1 NABYCIE I UTRATA PRAWA WŁASNOŚCIZagadnienia: - nabycie pierwotne i pochodne - przeniesienie własności - przeniesienie własności nieruchomości – szczególne zasady obrotu według KC - zasiedzenie - inne sposoby nabycia własności - utrata prawa własności
2 SPOSOBY NABYCIA PRAWA NABYCIE PIERWOTNE NABYCIE POCHODNE- nabywca nie wywodzi swojego prawa od innej osoby (poprzednika prawnego), lecz nabywa je niezależnie od czyichkolwiek uprawnień - zbieżność czasowa (między utratą prawa a jego nabyciem) NIE JEST następstwem prawnym - np. wywłaszczenie, zasiedzenie NABYCIE POCHODNE - nabywca wywodzi swoje prawo od poprzednika prawnego - następstwo prawne między dotychczasowym właścicielem a nabywcą - np. przeniesienie własności (sukcesja singularna),dziedziczenie (sukcesja uniwersalna) - zasada nemo plus iuris
3 PRZENIESIENIE WŁASNOŚCIW technicznoprawnym znaczeniu zwrot „przeniesienie własności” oznacza przejście własności na podstawie umowy Pochodne i singularne nabycie prawa własności
4 PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI W WYNIKU UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCO - ROZPORZĄDZAJĄCEJA) PRZENIESIENIE SOLO CONSENSU RZECZY OZNACZONYCH CO DO TOŻSAMOŚCI Art. 155 § 1 KC: Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły Model umowy o podwójnym skutku, tj. zobowiązująco- rozporządzającej (umowa zobowiązująca → przenosi własność) Własność rzeczy oznaczonych co do tożsamości przejdzie solo consensu z chwilą zawarcia umowy = zobowiązująco – rozporządzająca umowa konsensualna
5 UMOWA SPRZEDAŻY (umowa o podwójnym skutku)ZOBOWIĄZANIE DO PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI SPRZEDAWCA Chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo strony inaczej postanowiły PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI KUPUJĄCY
6 Zgodne oświadczenia woli + przeniesienie posiadania B) PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI RZECZY OZNACZONYCH CO DO GATUNKU I RZECZY PRZYSZŁYCH Art. 155 § 2 KC: Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe Zgodne oświadczenia woli + przeniesienie posiadania Do przeniesienia własności dochodzi na mocy umowy zobowiązująco – rozporządzającej z chwilą przeniesienia posiadania = zobowiązująco – rozporządzająca umowa realna
7 PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI W WYKONANIU UPRZEDNIEGO ZOBOWIĄZANIAArt. 156 KC: Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania. Umowy przenoszące własność = umowy o charakterze rozporządzającym, zawierane w celu wykonania uprzednio zaciągniętego zobowiązania do przeniesienia własności (causa solvendi) Model przeniesienia własności w wyniku 2 odrębnych zdarzeń, rozdzielonych w czasie, połączonych ze sobą kauzalnie ZOBOWIĄZANIE DO PRZENIESIENIA WŁ. PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI
8 NABYCIE WŁASNOŚCI RZECZY RUCHOMEJ OD OSOBY NIEUPRAWNIONEJArt. 169 § 1 KC: Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze / WARUNKI NABYCIA RZECZY RUCHOMEJ OD NIEUPRAWNIONEGO: - nabywca działa w dobrej wierze (domniemanie dobrej wiary 7 KC) = nie wie, ani przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć, że zbywca nie jest uprawniony do rozporządzania rzeczą - zbywca włada rzeczą i wydaje rzecz nabywcy - nabycie własności = z chwilą wydania rzeczy = czynność realna - upływ lat 3 od chwili zbycia, skradzenia lub utraty rzeczy (art. 169 § 2 KC)
9 PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI – SZCZEGÓLNE ZASADY WEDŁUG KCZakaz zastrzeżenia warunku lub terminu Art. 157 § 1 KC: Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. § 2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. - zakaz dotyczy czynności przeniesienia własności (tj. zbycia w trybie umowy zobowiązująco-rozporządzającej oraz w trybie umowy rozporządzającej - dopuszczalne jest zawarcie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności z zastrzeżeniem warunku lub terminu, z wyłączeniem skutku rozporządzającego → wówczas konieczne będzie zawarcie umowy rozporządzającej (causa solvendi)
10 Wymóg formy aktu notarialnegoArt. 158 KC: Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejące. - wymóg dotyczący formy obejmuje umowy zobowiązące do przeniesienia własności, jak również umowy rozporządzające - rygor ad solemnitatem
11 Materialna i formalna kauzalność przeniesienia własności nieruchomości (causa solvendi)- kauzalność materialna: „[...] ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania” (art. 156 in fine KC) - kauzalność formalna: „[...] To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione” (art. 158 zd. drugie KC)
12 wpis konstytutywny czy deklaratywny?Znaczenie wpisu do księgi wieczystej - księgi wieczyste prowadzi się w celu ujawnienia stanu prawnego nieruchomości - wpis prawa własności do księgi wieczystej jest obowiązkowy - obowiązki notariusza (wniosek wieczystoksiegowy, przesłanie wypisu aktu notarialnego do sądu wieczystoksięgowego) wpis konstytutywny czy deklaratywny?
