1
2 Modele powoływania sędziów:powoływanie przez głowę państwa powoływanie przez rząd lub ministra wybór przez parlament powoływanie przez radę sądownictwa kooptacja wybory powszechne objęcie urzędu sędziowskiego z mocy prawa
3 Modele powoływania sędziów a niezależność sądownictwa i niezawisłość sędziówpo co nam niezależność sądownictwa i niezawisłość sędziów? idealna (całkowita) odrębność sądownictwa jest niemożliwa i niepożądana odrębność = zakaz nadmiernej ingerencji
4 Czym jest niezależność i odrębność sądownictwa?odrębność organizacyjna odrębność funkcjonalna
5 Czym jest niezawisłość sędziowska?bezstronność w stosunku do uczestników postępowania niezależność wobec organów pozasądowych samodzielność wobec innych organów sądowych wewnętrzna niezależność sędziego
6 Niezawisłość sędziowska a podległość sędziów prawu„Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom”
7 Niezależność sądownictwa i niezawisłość sędziów a modele powoływania sędziówczy dopuszczalna jest tylko kooptacja? trzecia władza a problem równoważenia się władz demokratyczna legitymacja sądownictwa
8 Wady i zalety innych niż kooptacja modeli powoływania sędziówpowoływanie przez monarchę powoływanie przez prezydenta powoływanie przez rząd lub ministra wybór przez parlament powoływanie przez radę sądownictwa wybory powszechne objęcie urzędu sędziowskiego z mocy prawa
9 Optymalny model powoływania sędziówKonieczność wyważenia: autorytetu sądownictwa niezależności sądów i niezawisłości sędziów zapewnienia odpowiedniego poziomu merytorycznego i osobowościowego sędziów kontroli ze strony innych władz kontroli ze strony suwerena A zatem najlepszym modelem… …powoływanie sędziów przez głowę państwa? Pod warunkiem, że kandydatów przedstawia środowisko sędziowskie lub rada sądownictwa. A co w przypadku monarchii?
10 Etapy procedury nominacyjnejdokonanie oceny kwalifikacyjnej kandydatów opiniowanie kandydatur przez odpowiednie zgromadzenie ogólne sędziów rozpatrywanie kandydatur przez KRS powołanie przez Prezydenta RP
11 Czy Prezydent RP może odmówić powołania kandydata na sędziego?„Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.” (art. 179 Konstytucji RP)
12 Możliwe kierunki interpretacji art. 179Konstytucja RP w art. 179 nie reguluje problemu odmowy powołania sędziego Konstytucja RP w art. 179 (implicite) reguluje problem odmowy powołania sędziego i… nie pozwala na to w ogóle pozwala na to pod pewnymi warunkami pozwala na to, pozostawiając w tym zakresie pełną swobodę Prezydentowi RP
13 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 nie reguluje problemu odmowy powołania sędziego podstawowy argument – art. 179 tworzy jedynie zasadnicze zręby modelu powoływania sędziów (wyklucza samodzielne powołanie sędziego przez Prezydenta RP albo powołanie sędziego przez inne organy) dodatkowy argument – gdyby ustrojodawca chciał przesądzić problematykę odmowy powołania sędziego, uregulowałby ją jasno w treści art. 179
14 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 nie reguluje problemu odmowy powołania sędziego a zatem problematykę tę może uregulować ustawodawca zwykły ale czy musi to zrobić? czy Prezydent RP może odmówić powołania sędziego, jeśli ustawodawstwo zwykłe milczy na ten temat? „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa” (art. 7 Konstytucji RP) Brak ustawowej podstawy prawnej do odmowy powołania sędziego skutkuje zakazem takiej odmowy?
