1 METODA PROJEKTU Joanna Jankiewicz

2 Trochę historii Metoda projektu pochodzi ze Stanów Zjednoczonych, gdzie zaczęto ją stosować na początku XX wieku. Za jej twórcę uważa się Williama H. Kilpatricka, który przedstawił założenia metody projektu w pracy zatytułowanej The Project Method. Uważał on, że metoda ta nie jest w istocie jedną z wielu metod kształcenia, lecz jest naczelną zasadą dydaktyczną. Kilpatrick twierdził, że uczniowie powinni samodzielnie zdobywać wiadomości i sprawdzać umiejętności w konkretnych sytuacjach życiowych, zamiast przyswajać wiedzę teoretycznie. Ponadto: uczniów nie powinno się zmuszać do podejmowania niechcianych przez nich działań, bo jako niechciane – nie przyniosą trwałego i zadowalającego efektu. Innymi słowy – to uczniowie sami mają decydować, co chcą robić, szkoła ma zaś stworzyć im sprzyjające rozwojowi warunki. Metoda projektu pochodzi ze Stanów Zjednoczonych, gdzie zaczęto ją stosować na początku XX wieku. Za jej twórcę uważa się Williama H. Kilpatricka, który przedstawił założenia metody projektu w pracy zatytułowanej The Project Method. Uważał on, że metoda ta nie jest w istocie jedną z wielu metod kształcenia, lecz jest naczelną zasadą dydaktyczną. Kilpatrick twierdził, że uczniowie powinni samodzielnie zdobywać wiadomości i sprawdzać umiejętności w konkretnych sytuacjach życiowych, zamiast przyswajać wiedzę teoretycznie. Ponadto: uczniów nie powinno się zmuszać do podejmowania niechcianych przez nich działań, bo jako niechciane – nie przyniosą trwałego i zadowalającego efektu. Innymi słowy – to uczniowie sami mają decydować, co chcą robić, szkoła ma zaś stworzyć im sprzyjające rozwojowi warunki. Zaproponowane przez Kilpatricka pojęcie projektu jest tak szerokie, że obejmuje w zasadzie wszelkie aspekty i formy ludzkiego uczenia się, dlatego metoda projektu podana w takim kształcie szybko zaczęła być krytykowana. W latach trzydziestych XX wieku nastąpiło odejście od tak pojmowanej metody projektu i powrót do znacznie węższego jej rozumienia, zgodnie z którym projekt to samodzielne rozwiązywanie przez ucznia czy studenta problemów praktycznych w trakcie wytwarzania jakiegoś produktu. Zaproponowane przez Kilpatricka pojęcie projektu jest tak szerokie, że obejmuje w zasadzie wszelkie aspekty i formy ludzkiego uczenia się, dlatego metoda projektu podana w takim kształcie szybko zaczęła być krytykowana. W latach trzydziestych XX wieku nastąpiło odejście od tak pojmowanej metody projektu i powrót do znacznie węższego jej rozumienia, zgodnie z którym projekt to samodzielne rozwiązywanie przez ucznia czy studenta problemów praktycznych w trakcie wytwarzania jakiegoś produktu.

3 Metoda projektu obecnie Projekt obecnie sprowadza się do tego, że zespół uczniów inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcie oraz ocenia jego wykonanie. Projekt obecnie sprowadza się do tego, że zespół uczniów inicjuje, planuje i wykonuje pewne przedsięwzięcie oraz ocenia jego wykonanie. Można przyjąć, że obecnie projekt, to metoda nauczania, której istota polega na tym, że uczniowie realizują określone zadanie w oparciu o przyjęte wcześniej założenia. Można przyjąć, że obecnie projekt, to metoda nauczania, której istota polega na tym, że uczniowie realizują określone zadanie w oparciu o przyjęte wcześniej założenia.

