1 Mamo, tato! Inwestujcie we mnie! Inwestycje w kapitał ludzki dziecimgr Przemysław Piasecki Katedra Pracy i Polityki Społecznej

2 Plan zajęć Wsparcie rozwoju KL dzieci w Polsce – jakie rozwiązania?Dlaczego warto inwestować w kapitał ludzki dzieci? Sytuacja dzieci w Polsce Wsparcie rozwoju KL dzieci w Polsce – jakie rozwiązania?

3 Dlaczego warto inwestować w kapitał ludzki dzieci?

4 Dlaczego inwestowanie w kapitał ludzki dzieci jest istotne?Zwiększenie partycypacji zawodowej kobiet Napływ imigrantów Starzenie się społeczeństwa Silne efekty zewnętrzne inwestycji

5 Technologia formowania umiejętności – najważniejsze argumentyZarówno zdolności poznawcze jak i pozapoznawcze mają istotny wpływ na status socjoekonomiczny jednostki. Oba rodzaje zdolności są w dużej mierze formowane przez środowisko rodzinne. Zróżnicowanie pod względem obu rodzajów zdolności rozpoczyna się we wczesnych etapach dzieciństwa. Braki w zakresie umiejętności poznawczych można nadrabiać poprzez wcześnie rozpoczętą edukację przedszkolną. Efektywność kształtowania umiejętności poznawczych spada wraz z wiekiem dziecka. W późniejszych etapach rozwoju możliwe jest kształtowanie zdolności pozapoznawczych (np. osobowość). Stopa zwrotu z inwestycji w kapitał ludzki spada wraz z wiekiem. Zajęcia wyrównawcze dla młodzieży szkolnej mającej trudności w nauce przynoszą umiarkowane efekty.

6 Źródło: [Cunha i in. 2005]

7 Technologia formowania umiejętności – wnioski dla politykiNa politykę edukacyjną powinno się patrzeć z perspektywy cyklu życia. Istotnym czynnikiem wpływającym na sukces edukacyjny i zawodowy są inwestycje poczynione we wczesnym dzieciństwie. Konieczność wsparcia rodzin (zwłaszcza o wysokim ryzyku społecznym) w pełnieniu funkcji edukacyjnych i wychowawczych. Dużo większe nakłady powinny być skierowane na opiekę instytucjonalną (żłobki, przedszkola).

8 Sytuacja dzieci w Polsce

9 Źródło: [OECD 2010]

10 Dobrobyt dzieci w Polsce – główne problemy według OECDPoziom dobrobytu materialnego (średni dochód rodziny, poziom ubóstwa dzieci) Warunki mieszkaniowe Wysokość wydatków państwa na dzieci Struktura wydatków państwa na dzieci

11 Źródło: [OECD 2010]

12 Źródło: [OECD 2010]

13 Źródło: [OECD 2010]

14 Źródło: [OECD 2010]

15 Źródło: [OECD 2010]

16 Źródło: [OECD 2014]

17 Wsparcie rozwoju KL dzieci w Polsce – jakie rozwiązania?3 mechanizmy oddziaływania: zwiększanie zasobów finansowych rodziny wychowującej dzieci (w celu zapewnienia odpowiednich warunków materialnych do rozwoju dziecka) wpływ na odpowiednie wychowanie i kształcenie dzieci (poprzez ułatwienia w znalezieniu dla nich czasu przez rodziców, wsparcie rodziców za pomocą rozwiązań instytucjonalnych - zwłaszcza rodzin mających problemy) dbałość o rozwój KL samych rodziców, ponieważ wykształcenie rodziców oddziałuje na rozwój KL dzieci (zwiększanie wiedzy dotyczącej posiadania i wychowania dzieci, umożliwienie podejmowania działań na rynku pracy podczas wychowywania dzieci, aby uniknąć deprecjacji KL związanej np. ze starzeniem się moralnym umiejętności)

18 Wsparcie rozwoju KL dzieci w Polsce – jakie rozwiązania?1. Instrumenty polityki rodzinnej Świadczenia rodzinne Świadczenia z pomocy społecznej Ulgi podatkowe związane z posiadaniem dzieci Tworzenie norm prawnych ułatwiających godzenie pracy ze sprawowaniem obowiązków rodzicielskich Wsparcie instytucjonalnych form opieki Instytucjonalne wsparcie w trakcie ciąży 2. Instrumenty polityki zatrudnienia in-work benefits i subsydiowanie płac regulacje dotyczące wieku emerytalnego 3. Wsparcie rodziców przez przedsiębiorstwa

