1 Metody radzenie sobie z wypaleniem zawodowymMgr Dominik Włudyga

2 Związki między stresem a wypaleniem zawodowymTeorie dotyczące stresu Relacje między stresem a efektywnością pracy Stresory , rodzaje i oddziaływanie na jednostkę, organizację

3 Teorie na temat stresu Stres –dynamiczne niedopasowanie jednostki i jej środowiska psychicznego i fizycznego Według Ellisa: nie samo zdarzenie, ale interpretacja zdarzenia jest tym co powoduje nasze reakcje emocjonalne Lazurus: transakcja między człowiekiem, a jego otoczeniem, może być pozytywna, bądź negatywna Stres-współczesne teorie: fizjologiczna reakcja na szkodliwe środowisko, jego wymagania, naciski, objawiająca się w procesach chemicznych, somatycznych zachodzących w organizmie oraz obszarze emocji/zachowania.

4 Lista potencjalnych stresorów:Cechy związane z treścią pracy, zadaniem wykonywanym na stanowisku: wymagana długotrwała czujność monotonia, powtarzanie prostych czynności zadania trudne umysłowo wysiłek fizyczny brak znajomości finalnego efektu pracy co chwila coś nowego zaskakiwanie zadaniem

5 Cechy wynikające z organizacji pracynarzucone tempo pracy sztywne godziny pracy pośpiech presja czasu zrywy w pracy reżim dotyczący przerw w pracy konflikt roli ciągłe zmiany „nie zastępowalność”

6 Społeczne cechy pracy wynikające z konieczności interakcji z ludźmi:konieczność rywalizacji izolacja społeczna konieczna kooperacja, kompromisy udzielanie pomocy możliwość kłótni z osobami z zewnątrz brak wsparcia od przełożonych brak wsparcia od kolegów

7 Psychologiczne cechy pracy wynikające z relacji do potrzeb i preferencji pracownikówniski prestiż społeczny odpowiedzialność za ludzi odpowiedzialność materialna ryzyko materialne ryzyko zdrowotne i psychiczne brak kontroli nad pracą dylematy moralne praca poniżej możliwości niesprawiedliwe traktowanie w pracy brak poczucia senesu pracy

8 Cechy pracy wywołujące zakłócenia w relacji praca-dom:wymagana dyspozycyjność częsta nieobecność w domu nieregularny system zatrudnienia zabieranie pracy do domu negatywny wpływ pracy na sytuację rodzinną

9 Fizyczne warunki pracyWarunki utrudniające, czyli wymagające dodatkowej mobilizacji organizmu (temperatura, oświetlenie, hałas, niewygodna pozycja itp.) wywołujące nieprzyjemne odczucia (odór, brud, kontakt z przedmiotami wywołującymi wstręt).

10 I prawo Yerkesa-Dodsona (1908)Związek między stresem a efektywnością pracy niski poziom pobudzenia wysoki efektywność

11 Definicja i historia pojęcia wypalenia zawodowegoTeorie wypalenia zawodowego Skala wypalenia zawodowego Maslach.

12 Historia pojęcia i definicja wypalenia zawodowegoWypalenie zawodowe Pierwszy raz tego pojęcia użył w latach 70. psychiatra Herbert Freudenberger, opisując wyczerpanie fizyczne i emocjonalne pracowników socjalnych w książce „Burnout.The high cost achivement”. .

13 Wypalenie zawodowe-syndrom wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i redukcji osobistych osiągnieć, który występuje wśród osób wykonujących zawody usług społecznych. Są nimi: nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, psychologowie, terapeuci, pracownicy socjalni, policjanci.

14 Definicja wypalenia zawodowego c.dWypalenie zawodowe jest jedną z wielu możliwych reakcji organizmu na chroniczny stres związany z pracą w zawodach, których wspólną cechą jest ciągły kontakt z ludźmi i zaangażowanie emocjonalne w ich problemy. H. Sęk „Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie”

15 Dynamika syndromu wypalenia zawodowegoWyczerpanie emocjonalne Mechanizm obronny: Depersonalizacja klientów/uczniów Obniżenie poczucia kompetencji i osiągnięć w pracy zawodowej Stres w pracy Lista stresorów