4 Projekt ma wiele cech odróżniających go od innych metod nauczania: interdyscyplinarność Z samej swojej istoty metoda ma charakter interdyscyplinarny. Wykonanie projektu wymaga od uczniów samodzielnego opanowania wiedzy z zakresu wielu przedmiotów nauczania, zaciera granice między życiem szkolnym i pozaszkolnym, gdyż projekt zwykle wykonywany jest w środowisku pozaszkolnym: w fabryce, bibliotece, banku, zoo, muzeum, teatrze, schronisku dla zwierząt itp. Dobry projekt powinien dawać możliwości poszerzenia tematu badań i stawianie dalszych pytań. interdyscyplinarność Z samej swojej istoty metoda ma charakter interdyscyplinarny. Wykonanie projektu wymaga od uczniów samodzielnego opanowania wiedzy z zakresu wielu przedmiotów nauczania, zaciera granice między życiem szkolnym i pozaszkolnym, gdyż projekt zwykle wykonywany jest w środowisku pozaszkolnym: w fabryce, bibliotece, banku, zoo, muzeum, teatrze, schronisku dla zwierząt itp. Dobry projekt powinien dawać możliwości poszerzenia tematu badań i stawianie dalszych pytań.

5 Progresywistyczna rola nauczyciela Tradycyjna rola nauczyciela w systemie klasowo- lekcyjnym polega na organizowaniu i kierowaniu procesem kształcenia. Nauczyciel sam wybiera metodę i formę, narzuca tempo pracy, dyscyplinuje, zadaje prace domowe itd. W metodzie projektu nauczyciel musi przyjąć inną – trudniejszą rolę – przewodnika, życzliwego doradcy, sternika procesami grupowymi. Nauczyciel nadal kieruje procesem nauczania i działalnością uczniów, pomaga im, udziela wskazówek i wyjaśnień, jeśli trzeba. Jednak z czasem jego rola słabnie – staje się życzliwym obserwatorem w miarę, jak jego uczniowie nabierają samodzielności. Tradycyjna rola nauczyciela w systemie klasowo- lekcyjnym polega na organizowaniu i kierowaniu procesem kształcenia. Nauczyciel sam wybiera metodę i formę, narzuca tempo pracy, dyscyplinuje, zadaje prace domowe itd. W metodzie projektu nauczyciel musi przyjąć inną – trudniejszą rolę – przewodnika, życzliwego doradcy, sternika procesami grupowymi. Nauczyciel nadal kieruje procesem nauczania i działalnością uczniów, pomaga im, udziela wskazówek i wyjaśnień, jeśli trzeba. Jednak z czasem jego rola słabnie – staje się życzliwym obserwatorem w miarę, jak jego uczniowie nabierają samodzielności.

6 Podmiotowość ucznia Najważniejszym elementem projektu jest samodzielna praca badawcza ucznia: zaplanowanie zakresu i przebiegu badań, poszukiwanie informacji, wybór metod rozwiązania problemu i prezentacji wyników. Metoda projektu zrywa z tradycyjnym nauczaniem. Akcent przesuwa się z nauczyciela na ucznia. To nie nauczyciel, ale uczeń staje się centralną postacią procesu kształcenia, on decyduje o kształcie swojej pracy i tempie jej wykonania (w zakresie dopuszczalnych terminów). Realizacja projektu uwzględnia zainteresowania i zdolności ucznia, jego potrzeby i aspiracje. Stymuluje rozwój emocjonalny ucznia, umiejętność pracy w grupie, odpowiedzialność za działania własne i grupy. Uczniowie narzucają sobie samodyscyplinę, wdrażają się do samodzielności, przedsiębiorczości i wspólnego działania. Najważniejszym elementem projektu jest samodzielna praca badawcza ucznia: zaplanowanie zakresu i przebiegu badań, poszukiwanie informacji, wybór metod rozwiązania problemu i prezentacji wyników. Metoda projektu zrywa z tradycyjnym nauczaniem. Akcent przesuwa się z nauczyciela na ucznia. To nie nauczyciel, ale uczeń staje się centralną postacią procesu kształcenia, on decyduje o kształcie swojej pracy i tempie jej wykonania (w zakresie dopuszczalnych terminów). Realizacja projektu uwzględnia zainteresowania i zdolności ucznia, jego potrzeby i aspiracje. Stymuluje rozwój emocjonalny ucznia, umiejętność pracy w grupie, odpowiedzialność za działania własne i grupy. Uczniowie narzucają sobie samodyscyplinę, wdrażają się do samodzielności, przedsiębiorczości i wspólnego działania.

