1 MODUŁ 2: MIGRANCI, MNIEJSZOŚCI ETNICZNE I ICH ZDROWIE – PODSTAWOWE FAKTYCzęść 2: Korzystanie ze świadczeń ochrony zdrowia przez migrantów i mniejszości etniczne Przygotowanie: Olga Leralta, Andalusian School of Public Health, 2015 Adaptacja i tłumaczenie: Ewa Kocot i Roman Topór-Mądry, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM 2015 Information for this document was obtained from Mock-Muñoz de Luna C, Ingleby D, Graval E, Krasnik A. Synthesis Report. MEM-TP, Training packages for health professionals to improve access and quality of health services for migrants and ethnic minorities, including the Roma. Granada, Copenhagen: Andalusian School of Public Health, University of Copenhagen, 2015.

2 Plan sesji Korzystanie z opieki zdrowotnej Ćwiczenie: „Burza mózgów”Ćwiczenie: film wideo Bariery dostępu do opieki zdrowotnej Ćwiczenie: Strategie poprawy dostępu do świadczeń Experiences related to interculturalism, intercultural competence and cultural diversity 2

3 Korzystanie z opieki zdrowotnej - ”burza mózgów”Ćwiczenie 1: Korzystanie z opieki zdrowotnej - ”burza mózgów” Co możesz powiedzieć o korzystaniu ze świadczeń opieki zdrowotnej przez migrantów i mniejszości etniczne w Twoim środowisku? Korzystanie z opieki zdrowotnej Korzystanie ze świadczeń jest determinowane przez potrzebę i dostęp Migranci i mniejszości etniczne często mają niższe wskaźniki korzystania ze świadczeń zdrowotnych, uwzględniając zarówno promocję zdrowia, prewencję, jak i leczenie. Nie zawsze jest możliwe zdiagnozowanie, czy różnice w korzystaniu z opieki zdrowotnej wynikają z innych potrzeb, czy innego dostępu: Dlaczego zwiększa się korzystanie ze świadczeń lekarza pierwszego kontaktu? Dlaczego zwiększa się korzystanie ze świadczeń ratunkowych? Pewne różnice widoczne są również w schemacie korzystania z opieki zdrowotnej przez potomków migrantów

4 W zakresie populacji romskiej, dostęp i korzystanie ze świadczeń zdrowotnych są zróżnicowane w UE, co powoduje różny wpływ na zdrowie Romów oraz doświadczenia z zakresu opieki zdrowotnej Poziom marginalizacji lub integracji populacji romskiej wydaje się być kluczowym czynnikiem. Korzystanie ze świadczeń wśród populacji romskiej różni się od korzystania w populacji ogółem, między innymi włączając wyższy poziom korzystania ze świadczeń szpitalnych

5 Dostęp do opieki zdrowotnej“Ułatwianie dostępu związane jest z pomaganiem ludziom w takim wykorzystaniu odpowiednich zasobów opieki zdrowotnej aby zachować lub poprawić ich zdrowie”. Redukowanie barier w dostępie do opieki zdrowotnej uznawane jest jako etyczny imperatyw. Dostęp do świadczeń może mieć różne wymiary: dostęp fizyczny, ekonomiczny, dostępność informacji. Dostęp ekonomiczny jest ściśle związany z uprawnieniami i zakresem objęcia opieką. Dodatkowe bezpośrednie opłaty przy świadczeniach wpływają negatywnie na dostęp do opieki zdrowotnej. Dostęp do świadczeń medycznych to nie to samo co dostęp do całej opieki zdrowotnej. Prewencja, badania screeningowe, promocja zdrowia dotyczy nie tylko osób potrzebujących pomocy medycznej, a nie zawsze obejmuje grupy migrantów. Ćwiczenie 2: Bariery dostępu do opieki zdrowotnej Po obejrzeniu filmu w małych grupach zidentyfikujcie potencjalne bariery dostępu migrantów do opieki zdrowotnej. 14 Gulliford, M. et al (2002). What does “access to health care” mean? Journal of Health Services Research & Policy, 7(3), 186–188

6 Bariery prawne są w większości przypadków związane z uprawnieniamiBariery prawne są w większości przypadków związane z uprawnieniami. Istnieją znaczne różnice w zakresie i warunkach świadczonej opieki wśród krajów UE. Migranci o uregulowanym statusie: różnice pomiędzy migrantami z obywatelstwem UE/EEA i z pozostałych krajów. Osoby starające się o status uchodźcy: podstawowy zakres świadczeń Migranci o nieuregulowanym statusie: większość krajów ogranicza dostarczane świadczenia do pomocy doraźnej, wiele dostarcza specjalne świadczenia grupom szczególnie narażonym. EEA – Europejski Obszar Gospodarczy Trzeci Świat – powstałe w okresie zimnej wojny określenie grupy państw nienależących do bloku zachodniego – w którym dominował kapitalizm, ani bloku wschodniego – gdzie dominował ustrój socjalistyczny. Do krajów Trzeciego Świata zaliczano ponad 130 państw, przede wszystkim afrykańskich, azjatyckich i należących do Ameryki Łacińskiej.

