1 Najpiękniejsze zamki w Polsce Cz. 2

2 Będzin Na wysokim brzegu Czarnej Przemszy widoczna jest szara sylwetka zamku królewskiego. Już w XI wieku był to gród drewniano-ziemny. Po spaleniu grodu przez Tatarów Kazimierz Wielki rozkazał zbudować murowaną warownię. Wzniesiona w 1. połowie XIV wieku gotycka siedziba pełniła rolę nadgranicznej twierdzy strzegącej szlaku handlowego wiodącego z Krakowa na Śląsk. Stanowiła także ważne ogniwo w systemie obronnym, nazywanym współcześnie Orlimi Gniazdami. Najpoważniejszych zniszczeń doznał zamek podczas „potopu” szwedzkiego i choć został odbudowany w 1660 roku, nigdy nie odzyskał dawnego znaczenia. Po II rozbiorze warownia przeszła na własność Hohenzollernów którzy nie dbali o obiekt. Od XVIII w. warownia pozostawała w ruinie aż do 1834 r., kiedy to odrestaurowano ją w stylu neogotyckim wg. projektu Franciszka M. Lanciego na zlecenie hrabiego Raczyńskiego. W ciągu kolejnych lat zamek doczekał się jeszcze kilku przeróbek. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości mieszkańcy zawiązali w 1928 Towarzystwo Opieki Nad Górą Zamkową z zamiarem odbudowy warowni. Na zlecenie Towarzystwa ceniony restaurator Wawelskiego Wzgórza Adolf Szyszko-Bohusz sporządził koncepcję jej rekonstrukcji, jednak ze względu na zbyt silne w nim nawiązania do architektury niemieckiej i brak funduszy pomysł upadł. Po II wojnie światowej ponownie podjęto próby naprawy średniowiecznych umocnień i po wielu perturbacjach udało się je zrekonstruować w latach Zamkowi narzucono wówczas obecny wygląd i umieszczono w nim muzeum. Strażnica zrekonstruowana w stylu angielskich zamków Piękny zameczek Jedna z legend wyjaśnia pochodzenie nazwy miasta. Ponoć przejeżdżający tędy Kazimierz Wielki, zauroczony krajobrazem, wskazał skarpę nad Czarną Przemszą i rzekł: „ Tu będziem odpoczywali”. Obóz czeladzi wędrującej z królem znajdował się niedaleko i stąd nazwa pobliskiej osady - Czeladź. Reszta dworzan, którzy nie zmieścili się na górze zamkowej obozowali nieco dalej i stąd powstała osada Zagórze.

3

4

5

6

7

8

9

10

11 Golub-Dobrzyń Na wysokim wzgórzu nad Drwęcą znajduje się zamek krzyżacki. Stanął on na miejscu istniejącego już w X wieku grodu. Prace budowlane rozpoczęto po 1293 r., a zakończono około 1306 r. W 1422 r. ostrzał artyleryjski wojsk polskich częściowo zniszczył zamek, którego odbudowa trwała do połowy XV w.. W 1454 roku zamek przejął Związek Pruski, który przekazał go Polakom. Ostatecznie, Golub znalazł się w rękach polskich w roku 1466 na mocy postanowień II pokoju toruńskiego W latach zamek był własnością Anny Wazówny, która przekształciła go w swoją letnią rezydencję. Wojny polsko-szwedzkie przyczyniły się do kolejnych zniszczeń zamku i odtąd budowla coraz bardziej podupadała. W XIX w. zamek pełnił funkcje mieszkalne, więzienia, a w 1883 r. mieściła się w nim szkoła. Na początku XX wieku cesarz Wilhelm II nakazał odbudowę zamku jednak wybuch I wojny światowej zaprzepaścił szanse obiektu na odzyskanie dawnej świetności. W okresie międzywojennym, gdy znów znalazł się w Polsce, planowano przeprowadzenie generalnego remontu, ale podjęto jedynie bieżące naprawy. Zniszczony w 1945 roku zamek odbudowano i od 1967 mieści się w nim Muzeum Regionalne i dom wycieczkowy. Działa tu jedno z najstarszych bractw rycerskich, a raz w roku organizowany jest tutaj jeden z większych turniejów rycerskich. Podania opowiadają też jak to duch Anny pomógł więźniom, których pojmali Szwedzi podczas "potopu". Wraz z ich wkroczeniem do Golubia zakończył się szczęśliwy okres rozwoju miasta. Poczynili ogromnne zniszczenia, a na ludzi nałożyli bardzo dotkliwe kontrybucje. Kto nie mógł zapłacić był więziony i głodzony pod zamkiem, nie oszczędzano nawet kobiet i dzieci. Niechybnie wszyscy pomarliby w lochach, gdyby kobieca postać w bieli nie pokazała im tajnego przejścia prowadzącego pod Drwęcą do zamku w Radzikach Dużych. Gdy Szwedzi zauwżyli ucieczkę Polaków przeszukali cały zamek aż znaleźli przejście w podziemiach i ruszyli w pościg. Gdy uciekający słyszeli już zbliżających się Szwedów, ze wzgórza osunął się wielki głaz i wpadł do rzeki niszcząc swoim ciężarem podziemne korytarze. Wielu najeźdzców zginęło, a reszta uciekła z miasta. Obecnie nie znajdziemy już tego korytarza, bo zostało zabudowane podczas prac konserwatorskich. W zamku znajduje się zaczarowana nisza, gdzie dawniej stało szczerozłote łoże królewny Anny Wazówny. Jak głosi legenda, miejsce to obdarzone jest niezwykłą mocą. Kto stojąc we wnęce wypowie życzenie, ten może być pewny, że zostanie ono spełnione. Ale może się ziścić tylko jedno jedyne.

