1 Nieruchomość jako składnik majątku małżonkówdr Krzysztof Gołębiowski

2 Wprowadzenie - zakres zagadnieńWykład zasadniczo ograniczony zostanie do kwestii nieruchomości jako składnika majątku wspólnego małżonków ten problem ma największe znaczenie praktyczne Poza tym, niewielkimi wyjątkami, brak jest szczególnej regulacji sytuacji, w której nieruchomość stanowi składnik majątku osobistego jednego z małżonków

3 Wprowadzenie - zakres zagadnieńwiadomości ogólne o małżeńskich ustrojach majątkowych wejście nieruchomości do majątku wspólnego zarządzanie nieruchomością wspólną, współposiadanie i współkorzystanie z niej podstawowe informacje na temat zniesienia współwłasności (w ramach podziału majątku wspólnego małżonków)

4 Skutki zawarcia małżeństwazawarcie małżeństwa powoduje skutki prawne: w sferze praw i obowiązków niemajątkowych (najbardziej charakterystyczne, choćby obowiązek wierności) lecz także w szeroko rozumianej sferze majątkowej zarówno w relacjach między samymi małżonkami jak i osobami trzecimi

5 Skutki zawarcia małżeństwaskutki w sferze majątkowej dzieli się zasadniczo na: skutki niezależne od istniejącego ustroju majątkowego ustrój majątkowy małżeński obie grupy skutków występują w każdym małżeństwie z tym, że pierwsza grupa skutków w każdym małżeństwie jest identyczna ustroje majątkowe natomiast mogą być różne w poszczególnych małżeństwach – wspólność, rozdzielność, itp.

6 Małżeńskie ustroje majątkowe a skutki niezależne od ustrojuustrój majątkowy należy odróżnić od skutków zawarcia małżeństwa niezależnych od istniejącego ustroju (art k.r.o.) te skutki istnieją w każdym małżeństwie i nie można ich wyłączyć czy zmienić np. umową występują też w małżeństwach, w których obowiązuje ustrój rozdzielności przykład: art. 27 k.r.o.: Art. 27. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

7 Małżeńskie ustroje majątkowe a skutki niezależne od ustrojuKolejny istotny przykład takiego skutku: Art. 6801. § 1. Małżonkowie są najemcami lokalu bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa albo rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków do wspólności najmu stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej. § 2. Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie powoduje ustania wspólności najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Sąd, stosując odpowiednio przepisy o ustanowieniu w wyroku rozdzielności majątkowej, może z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu.

8 Małżeński ustrój majątkowy - znaczeniaregulacja ustrojów generalnie jest zawarta w art. 31 – 54 k.r.o o ustroju można mówić w dwóch znaczeniach: zespołu norm prawnych relacji między konkretnymi małżonkami analogicznie do odróżnienia stosunku prawnego konkretnego i abstrakcyjnego abstrakcyjny – to, co w przepisach prawnych, np. ustawowa regulacja umowy sprzedaży konkretny – prawa i obowiązki konkretnych już podmiotów, istniejące np. w wyniku zawarcia konkretnej umowy w dniu X między podmiotami A i B

9 Małżeński ustrój majątkowy - znaczeniapodobnie w kwestii ustroju – można o nim mówić jako o zespole norm prawnych albo o konkretnej sytuacji konkretnych małżonków a więc możemy mówić, że k.r.o. reguluje ustrój wspólności albo rozdzielności z wyrównaniem dorobków i analizować cechy tych ustrojów (zespół norm prawnych) albo że Jan i Ewa pozostają w ustroju rozdzielności, bo zawarli intercyzę i analizować ich sytuację, konkretne prawa i obowiązki, ważność zawartych np. przez Ewę umów (konkretny stosunek prawny) podstawowe znaczenie to zespół norm prawnych

10 Małżeński ustrój majątkowy – problem definicjibrak definicji ustawowej na pewno jest to zespół norm prawnych lub zespół reguł z nich wynikających w doktrynie spotkać można rozmaite definicje mniej lub bardziej ogólne mniej lub bardziej rozbudowane występują też spory co do tego, czy konkretna regulacja (np. odpowiedzialności za zobowiązania z majątku wspólnego, art. 41 k.r.o.) to element ustroju