7 Dostęp migrantów do opieki zdrowotnej w PolsceMigranci o nieuregulowanym statusie: generalnie brak dostępu, oprócz: świadczeń z zakresu ratownictwa medycznego świadczeń w placówkach detencyjnych (dostęp w praktyce ograniczony i nieadekwatny kulturowo) świadczeń udzielanych w celu zwalczania chorób zakaźnych i zakażeń świadczeń w zakresie opieki psychiatrycznej leczenia odwykowego Cudzoziemcy ubiegający się o ochronę międzynarodową (tymczasowe zaświadczenie o tożsamości cudzoziemca): w wybranych placówkach, konkretni lekarze. Osoby o uregulowanym statusie spełniające kryteria podlegania pomocy społecznej (na takich samych zasadach jak obywatele polscy) mogą otrzymać zasiłek celowy na świadczenia zdrowotne finansowany przez gminę. Maśliński K. (2011); Ustawa o cudzoziemcach

8 Brak informacji, słabe kompetencje zdrowotne“Kompetencje zdrowotne”: “stopień, w którym jednostka posiada zdolność do pozyskiwania, przetwarzania i zrozumienia podstawowych informacji na temat zdrowia potrzebnych do podejmowania odpowiednich decyzji zdrowotnych” Słabe kompetencje zdrowotne powodują braki wiedzy na temat zdrowia, choroby oraz systemu ochrony zdrowia (nieuświadomiony związek pomiędzy zdrowiem a ryzykownymi zachowaniami, niezdolność do znalezienia świadczeniodawców, brak zdolności zrozumienia broszur informacyjnych itp, niemożność wypełnienia formularzy, czy podzielenia się informacjami dotyczącymi choroby z lekarzem) Przyczyną może być słaba znajomość języka, ale również po prostu brak odpowiedniej informacji.

9 „health literacy” mechanizmy poznawcze i umiejętności społeczne oddziałujące na motywację i umiejętności jednostek do zdobywania dostępu, poszukiwania oraz rozumienia i na tej podstawie korzystania z informacji, co ma przekładać się na poprawę i utrzymywanie dobrego zdrowia. Według WHO „health literacy” oznacza coś więcej niż tylko posiadanie umiejętności przeczytania ulotki czy umówienie się na wizytę lekarską. Poprzez zwiększanie dostępu ludzi do informacji z obszaru zdrowia i poprawę ich zdolności do korzystania z nich w sposób efektywny „health literacy” jest warunkiem wstępnym, niezbędnym do (critical to) osiągnięcia „empowerment” (upodmiotowienia). Ishikawa i Yano (21) zauważają, że ujęcie WHO rozszerza wcześniejsze definicje, m.in. o kwestię posiadania umiejętności społecznych, tj. np. w zakresie komunikacji, negocjacji czy organizacyjne, co jest niezbędne do podejmowania w praktyce decyzjisprzyjających zdrowiu.

10 Bariery „praktyczne” GeograficzneGodziny otwarcia placówek opieki zdrowotnej (często praca nieformalna nie umożliwia uzyskania dnia wolnego) Skomplikowane procedury rejestracji, brak potrzebnych dokumentów Ryzyko ujawnienia dla migrantów o nieuregulowanym statusie Profesjonaliści medyczni często nie są świadomi praw migrantów Fragmentacja dyscyplin i specjalizacji – różni specjaliści w różnych miejscach

11 Bariery kulturowe Bariery językowe Religia, zwyczajeNieporozumienia (błędna komunikacja) jest powszechnym i kosztownym problemem wpływającym na jakość opieki (błędna diagnoza, nieprzestrzeganie zaleceń, mniejsze bezpieczeństwo pacjenta) Podstawowa biegłość językowa może nie być wystarczająca do efektywnej komunikacji i zrozumienia; nie powinna być warunkiem uzyskania pomocy

12 Dyskryminacja i brak zaufaniaWielu migrantów i mniejszości etnicznych doświadcza dyskryminacji podczas próby dostępu do opieki zdrowotnej Brak zaufania do profesjonalistów i świadczeń jako rezultat oczekiwania dyskryminacji i złego traktowania Brak zaufania pomiędzy społecznościami migrantów i mniejszości, a profesjonalistami medycznymi oparty może być na ogólnym braku zaufania tych grup do instytucji publicznych, wynikającym z językowych lub kulturowych różnic, ale również z długotrwałych anatagonizmów.