7 Odejście od tradycyjnego sposobu oceniania Przedmiotem oceny w metodzie projektu jest nie tyle produkt końcowy, co jakość działania uczniów w trakcie wspólnego wytwarzania tego produktu. Ocena samodzielnej aktywności badawczej jest bardzo trudna, dlatego od nauczyciela wymaga się przestawienia na nowy styl oceniania. Nauczyciel musi szczegółowo opracować kryteria oceny poszczególnych etapów pracy i rodzajów aktywności uczniów, podać, co podlegać będzie ocenie. Może sporządzić i prowadzić arkusz oceny dla każdej grupy. Ważnym elementem procesu oceniania jest samoocena i wzajemna ocena uczniów, dlatego nauczyciel, jeśli chce, może poprosić uczniów o przygotowanie krótkich sprawozdań na temat współpracy. Uczniowie powinni uczestniczyć w ocenie swojego projektu. Przedmiotem oceny w metodzie projektu jest nie tyle produkt końcowy, co jakość działania uczniów w trakcie wspólnego wytwarzania tego produktu. Ocena samodzielnej aktywności badawczej jest bardzo trudna, dlatego od nauczyciela wymaga się przestawienia na nowy styl oceniania. Nauczyciel musi szczegółowo opracować kryteria oceny poszczególnych etapów pracy i rodzajów aktywności uczniów, podać, co podlegać będzie ocenie. Może sporządzić i prowadzić arkusz oceny dla każdej grupy. Ważnym elementem procesu oceniania jest samoocena i wzajemna ocena uczniów, dlatego nauczyciel, jeśli chce, może poprosić uczniów o przygotowanie krótkich sprawozdań na temat współpracy. Uczniowie powinni uczestniczyć w ocenie swojego projektu.

8 Fazy projektu W projekcie, jak wcześniej podaliśmy, wyodrębnia się kilka faz: zainicjowanie, zaplanowanie, przeprowadzenie i ocenianie. W sferze praktyki szkolnej są to: W projekcie, jak wcześniej podaliśmy, wyodrębnia się kilka faz: zainicjowanie, zaplanowanie, przeprowadzenie i ocenianie. W sferze praktyki szkolnej są to:

9 wybór tematu wybór tematu przygotowanie instrukcji do projektu przygotowanie instrukcji do projektu wykonanie projektu wykonanie projektu prezentacja projektu prezentacja projektu ocena projektu ocena projektu

10 Wybór tematu Temat projektu może być podany przez kogokolwiek: nauczyciela, uczniów, rodziców. W szkole najczęściej nauczyciel decyduje o wyborze tematu, ale istotnym jest, by temat był dostosowany do możliwości i zainteresowań uczniów, potrzeb nauczyciela i środowiska szkolnego. Nauczyciel może zlecić wszystkim grupom realizację tego samego tematu, lub, jeśli temat jest obszerny, podzielić go na pewną liczbę tematów szczegółowych, które będą opracowywane przez grupy. Temat projektu może być podany przez kogokolwiek: nauczyciela, uczniów, rodziców. W szkole najczęściej nauczyciel decyduje o wyborze tematu, ale istotnym jest, by temat był dostosowany do możliwości i zainteresowań uczniów, potrzeb nauczyciela i środowiska szkolnego. Nauczyciel może zlecić wszystkim grupom realizację tego samego tematu, lub, jeśli temat jest obszerny, podzielić go na pewną liczbę tematów szczegółowych, które będą opracowywane przez grupy.