19 Wsparcie rozwoju KL dzieci w Polsce – jakie rozwiązania?zwiększanie zasobów finansowych rodziny wpływ na odpowiednie wychowanie i kształcenie dzieci dbałość o rozwój KL samych rodziców Negatywne skutki? Instrumenty…

20 Świadczenia rodzinne Zasiłek rodzinny Dodatki do zasiłku rodzinnegoJednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka Zasiłek pielęgnacyjny Świadczenie pielęgnacyjne

21 Świadczenia rodzinne Zasiłek rodzinny – przysługuje rodzicom lub opiekunom spełniającym kryterium dochodowe na dziecko do ustalonego wieku. Podobne kryterium istnieje dla dodatków do zasiłku rodzinnego, przy czym otrzymane wsparcie ma wtedy charakter celowy. Wsparcie materialne rodziców bez utraty kontaktu z dzieckiem. Zasiłki skierowane do niepracujących matek lub bez warunku pracy mogą obniżać aktywność zawodową matek deprecjonując ich KL. Z powodu pieniężnej formy, nie ma pewności jak zostaną spożytkowane świadczenia. W przypadku jednorazowych świadczeń z tytułu urodzenia się dziecka (jednorazowy dodatek do zasiłku rodzinnego i jednorazowa zapomoga) można zastąpić je „wyprawką” dla dziecka (lub możliwością jej otrzymania zamiast pieniędzy) – tak jest np. w Finlandii. Odbieranie świadczeń z powodu zbyt wysokich zarobków nie zachęca kobiety do powrotu na rynek pracy.

22 Świadczenia z pomocy społecznejUkierunkowane na pomoc ubogim rodzinom w trudnej sytuacji – np. przemoc w rodzinie lub problemy wychowawcze. Świadczenia tego typu obejmują między innymi: świadczenia pieniężne, poradnictwo rodzinne, terapię rodzinną, usługi opiekuńcze, posiłki, niezbędne ubranie, schronienie. Wsparcie materialne rodziców bez utraty kontaktu z dzieckiem. Wsparcie w wychowaniu dzieci. Rozwój KL rodziców. Na poziomie gminy realizacja polityki rodzinnej państwa utożsamiana jest w dużej mierze z działalnością ośrodków pomocy społecznej (a nie np. przedszkolami, świetlicami środowiskowymi czy żłobkami), co wskazuje na koncentrację tylko na pewnej grupie rodzin.

23 Ulgi podatkowe związane z posiadaniem dzieciMożliwość skorzystania z ulg podatkowych z tytułu posiadania dzieci. Działanie podobne, jak w wypadku świadczeń rodzinnych. Wsparcie materialne rodziców bez utraty kontaktu z dzieckiem. Wsparcie rodzin wielodzietnych - zróżnicowana wysokość ulg w zależności od liczby dzieci. Możliwość otrzymania kwoty niewykorzystanej ulgi w przypadku niskich dochodów. Nie objęcie ulgą osób nie płacących podatku dochodowego, np. żyjących wyłącznie ze świadczeń socjalnych. Mniejsza motywacja matek do podejmowania zatrudnienia i deprecjacja ich KL (np. w wypadku wspólnego rozliczania się małżonków w progresywnym systemie podatkowym przy dużych różnicach w zarobkach matek i ojców).

24 Tworzenie norm prawnych ułatwiających godzenie pracy ze sprawowaniem obowiązków rodzicielskichZasiłek macierzyński Urlop macierzyński Urlop rodzicielski Urlop ojcowski Urlop wychowawczy

25 Tworzenie norm prawnych ułatwiających godzenie pracy ze sprawowaniem obowiązków rodzicielskichUrlopy umożliwiają opiekę nad dzieckiem, zasiłek macierzyński to rekompensata utraconych zarobków w czasie opieki nad dzieckiem. Wsparcie materialne rodziców bez utraty kontaktu z dzieckiem. Urlopy ojcowskie odpowiedniej długości – dodatkowy rozwój KL dziecka. Należy zwrócić uwagę, że zbyt długie urlopy (powyżej 9 miesięcy) obniżają prawdopodobieństwo powrotu kobiety do pracy i wysokość jej przyszłych zarobków poprzez deprecjację KL (rozwiązaniem - możliwości łączenia urlopów z pracą w niepełnym wymiarze). Gdy rozwiązania urlopowe dotyczą głównie lub jedynie kobiet, tworzą negatywny kontekst strukturalny dla pozycji kobiet na rynku pracy (np. istnienie tylko urlopu macierzyńskiego lub nieproporcjonalnej długości urlopów macierzyńskich i ojcowskich). Odpowiednie spożytkowanie urlopów ojcowskich zależy m.in. od kultury danego kraju (czy ojcowie „mają w zwyczaju” zajmowanie się dzieckiem).