11 Małżeński ustrój majątkowy – przykłady definicjizespół zasad wynikających z przepisów prawa lub postanowień umowy majątkowej małżeńskiej określających pozycję każdego z małżonków względem poszczególnych mas majątkowych A. Dyoniak definiuje ustrój majątkowy jako „zespół norm regulujących stosunki, w jakich pozostają z sobą małżonkowie ze względu na majątek, z wyłączeniem tych stosunków majątkowych, które istnieją między małżonkami z samej racji zawarcia związku małżeńskiego”. „skutki, jakie wywiera małżeństwo w zakresie sytuacji prawnej małżonków względem ich majątku”

12 Małżeński ustrój majątkowy – problem definicjinie ma definicji ustawowej, a jednak Dział III tytułu I k.r.o. nosi tytuł „Małżeńskie ustroje majątkowe” skoro tak, to można chyba zakładać, że wszystkie zawarte tam regulacje ustawodawca traktuje jako regulacje „ustroju” a zatem żeby zrozumieć, czym jest małżeński ustrój majątkowy – trzeba po prostu zapoznać się z treścią Działu III Tytułu I k.r.o. (art. 31 – 54). moim zdaniem nie da się podać wyczerpującej i jednocześnie zwięzłej definicji, tylko można wymienić, co wchodzi w skład tej instytucji

13 Małżeński ustrój majątkowy - pojęciew tym kontekście można nawiązać do definicji M. Nazara i stwierdzić, że ustrój to zespół norm prawnych przesądzających następujące kwestie: czy powstaje między małżonkami majątek wspólny zakres majątków małżonków, zasady zarządzania nimi i korzystania z nich zasady odpowiedzialności za zobowiązania z majątku wspólnego (niektórzy autorzy nie uważają tego za element regulacji ustroju) sposoby dokonywania zmian wymienionych reguł i przesłanki skuteczności tych zmian wobec osób trzecich a także skutki ustania danego ustroju/ustania małżeństwa, w tym zasady podziału majątku wspólnego, ewentualny obowiązek dopłat, spłat itp.

14 Zasady dotyczące ustrojów majątkowychpowszechności ustroju majątkowego swobody wyboru ustroju zamkniętego katalogu ustrojów jednolitości ustroju małżeńskiego niezależności od skutków z art k.r.o.

15 Zasada powszechności małżeńskiego ustroju majątkowegokażde małżeństwo pozostaje w jakimś ustroju majątkowym nie można zdecydować, że w małżeństwie nie będzie obowiązywał żaden ustrój nawet całkowita rozdzielność majątkowa to też ustrój w stosunku do osób trzecich czasem nie będzie można się powołać na umowny ustrój rozdzielności - art. 471 k.r.o. : Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

16 Zasada swobody wyboru małżeńskiego ustroju majątkowegojuż przed zawarciem małżeństwa lub po jego zawarciu małżonkowie mogą zmienić obowiązujący ich ustrój na podstawie umowy umowa taka powszechnie nazywana jest „intercyzą”, w przepisach określana jest jako „umowa majątkowa małżeńska” – określenie „intercyza” jest jednak prawidłowe może być zawarta tylko w formie aktu notarialnego art. 47 § 1 Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. § 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

17 Zasada swobody wyboru małżeńskiego ustroju majątkowegojeśli małżonkowie przed zawarciem małżeństwa nie zawarli umowy majątkowej małżeńskiej, to w ich małżeństwie co do zasady obowiązywać będzie ustrój określany jako ustawowy art k.r.o.: Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

18 Zasada zamkniętego katalogu ustrojów majątkowychta swoboda jest ograniczona, jest to zupełnie inne pojęcie niż swoboda umów zobowiązujących z art. 353 (1) k.c. ograniczenia dwojakiego rodzaju: dotyczące ustroju przymusowego – czyli powstającego bez względu na wolę małżonków ograniczenie wyboru do tych typów ustroju, które są przewidziane w ustawie można więc umownie wprowadzić tylko taki ustrój, jaki przewidział ustawodawca umowa majątkowa małżeńska modyfikująca przepisy o danym ustroju umownym byłaby nieważna w związku z tym można wyróżnić zasadę numerus clausus (zamkniętego katalogu) ustrojów podobnie jak z tworzeniem ograniczonych praw rzeczowych

