1 Metodologia badań społecznych Wykłady I-IIIRoman Dolata Zakład Ewaluacji Instytucji Edukacyjnych Dyżury: piątki, , s. 314
2 Podstawowe teksty i zaliczenie przedmiotuPodręcznik: - Earl Babbie (2008) Podstawy badań społecznych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN (załącznik F nieobowiązkowy) Uzupełniające teksty: David Silverman (2009) Prowadzenie badań jakościowych. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN M. Jakubowski, A. Pokropek (2009) Badając egzaminy. Podejście ilościowe w badaniach edukacyjnych. (www.ewd.edu.pl) Zaliczenie wykładu Test sprawdzający opanowanie pojęć metodologii badań społecznych Test składać się będzie z ok. 35 pytań zamkniętych
3 Problemy z tożsamością metodologiczną pedagogikiPedagogika wykorzystuje warsztat badawczy przynajmniej czterech dyscyplin naukowych: filozofii, historii, psychologii, socjologii.
4 Czym zajmuje się metodologia?Metodologia - nauka o metodzie naukowej Hans Reichenbach: Kontekst odkrycia: czynniki psychologiczne i społeczne wpływające na sformułowanie danej teorii naukowej Kontekst uzasadnienia: przyjęte w danej nauce procedury racjonalnego akceptowania lub odrzucania teorii Karl Popper Świat I: świat obiektów i zjawisk fizykalnych Świat II: świat przeżyć subiektywnych Świat III: świat obiektywnej zawartości myśli, czyli zobiektywizowany (oderwany od procesu twórczego) świat nauki i sztuki Metodologia zajmuje się nauką w kontekście uzasadnienia i wiedzą zobiektywizowaną Metodologia nie jest psychologią, socjologią ani historią nauki Nauka a wartości
5 Pożytki płynące z metodologiiMetodologia jest nauką normatywną Postępowanie zgodnie z zasadami formułowanymi przez metodologię nie zapewnia naukowej owocności naszych działań Postępowanie zgodnie z zasadami metodologii pozwala unikać typowych pułapek czyhających na (szczególnie początkującego) badacza Zasady metodologii są nagminnie łamane: Z niewiedzy Z lenistwa i oportunizmu Z racjonalnych powodów (ciężar dowodu, że złamanie zasad nie niweczy wartości poznawczej badania, spoczywa na łamiącym zasady)
6 Cechy postępowania naukowegoJęzyk umożliwiający komunikację w obrębie danej wspólnoty naukowej: jasność i jednoznaczność pojęć Zakorzenienie wiedzy w wynikach zaplanowanych i powtarzalnych badań Krytycyzm wobec procedur badawczych i formułowanych twierdzeń Problem falsyfikacji (Popper)
7 Struktura postępowania badawczegoPodejścia badawcze Teorie naukowe Pytania badawcze/Hipotezy Wyniki Modele analizy danych Dane Metody i schematy badawcze Badane zjawiska ?
8 Podejścia badawcze Wybór dyscypliny naukowejWybór w obrębie dyscypliny naukowej podejścia badawczego
9 Podejścia badawcze, cd Podstawowe podejścia badawcze w psychologii:behawiorystyczne psychoanalityczne humanistyczne poznawcze ewolucyjne
10 Podejścia badawcze, cd Podstawowe podejścia badawcze w socjologii:strukturalno-funkcjonalne teorie konfliktu interakcjonizm symboliczny etnometodologia
11 Podejścia badawcze, cd Podejścia niezależne od dyscypliny:wyjaśnienia nomotetyczne vs idiograficzne dane ilościowe vs jakościowe strategia indukcyjna vs dedukcyjna badania podstawowe vs badania stosowane (w tym ewaluacyjne)
12 Źródła pytań badawczych i hipotez: kontekst uzasadnienia i kontekst odkryciaPytanie badawcze jest funkcją przyjętego podejścia i teorii naukowej danego zjawiska Hipoteza jest nowym (niepewnym) przewidywaniem postawionym na gruncie danej teorii naukowej Kontekst odkrycia Wykrycie źródeł pytań i hipotez w kontekście odkrycia to zadanie dla psychologów i socjologów nauki; dobre pytanie/hipoteza może się przyśnić, może być sformułowane na złość naukowemu rywalowi, może być dyktowana społeczną potrzebą, ideologiczną preferencją itp. Ważne, by kontekst odkrycia nie „obciążał” procesu badawczego.