13 Poprawa dostępu do świadczeń – grupy nominalneĆwiczenie 3: Poprawa dostępu do świadczeń – grupy nominalne Identyfikacja i priorytetyzacja strategii mających na celu poprawę dostępu do opieki zdrowotnej migrantów i mniejszości etnicznych W grupach 5-6 osobowych: Zaproponujcie 3-5 działań/strategii, które będą miały na celu poprawę dostępu do świadczeń osób ze środowiska migrantów i/lub mniejszości etnicznych (propozycje zapiszcie na kartkach – jedna na jednej kartce). Każda z grup umieszcza po kolei kartki na tablicy (grupując podobne propozycje). Uczestnicy proszeni są o wskazanie najważniejszych ich zdaniem strategii (3 „głosy” na osobę). Podsumowanie

14 Doświadczenia polskie

15 Zogniskowane wywiady grupowe z imigrantami Projekt Xenophob, 2003Znacznie lepszy obraz stosunku do cudzoziemców przedstawiają opinie respondentów o instytucjach służby zdrowia. Postawy lekarzy wobec cudzoziemców są bez zarzutu: „Nie ma żadnych problemów, bo lekarze są pracując wdzięczni trochę. Oni są przychylni, nie mają żadnych problemów z tym, że dzieciak jest na przykład z Ukrainy. Także bardzo dobrzy ludzie” (Respondent, uczeń z Ukrainy). Jednakże respondenci zwracali uwagę na te mankamenty organizacji świadczeń medycznych, jakie są udziałem wszystkich mieszkańców Polski: dezinformacja, kolejki, niemożność skorzystania z pomocy specjalistów bez skierowań od lekarzy pierwszego kontaktu. Studenci skarżyli się na brak wiedzy urzędników w przychodniach zdrowia na temat zasad dostępu studentów zagranicznych do świadczeń medycznych. Zwrócono również uwagę na to, że studenci zagraniczni niepolskiego pochodzenia, aby mieli prawo do opłacania składek na ubezpieczenia zdrowotne, muszą najpierw wpłacić wysoką opłatę wstępną, na którą często ich po prostu nie stać: „Za to, że nie byłeś ubezpieczony musisz wpłacić jakieś 1300 zł (300 EURO) (...), a poza tym musisz płacić składki co miesiąc” (Respondentka z Albanii). Z tego powodu zdarza się, ze się nie ubezpieczają, a przez to ryzykują, że w razie choroby lub nagłego wypadku mogą mieć problemy z pokryciem kosztów leczenia.

16 Społeczność i instytucje lokalne wobec inicjatywy utworzenia ośrodka dla uchodźców Raporty i analizy Instytutu Polityki Społecznej, 2006 Na tle bardzo niekorzystnych opinii dotyczących zatrudnienia, życia kulturalnego i infrastruktury mieszkaniowej wizerunek systemu oświaty i systemu ochrony zdrowia w Zgierzu wypadł całkiem dobrze. Możliwości kształcenia i jakość poziomu oświaty oceniło jako „dobry” ponad 55% badanych, zaś 44% respondentów przyznało stopień „dostateczny”. Ponad połowa respondentów – 59% – była w pełni zadowolona z poziomu usług zdrowotnych (oceny „dobra” i „bardzo dobra”). Tak wysoka ocena tej dziedziny usług społecznych nasuwa pytanie czy służba zdrowia w tym mieście działa wyjątkowo dobrze (w całym kraju bowiem jest to raczej najsłabsze ogniwo usług społecznych), czy może ogromne deficyty w innych dziedzinach poprawiają na zasadzie kontrastu jej wizerunek. Postawy wobec planu utowrzenia ośrodka dla cudzoziemców: „tak, ale dlaczego u nas”?

17 Społeczność i instytucje lokalne wobec inicjatywy utworzenia ośrodka dla uchodźców Raporty Migracyjne nr 7 /2006 Pracownik starostwa był bardzo dobrze zorientowany w działaniach zgierskiej służby zdrowia (był jednocześnie pracownikiem instytucji służby zdrowia). Jak stwierdził: „jeżeli chodzi o służbę zdrowia i lekarzy – ci pomocy nie odmówią”. Respondent nie spodziewał się problemów związanych z uruchomieniem ośrodka dla uchodźców przez PCK. W aspekcie służby zdrowia, uznał, że „może nawet ZOZ będzie miał korzyści finansowe”.