19 Zasada jednolitości ustrojuw każdym małżeństwie panuje jeden określony ustrój majątkowy, nie można „mieszać” typów i wybierać sobie z regulacji np. ustroju wspólności z wyrównaniem dorobków obowiązujący ustrój odnosi się ponadto do całości majątków małżonków, nie można części majątku albo określonych typów praw (np. nieruchomości) poddać ustrojowi wspólności a części (np. przedsiębiorstwa) – rozdzielności jednak w tym zakresie występują spory i rozbieżności w praktyce, w szczególności co do dopuszczalności przeniesienia określonych składników majątku wspólnego do majątku osobistego

20 Charakter przepisów przepisy o małżeńskich ustrojach majątkowych mają w zasadzie charakter bezwzględnie obowiązujący, jakiekolwiek umowy w tym zakresie dopuszczalne tylko w zakresie wyraźnie przewidzianym w ustawie istotną cechą tych przepisów jest to, że mają znaczenie nie tylko dla samych małżonków, ale także ich relacji z osobami trzecimi małżonkowie nie mogą np. wyłączyć odpowiedzialności z majątku wspólnego za określone zobowiązanie, jeśli ustawa ją przewiduje (art. 41 k.r.o.) postanowić, że dla danej czynności prawnej (np. sprzedaż określonego samochodu) konieczna będzie zgoda współmałżonka, jeśli z art. 36 wynika, że tej czynności może dokonać samodzielnie każdy z małżonków takie postanowienia mogły by jednak być skuteczne między samymi małżonkami

21 Klasyfikacja małżeńskich ustrojów majątkowychczyli ich podziały podziały według dwóch różnych kryteriów: źródło powstania – a więc na jakiej podstawie obowiązuje, co go reguluje (umowa, ustawa), jakie okoliczność decydują, że obowiązuje ten, a nie inny ustrój treść stosunków w danym ustroju – a więc już właściwa regulacja, np. czy jest wspólność czy rozdzielność, te podziały mogą się krzyżować, np. może być wspólność ustawowa lub umowna

22 Klasyfikacja ustrojów ze względu na źródło powstaniamożna wyróżnić ustroje: ustawowy, umowny, przymusowy tak też w zasadzie wygląda systematyka Działu III, Tytułu I k.r.o.

23 Klasyfikacja ustrojów – ustrój ustawowyustrój ustawowy powstaje w chwili zawarcia małżeństwa, przy spełnieniu dwóch przesłanek: małżonkowie nie nie zawarli wcześniej umowy majątkowej małżeńskiej nie ma przesłanek powstania ustroju przymusowego ustrój ustawowy powstaje już w trakcie małżeństwa, jeżeli: małżonkowie rozwiążą umowę majątkową małżeńską (art. 47 § 2 k.r.o.) co do zasady jeśli między małżonkami istnieje ustrój przymusowy i dojdzie do ustania jego przesłanek np. uchylenia ubezwłasnowolnienia (art. 53 § 2 i 54 § 2 k.r.o.) należy odróżnić kwestię powstania ustawowego ustroju majątkowego od zagadnienia tworzenia majątku wspólnego – to drugie zagadnienie – w dalszej części wykładu

24 Klasyfikacja ustrojów – ustrój ustawowyustrój ustawowy ma największą doniosłość z 2 powodów: w praktyce umowy majątkowe nie są zbyt często zawierane, więc w większości małżeństw obowiązuje ustrój ustawowy a jeśli nawet małżonkowie zawierają intercyzę, to najczęściej już po zawarciu małżeństwa, a więc przez pewien okres obowiązywał w tych małżeństwach ustrój ustawowy ponadto ze względu na art. 471 Małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. a więc intercyza wobec osób 3. czasem nie będzie miała skutku, a zatem wystąpią skutki takie jak w razie istnienia ustroju ustawowego ustawowy ustrój to wspólność majątkowa małżeńska – w dalszej części wykładu szerzej