11 Przygotowanie instrukcji do projektu Instrukcja na ogół przygotowywana jest przez nauczyciela. Powinna ona zawierać informacje ważne dla treści i formy realizowanego projektu. Oczywiście uczniowie mogą sami zgłosić pomysł tematu projektu i propozycję swoich działań badawczych. Wówczas wspólnie z nauczycielem wypracowują instrukcję do projektu. W instrukcji powinny znaleźć się następujące elementy: Instrukcja na ogół przygotowywana jest przez nauczyciela. Powinna ona zawierać informacje ważne dla treści i formy realizowanego projektu. Oczywiście uczniowie mogą sami zgłosić pomysł tematu projektu i propozycję swoich działań badawczych. Wówczas wspólnie z nauczycielem wypracowują instrukcję do projektu. W instrukcji powinny znaleźć się następujące elementy: temat projektu i jego cele temat projektu i jego cele zadania, które mają prowadzić do realizacji celów zadania, które mają prowadzić do realizacji celów źródła, w których należy poszukiwać informacji źródła, w których należy poszukiwać informacji termin prezentacji projektu i terminy poprzedzających ją konsultacji termin prezentacji projektu i terminy poprzedzających ją konsultacji możliwe sposoby prezentacji projektu i czas tej prezentacji możliwe sposoby prezentacji projektu i czas tej prezentacji kryteria oceny projektu kryteria oceny projektu

12 Rodzaje projektów Projekty badawcze Projekty badawcze Projekty działania lokalnego Projekty działania lokalnego Projekty indywidualne Projekty indywidualne Projekty grupowe Projekty grupowe

13 Projekt badawczy Polega na: Polega na: Zbieraniu przez uczniów informacji Zbieraniu przez uczniów informacji dotyczących określonego zagadnienia; dotyczących określonego zagadnienia; Systematyzowaniu tych informacji; Systematyzowaniu tych informacji; Opracowywaniu danych; Opracowywaniu danych; Wysunięciu wniosków; Wysunięciu wniosków; Prezentacji efektów; Prezentacji efektów;

14 Projekt działania lokalnego Polega na: Polega na: Rozpoznaniu przez uczniów potrzeb Rozpoznaniu przez uczniów potrzeb środowiska lokalnego w danej dziedzinie; środowiska lokalnego w danej dziedzinie; Opracowaniu projektu; Opracowaniu projektu; Realizacji działań w terenie i prezentacji Realizacji działań w terenie i prezentacji efektów ( zmian) społeczności lokalnej; efektów ( zmian) społeczności lokalnej;

15 Wykonanie projektu W trakcie realizacji projektu uczniowie prowadzą własne prace badawcze, zbierają materiały, segregują je i opracowują. W tej fazie nauczyciel dyskretnie nadzoruje prace uczniów, udziela im rad, podsuwa literaturę, ułatwia dotarcie do zdobycia informacji (np. pomaga zorganizować spotkanie z lekarzem, pracownikiem jakiegoś urzędu itp.). Uczeń powinien mieć również zapewnioną współpracę nauczycieli innych przedmiotów. W trakcie realizacji projektu uczniowie prowadzą własne prace badawcze, zbierają materiały, segregują je i opracowują. W tej fazie nauczyciel dyskretnie nadzoruje prace uczniów, udziela im rad, podsuwa literaturę, ułatwia dotarcie do zdobycia informacji (np. pomaga zorganizować spotkanie z lekarzem, pracownikiem jakiegoś urzędu itp.). Uczeń powinien mieć również zapewnioną współpracę nauczycieli innych przedmiotów.

16 Efektem pracy nad projektem może być wykonanie pomocy dydaktycznych wykonanie pomocy dydaktycznych wykonanie przedmiotów użytkowych wykonanie przedmiotów użytkowych wykonanie dokumentacji na potrzeby klasy lub szkoły wykonanie dokumentacji na potrzeby klasy lub szkoły opracowanie artykułów do gazetek szkolnych i prasy lokalnej opracowanie artykułów do gazetek szkolnych i prasy lokalnej opracowanie listów interwencyjnych opracowanie listów interwencyjnych organizacja wystaw, konkursów, festynów organizacja wystaw, konkursów, festynów przygotowanie i przeprowadzenie zajęć lekcyjnych, wywiadówek dla rodziców itp. przygotowanie i przeprowadzenie zajęć lekcyjnych, wywiadówek dla rodziców itp. Prezentacja projektu

17 Prezentacja projektu może odbyć się w formie wykładu, referatu wykładu, referatu pokazu filmu video pokazu filmu video prezentacji modelu prezentacji modelu gier i zabaw angażujących innych uczniów gier i zabaw angażujących innych uczniów konkursu przygotowanego dla innych uczniów konkursu przygotowanego dla innych uczniów książeczki, broszury książeczki, broszury prezentacji multimedialnej prezentacji multimedialnej