13 WYKLUCZONE JEST ZASIEDZENIE RZECZY RUCHOMEJ W ZŁEJ WIERZEInstytycja „dawności” (skutki prawne związane są z upływem czasu) Realizuje prawo-korygującą funkcję posiadania ZASIEDZENIE NIERUCHOMOŚCI art. 172 KC ZASIEDZENIE RUCHOMOŚCI art. 174 KC WYKLUCZONE JEST ZASIEDZENIE RZECZY RUCHOMEJ W ZŁEJ WIERZE
14 PRZESŁANKI ZASIEDZENIAPosiadanie samoistne Ciągłość posiadania Upływ terminu zasiedzenia a) ruchomości → 3 lata nieprzerwanie posiadania samoistnego + nieustanna dobra wiara posiadacza b) nieruchomości → 20 lat nieprzerwanego posiadnia (dobra wiara w chwili uzyskania posiadania) → 30 lat nieprzerwanego posiadania (zła wiara w chwili uzyskania posiadania)
15 INNE SPOSOBY NABYCIA WŁASNOŚCINabycie własności rzeczy niczyjej (art. 180 i 181 KC) Znalezienie rzeczy i jego skutki (art. 187 i 189 KC) Nabycie własności pożytków naturalnych (art. 190 KC) Połączenie, pomieszanie i przetworzenie (art. 192 i 193 KC)
16 UTRATA PRAWA Z nabyciem prawa przez jedną osobę wiąże się utrata tego prawa przez właściciela Utrata prawa jako „drugie oblicze” nabycia prawa własności WYJĄTKI → gdu utrata prawa własności następuje bez równoczesnego nabycia tego prawa przez inną osobę, np. zniszczenie rzeczy albo porzycenie rzeczy ruchomej
17 OCHRONA WŁASNOŚCI Ogólna charakterystyka ochrony własnościRoszczenie windykacyjne (rei vindicatio) Roszczenia uzupełniające Roszczenie posiadacza o zwrot nakładów Roszczenie negatoryjne (actio negatoria) Roszczenia związane z wniesieniem budowli na cudzym gruncie
18 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAWA WŁASNOŚCI- bezwzględny charakter prawa własności - roszczenia prawnorzeczowe służące ochronie własności w razie jej naruszenia przez nieuprawnione osoby - środki ochrony zależą od postaci naruszenia: a) roszczenie windykacyjne b) roszczenie negatoryjne c) roszczenia uzupełniające d) roszczenie o ustalenie istnienia prawa e) roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
19 ROSZCZENIE WINDYKACYJNE = O WYDANIE RZECZYArt. 222 § 1 KC: właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą - charakter obiektywny (niezależny od winy ani dobrej wiary osoby naruszającej prawo) - roszczenie przysługuje nieposiadającemu właścicielowi przeciwko posiadającemu niewłaścicielowi - legitymacja czynna - legitymacja bierna - dowód własności - obrona naruszyciela - roszczenie windykacyjne dot. nieruchomości NIE PRZEDAWNIA SIĘ
20 ROSZCZENIA UZUPEŁNIAJĄCE- „rekompensują” uszczerbek związany z brakem możliwości korzystania z rzeczy - charakter samodzielny w stosunku do roszczenia windykacyjnego
21 A) STATUS SAMOISTNEGO OSIADACZA W DOBREJ WIERZE (art. 224 KC)a) nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy b) nie jest odpowiedzialny za zużycie, utratę ani pogorszenie rzeczy c) nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały odłączone od rzeczy w czasie jego posiadania d) zachowuje pożytki cywilne, które stały się wymagalne w czasie jego posiadania
22 a) zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy B) STATUS SAMOISTNEGO POSIADACZA W DOBREJ WIERZE OD CHWILI W KTÓREJ DOWIEDZIAŁ SIĘ O WYTOCZENIU PRZECIWKO NIEMU POWÓDZTWA (art. 224 KC) a) zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy b) jest odpowiedzialny za zużycie, utratę lub pogorszenie rzeczy, chyba że utrata lub pogorszenie nastąpiły bez jego winy c) obowiązany jest zwrócić pobrane od tej chwili pożytki, których nie zużył d) obowiązany jest uiścić wartość tych pożytków, które zużył
