1 Narodowy Bank Polski Prawo finansów publicznych (8) Narodowy Bank Polski1

2 Zadania bankowości centralnej Emisja pieniądza (monopol władzy na bicie monety) Dbanie o wartość pieniądza, zapewnienie jego wymienialności 1 Zapewnienie bezpieczeństwa systemowi bankowemu Prawo władczego oddziaływania na banki operacyjne Tworzenie standardów dobrych praktyk bankowych 2 Ułatwianie rozliczeń między bankami 3 Współpraca z instytucjami rządowymi w tworzeniu prawa i polityki finansowej 4 1668Bank Centralny Szwecji 1694Bank Anglii 1800Bank Francji 1814Bank Holandii 1828Bank Polski ( Królestwo Polskie), w roku 1886 przekształcony w oddział Państwowego Banku Rosji 1860Państwowy Bank Rosji 1913System Rezerwy Federalnej, USA 1916Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa 1924Bank Polski 1945Narodowy Bank Polski (8) Narodowy Bank Polski2

3 Bank centralny a system bankowy NBP 1945 - 1989 Monopol państwa w sferze finansowo - gospodarczej Połączenie funkcji banku centralnego i głównej instytucji depozytowo - kredytowej Podporządkowanie działalności banku centralnego decyzjom władzy wykonawczej Ograniczenia / zakazy tworzenia innych banków i dokonywania operacji bankowych Monobank NBP 1990 - 2015 WspółcześnieW eurosystemie: NBPEuropejski System Banków Centralnych NBP Instrumenty polityki pieniężnej Krajowe Banki operacyjne Wspólnotowe instytucje kredytowe (8) Narodowy Bank Polski3

4 Narodowy Bank Polski – podstawowe dane Konstytucja RP Art. 227 / 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o NBP Art. 1. Narodowy Bank Polski, zwany dalej "NBP", jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 2. 1. NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym. 2. NBP nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. 3. Działalność NBP jest prowadzona na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. 4. Siedzibą NBP jest Warszawa. Biwalentna zdolność prawna ( w obszarze prawa publicznego i prywatnego) Niezależność finansowa Niezależność funkcjonalna Niezależność instytucjonalna (8) Narodowy Bank Polski4

5 NBP a organy władzy Narodowy Bank Polski Sprawozdania: 1. RPP : założenia polityki pieniężnej do 30 IX (R-1), sprawozdanie z ich wykonania – do 30 V (R+1) 2. Prezes NBP: a. Kwartalne informacje o bilansie płatniczym b. Sprawozdanie finansowe NBP Sejm RP 1. Ustawowe określenie zasad organizacji i funkcjonowania NBP 2. Wybór Prezesa NBP i członków RPP Narodowy Bank Polski 1. Wspieranie polityki gospodarczej rządu, O ILE NIE OGRANICZA TO PODSTAWOWEGO CELU NBP – UTRZYMANIA STABILNEGO POZIOMU CEN 2. Obowiązek przekazywania zysku NBP do BP – O ILE TAK STANOWI USTAWA BUDŻETOWA 3. Obowiązek gromadzenia rezerw dewizowych dla obsługi długu publicznego Rada Ministrów 1. Zakaz zaciągania kredytów i pożyczek w NBP 2. Zakaz ingerencji w wewnętrzne sprawy NBP (8) Narodowy Bank Polski5

6 Struktura organów NBP Prezes NBP Wybierany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP Kadencja wygasa wskutek: Upływu 6 lat ( 1 osoba – max. 2 kadencje) Złożenia rezygnacji Śmierci Odwołania związanego z: Długotrwałą chorobą Wyrokiem za popełnione przestępstwo Wyrokiem Trybunału Stanu zakazującego zajmowania kierowniczych stanowisk Kłamstwa lustracyjnego Rada Polityki Pieniężnej Skład : Prezes NBP + 9 członków wybranych przez: Sejm ( 3 osoby) Senat ( 3 osoby) Prezydenta RP ( 3 osoby) Kadencja trwa 6 lat Zarząd NBP Skład: Prezes NBP + 2 wiceprezesów + 4- 6 członków zarządu Wymóg apolityczności ( podobnie jak dla Prezesa i RPP) (8) Narodowy Bank Polski6