18 Niektórzy wyrażali obawy dotyczące stanu zdrowia „obcych”, sugerując konieczność działań prewencyjnych: „tak, ale lekarz powinien się wypowiedzieć, czy nie ściągną czegoś”, „powinni mieć oddzielnego lekarza ze względu na egzotyczne choroby”, „oni zawsze jakąś chorobę przywiozą”.

19 Sytuacja cudzoziemców poszukujących ochrony w Polsce raport z zogniskowanych wywiadów grupowych z cudzoziemcami mieszkającymi w ośrodku dla uchodźców w Czerwonym Borze Raporty Migracyjne nr 8 /2007 Głównym powodem wyjazdu respondentek z Czeczenii była wojna, jednak jako drugorzędne czynniki wymieniono także zły stan zdrowia dzieci ( trzy przypadki) oraz pobyt męża jednej z respondentek w Austrii. W tym przypadku przyjazd do Polski był pośrednim etapem na drodze do łączenia rodziny. Wszystkie biorące udział w badaniach kobiety były niezadowolone z warunków życia zaoferowanym im w Polsce. Zarówno wysokość świadczeń socjalnych, jak też warunki życia w ośrodku spotkały się z ostrą krytyką badanych. Cześć respondentek odwoływała się do warunków życia, jakie uchodźcom oferują kraje Europy Zachodniej, wskazując tym samym, że Polska nie spełnia tych standardów i w związku z tym nie powinna przyjmować uchodźców. Wydaje się, że wyjazd do Polski nie był poprzedzony żadnym rozeznaniem co do możliwości, jakie oferuje Polska, zaś oczekiwania badanych wykraczały daleko poza potrzebę bezpiecznego dla życia i zdrowia pobytu w kraju wolnym od wojny.

20 Zmiany w liczbie hospitalizowanych migrantów oraz w strukturze przyczyn hospitalizacji w latach świadczą o dynamice procesów migracyjnych i(lub) zmianach w stanie zdrowia migrantów przebywających w Polsce. Niezbędne jest regularne monitorowanie obu zjawisk, w tym liczby ludności napływowej (mianownik obliczeń) oraz przypadków hospitalizacji obywateli innych państw (licznik). Kwestia ta nabiera szczególnego znaczenia, ponieważ 19 stycznia 2011 r. Parlament Europejski głosował za dyrektywą w sprawie stosowania praw pacjenta w transgranicznej opiece zdrowotnej. Nowe uregulowania prawne mogą spowodować wzrost liczby pacjentów z innych krajów UE. Konieczne wydaje się podjęcie starań zmierzających do starannego wypełniania kart szpitalnych – z podaniem kraju pochodzenia leczonego pacjenta. Wskazane jest podjęcie dalszych badań na temat innych aspektów sytuacji zdrowotnej migrantów i ich dzieci, w tym zachowań zdrowotnych oraz sposobów korzystania ze świadczeń zdrowotnych

21 Jak leczyć cudzoziemców w Polsce Agnieszka OżógWyzwania medycyny wielokulturowej w Polsce były tematem seminarium zorganizowanym w połowie grudnia przez Instytut Spraw Publicznych. Ciężko zebrać szczegółowe dane (B Jabłecka). Narodowy Fundusz Zdrowia nie prowadzi statystyk na temat leczenia cudzoziemców w Polsce i nie posiada zbyt obszernych informacji na temat tego, jak i na co leczą się migranci. Właściwie jedyną grupą cudzoziemców, na temat której NFZ posiada bardziej szczegółowe dane są osoby występujące o ochronę międzynarodową. W tej grupie jednymi z najczęściej pojawiających się problemów były schorzenia natury psychiatryczno-neurologicznej. Większość informacji ujętych w raporcie pochodzi więc z konieczności z wywiadów przeprowadzonych z lekarzami, pielęgniarkami, psychologami. Jednym z podstawowych i wymienianych przez wielu pytanych problemem jest brak tłumaczy i związana z tym utrudniona komunikacja z obcojęzycznym pacjentem. Pozostałe trudności, takie jak nieznajomość obyczajów kulturowych lub religijnych uchodźców, mogłyby zostać łatwo przezwyciężone z pomocą tłumacza. Z jakimi problemami stykają się na co dzień lekarze podczas kontaktów z cudzoziemcami? Okazuje się, że często też migranci nie chcąc korzystać z polskiej służby zdrowia, doprowadzają się do stanu krytycznego, w którym muszą być już leczeni na oddziałach ratunkowych. Wśród tych, którzy jednak korzystają z porad medycznych widoczne są m.in. problemy z realizacją zaleceń lekarskich przez niektórych pacjentów, ich niechęć do mówienia o niektórych dolegliwościach, odmienne rozumienie np. pojęcia zdrowej diety. Mimo trudności zgłaszanych przez lekarzy podczas badań prowadzonych w tym środowisku bardzo niewielu chciało skorzystać z oferowanych im szkoleń z zakresu medycyny wielokulturowej. Ożóg A. (2013)