15 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego podstawowy argument – uregulowanie danego zagadnienia na poziomie konstytucyjnym jest zawsze kompletne i wyklucza możliwość jego normowania na poziomie ustawowym (regulacja konstytucyjna nie zawiera żadnych „luk”, „niedomówień”, które mogłyby być dowolnie rozstrzygane przez ustawodawcę zwykłego) wątpliwości związane z ogólnością przepisu rozstrzyga się poprzez odwołanie się do innych zasad, wartości i norm konstytucyjnych (a w ostateczności do elementów kultury prawnej zachodniego kręgu cywilizacyjnego)
16 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i nie pozwala na to w ogóle „Sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP…”, a nie „mogą być powoływani” władza sądownicza jest odrębna i niezależna (art Konstytucji RP), a zatem w razie wątpliwości daną normę należy interpretować jako wzmacniającą tę niezależność, a nie przewidującą wyjątek od niej umiejscowienie art. 179 między przepisami mówiącymi o niezawisłości (art. 178) i wyrażającymi jej gwarancje (art ) sensem zaangażowania Prezydenta RP w powołanie sędziego jest wyłącznie pełniona przez niego funkcja ceremonialna
17 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i nie pozwala na to w ogóle Kontrargumenty: Ad 1: „Sędziowie są powoływani przez Prezydenta RP…”, a nie „mogą być powoływani” Konstytucja RP takimi sformułowaniami posługuje się niekonsekwentnie: „Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów” (art. 161 Konstytucji) – doktryna i praktyka wskazuje, że Prezydent RP może odmówić uwzględnienia wniosku premiera „Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy (…).” (art. 234 ust. 1 Konstytucji) – gdyby Prezydent RP nie mógł odmówić wnioskowi Rady Ministrów jego zaangażowanie w tę procedurę byłoby absurdalne (zwłaszcza, biorąc pod uwagę konieczność szybkiego działania w stanie wojennym)
18 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i nie pozwala na to w ogóle Kontrargumenty: Ad 2: Władza sądownicza jest odrębna i niezależna (art. 173 Konstytucji RP), a zatem w razie wątpliwości daną normę należy interpretować jako wzmacniającą tę niezależność, a nie przewidującą wyjątek od niej zasada odrębności i niezależności władzy sądowniczej nie ma specjalnego charakteru i nie jest ważniejsza od innych zasad ustrojowych musi ona być zatem wyważana innymi zasadami konstytucyjnymi zasady równoważenia się władz, demokratycznego państwa i suwerenności Narodu zmierzają do wniosku przeciwnego możliwość odmowy powołania sędziego przez Prezydenta RP traktowana jako jeden z nielicznych wyjątków od niezależności sądownictwa daje możliwość harmonijnego wyważenia wszystkich wspomnianych zasad
19 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i nie pozwala na to w ogóle Kontrargumenty: Ad 3: Umiejscowienie art. 179 między przepisami mówiącymi o niezawisłości (art. 178) i wyrażającymi jej gwarancje (art ) art. 179 zawiera także gwarancje niezawisłości: powoływanie sędziów na czas nieokreślony wyłączne prawo wnioskowania KRS (nikt nie zostanie sędzią wbrew woli KRS) jego umiejscowienie jest zatem uzasadnione, nawet jeśli przyjmiemy, że Prezydent RP może odmówić powołania sędziego
20 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i nie pozwala na to w ogóle Kontrargumenty: Ad 4: Sensem zaangażowania Prezydenta RP w powołanie sędziego jest wyłącznie pełniona przez niego funkcja ceremonialna argument opierający się na subiektywnym przeczuciu co do woli twórców Konstytucji (a zatem trudny do udowodnienia) stenogramy z posiedzeń KKZN wskazują, że twórcy Konstytucji dopuszczali możliwość odmowy powołania sędziego Prezydent w Konstytucji RP ma wiele kompetencji władczych i w wykonywaniu wielu swoich zadań nie pełni tylko funkcji ceremonialnej
21 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i pozwala na to kontrargumenty przeciwko tezie przeciwnej użycie w art. 179 Konstytucji RP rzeczownika „wniosek” (ze swej natury niewiążący) zasady równoważenia się władz, demokratycznego państwa i suwerenności Narodu (Prezydent RP, powoływany w wyborach powszechnych, w ten sposób sprawuje demokratyczną kontrolę nad sądownictwem w imieniu suwerena) tradycje ustrojowe zachodniej kultury prawnej praktyka ustrojowa (odmowa powołania sędziego w 2007 r. przez Lecha Kaczyńskiego nie została wówczas uznana za delikt konstytucyjny)