12

13

14

15

16

17

18

19 Gołuchów W rozległym parku krajobrazowym znajduje się piękna budowla wzniesiona w stylu renesansowych zamków francuskich. Gołuchów należał pierwotnie do rodu Toporczyków, od których w 1408 r. odkupił go Iwan z Karnina, protoplasta rodziny Wieniawitów Leszczyńskich. Pierwotny zamek rycerski, a raczej dwór obronny zbudowano około 1560 roku z inicjatywy Rafała Leszczyńskiego, jednak istnieją wzmianki o istnieniu w Gołuchowie fortalicji już w 1444 r. Wiadomo jednak, że w latach kanclerz wielki koronny Wacław Leszczyński przebudował siedzibę rodową. W XVIII i pierwszej połowie XIX w. zamek często zmieniał właścicieli, aż w 1853 r. kupił go Jan Działyński i w 1871 r. przekazał go swojej żonie - Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej. Z jej polecenia warownia została gruntownie przebudowana w latach i uzyskała wówczas obecny wygląd. Po śmierci Izabeli dobra gołuchowskie przeszły w ręce Witolda Czartoryskiego i ród ten był ich właścicielem do II Wojny Światowej, w czasie której okupanci rozgrabili zamek. W 1951 r. zabytek przejęło Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu i w 1962 r. otwarto tu pierwszą ekzpozycję. W latach przeprowadzono generalny remont zamku. Zabytek zachował się w całości Śliczny zamek W zamglone noce można tu ponoć zobaczyć duchy Jana i Izabelli Działyńskich doglądających wspaniałego dzieła które stworzyli ale i cierpiących z powodu braków w rozkradzionej przez Niemców kolekcji dzieł sztuki. W Internecie można nawet zobaczyć zdjęcie jakiegoś białego obłoku, który niczym zjawa snuje się po komnacie zamkowej...