22 Wiele bliskich nam terytorialnie krajów takich jak Estonia, Białoruś czy Mołdawia nie może sobie poradzić ze zwalczaniem chorób zakaźnych takich jak AIDS czy gruźlica lekoodporna. Trzeba więc działać szybko, by sytuacja nie wymknęła się spod kontroli, wprowadzić większą dostępność oraz zmniejszyć koszty leczenia pacjentów pozbawionych obecnie możliwości korzystania ze służby zdrowia. W Konstytucji RP mamy zapis, iż dostęp do opieki zdrowotnej ma każdy człowiek, a w szczególności dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze lub niepełnosprawne. W rzeczywistości prawa te dotyczą jedynie polskich obywateli -  a dostępność do takich samych świadczeń dla cudzoziemców jest zdecydowanie utrudniona. Podobnych zapisów jest więcej, widać więc jak dokładnie należy przeczytać wszelkie przepisy, zanim chcemy się do nich odnieść w konkretnej sprawie. Bardzo istotnym, a często pomijanym lub bagatelizowanym tematem w ramach medycyny wielokulturowej jest również zagadnienie identyfikacji ofiar tortur, przemocy i nieludzkiego traktowania. W Polsce imigranci z symptomami takimi jak np. koszmary senne, nadmierna płaczliwość i drażliwość, problemy z zapamiętaniem terminów lub nadmierne wycofanie są uważani za trudnych i kłopotliwych podopiecznych. Takie osoby powinny być specjalnie traktowane zgodnie z Dyrektywą Rady Europy z 2003 r. Tymczasem w praktyce nawet jeśli dana osoba zostanie prawidłowo zdiagnozowana, nie może liczyć na natychmiastowe zwolnienie z ośrodka strzeżonego lub pomoc psychologiczną. Bardzo ważne jest wprowadzenie prostych narzędzi do identyfikacji ofiar tortur, a także zastosowanie odpowiedniej rehabilitacji w przypadku pozytywnej identyfikacji. Trwają prace projektowe nad wdrożeniem tych zaleceń w życie, co oczywiście nie może się odbyć bez udziału organizacji pozarządowych i współdziałania ekspertów językowych. Niezbędne będzie także zaangażowanie środowiska medycznego i personelu ośrodków dla uchodźców. Ożóg A. (2013)

23 Cianciara, Goryński, Seroka 2011

24 Cianciara, Goryński, Seroka 2011

25 Cianciara, Goryński, Seroka 2011

26 Cianciara, Goryński, Seroka 2011

27 Cianciara, Goryński, Seroka 2011

28 Cianciara, Goryński, Seroka 2011

29 Ocena sytuacji zdrowotnej migrantów w Polsce w latach na podstawie danych z Ogólnopolskiego Badania Chorobowości Szpitalnej Ogólnej Analizowano wyłącznie przypadki hospitalizacji chorób somatycznych Stwierdzono, że liczba hospitalizowanych migrantów wahała się od w 2008 r. do w r. Nieznaczną większość stanowiły kobiety (52,3% w 2008 oraz 54,0% w 2009 r.). Kraj pochodzenia został ustalony tylko w około 2% przypadków i dotyczyło to osób z państw europejskich oraz krajów azjatyckich z terenu byłego ZSRR. Oszacowany współczynnik hospitalizacji rzeczywistej migrantów z powodu ogółu przyczyn w 2008 r. wynosił 1630 na 10 tys. obcokrajowców, podczas gdy dla nie-migrantów 1850. Migranci, zarówno mężczyźni jak i kobiety, wyraźnie częściej niż autochtoni byli hospitalizowani z powodu urazów i zatruć jak również chorób układu krążenia. Migranci nieco częściej niż nie-migranci: byli przyjmowani do szpitala bez jakiegokolwiek skierowania, przebywali w szpitalach krócej, opuszczali szpital z koniecznością dalszego leczenia ambulatoryjnego. Niezbędne jest monitorowanie zjawiska migracji i sytuacji zdrowotnej migrantów oraz ich dzieci. Trzeba podjąć starania uzupełnienia luki na temat kraju pochodzenia pacjentów-obcokrajowców. Cianciara, Goryński, Seroka 2011

