- pozwala na rozpoznawanie znaków pisarskich.