20

21

22

23

24

25

26

27 Kórnik W otoczeniu rozległego zabytkowego parku stoi romantyczna rezydencja, wzniesiona na miejscu późnośredniowiecznego zamku rycerskiego. Od początku swego istnienia budowla była własnością wielkich rodów wielkopolskich, m.in. Łodziów z Kórnika, Górków, Nałęczów Czarnkowskich, Grzymalitów Grudzińskich oraz Działyńskich. Jak każda budowla tego typu, zamek był wielokrotnie przebudowywany. Pierwsze prace miały miejsce już w 1426 r., natomiast ostatnia poważna przebudowa odbyła się w latach Jej inicjatorem był ówczesny właściciel zamku - Tytus Działyński, który w bardzo istotny sposób zmienił wygląd budowli. Zamek stał się jedną z najwspanialszych rezydencji magnackich w Polsce. Ostatnim właścicielem był Władysław Zamoyski który w 1924, tuż przed śmiercią, przekazał na własność narodowi polskiemu wszystkie swoje dobra, a wraz z nimi wypełniony dziełami sztuki zamek i wspaniałą bibliotekę. W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili w pałacu skład skradzionych z Poznania zbiorów muzealnych, co spowodowało przeciążenie stropów. Pierwsze działania zabezpieczające podjęto w roku założono wtedy kotwy stalowe i przy pomocy betonowych pali wzmocniono fundamenty. W latach przystąpiono do drugiego etapu prac, czyli zeskalania warstwy gruntowej, które ostatecznie uratowało zabytkową budowlę. W wyremontowano zamkowe wnętrza, przystosowując je do potrzeb Biblioteki Kórnickiej. Zamek posiada swoją Białą Damę. Jest nią duch Teofilii z Działyńskich Szołdrskiej-Potulickiej. Już w XIX wieku wśród okolicznej ludności zaczęto opowiadać, że krótko przed północą Teofila schodzi z obrazu i przechodzi na taras zamkowy. Stąd o północy zabiera ją na przejażdżkę po parku rycerz na karym koniu. Oboje krążą po parkowych alejkach, by z pianiem pierwszego kura rozstać się. Rycerz znika, a dama powraca na płótno do Sali Herbowej.

28

29

30

31

32

33

34

35 Lidzbark Warmiński W widłach rzeki Łyny i Symsarny stoi gotycki zamek biskupów warmińskich. Pierwotny drewniano-ziemny obiekt wznieśli w tym miejscu w 1. połowie XIII wieku Krzyżacy. Murowany zamek biskupów warmińskich rozpoczęto budować w czasach biskupa Jana I z Miśni ( ), a zakończono po około 50 latach w czasach biskupa Henryka III Sorboma. W wyniku postanowień II pokoju toruńskiego Warmia została przyłączona do korony. Od tej pory aż do 1795r. lidzbarski zamek pełnił rolę nie tylko siedziby biskupów, ale również ważnego ośrodka kultury polskiej, nad którą mecenat sprawowali wybitni duchowni, m.in.. Jan Dantyszek, Andrzej Batory, Jan Olbracht Waza i Ignacy Krasicki. Po rozbiorach biskupi przenieśli się z Lidzbarka do Oliwy. Opustoszały zamek powoli podupadał. Wykorzystywany był przez wojska pruskie jako koszary, szpital i magazyny. Swe funkcje szpitalne, uzupełnione o sierociniec, budowla pełniła aż do 1932 r. Zamek jest jedną z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych średniowiecznych budowli obronnych w Polsce. W 1963 roku uznany został za pomnik historii i wpisany do rejestru zabytków jako obiekt wysokiej klasy. Obecnie zamek pełni funkcje muzealne. W 1442 r. zamek spłonął i odtąd na przestrzeni wieków był wielokrotnie przebudowywany i modernizowany. W latach Jan Stefan Wydżga dobudował od południowej strony zamku barokowy pałac, który w XIX w. został rozebrany. Pewnego razu, gdy Krasicki podejmował na zamku Jana Ursyna Niemcewicza, ten zauważył, iż usługuje im bardzo brzydka służąca i zażartował: "Kto z brzydką grzeszy, dwa razy grzeszy, bo i Boga obraża i ludzi śmieszy". Biskup oczywiście nie pozostał dłużny i odrzekł: " Kto z brzydką grzeszy, duszę swą zbawia, bo grzesząc jednocześnie pokutę odprawia".