22 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i pozwala na to, pozostawiając w tym zakresie pełną swobodę Prezydentowi podstawowy argument – ujęcie kompetencji Prezydenta RP do powoływania sędziów w formie prerogatywy dodatkowy argument – brak w Konstytucji wyraźnych przesłanek, który miałby się kierować Prezydent RP, odmawiając powołania sędziego
23 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i pozwala na to, pozostawiając w tym zakresie pełną swobodę Prezydentowi Ujęcie kompetencji Prezydenta RP do powoływania sędziów w formie prerogatywy Kontrargumenty: Konstytucja RP nie posługuje się w swoim tekście pojęciem „prerogatywy”, dlatego bezprzedmiotowe jest odwoływanie się do koncepcji „pojęcia zastanego” i jego treści ukształtowanej w polskiej i zachodniej tradycji prawnej brak wymogu kontrasygnaty oznacza wyłącznie brak konieczności uzyskiwania zgody Prezesa Rady Ministrów, nie zaś dowolność działania sensem braku kontrasygnaty jest wyłącznie uwolnienie procedury powoływania sędziów od wpływów rządu poddanie powołania sędziego obowiązkowi kontrasygnaty oznaczałoby możliwość odmowy powołania sędziego (premier nie ma obowiązku udzielania kontrasygnaty), a zatem brak takiego obowiązku nie może być argumentem za taką samą tezą niektóre kompetencje Prezydenta – mimo iż ujęte w formie prerogatywy – w sposób oczywisty nie mogą być wykonywane uznaniowo (np. zarządzanie wyborów; podpisanie ustawy, co do której Trybunał Konstytucyjny w trybie kontroli prewencyjnej orzekł, że jest zgodna z Konstytucją RP)
24 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i pozwala na to pod pewnymi warunkami Założenie: Konstytucja RP tworzy spójny i harmonijny katalog zasad, norm i wartości Prezydent RP, choć ma możliwość odmowy powołania sędziego, swoją decyzję musi skonfrontować z zasadami, normami i wartościami wyrażonymi w Konstytucji RP Zasady, normy i wartości, które mogą być brane pod uwagę w tym kontekście: niezależność i odrębność sądownictwa oraz niezawisłość sędziów godność człowieka (kandydata na sędziego) – art. 30 prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach – art. 60 pełnienie przez Prezydenta RP funkcji strażnika Konstytucji, bezpieczeństwa państwa, gwaranta ciągłości władzy państwowej oraz najwyższego przedstawiciela RP zasada równoważenia (art. 10) i współdziałania władz (Preambuła)
25 Hipoteza: Konstytucja RP w artHipoteza: Konstytucja RP w art. 179 implicite reguluje problem odmowy powołania sędziego i pozwala na to pod pewnymi warunkami A zatem: Prezydent RP powinien odmawiać powołania sędziego tylko wyjątkowo Decyzja Prezydenta RP powinna być wyczerpująco i rzetelnie uzasadniona, a uzasadnienie powinno być doręczone co najmniej Krajowej Radzie Sądownictwa oraz samemu zainteresowanemu (problematykę tę powinien uregulować ustawodawca zwykły) Sprzeczne z prawem byłaby w szczególności odmowa: nieuzasadniona lub uzasadniona niezgodnie z faktami lub w sposób oczywiście bezzasadny wielokrotna w zakresie tego samego stanowiska, mimo przejawów współpracy ze strony KRS (naruszenie funkcji gwaranta ciągłości władzy państwowej) Odmowa powołania może stanowić delikt konstytucyjny, a zatem jej uzasadnienie podlega kontroli Trybunału Stanu
26 Podstawowe założenia rządowego projektu ustawy z dnia 22 lutego 2017 r.wybór sędziów-członków KRS przez Sejm wygaszenie kadencji dotychczasowych sędziów-członków KRS podzielenie KRS (tylko w sprawach nominacji sędziowskich i asesorskich) na Pierwsze i Drugie Zgromadzenie obowiązek przedłożenia Prezydentowi co najmniej dwóch kandydatur na każde jedno stanowisko sędziowskie (chyba że zgłosiło się mniej kandydatów) – rozwiązanie nieobecne w najnowszym projekcie, wbrew treści uzasadnienia do projektu
27 Skład KRS według art. 187 ust. 1:Krajowa Rada Sądownictwa składa się z: 1) Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych, 3) czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.