16 Stadia wypalenia: Stadium pierwszePotrzeba udowodnienia sobie, że potrafię: Pierwszą oznaką jest wygórowana ambicja: pragnienie sprawdzenia się w pracy zamienia się w szkodliwą determinację i przymus. Potrzebę pokazania współpracownikom, a przede wszystkim samemu sobie, że pod każdym możliwym względem wykonuję pracę wyśmienicie. Stadium drugie Pracowanie coraz ciężej i więcej: Aby spełnić swoje wysokie osobiste oczekiwania przyjmują coraz więcej pracy i przykładają się do niej coraz bardziej. Obsesyjnie potrzebują robić wszystko sami, co z kolei dowodzi, w ich przekonaniu, że są „niezastąpieni”.

17 Stadium trzecie Zaniedbywanie własnych potrzeb:W ich rozkładzie dnia nie ma miejsca na nic więcej oprócz pracy, nieistotne stają się inne potrzeby takie jak spanie, jedzenie, przyjaciele i rodzina. Tłumaczą sobie, że te wyrzeczenia są dowodem heroicznej wydajności. Stadium czwarte Wypieranie istnienia problemu: Ludzie są świadomi, że coś się dzieje nie tak, ale nie widzą źródła problemów. Uporanie się z przyczynami ich nieszczęścia może wywołać kryzys i dlatego jest postrzegane, jako zagrożenie. Często pierwsze objawy fizyczne pojawiają się na tym etapie. Stadium piąte Zmiana systemu wartości: Izolacja, unikanie problemu oraz wyparcie się podstawowych potrzeb fizycznych prowadzi do zmian w ich postrzeganiu świata. Zmieniają swój system wartości, a istotne elementy takie jak przyjaciele lub hobby zostają całkowicie odrzucone.

18 Jedyną miarą własnej wartości staje się pracaJedyną miarą własnej wartości staje się praca. Osoby te stają się coraz bardziej emocjonalnie wypalone. Stadium 6 Zaprzeczenie: Rozwija się w nich nietolerancja względem współpracowników, postrzegają ich jako leniwych, głupich lub niezdyscyplinowanych. Kontakty towarzyskie stają się prawie nie do zniesienia. Cynizm i agresja stają się bardziej widoczne. Uważają, że ich zwiększające się problemy spowodowane są presją czasu i ilością pracy, a nie, że wynikają ze zmian w ich zachowaniu Stadium 7 Wycofanie Osoby ograniczają kontakty towarzyskie do minimum, izolują się oraz otaczają murem. Czują, że ich sytuacja staje się coraz bardziej beznadziejna lub pozbawiona celu. Obsesyjnie trzymają się ustalonych reguł w pracy. Mogą szukać ukojenia w alkoholu lub narkotykach.

19 Stadium 8 Widoczne zmiany w zachowaniu:Inne osoby z ich bezpośredniego otoczenia nie mogą nie zauważyć zmian w zachowaniu. Niegdyś aktywne i zaangażowane ofiary przepracowania stają się bojaźliwe, nieśmiałe i apatyczne. Wewnętrznie czują się coraz bardziej bezwartościowe. Stadium 9 Depersonalizacja: Utrata kontaktu z samym sobą. Nie widzą w sobie oraz innych nic wartościowego. Przestają zwracać uwagę na własne potrzeby. Ich perspektywa czasu zawęża się do teraźniejszości. Życie staję się szeregiem funkcji mechanicznych. Stadium 10 Wewnętrzna pustka: Ich wewnętrzna pustka rozszerza się nieubłaganie. Aby przezwyciężyć to uczucie, rozpaczliwie poszukują aktywności. Pojawiają się bardzo silne reakcje jak przesadna seksualność, przejadanie się, nadużywanie narkotyków lub alkoholu. Czas wolny to czas stracony.

20 Stadium 11 Depresja: Na tym etapie syndrom wypalenia odpowiada depresji. Osoby te stają się obojętne, pełne zwątpienia, wyczerpane, przekonane, że w przyszłość nic dobrego nie może się wydarzyć. Każdy z objawów depresji może się pojawić, od wzburzenia do apatii. Życie traci sens. Stadium 12 Syndrom wypalenia Na tym etapie myśli samobójcze, pragnąc w ten sposób uciec od swojej sytuacji. Kilka z nich je przeprowadza. W końcu, doznają całkowitego załamania psychicznego i fizycznego. Pacjenci w tej fazie wymagają natychmiastowej pomocy medycznej.