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45 Nowy Wiśnicz Naprzeciwko miasta, na zadrzewionym wzgórzu dominuje nad okolicą wspaniały zamek bastionowy. Słynny ród Kmitów herbu Szreniawa, wymieniany w XIV wiecznych dokumentach jako właściciele Wiśnicza, wzniósł tutaj swoją siedzibę. Z inicjatywy ostatniego z rodu, Piotra Kmity, zaufanego stronnika królowej Bony, około połowy XVI stulecia rozbudowano pierwotny zamek, nadając mu formę renesansowej rezydencji. Po śmierci Piotra Kmity w 1553 roku przeszedł na własność Barzów, a później Stadnickich. W 1593 roku posiadłość kupił Sebastian Lubomirski. W latach rozbudowy rezydencji podjął się jego syn Stanisław. W czasie potopu szwedzkiego Stanisław Lubomirski chcąc oszczędzić zniszczeń tej najpotężniejszej polskiej fortecy poddał ją Szwedom. Wojska jednak ogołociły zamek z całego wyposażenia i zdewastowali zabudowania. Po wycofaniu się najeźdźcy zamek wrócił na własność Lubomirskich, jednak mimo prowadzonych prac nie został w pełni odrestaurowany. W połowie XVIII wieku przeszedł na własność Sanguszków, a potem Potockich i Zamoyskich. Po przejęciu przez zaborcę zamek zaczął podupadać, a w 1831 roku uległ pożarowi i został ostatecznie opuszczony. W 1901 roku zamek został wykupiony przez Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich, którzy rozpoczęli remont rezydencji, ale zostały on przerwany po wybuchu drugiej wojny światowej. Po wojnie zamek przejęło państwo, a od roku 1949 prowadzone były prace mające przywrócić mu całkowicie dawny wygląd. W 1991 r. po zmianie systemu zamek powrócił do Lubomirskich ale trwają spory. Obecnie stan prawny obiektu jest nieuregulowany i administruje nim Muzeum Ziemi Wiśnickiej. Wiśnicką Białą Damą, ukazującą się w zamkowych komnatach, jest podobno Barbara Radziwiłłówna, piękna i ukochana żona Zygmunta Augusta. Jak chce legenda na polecenie królowej Bony, która nigdy nie zaakceptowała swojej synowej, właśnie tutaj Barbara została otruta przez Piotra Kmitę wolno działającym specyfikiem.

46

47

48

49

50

51

52

53

54 Baranów Sandomierski W otoczeniu urokliwego parku znajduje się zamek bastionowy, jeden z najpiękniejszych obiektów doby renesansu w Polsce. W średniowieczu w widłach Wisły i Babulówki, na miejscu gdzie obecnie wznosi się rezydencja, istniał rycerski dwór obronny, o którym Długosz wspomina, że w XV wieku należał do rodziny Baranowskich herbu Grzymała. W 1578 roku dobra baranowskie przeszły w posiadanie Rafała Leszczyńskiego herbu Wieniawa a gdy rok później przekazał je synowi Andrzejowi, wojewodzie brzesko-kujawskiemu, ten rozpoczął budowę zamku. Budowa została ukończona w 1606 roku, a miejsce w nim znalazła słynna biblioteka. Sam zamek był główną rezydencją Andrzeja Leszczyńskiego, którego kilkakrotnie odwiedził tu król Stefan Batory. Po 1620 roku zamek otoczono bastionowymi fortyfikacjami. Ostatnim właścicielem Baranowa z rodu Leszczyńskich był ojciec późniejszego króla Polski Stanisława Leszczyńskiego - Rafał. W 1677 roku zamek przeszedł w posiadanie Dymitra Wiśniowieckiego, który panował tu do 1682 roku i nie wprowadził w tym okresie żadnych zmian. Potem zamek dostał się w ręce księcia Józefa Karola Lubomirskiego herbu Śreniawa. Lubomirscy posiadali zamek do 1720 roku, potem przechodził kolejno przez ręce księcia Pawła Sanguszki, Jacka Małachowskiego, Józefa Potockiego, Jana Krasickiego. Dzięki takim częstym zmianom właścicieli zamek zachował oryginalny renesansowo-barokowy charakter nadany mu przez Leszczyńskich i Lubomirskich. Podczas panowania Krasickich zamek odnowiono. W XIX wieku dwukrotnie zamek płonął. Krasickich nie było stać na odbudowę rezydencji, a kolejni właściciele nie troszczyli się o swoje dobra. Zrujnowany baranowski zabytek został ostatecznie wystawiony na licytację i w 1867 roku kupił go Feliks Dolański z Grębowa. Do drugiej wojny światowej zamek nie zmienił już właścicieli. Podczas wojny zamek ponownie nie oparł się zniszczeniom, jednak zarówno uszkodzenia wojenne jak i oba XIX-wieczne pożary nie naruszyły architektury. Po wojnie reforma rolna ustanowiła Skarb Państwa nowym właścicielem. Renesansowy bastionowy zamek magnacki Perła architektury renesansowej – forteca w Baranowie Sandomierskim położona jest w nizinie dolnej Wisły. Pierwotny rycerski dwór obronny należał do rodziny Baranowskich herbu Grzymała. Leszczyńscy herbu Wieniawa przejęli posiadłości w Andrzej Leszczyński – wojewoda brzesko-kujawski rozpoczął budowę zamku i założył w nim bibliotekę. Zamek odwiedzał prawdopodobnie król Stefan Batory. Ostatnim właścicielem z rodu Leszczyńskich był Rafał – ojciec Stanisława Leszczyńskiego – króla Polski. Kolejnym właścicielem był Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (w latach ), później książę Józef Karol Lubomirski herbu Śreniawa ( ), książę Paweł Sanguszko, Jacek Małachowski, Józef Potocki, Jan Krasnicki. Po pożarze w 1849 roku, Krasniccy, ze względu na wysokie koszty, nie byli w stanie wyremontować zamku. Zrujnowaną budowlę kupił w 1867 roku Feliks Dolański z Grębowa. W roku 1898 zamek ponownie płonął. Odbudowę powierzono Tadeuszowi Stryjeńskiemu. W kaplicy zamkowej zaznaczony został przez niego styl krakowskiej secesji. Witraże zaprojektowane zostały przez Józefa Mehoffera, a autorem obrazu ołtarzowego był Stanisław Wyspiański. Ostatnim właścicielem był Roman Dolański, który stracił zamek w wyniku reformy rolnej z 1945 roku. W styczniu 1968 roku przekazano zamek Kopalniom i Zakładom Przetwórczym Siarki "Siarkopol" w Tarnobrzegu. Do 1995 istniało w zamku muzeum Zagłębia Siarkowego. Od lipca 1997 roku właścicielem zamku jest Agencja Rozwoju Przemysłu SA w Warszawie. Ze względu na wzorowaną na królewskiej siedzibie szatę architektoniczną baranowski zamek nazywany był „Małym Wawelem”