26 Wsparcie instytucjonalnych form opiekiNowe warunki funkcjonowania żłobków (ustawa z dnia 4 lutego 2011r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 [Dz. U. Nr 45, 235]) Niższe standardy lokalowe do spełnienia Zachęty do zakładania żłobków przy zakładach pracy Jeden opiekun może się zajmować przez 10h grupą do ośmiu dzieci

27 Wsparcie instytucjonalnych form opiekiKlub dziecięcy – dla dzieci w wieku od około 1 roku do lat 3 Niższe wymagania lokalowe, niż w wypadku żłobków Pracownicy muszą mieć dokładnie takie kwalifikacje jak w żłobkach (mogą być nimi rodzice) Czas opieki nad dziećmi nie może przekraczać 5 godzin dziennie Jeden opiekun może zajmować się maksymalnie ośmiorgiem dzieci Kluby mogą tworzyć i prowadzić gminy lub osoby fizyczne, czy prawne; wymagane własne mieszkanie, posiłki dla dzieci można zamawiać w firmie cateringowej lub przygotowywać samemu; opłatę za opiekę ustala podmiot, który tworzy klub

28 Wsparcie instytucjonalnych form opiekiDzienny opiekun – jego ustanowienie ma na celu przede wszystkim umożliwienie zorganizowania fachowej opieki nad małymi dziećmi np. w gminach wiejskich (gdzie zamieszkuje niewielka liczba dzieci) lub w dzielnicach dużych miast, pozbawionych rozbudowanej infrastruktury. Opieka jest sprawowana w warunkach domowych, czas jej sprawowania jest dopasowany do czasu pracy rodziców Dzienny opiekun jest zatrudniony przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Może nim zostać rodzic zajmujący się np. własnym dzieckiem i dziećmi sąsiadów Chętni wyłaniani w konkursie, przechodzą 160-godzinne szkolenie (chyba, że posiadają odpowiednie doświadczenie) Opiekun może zajmować się, w zależności od wielkości lokalu, maksymalnie piątką dzieci; podobnie jak w przypadku żłobka i klubu musi zadbać o gry i zabawy rozwijające i edukujące dzieci, odpowiednie do ich wieku

29 Wsparcie instytucjonalnych form opiekiNajczęstsze pytania:

30 Wsparcie instytucjonalnych form opiekiŻłobki, kluby dziecięce, dzienni opiekunowie, przedszkola… Wsparcie w procesie wychowania dzieci. Możliwość pracy obojga rodziców – wsparcie ich rozwoju. Problemy infrastruktury. Problemy braku dofinansowania (np. warunki przyznania dotacji na dziecko uczęszczające do żłobka ustala rada gminy).

31 Instytucjonalne wsparcie w trakcie ciążyWsparcie w okresie ciąży dotyczyć może dofinansowania badań lekarskich oraz informacji np. dotyczących dbania o zdrowie podczas ciąży. Wsparcie rozwoju KL dzieci od najmłodszych lat (lepsze zdrowie dzieci przy urodzeniu). Umożliwienie pracy rodzicom. Zmniejszenie obciążeń finansowych rodziców (bezpłatne badania – czy wszystkie?). Badania wykonywane w okresie ciąży w Polsce są stosunkowo liczne, nad zasadnością niektórych z nich można się jednak zastanowić [Chapple 2010] (zaoszczędzone w ten sposób pieniądze mogłyby wesprzeć inne inwestycje, np. wsparcie instytucjonalnych form opieki). VS W kontekście obserwowanych zachowań kobiet w ciąży można przypuszczać, że realizowane dotychczas działania w zbyt małym stopniu obejmowały propagowanie postaw prozdrowotnych. Ponadto ograniczona dostępność do niektórych świadczeń zdrowotnych w tym obszarze oraz brak koordynacji opieki ambulatoryjnej, w tym środowiskowej, z opieką szpitalną przyczynia się do niewystarczającego postępu w zakresie poprawy jakości opieki nad matką i dzieckiem. [MPiPS 2013, s.14]

32 Polityka zatrudnienia a KL dzieciRegulacje dotyczące wieku emerytalnego - mogą wpłynąć na zakres opieki nieformalnej nad dzieckiem pełnionej przez babcie i dziadków. Dodatkowy dochód rodziców, jeśli dziadkowie wspierają ich materialnie. Mniejsza możliwość pracy rodziców (potrzeba skorzystania z instytucjonalnych form opieki – w innym przypadku pozostawanie jednego z rodziców w domu i deprecjacja KL).