18 Czas prezentacji powinien być wcześniej ustalony i jednakowy dla wszystkich grup. W przypadku z rezygnacji z publicznej prezentacji projektu uczniowie sporządzają pisemny raport z realizacji projektu. Może on zawierać stronę tytułową stronę tytułową spis treści spis treści wstęp, streszczenie wstęp, streszczenie część główną część główną wnioski wnioski załączniki załączniki

19 Ocena projektu Aby ocena uczniów realizujących projekt była rzetelna, musi odbywać się w sposób ciągły. Należy mówić tu o procesie oceniania, który skutkuje oceną końcową za realizację projektu. Najdogodniejsze warunki do oceny uczniów powstają w fazie wykonywania projektu. Wtedy to nauczyciel ma okazję obserwować pracę uczniów: zdobywanie i selekcjonowanie materiału, podział obowiązków, łączenie teorii z praktyką i wreszcie – pracę indywidualną i grupową. Nauczyciel może przygotować sobie arkusz oceny projektu, który pomoże mu dokonywać systematycznej oceny. Aby ocena uczniów realizujących projekt była rzetelna, musi odbywać się w sposób ciągły. Należy mówić tu o procesie oceniania, który skutkuje oceną końcową za realizację projektu. Najdogodniejsze warunki do oceny uczniów powstają w fazie wykonywania projektu. Wtedy to nauczyciel ma okazję obserwować pracę uczniów: zdobywanie i selekcjonowanie materiału, podział obowiązków, łączenie teorii z praktyką i wreszcie – pracę indywidualną i grupową. Nauczyciel może przygotować sobie arkusz oceny projektu, który pomoże mu dokonywać systematycznej oceny.

20 Umiejętności rozwijane przez uczniów podczas realizacji kolejnych etapów projektu Wybór tematu i określenie celu wykorzystanie pomysłów całej grupy wykorzystanie pomysłów całej grupy dokonywanie selekcji pomysłów zgodnie z przyjętymi kryteriami dokonywanie selekcji pomysłów zgodnie z przyjętymi kryteriami formułowanie tematu i celów projektu formułowanie tematu i celów projektu wybór optymalnej metody rozwiązania problemu wybór optymalnej metody rozwiązania problemu planowanie pracy planowanie pracy podział pracy, współpraca w grupie podział pracy, współpraca w grupie

21 Zbieranie i opracowywanie informacji gromadzenie informacji z różnych źródeł gromadzenie informacji z różnych źródeł przetwarzanie danych (także z użyciem technologii informacyjnej) przetwarzanie danych (także z użyciem technologii informacyjnej) ocena wiarygodności informacji ocena wiarygodności informacji selekcja informacji selekcja informacji stawianie pytań badawczych stawianie pytań badawczych wyciąganie wniosków z danych i obserwacji wyciąganie wniosków z danych i obserwacji

22 Prezentacja projektu prezentacja wyników w różnych formach (esej, rysunek, diagram, multimedia, itd. ) prezentacja wyników w różnych formach (esej, rysunek, diagram, multimedia, itd. ) przygotowanie i praktykowanie wystąpień publicznych przygotowanie i praktykowanie wystąpień publicznych

23 Jakie zagrożenia mogą wystąpić i jak im sprostać? Słomiany zapał” uczniów; Nieotrzymanie zaplanowanych środków finansowych; Przypadki losowe; Konflikty grupowe; Nieumiejętność pracy w grupie;

24 Literatura red. K. Kruszewski, Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP, Warszawa 2000. red. K. Kruszewski, Pedagogika w pokoju nauczycielskim, WSiP, Warszawa 2000. red. M. Mikołajczyk, Udane projekty nie tylko z matematyki, PWN, Warszawa 2002. red. M. Mikołajczyk, Udane projekty nie tylko z matematyki, PWN, Warszawa 2002. E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie - przewodnik po metodach, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000. E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie - przewodnik po metodach, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000.