30 Podsumowanie migranci byli częściej hospitalizowani z powodu urazów i zatruć niż pacjenci krajowi i dotyczy to zwłaszcza chłopców i mężczyzn do 44 roku życia. Może to być związane z gorszą opieką nad dziećmi oraz wykonywaniem przez dorosłych pracy stwarzającej większe ryzyko uszkodzeń ciała i zatruć. Szacuje się, że w Europie ryzyko urazu zawodowego migrantów jest dwa razy wyższe niż nie-migrantów, a opieka nad dziećmi jest niedostateczna. Częstsza hospitalizacja migrantów z powodu chorób układu krążenia wymaga pogłębionej analizy, aczkolwiek nie można wykluczyć, że jest to wynikiem większej zapadalności tej grupy osób na choroby serca i naczyń Stwierdzony w badaniu nieco krótszy czas hospitalizacji migrantów może mieć związek z ryzykiem finansowym uwarunkowanym pobytem w szpitalu. Kwestie finansowe mogą także wpływać na to, że migranci nieco rzadziej niż stali mieszkańcy wychodzili ze szpitala po zakończeniu procesu terapeutycznego. Jakkolwiek odsetek hospitalizacji migrantów w trybie nagłym jest zbliżony do sytuacji polskich pacjentów, to jednak migranci częściej trafiali do szpitala bez jakiegokolwiek skierowania, co może wskazywać zarówno na gwałtowny przebieg choroby (urazu) jak też na niekorzystanie i(lub) niemożność korzystania ze świadczeń zdrowotnych ambulatoryjnych Cianciara, Goryński, Seroka 2011

31 Cianciara, Dudzik, Lewczuk, Pinkas 2012

32 Stowarzyszenie Polska Misja Medyczna 2001, przebadano 375 dorosłych uchodźców oraz 274 dzieciCianciara, Dudzik, Lewczuk, Pinkas 2012

33 Wśród respondentów wnioskujących o nadanie statusu uchodźcy odnotowano m.in.:niską samoocenę stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, brak wsparcia emocjonalnego, złą ocenę warunków zakwaterowania w ośrodkach (przeludnienie i brak prywatności; brak podstawowych instalacji i urządzeń, np. brak bieżącej wody, elektryczności, centralnego ogrzewania; nieodpowiednie warunki higieniczne i brak bezpieczeństwa, np. grzyb na ścianie, brak dostępu do sprawnie działającej toalety i łazienki, niebezpieczna instalacja elektryczna), złą ocenę mieszkań poza ośrodkiem, niski wskaźnik zatrudnienia. Ponadto respondenci ci wyrażali przekonanie, że mają wsparcia w dostępie do opieki medycznej. W przypadku ostatniego problemu zdrowotnego większość (81%) skorzystała z pomocy profesjonalisty, najczęściej w ambulatorium ośrodka lub placówce publicznej. Rzadko korzystano z SOR – szpitalnego oddziału ratunkowego (11%) i opieki prywatnej (9%). Wśród migrantów nieudokumentowanych stwierdzono: lepszą samoocenę zdrowia fizycznego, złą ocenę zdrowia psychicznego, lepszą ocenę warunków mieszkaniowych, przy jednoczesnym poczuciu tymczasowości zamieszkania i przeludnieniu lokali, wysoki wskaźnik zatrudnienia, wykonywanie pracy przez 6-7 dni w tygodniu i ponad 10 godzin dziennie, zatrudnienie kobiet w sektorze pomocy domowej, a mężczyzn w budownictwie. Ponadto odnotowano brak wsparcia w dostępie do opieki medycznej, a w przypadku ostatniego problemu zdro wotnego tylko połowa (57%) szukała pomocy profesjonalnej. Zdecydowana większość korzystała z pomocy placówek prywatnych (86%). Z placówek publicznych korzystało 28%, a z SOR-ów 14%. Klorek N. (2011)

34 Problem opieki zdrowotnej w PolscePodstawowym problemem, jeżeli chodzi o korzystanie przez cudzoziemców z opieki zdrowotnej w Polsce nie jest kwestia jest dostępności (czy też jej braku), ale raczej jej brak dostosowania do potrzeb osób pochodzących z innych kręgów kulturowych Grzymała-Kazłowska, Stefańska (2014)

35 Bariery w ośrodkach dla osób ubiegających się o status uchodźcyzidentyfikowane bariery w dostępie do opieki zdrowotnej: brak możliwości wyboru lekarza pierwszego kontaktu oraz lekarzy specjalistów; bariery językowe i kulturowe poważnie ograniczające jakość i zrozumiałość udzielanej pomocy (co jest źródłem ogromnego stresu); niedostępność lekarskich wizyt domowych oraz ograniczenia dostępu do opieki medycznej w przypadkach nagłych; nieadekwatność oferowanej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej do potrzeb; nieadekwatność organizacji badań epidemiologicznych i oferowanej pomocy w leczeniu i profilaktyce chorób zakaźnych. Monitoring opieki medycznej (2009)

36 Dziękujemy za uwagę Pictures: Andalusian Childhood Observatory (OIA, Observatorio de la Infancia de Andalucía), 2014; Josefa Marín Vega 2014; RedIsir 2014; Morguefile 2014.