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65 Krasiczyn Na niskim, prawym brzegu Sanu stoi wspaniały renesansowy zamek bastejowy, otoczony pięknym parkiem krajobrazowym z cennym drzewostanem. U schyłku XVI wieku, w 1592 roku z inicjatywy Stanisława Krasickiego, dworzanina i sekretarza królów polskich Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III, rozpoczęto prace przy wznoszeniu siedziby obronnej. Stanęła ona na miejscu wcześniejszego drewnianego fortalicjum, zbudowanego w połowie XVI wieku przez protoplastę rodu Krasickich – Jakuba z Siecina herbu Rogala. Po śmierci Stanisława zamek odziedziczył jego syn Marcin. Zrezygnowano wtedy z obronnych funkcji samego zamku i przeprowadzono modernizację pod kątem wygody i reprezentacyjnego wyglądu. Powstało typowe palazzo in fortezza. Basteje przebudowano na baszty zwieńczone attykami (poza jedną) i odpowiednio nazwano. Wszystkie strzelnice zastąpiono oknami, a w baszcie Boskiej urządzono kaplicę. Po bezpotomnej śmierci Marcina zamek przeszedł w ręce jego bratanka Konstantego, podczaszego i kasztelana przemyskiego. Był on awanturnikiem i często popadał w konflikty z sąsiadami. Zadłużył majątek i doprowadził do zaniedbania zamku. W 1724 r. zamek trafił w ręce wojewody lubelskiego Jana Tarły, który był stronnikiem Augusta II, co spowodowało, że w roku 1726 Krasiczyn został najechany przez wojska rosyjskie i Kozaków. Zamek został poważnie zniszczony. Zrabowano wyposażenie komnat, zdewastowano zamkową kaplicę oraz zburzono basztę papieską. W latach 30. XIX w. Krasiczyn został zakupiony przez Leona Sapiehę. W 1852 roku spłonęły wszystkie wnętrza oprócz kaplicy a na przełomie XIX i XX wieku został odbudowany. W rękach Sapiehów Krasiczyn przetrwał do Urodził się tu m.in. kardynał Adam Stefan Sapieha. W 1963 roku rozpoczęto trwającą kilkanaście lat konserwację. Budowla należy do czołowych pomników architektury w Polsce. Zachowała się bogata dekoracja sgraffitowa, attyka, baszty: Szlachecka, Królewska, Papieska, Boska, wieża zegarowa oraz arkadowy dziedziniec. Pierwotny zamek w Krasiczynie powstał prawdopodobnie w końcu XIV w. za sprawą braci Pawła i Janoty, protoplastów rodu Orzechowskich. Był on drewniany i w dokumencie z początku XVI w. występuje jako "Zamek Śliwnica" bo tak nazywała się wówczas wieś na terenie dzisiejszego Krasiczyna. 4 km dalej położona była wieś Krasice, od której potomkowie Barbary Orzechowskiej i Jakuba z herbu Rogala przyjęli nazwisko Krasickich. Początki obecnego murowanego zamku sięgają końca XVI w. Wtedy to nową warownię postawił syn Barbary i Jakuba - Stanisław Krasicki. zamkiem związana jest zjawa zwana Bielicą. Ukazuje się ona w ciepłe lipcowe noce na schodach prowadzących do wieży Zegarowej. Ostatni raz pokazała się ponoć po wojnie, gdy okoliczna ludność zbierała się na zamku z każdą dostępną bronią i broniła przed atakami ukraińskich bandytów z UPA. Bielicę zobaczono, gdy trzykrotnie udało się odeprzeć ataki banderowców. Uważa się, że jest to duch którejś z młodych Sapieżanek, która skoczyła z wieży bo nie chciała wyjść za niekochanego mężczyznę. Sapiechowie wprowadzili zwyczaj sadzenia drzew w zamkowym parku z okazji narodzin dziecka. Urodziny chłopca upamiętniali dębem a dziewczynki lipą. Pod każdym drzewem stawiano kamień z imieniem i datą urodzin dziecka.