7 Kompetencje organów NBP Prezes NBP Przewodniczenie RPP i zarządowi Reprezentowanie Polski w międzynarodowych instytucjach finansowych Prawo opiniowania aktów normatywnych z zakresu prawa finansowego, bankowego, gospodarczego RPP Ustalanie założeń polityki pieniężnej (dołączanych do projektu ustawy budżetowej) Planowanie i wdrażanie instrumentów polityki pieniężnej Zarząd NBP Uchwalanie planu finansowego NBP Określanie zasad i nadzorowanie działalności gospodarki finansowej NBP (8) Narodowy Bank Polski7

8 Zadania banku centralnego (1) NBP Bank państwa Bank emisyjny Bank banków Ustawa o NBP: Art. 3. 1. PODSTAWOWYM CELEM DZIAŁALNOŚCI NBP JEST UTRZYMANIE STABILNEGO POZIOMU CEN, PRZY JEDNOCZESNYM WSPIERANIU POLITYKI GOSPODARCZEJ RZĄDU, O ILE NIE OGRANICZA TO PODSTAWOWEGO CELU NBP. 2. Do zadań NBP należy także: 1) organizowanie rozliczeń pieniężnych; 2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi; 3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami; 4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa; 5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie; 6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego; 6a) działanie na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego 7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej; 8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami. Art. 4. NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 5. 1. NBP może: 1)być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych; 2)pokrywać ze środków własnych wydatki związane z członkostwem w instytucjach określonych w pkt 1. (8) Narodowy Bank Polski8

9 Zadania banku centralnego (2) Bank państwa Dba o bezpieczeństwo walutowe państwa, kształtuje jego politykę pieniężną Reprezentuje Polskę w Europejskim Systemie Banków Centralnych i innych organizacjach finansowych Świadczy usługi bankierskie na rzecz państwa (Centralny Rachunek Budżetu Państwa, agent emisji SPW) Bank emisyjny Posiada monopol na emisję banknotów i monet Określa zasady wymiany i wycofywania z obiegu środków płatniczych oraz postępowania z fałszywymi znakami pieniężnymi Bank banków Oddziałuje na banki operacyjne za pomocą instrumentów polityki pieniężnej Bierze udział w pracach sieci bezpieczeństwa finansowego (8) Narodowy Bank Polski9

10 Instrumenty polityki pieniężnej (1) Kredyty banku centralnego NBP oferuje kredyty: refinansowe, redyskontowe i lombardowe Ich stopy ustala Rada Polityki Pieniężnej Bank operacyjny (kredytobiorca) zobowiązuje się zwrócić kredyt w określonym terminie wraz z prowizją i odsetkami Limity (pułapy kredytowe) Art. 46 ustawy o NBP. W razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej Rada Polityki Pieniężnej może w drodze uchwały wprowadzić: 1)ograniczenie wielkości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców; 2)obowiązek utrzymywania nieoprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych środków wykorzystanych przez banki i krajowych przedsiębiorców. (8) Narodowy Bank Polski10

11 Instrumenty polityki pieniężnej (2) Bank operacyjny Przekazanie rezerwy obowiązkowej Narodowy Bank Polski Przechowanie rezerwy obowiązkowej na oprocentowanym rachunku bankowym Wypłata należnych odsetek bankowi - deponentowi Rezerwa obowiązkowa jest zwana podatkiem od wkładów niebanków w bankach, a to dlatego, że wielkość rezerwy, którą bank ma oddać do NBP jest zależna od sumy depozytów, jakie bank zgromadził od swoich klientów. Ustawowy wzór na obliczenie rezerwy obowiązkowej dla banku: Max. 30% wartości zgromadzonych wkładów terminowych plus max. 20% wartości zgromadzonych wkładów a vista minus równowartość kwoty 500 000 euro Aktualną sumę rezerw obowiązkowych (znacznie niższą od ustawowych limitów) ustaliła RPP, ona też określa stopę oprocentowania rezerwy obowiązkowej, czyli to, ile odsetek przypadnie bankowi składającemu rezerwę w NBP. Zarząd NBP może zwolnić bank z obowiązku przekazywania rezerwy obowiązkowej na czas trwającego postępowania naprawczego; w każdym innym przypadku nieoddanie rezerwy do NBP skutkuje naliczeniem karnych odsetek. (8) Narodowy Bank Polski11