37 Literatura Mock-Muñoz de Luna C, Ingleby D, Graval E, Krasnik A. Synthesis Report. MEM-TP, Training packages for health professionals to improve access and quality of health services for migrants and ethnic minorities, including the Roma. Granada, Copenhagen: Andalusian School of Public Health, University of Copenhagen, Available at: Mock-Muñoz de Luna C, Ingleby D, Graval e. Appendix IV Utilisation of health services, barriers to access and good practices to address them. MEM-TP, Training packages for health professionals to improve access and quality of health services for migrants and ethnic minorities, including the Roma. Granada, Copenhagen: Andalusian School of Public Health, University of Copenhagen, 2015b.• OSF, Open Society Foundations. Roma Health Mediators. Successes and challenges. New York: OSF, (retrieved: March 5, 2015). OSF, Open Society Foundations. Mediating Romani Health: Policy and Program Opportunities. New York: OSF, (retrieved: March 5, 2015) Martin Y, Collet TH, Bodenmann P, Blum MR, Zimmerli L, Gaspoz JM, Battegay E, Cornuz J, Rodondi N. The lower quality of preventive care among forced migrants in a country with universal healthcare coverage. Preventive Medicine 2014;59:19-24. Phillips AL, Kumar D, Patel S, Arya M. Using text messages to improve patient-doctor communication amogn racial and ethnic minority adults: An innovative solution to increase influenza vaccinations. Preventive Medicine 2014;69: Champion J, Harlin B, Collins JI. Sexual risk behavior and STI health literacy among ethnic minority adolescent women. Applied Nursing research 2013;26: European Roma Rights Centre (2006). Ambulance not on the way. The disgrace of health care for Roma in Europe. Budapest: Roma Rights Centre. Kosa, K., Adany, R. (2007). Studying vulnerable populations: lessons from the Roma minority. Epidemiology 18: 290-9 Public Health Fact Sheet. Left Out: Roma and access to health care in Eastern and South Eastern Europe. Open Society Institute, Public Health Program, Roma Health Project. (no date) Ingleby, D. (2008). New perspectives on migration, ethnicity and schizophrenia. Willy Brandt Series of Working Papers in International Migration and Ethnic Relations 1/08, IMER/MIM, Malmö University, Sweden

38 Literatura Schaaf, M. (2007). Confronting a hidden disease: TB in Roma Communities. Research report: Roma Health Project, Open Society Institute. Kingston. L., Cohen, E., Morley, C. (2010). Limitations on universality: the "right to health" and the necessity of legal nationality. BMC International Health and Human Rights, 10 (11). Kühlbrandt, C., Footman, K., Rechel, B., McKee, M. (2014). An examination of Roma health insurance status in Central and Eastern Europe. Eur J Public Health;24(5): Jesuit Refugee Service Europe, (2010). Becoming Vulnerable in Detention. Report of the DEVAS project (co-financed by the EC, European Refugee Fund). Available at Mladovsky et al, (2012b). Responding to diversity: an exploratory study of migrant health policies in Europe. Health Policy, 105: 1-9. Ingleby, D. (2012). Introduction by series editor. In: D. Ingleby, A. Chiarenza, W. Devillé & I. Kotsioni (Eds.) Inequalities in Health Care for Migrants and Ethnic Minorities. COST Series on Health and Diversity, Volume II (pp. 9-28). Antwerp/Apeldoorn: Garant. U.S. Department of Health and Human Services (2013, December). About Health Literacy. Health Resources and Services Administration. Retrieved from Institute of Medicine, (2004). Health Literacy: A Prescription to End Confusion. Washington DC: Institute of Medicine. Priebe. S. et al (2011). Good practice in health care for migrants: views and experiences of care professionals in 16 European countries. BMC Public Health, 11:187. Mladovsky, P. et al (2012a). Good practices in migrant health: the European experience. Clinical Medicine, Vol 12, No. 3: Netto, G., et al (2010). How can health promotion interventions be adapted for minority ethnic communities? Five principles for guiding the development of behavioural interventions. Health Promotion International, 25: Norredam, M., Mygind, A & Krasnik, A. (2006). Access to health care for asylum seekers in the European Union — a comparative study of country policies. Eur J Public Health 16(3): Roma Health Report. European Commission, Health and Consumers. (accessed on 25th of November, 2014) Gulliford, M. et al (2002). What does “access to health care” mean? Journal of Health Services Research & Policy, 7(3), 186–188. Wild V. Challenging bioethicists’ agenda: The example of immigration, health care and ethics. Bioethics Forum 2011;4(2):64-65.