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75 Moszna Moszna położona jest na szlaku komunikacyjnym łączącym Prudnik z Krapkowicami. Nazwa wioski pochodzi prawdopodobnie od nazwiska Moschin, rodziny przybyłej do parafii Łącznik w XIV wieku. Jak głosi legenda, Moszna w średniowieczu należała do Zakonu Templariuszy. W roku właścicielami Mosznej była rodzina von Skall. Zamek w Mosznej (niem. Schloß Moschen. Die Residenz der Thiele-Winckler) jest jednym z najbardziej znanych obiektów zabytkowych na ziemi opolskiej. Był rezydencją pruskiego rodu Tiele-Wincklerów, potentatów przemysłowych, od 1866 do 1945 roku. Budowla powstała w połowie wieku XVII. Obecnie znajduje się w nim Centrum Terapii Nerwic. Pałac jest częściowo udostępniony do zwiedzania. Obiekt otacza ponad dwustuhektarowy park (m.in. trzystuletnie okazy dębów). Po wojnie losy zamku układały się różnie – od 1972 roku funkcjonuje jako szpital leczenia nerwic. Moszna - Zamek, zgodnie z fantazją Franza-Huberta, ma 365 pomieszczeń i 99 wież z których słynie. Niespotykana architektura zamku przyciąga rokrocznie rzesze turystów. Zamek w Mosznej ma i swoje tajemnice. Swego czasu w pobliżu zamku odkryto ślady dwóch grodzisk średniowiecznych, a na terenie samego zamku fragment muru i drewnianej palisady. Mogłoby to potwierdzić wcześniejsze pogłoski, że w miejscu, w którym stoi zamek, swą siedzibę w średniowieczu mieli Templariusze. Podobno istnieje tunel prowadzący do podobnej budowli w Chrzelicach. Ale to niepotwierdzone jednoznacznie jak dotąd informacje.

76

77

78

79

80

81

82 Informacje : na podstawie przewodników Izabeli i Tomasza KaczyńskichMuzyka: Zdjęcia : z sieci Informacje : na podstawie przewodników Izabeli i Tomasza Kaczyńskich „Zamki i pałace w Polsce północnej i środkowej” „Zamki i pałace w Polsce południowej” oraz z