13 Podstawowe typy pytań/hipotez naukowychPytania/hipotezy mogą dotyczyć: występowania (nasilenia) zjawiska struktury (jawnej, ukrytej) zjawiska funkcji (jawnej, ukrytej) zjawiska przyczyn i konsekwencji zjawiska zmiany zjawiska w czasie (zmiany ilościowe vs jakościowe)
14 Poziomy sformułowania hipotezy naukowejHipoteza teoretyczna nowe (niepewne), warte testowania przypuszczenie sformułowane na gruncie dotychczasowej wiedzy Hipoteza badawcza/operacyjna hipoteza odniesiona do przyjętych metod badania (wskaźników), schematu badawczego i modelu analizy danych
15 Cechy dobrej hipotezy naukowejJest sformułowana w jasnym i jednoznacznym języku Jest ogólna (dla każdego x należącego do X) Jest falsyfikowalna nie jest tautologią jest tak sformułowana, iż można ją poddać empirycznemu testowi ma dużą moc poznawczą, czyli dużo „zakazuje”: szeroki zakres potencjalnych wyników wskazuje na jej fałszywość Jest prosta nie mnoży bytów teoretycznych (pojęć) bez potrzeby (brzytwa Ockhama); zawiera najprostsze z prawdopodobnych wyjaśnień
16 Problem przyczynowościDeterminizm i indeterminizm Przykłady podejść deterministycznych: behawioryzm, podejście strukturalno- funkcjonalne Przykłady podejść indeterministycznych: psychologia humanistyczna, interakcjonizm symboliczny Schemat przyczynowo-skutkowy to podstawowa kategoria wyjaśniająca zjawiska w podejściu nomotetycznym
17 Związek przyczynowo-skutkowyprzyczyna proces przyczynowo-skutkowy skutek
18 Problem przyczynowości, cdPojęcie warunku koniecznego i wystarczającego Determinizm mechaniczny i probabilistyczny Probabilistyczny charakter praw odkrywanych w naukach społecznych
19 Warunki poprawnego uzasadnienia istnienia związku przyczynowo- skutkowegoWg. Paula Lazarsfelda: Przyczyna nie jest późniejsza niż skutek Istnieje empiryczna korelacja między wystąpieniem przyczyny i skutku Korelacja nie jest zależnością pozorną
20 Korelacja pozorna Zaobserwowanie korelacji między zjawiskiem X i Y nie jest dowodem istnienia związku przyczynowo- skutkowego Potrzeba kontroli zmiennych
21 Eksperyment
22 Eksperyment Eksperyment jako jeden ze schematów badawczychEksperyment jako model „badania idealnego” Eksperyment jako model działania pedagogicznego
23 Eksperyment, podstawowe pojęciamanipulacja eksperymentalna, zmienna niezależna i zależna, grupa kontrolna i placebo, losowy dobór osób badanych i randomizacja.
24 Eksperyment: randomizacjaPróba Grupa eksperymentalna 1 Grupa eksperymentalna 2 Grupa placebo Grupa kontrolna Losowy przydział
25 Różne schematy eksperymentalneklasyczny dwukrotny pomiar w jednej grupie szereg czasowy klasyczny bez pretestu pełny schemat Solomona schematy czynnikowe (np. 2x2, 2x3, 3x3 itd.) schematy ze zmienną mediującą (np. 2x2)
26 Eksperymenty klasyczny: schemat badaniapretest grupa eksperymentalna: manipulacja eksperymentalna postetst pretest grupa kontrolna postetst
27 Kryteria oceny eksperymentuTrafność wewnętrzna Trafność zewnętrzna Powtarzalność Siła związku (problem determinizmu)
28 Zakłócenia eksperymyntuWg D. T. Cambella: przypadkowe fluktuacje wartości zmiennych czynniki zewnętrzne samoistne trendy wpływ pretestu regresja do średniej zmiana narzędzi pomiarowych selektywny dobór grup wypadanie osób badanych