12 Instrumenty polityki pieniężnej (3) Operacje otwartego rynku: 1. Skup papierów wartościowych 2. Sprzedaż papierów wartościowych 3. REPO ( repurchase agreement) NBP 1. Skup papierów wartościowych z dostawą natychmiastową 2. Odsprzedaż papierów wartościowych z dostawą w późniejszym terminie Bank operacyjny 1 = udzielenie kredytu przez NBP 2= spłata kredytu przez bank operacyjny 4. REVERSE REPO NBP 1. Sprzedaż papierów wartościowych z dostawą natychmiastową 2. Wykup papierów wartościowych z dostawą w późniejszym terminie Bank operacyjny 1 = przyjęcie lokaty przez NBP 2= wycofanie lokaty przez bank operacyjny (8) Narodowy Bank Polski12

13 NBP w Komisji Nadzoru Finansowego Skład: Przewodniczący KNF (powoływany przez Prezesa RM) Prezes NBP Minister Finansów Minister Pracy Przedstawiciel Prezydenta RP Zakres nadzoru: Sektor bankowy Sektor giełdowy (rynku kapitałowego) Sektor funduszy emerytalnych Sektor ubezpieczeń gospodarczych Cele nadzoru bankowego: Bezpieczeństwo środków pieniężnych Zgodność działań banku z prawem Środki nadzoru: Ad personam: upomnienie / nagana / wniosek o odwołanie / arbitralne zawieszenie w czynnościach Ad rem: zalecenie / upomnienie / kara finansowa / cofnięcie licencji i likwidacja banku Komisja Nadzoru Finansowego (8) Narodowy Bank Polski13

14 NBP w sieci bezpieczeństwa finansowego Minister Finansów Przygotowanie projektów aktów prawnych Uruchamianie pomocy ze środków publicznych Komisja Nadzoru Finansowego Funkcje licencyjne Funkcje inspekcyjne Funkcje analityczne……….wobec uczestników rynku finansowego Narodowy Bank Polski Udzielanie kredytów refinansowych Udogodnienia w czasie prowadzenia postępowania naprawczego banków Bankowy Fundusz Gwarancyjny Pożyczki i kredyty dla banków zagrożonych upadłością Gwarantowanie wypłaty depozytów i lokat klientom (8) Narodowy Bank Polski14

15 NBP w Komitecie Stabilności Finansowej Skład: Minister Finansów Prezes NBP Przewodniczący KNF Wybrane zadania: Dokonywanie ocen sytuacji finansowej na rynku krajowym i międzynarodowym Opracowanie procedur awaryjnych na wypadek zagrożenia stabilności systemu finansowego Monitorowanie wskaźnika wypłacalności i płynności finansowej zagrożonych podmiotów Opracowanie zasad finansowania zagrożonych podmiotów ( w tym: ze środków publicznych) (8) Narodowy Bank Polski15

16 Bank Gospodarstwa Krajowego Istnieje od 1924 roku Bank państwowy (jedyny w rozumieniu przepisów prawa bankowego), ale poza SFP (tak jak NBP) Płynność płatnicza i podstawowe fundusze własne są gwarantowane przez Ministra Finansów Główne zadania: Wspieranie rządowych programów społeczno – gospodarczych ( np. obsługa wielu funduszy celowych – Fundusz Dopłat, Fundusz Pożyczek i Kredytów Studenckich, Krajowy Fundusz Drogowy) Wspieranie inicjatyw regionalnych ( BGK jest centralnym płatnikiem środków europejskich) Obsługa systemu finansów publicznych (m.in. gwarancje Skarbu Państwa, obsługa bankowa niektórych JSFP – np. NFZ) (8) Narodowy Bank Polski16