28 Wybór członków KRS przez Sejm – założenia:kadencja sędziów-członków KRS trwa 4 lata i dopuszczalna jest jedna reelekcja kandydatury przedstawia Marszałkowi Sejmu grupa 50 posłów lub Prezydium Sejmu stowarzyszenia zrzeszające sędziów mogą przedstawiać swoje „rekomendacje” (a zatem nie kandydatury) kandydatów Sejmowi ostatecznie przedstawia Marszałek Sejmu (a zatem dokonuje on samodzielnego wyboru spośród zgłoszonych kandydatur)
29 Hipoteza: wybór sędziów-członków KRS przez Sejm jest zgodny z Konstytucją RPpierwszy argument – Konstytucja RP nie przesądza o sposobie powoływania sędziów-członków KRS, a zatem ustawodawcy zwykłemu pozostawiona została w tym zakresie względna (ograniczona innymi zasadami, wartościami i normami konstytucyjnymi) swoboda drugi argument – ustawodawca zwykły może zdecydować o wyborze sędziów-członków KRS przez Sejm, ponieważ przemawiają za tym zasady równoważenia się władz, demokratycznego państwa oraz suwerenności Narodu
30 Hipoteza: wybór sędziów-członków KRS przez Sejm jest zgodny z Konstytucją RPKontrargumenty: Ustawodawca zwykły może zdecydować o wyborze sędziów-członków KRS przez Sejm, ponieważ przemawiają za tym zasady równoważenia się władz, demokratycznego państwa oraz suwerenności Narodu Krajowa Rada Sądownictwa nie sprawuje żadnej władzy nad obywatelami, a zatem nie potrzebuje silnej demokratycznej legitymacji i kontroli ze strony suwerena zgodnie z Konstytucją RP podstawowym zadaniem KRS jest stanie na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, a zatem zasadom tym w zakresie funkcjonowania KRS należy przyznać pierwszeństwo (kosztem innych zasad) w zakresie powoływania sędziów zasady równoważenie się władz, demokratycznego państwa oraz suwerenności Narodu są realizowane poprzez odmowę powołania sędziego przez Prezydenta – usprawiedliwianie nimi innych rozwiązań, ingerujących w niezależność i odrębność sądownictwa, jest już ich nadużyciem
31 Hipoteza: projektowany wybór sędziów-członków KRS przez Sejm jest niezgodny z Konstytucją RPpodstawowe argumenty – argumenty przeciwko tezie przeciwnej dodatkowy argument – art. 187 ust. 1 wymaga, by członkowie KRS wybrani byli spośród „sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych” – a zatem, by w KRS znaleźli się przedstawiciele tych czterech grup (analizowany projekt tego nie wymaga)
32 Kadencja sędziów-członków KRS według art. 187 ust. 2:„Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata.” A zatem wygaszenie ich kadencji ustawą zwykłą przed tym czasem jest oczywiście niekonstytucyjne Czy Sejm mógłby ustawą skrócić kadencję Prezydenta RP?