39 Literatura WHO (2006). Ninth futures forum on health systems governance and public participation, Copenhagen: WHO Regional Office for Europe. F. Riccardo, M.G.Dente, M.Kojouharova, M.Fabiani, V.Alfonsi, A.Kurchatova, N.Vladimirova, S. Declich. Migrant’s access to immunization in Mediterranean Countries. Health Policy 2012; 105:17– 24. IHC (2011). Impact of Communication in Healthcare. Available at Gushulak B, Pace P, Weekers J (2010). Migration and health of migrants. In: Poverty and social exclusion in the WHO European Region: health systems respond. Copenhagen, WHO Regional Office for Europe. Meeuwesen, L., et al (2012). Interpreting in health and social care: policies and interventions in five European countries. In D. Ingleby, A. Chiarenza, W. Devillé, & I. Kotsioni (Eds.), Inequalities in health care for migrants and ethnic minorities (pp. 158–70). Antwerp-Apeldoorn, Belgium: Garant Publishers. Gimeno-Feliu, LA, Magallón-Botaya, R et al (2012). Differences in the use os primary care services between spanish National and Inmigrant patients. Inmigrant Minority Health Nørredam, M., Nielsen, S.S., Krasnik, A. (2009). Migrants' utilisation of somatic health care services – a systematic review. European Journal for Public Health, Vol. 20 (5): Nørredam, M. et al (2010a). Excess use of coercive measures in psychiatry among migrants compared with native Danes. Acta Psychiatrica Scandinavica, 121 (2): A.J.M. Waelput, P.W. Achterberg (2007). Etniciteit en zorg rondom zwangerschap en geboorte: een verkenning van Nederlands onderzoek. RIVM: Centrum Volksgezondheid Toekomst Verkenningen. European Migration Network (2014). Migrant access to social security and healthcare: policies and practice. DG Home, European Commission. Ingleby, D. (2012). Acquiring health literacy as a moral task. International Journal of Migration, Health and Social Care, 8(1), Leye, E. (2006). Health care in Europe for women with genital mutilation. Health Care for Women International, 27:4. Pg Ishikawa H., Yano E. (2008). Patient health literacy and participation in the health-care process. In: Health Expectations, volume 11, issue 2:

40 Literatura Chrzanowska A, Klaus W. red. (2011). Poza systemem – Dostęp do ochrony zdrowia nieudokumentowanych migrantów i cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej. Cianciara D., Goryński P., Seroka W. Hospitalizacja migrantów w Polsce, w: Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): Cianciara D., Dudzik K., Lewczuk A., Pinkas J. Liczba, charakterystyka i zdrowie imigrantów w Polsce. The number, characteristics and health of immigrants in Poland, w: Probl Hig Epidemiol (1): Klorek N. (2011): Ochrona zdrowia nieudokumentowanych migrantów i osób ubiegających się o ochronę międzynarodową w opinii cudzoziemców, w: Chrzanowska A, Klaus W. red. (2011) Poza systemem – Dostęp do ochrony zdrowia nieudokumentowanych migrantów i cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej. Iwanowicz E. (2009) „Health Literacy” jako jedno ze współczesnych wyzwań zdrowia publicznego, w: Medycyna Pracy 2009;60(5):427–437. Maśliński K. (2011) Prawne regulacje w zakresie dostępu do ochrony zdrowia nieudokumentowanych migrantów i cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową w Polsce, w: Chrzanowska A, Klaus W. red. (2011). Poza systemem – Dostęp do ochrony zdrowia nieudokumentowanych migrantów i cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, s Monitoring opieki medycznej i psychologicznej nad matkami i dziećmi w ośrodkach dla osób ubiegających się o status uchodźcy, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb osób będących ofiarami tortur, oraz fizycznych i psychicznych urazów wojennych. (2009) Warszawa: Fundacja Międzynarodowa Inicjatywa Humanitarna. Ożóg A. (2013) Jak leczyć cudzoziemców w Polsce, (dostęp: kwiecień 2015). Raporty migracyjne 8/2007.

41