21 Lista objawów wypalenia:wyczerpanie fizyczne- utrzymujące się zmęczenie bez widocznej przyczyny, możliwa utrata apetytu i chudnięcie bezsenność-pojawienie się tej przypadłości u osób dobrze dotąd sypiających napięcie mięśniowe- bóle bez wyraźnej przyczyny, wzrost potliwości, problemy gastryczne niezdolność do podejmowania decyzji, osoby wcześniej zdecydowane stają się zauważalnie niezdecydowane utrata entuzjazmu, mechaniczne reagowanie na zadania, poczucie znudzenia pracą niecierpliwość i irytacja

22 utrata zainteresowania, problemy ludzkie traktowane są stereotypowo, pozytywne nastawienie do pracy zostaje stłumione obojętność wobec nowych idei cynizm, pozwala się bronić przed wypaleniem jako jedna z form poczucia humoru, ale uwaga: nie jedyna inercja, odsuwanie wysiłku „na później” izolowanie się obwinianie za niepowodzenia w pracy oskarżanie innych za niepowodzenia

23 Trójwymiarowa teoria wypaleniaKoncepcja Ch. Maslach Trójwymiarowa teoria wypalenia Skale wypalenia: Wyczerpanie emocjonalne  Depersonalizacja Obniżone poczucie dokonań osobistych 

24 Skala Wyczerpanie emocjonalne, wskaźniki poczucie przeciążenia pracą, Objawy wypalenia zawodowego Trójwymiarowa teoria wypalenia Christiny Maslach Skala Wyczerpanie emocjonalne, wskaźniki  poczucie przeciążenia pracą, zniechęcenie do pracy, obniżona aktywność, pesymizm i poczucie winy, stałe napięcie psychofizyczne, drażliwość, chroniczne zmęczenie, ból głowy, bezsenność, zaburzenia gastryczne, częste przeziębienia, itp

25 Skala Depersonalizacja obojętność, dystans i powierzchowność w kontaktach, skrócenie czasu i sformalizowanie kontaktów, cynizm, agresja werbalna, obwinianie klientów za niepowodzenia w pracy.

26 Skala Obniżone poczucie dokonań osobistych widzenie pracy z klientami w negatywnym świetle, niezadowolenie z osiągnięć w pracy, przeświadczenie o braku kompetencji, utrata wiary we własne możliwości, poczucie niezrozumienia ze strony przełożonych, utrata zdolności do rozwiązywania problemów, niemożność przystosowania się do warunków zawodowych, absencja w pracy.

27 Symptomy objawów wypalenia wg Kaslow i Schulman:Sygnałami ostrzegawczymi wskazującymi na zjawisko wypalenia, na które zwrócili uwagę Kaslow i Schuman mogą być między innymi: subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy;  niechęć wychodzenia do pracy;  poczucie izolacji, osamotnienia;  postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego;  negatywne postawy wobec klientów;  brak cierpliwości, drażliwość, poirytowanie na gruncie rodzinnym;  częste choroby;  negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze myśli.

28 Myślenie sprzyjające wypaleniu:I.„ Moja praca jest moim życiem” II.„ Muszę być kompetentny, świetnie się na wszystkim znać i być w stanie pomóc każdemu”- III„ Aby wykonać swoją pracę i utrzymać poczucie własnej wartości, muszę być lubiany i akceptowany przez wszystkich, z którymi współpracuje”. IV„ Każda informacja zwrotna oznacza, że w tym co robię, jest coś nie w porządku”. V.„ Sprawy musza się toczyć tak jak ja chcę” VI.„ Na skutek niepowodzeń innych osób w przeszłości, sprawy nie będą się toczyć tak, jak powinny”. VII„ Muszę być wszechwiedzący i nieomylny”

29 Przyczyny wypalenia u pracowników służb społecznych (Farber, Piemont i inni)Brak jednoznaczności roli Konflikt ról Przeciążenie rolą Niewymierność Izolacja Autonomia