23 C) STATUS SAMOISTNEGO POSIADACZA W ZŁEJ WIERZE (art. 225 KC)a) obowiązki są takie same, jak posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa b) zobowiązany jest zwrócić wartość pożytków, których nie uzyskał z powodu złej gospodarki c) odpowiedzialny jest za pogorszenie lub utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego
24 ROSZCZENIE POSIADACZA O ZWROT NAKŁADÓWA) STATUS SAMOISTNEGO POSIADACZA W DOBREJ WIERZE (art. 226 § 1 KC) 1) nakłady konieczne - może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy - nakłady pieniężne oraz rzeczowe niezbędne do utrzymania i zabezpieczenia rzeczy - np. wydatki na ubezpieczenie, konserwację
25 2) inne nakłady - może żądać zwrotu innych nakładów o tyle, o ile zwiększają one wartość rzeczy w chwili jej wydania - nakłady czynione według upodobań, wygody, komfortu, ulepszające (nakłady użytkowe), upiększające (nakłady zbytkowne) - np. rozbudowa budynku, dodatkowe wyposażenie samochodu 3) rozliczenie nakładów - samoistny posiadacz może przywrócić stan poprzedni, zabierajżc przedmioty, które połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi
26 B) STATUS SAMOISTNEGO POSIADACZA W DOBREJ WIERZE OD CHWILI W KTÓREJ DOWIEDZIAŁ SIĘ O WYTOCZENIU PRZECIWKO NIEMU POWÓDZTWA (art. 226 KC) 1) nakłady konieczne - może żądać zwrotu wyłącznie nakładów koniecznych (jeżeli nakłady poczynił po chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa) 2) rozliczenie nakładów - właściciel może zatrzymać połączone przedmioty, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość oraz koszt robocizny albo sumę odpowiadającą wartości zwiększonej rzeczy (art. 227 KC)
27 C) STATUS SAMOISTNEGO POSIADACZA W ZŁEJ WIERZE (art. 226 KC)a) nakłady konieczne - może żądać zwrotu wyłącznie nakładów koniecznych i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem b) rozliczenie nakładów - właściciel może zatrzymać połączone przedmioty, zwracając samoistnemu posiadaczowi ich wartość oraz koszt robocizny albo sumę odpowiadającą wartości zwiększonej rzeczy (art. 227 KC)
28 ROSZCZENIE NEGATORYJNE = O PRZYWRÓCENIE STANU ZGODNEGO Z PRAWEM I ZANIECHANIE NARUSZEŃArt. 222 § 2 KC: przeciwko temu, kto narusza własność w inny sposób niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i zaniechanie naruszeń - warunki - wyrok negatoryjny - legitymacja czynna - legitymacja bierna - roszczenie negatoryjne dot. nieruchomości NIE PRZEDAWNIA SIĘ
29 ROSZCZENIE ZWIĄZANE Z WNIESIENIEM BUDOWLI NA CUDZYM GRUNCIE (artROSZCZENIE ZWIĄZANE Z WNIESIENIEM BUDOWLI NA CUDZYM GRUNCIE (art. 231 KC) A) ROSZCZENIE POSIADACZA GRUNTU Art. 231 § 1 KC: samoistny posiadacz w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości znacznie przenoszącej wartość zajętej na ten cel działki, może żądać by właściciel przeniósł na niego własność zajętej działki za odpowiednim wynagrodzeniem - posiadacz samoistny - dobra wiara posiadacza w chwili wznoszenia budowli - wniesienie budowli - wartość budowli
30 B) ROSZCZENIA WŁAŚCICIELAArt. 231 § 2 KC: właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości znacznie przenoszącej wartość zajętej na ten cel działki, może żądać aby ten kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem - niezależne od rodzaju posiadania - niezależne od dobrej wiary - wniesnienie budowli - wartość budowli