33 Podział KRS na dwa Zgromadzenia - założenia:tylko w sprawach nominacji sędziowskich i asesorskich Zgromadzenia: Drugie – 15 sędziów-członków KRS Pierwsze – pozostali członkowie KRS (w tym PPSN i PNSA) każde Zgromadzenie podejmuje uchwały bezwzględną większością głosów pozytywna uchwała obu Zgromadzeń = pozytywna uchwała KRS nie jest jasne, czy potem KRS podejmuje jeszcze uchwałę jako całość jeżeli oceny obu Zgromadzeń rozbieżne – sprawę rozpatruje KRS jako całość (pozytywna uchwała jest wydawana, tylko jeśli opowie się za nią 17 osób: 15 sędziów-członków KRS oraz PPSN i PNSA)
34 Hipoteza: podzielenie KRS na dwa Zgromadzenia jest zgodne z Konstytucją RPpodstawowy argument – Art. 187 ust. 4 Konstytucji: „Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa” dodatkowy argument – przeciwko podziałowi na dwa Zgromadzenia nie przemawia żadna z zasad, wartości lub norm konstytucyjnych
35 Hipoteza: podzielenie KRS na dwa Zgromadzenia jest zgodne z Konstytucją RPPrzeciwko podziałowi na dwa Zgromadzenia nie przemawia żadna z zasad, wartości lub norm konstytucyjnych Kontrargumenty: sensem specyficznie skonstruowanego składu KRS jest zapewnienie udziału wszystkich trzech władz w wykonywaniu kompetencji istotnych dla funkcjonowania sądownictwa nieprzypadkowo jednak Konstytucja RP przewiduje, że większość składu KRS stanowią sędziowie (17/25) art. 187 ust. 1 Konstytucji RP należy zatem rozumieć jako przepis wyrażający normę nakazującą posiadanie decydującego wpływu w KRS sędziom (koresponduje to z zasadą niezależności sądownictwa na straży której stoi KRS) i dozwalającą, by wpływ ten uzyskały inne władze, tylko jeśli wśród przedstawicieli sądownictwa panuje podział (koresponduje to z zasadą równoważenia się władz oraz ich współdziałania) modyfikowanie tego założenia przez ustawodawcę zwykłego poprzez np. istnienie dwóch Zgromadzeń albo wymóg uzyskania kwalifikowanej większości 3/4 stanowi próbę obejścia Konstytucji, a zatem jest niezgodny z Konstytucją
36 Przedstawienie Prezydentowi RP co najmniej dwóch kandydatów na jedno wolne stanowisko sędziowskie – założenia poprzedniego projektu jeżeli na dane stanowisko zgłosił się więcej niż jeden kandydat – KRS jest zobowiązany przedstawić co najmniej dwóch kandydatów na jedno stanowisko sędziowskie KRS sam decyduje, czy przedstawić dwóch czy więcej kandydatów Prezydent RP powołuje na sędziego osobę dowolnie wybraną spośród przedstawionych mu kandydatur A co jeśli tylko jeden kandydat uzyska poparcie obu Zgromadzeń?
37 Hipoteza: obowiązek przedstawiania co najmniej dwóch kandydatów na jedno miejsce jest zgodny z Konstytucją podstawowy argument – art. 179 tworzy jedynie zasadnicze zręby modelu powoływania sędziów (wyklucza powołanie sędziego na wniosek innego organu, ale nie reguluje treści wniosku KRS) dodatkowy argument – gdyby ustrojodawca chciał przesądzić tę problematykę, uregulowałby ją jasno w treści art. 179
38 Hipoteza: obowiązek przedstawiania co najmniej dwóch kandydatów na jedno miejsce jest niezgodny z Konstytucją podstawowy argument – uregulowanie danego zagadnienia na poziomie konstytucyjnym jest zawsze kompletne i wyklucza możliwość jego normowania na poziomie ustawowym (regulacja konstytucyjna nie zawiera żadnych „luk”, „niedomówień”, które mogłyby być dowolnie rozstrzygane przez ustawodawcę zwykłego) wątpliwości związane z ogólnością przepisu rozstrzyga się poprzez odwołanie się do innych zasad, wartości i norm konstytucyjnych (a w ostateczności do elementów kultury prawnej zachodniego kręgu cywilizacyjnego)
39 Hipoteza: obowiązek przedstawiania co najmniej dwóch kandydatów na jedno miejsce jest niezgodny z Konstytucją jeśli analizowana regulacja konstytucyjna (art. 179) jest kompletna, to znaczy, że skoro Konstytucja RP powierza Krajowej Radzie Sądownictwa wyłączne prawo składania wniosków o powołanie sędziego, to powierza jej też wyłączne prawo decydowania o jego treści Krajowa Rada Sądownictwa z mocy Konstytucji może więc w danej procedurze nie przedstawić Prezydentowi RP żadnego kandydata, jak i przedstawić tylko jednego albo kilku – jeśli tylko sama tak zdecyduje Konstytucja rozróżnia sytuację „powołania na wniosek” (art. 179) od „powołania spośród kandydatów” (np. art. 183 ust. 3 – powołanie Pierwszego Prezesa SN) – ustawodawca zwykły nie może więc upodabniać do siebie tych procedur ale czy określenie w ustawie wymogów do kandydowania na stanowisko sędziowskie nie jest ingerencją w przysługujące KRS wyłączne prawo składania wniosków o powołanie sędziego?