30 Radzenie sobie z wypaleniem zawodowymCzynniki stresogenne sprzyjające wypaleniu zawodowemu

31 Czynniki stresogenne:-wieloznaczność roli -konflikt ról -przeciążenie ról

32 Ograniczanie stresogennych czynników:przegląd i zmiany w zakresie obowiązków przegląd priorytetów identyfikacja „złodziei czasu” łączenie w większe bloki czasowe podobnych działań

33 Radzenie sobie z wypaleniem zawodowym

34 Propozycja dla organizacji:rotacja stanowisk poszerzanie pracy wzbogacanie pracy wczesna socjalizacja planowanie karier zawodowych

35 Sposoby radzenia sobie z wypaleniem zawodowymPoniżej przedstawię w strategię, jakie amerykańscy pracownicy socjalni uznali za najbardziej pomoce w utrzymywaniu własnej równowagi emocjonalnej (badanie przeprowadził L.A.Peralman): dyskutowanie przypadków z kolegami udział w warsztatach doskonalenia zawodowego spędzanie wolnego czasu z rodziną i przyjaciółmi podróże, urlopy, chodzenie do kina rozmowy z kolegami między sesjami interwencyjnymi rozrywki towarzyskie ćwiczenia fizyczne prowadzenie superwizji ograniczenie obciążenia przypadkami

36 czytanie dla przyjemności, konsultowanie trudnych przypadków, Ta sama badaczka zapytała w ankiecie psychologów: jakie środki zaradcze uważają za najbardziej skuteczne. Oto „sposoby psychologów”: wzięcie urlopu, rozrywki towarzyskie. (badani wskazali głównie na aktywności służące własnej przyjemności nie związane z pracą), - emocjonalne wsparcie kolegów, czytanie dla przyjemności, konsultowanie trudnych przypadków, przerwy w ciągu dnia pracy,

37 wsparcie emocjonalne rodziny i przyjaciół,spędzanie czasu z dziećmi słuchanie muzyki, spędzanie czasu na „łonie przyrody”, uczestniczenie w warsztatach lub konferencjach

38 Praktyczne porady chroniące przed wypaleniem:zapisz na kartce czynniki powodujące stres wyobraź sobie zagrożenie, którego się obawiasz i przećwicz na sucho różne strategie postępowania zacznij działać asertywnie-skutecznie, bez lęku, agresji zadbaj o taki styl życia, który zagwarantuje ci zdrowie i dobre samopoczucie staraj się robić to, co najbardziej lubisz i najlepiej umiesz przebywaj częściej z ludźmi pogodnymi, przyjaciółmi zacznij uważnie słuchać innych spróbuj ich zrozumieć (motywy, postępowania, emocje)

39 zorganizuj czas: zrób listę celów ważniejszych i tych mniej ważnychmyśl pozytywnie zacznij być sobą, przestań udawać kogoś, kim nie jesteś traktuj ludzi tak, jak sam chciałbyś być traktowany weź udział w treningu interpersonalnym zacznij częściej się śmiać uzewnętrzniaj często uczucia bierz kąpiele orzeźwiające i uspokajające zmęcz się pracą fizyczną lub sportem stosuj wizualizację

40 Inne metody przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu:Udział w grupie Balinta Zajęcia superwizyjne: Rady (pedagogiczne) Zebrania zespołu Udział w szkoleniach Techniki relaksacyjne Pomoc psychologiczna, psychoterapia

41 Metoda Grupa Balinta Metoda grupowa mające podstawy psychoanalityczne, bazujące na teorii relacji z obiektem Stworzył ją Michał Balint, węgierski biofizyk i psychoanalityk Jest metoda szkoleniową, superwizyjną, przeciwdziałającą wypaleniu zawodowemu

42 Metoda pracy Balint Uczestnicy omawiają na grupie swoje trudności w relacjach z klientem Zwykle jest lider prowadzący pracę grupy Optymalna liczebność:8-12 osób Uczestnicy grupy dzielą się swoimi fantazjami, uczuciami, impulsami na temat omawianej osoby Osoba przedstawiająca przypadek pacjenta grupie, wycofuje się z rozmowy i zostawia pole dla innych

43 Pozostali uczestnicy dzielą się z osobą przedstawiającą pacjenta oraz resztą grupy, swoimi odczuciami związanymi z omawianym pacjentem.

44 Dziękuje za uwagę.