33 Problemy z wdrażaniem działań na rzecz KL dzieci w PolscePolityka rodzinna i polityka zatrudnienia służą wielu celom – czasami używanie konkretnych instrumentów realizuje tylko część z nich, nie odnosząc się (lub przeszkadzając) w osiąganiu innych. Najczęściej wymieniane cele: Zwiększenie dzietności Wzrost aktywności zawodowej matek Poprawa KL dzieci Czy jesteśmy w stanie wyobrazić sobie sytuację, w której realizacja jednego z celów przeszkadza realizacji drugiego? Przykładowo skierowanie zasobów do najuboższych rodzin w celu poprawy dobrobytu dzieci (postulat [Chapple 2010]) może kłócić się z celem wzrostu dzietności (rozwiązania w tym zakresie powinny obejmować wszystkie rodziny).

34 Jakie wsparcie chciałabym/chciałbym otrzymać od pracodawcy będąc rodzicem?

35 Wsparcie rodziców - działania na poziomie przedsiębiorstwZachęty do zakładania żłobków i przedszkoli przy zakładach pracy (możliwość dofinansowania ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych oraz wliczenia w koszty) Z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych może być udzielona pracownikom pomoc na usługi związane z korzystaniem z przyzakładowego żłobka (w innych krajach również poza nim) Działania firm umożliwiające godzenie pracy zawodowej z wychowaniem dzieci (WLB) Szkolenia i dokształcanie kobiet wracających z urlopów macierzyńskich i wychowawczych Kontakt z zakładem pracy podczas urlopu wychowawczego (np. zlecenia na rzecz firmy) Elastyczny czas pracy

36 Wsparcie rodziców - działania na poziomie przedsiębiorstwŹródło: [OECD 2014]

37 Pytania?

38 Literatura Balcerzak-Paradowska, B., 2009, Dziecko w polityce rodzinnej. Ocena działań dotychczasowych. Wzorce z innych krajów. Kierunki działań, Polityka Społeczna, 9/2009 Balcerzak-Paradowska, B., 2009, Polityka rodzinna w gminie. Założenia a rzeczywistość, Polityka Społeczna, 11-12/2009 Baranowska-Rataj, A., Matysiak, A., 2012, Czy znamy lekarstwo na niską dzietność? Międzynarodowe badania ewaluacyjne na temat polityki rodzinnej, Polityka Społeczna, nr 7/2012, s. 9-14 Barnett, W.S., 2007, Investing in Quality Pre-K, Prezentacja nieer.org/pdf/NewHampshireBarnett.ppt Buttler, D., 2012, wykłady Chapple, S., 2010, Doing Better for Children, A Presentation to the Polish Parliamentary Social Policy Committee, 20th January 2010 Cunha, F., Heckamn, J.J., Lochner, L., Masterov, D.V., 2005, Interpreting the Evidence on Life Cycle Skill Formation, IZA Germany GUS, 2010, Ubóstwo w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej w świetle Europejskiego Badania Dochodów i Warunków Życia – EU-SILC 2008, Informacja sygnalna Gross-Gołacka, E., 2009, Działania MPiPS na rzecz dzieci i rodzin, Polityka Społeczna, 9/2009 Heckman, J.J., 2005, Lessons from the technology of skill formation, Working Paper

39 Literatura Kłos B., Szymańczak J. (1998) Polityka rodzinna: wybrane zagadnienia Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu Informacja nr 584 Kurowska, A., 2012, Wpływ wybranych instrumentów polityki rodzinnej i polityki zatrudnienia na dzietność oraz aktywność zawodową kobiet, Polityka Społeczna, nr 11-12/2012, s.14-19 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) (2013) Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego, [dostęp: ] Morawiecki, L. 2010, Ulga podatkowa z tytułu wychowywania dzieci – efekty i propozycja zmian, Polityka Społeczna, nr 1/2010, s.8-14 Nowak, A., Wpływ pracy zawodowej matki na czas spędzany z dzieckiem, Polityka Społeczna, nr 4/2012, s OECD (2006) Starting Strong II Early childhood education and care OECD (2010) Doing better for Children. A Presentation to the Polish Parliamentary Social Policy Committee OECD (2014) Public spending on childcare and early education Wrońska E. (red.) (2009) Księga ubogich, Biuro Rzecznika praw Obywatelskich, Ruch przeciw Bezradności Społecznej stan na