25 Klasyfikacja ustrojów – ustroje umowneustrój umowny powstaje na skutek zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej (zwanej intercyzą) wbrew potocznemu rozumieniu tego terminu nie chodzi tylko o wprowadzenie rozdzielności umowa w formie aktu notarialnego ustroje umowne to (w skrócie): wspólność majątkowa można zmodyfikować treść ustroju ustawowego poprzez rozszerzenie bądź ograniczenie wspólności a więc punktem odniesienia jest treść przepisów o ustroju ustawowym rozdzielność majątkowa – 51, każdy z małżonków zachowuje swój majątek, nie powstaje majątek wspólny ale oczywiście istnieją skutki niezależne od ustroju, w tym np. wspólność najmu z 680(1) k.c. nowy ustrój w naszym systemie – rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków – miał być ustawowym, ale został wprowadzony tylko jako umowny

26 Klasyfikacja ustrojów – ustroje umowneskuteczność intercyzy wobec osób trzecich: art. 471 – dla skuteczności wobec osób trzecich musi być im znany fakt zawarcia i jej rodzaj, jeśli nie, to traktuje się małżonków wobec tej osoby jakby istniał między nimi ustrój ustawowy – najważniejsze znaczenie ma to w zakresie egzekucji tak więc umowy majątkowe małżeńskie wywierają pełny skutek tylko między małżonkami, a w relacjach z osobami trzecimi już nie zawsze umowa może być zawarta przed zawarciem małżeństwa – wtedy ustrój umowny powstanie wraz zawarciem małżeństwa, intercyza zawarta przez zawarciem małżeństwa nie wywołuje skutków prawnych do chwili powstania stosunku małżeństwa albo po zawarciu, wtedy ustrój umowny powstaje już w trakcie trwania małżeństwa

27 Klasyfikacja ustrojów – ustrój przymusowyUstrój przymusowy występuje w sytuacji, gdy przepis wskazuje, że w razie wystąpienia danego zdarzenia małżonków obowiązuje dany ustrój – wtedy wola małżonków nie ma znaczenia występuje w sytuacjach uregulowanych w art. 52 – 54 od strony treści: zawsze jest to rozdzielność

28 Klasyfikacja ustrojów – ustrój przymusowyprzyczyny powstania ustroju przymusowego: ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd (art. 52 § 1 i 1a k.r.o.) ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków art. 53 § 1 k.r.o. ogłoszenie upadłości jednego z małżonków art. 53 § 1 k.r.o. orzeczenie separacji ( art. 54 § 1 k.r.o.)

29 Ustanowienie ustroju rozdzielności przez sądorzeczenie konstytutywne sądu przesłanka w przepisie ujęta bardzo ogólnie: „ważne powody” w przeszłości, ale zapewne również obecnie, bywało wykorzystywane do pokrzywdzenia wierzycieli dlaczego tak skuteczne? „sądowe” ustanowienie rozdzielności (dawniej zniesienie wspólności) jest skuteczne wobec wszystkich bez względu na ich wiedzę o tym fakcie odmiennie niż intercyza ponadto istnieje możliwość ustanowienia rozdzielności z mocą wsteczną (art. 52 § 2)

30 Ustanowienie ustroju rozdzielności przez sądewolucja orzecznictwa SN w kwestii rozumienia „ważnych powodów”: początkowo za „ważny powód” uznawano np. istnienie długów jednego z małżonków i związane z tym zagrożenie prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego co więcej, uznawano, że takie zagrożenie może uzasadniać wprowadzenie rozdzielności z „mocą wsteczną” np.: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1972 r. III CZP 69/70 Jednakże gdy dobro rodziny lub drugiego małżonka za tym przemawia, prowadzenie lub możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego może stanowić ważny powód zniesienia wspólności majątkowej, a stosownie do okoliczności może także uzasadniać oznaczenie wcześniejszej daty jej ustania (art.52 k.r.o.).

31 Ustanowienie ustroju rozdzielności przez sądtradycyjna wykładnia godziła w interesy osób trzecich, prowadziła do uprzywilejowania małżonków w obrocie w okresie przemian ustrojowych orzecznictwo stopniowo odchodziło od tradycyjnej linii mającej „chronić rodzinę” kosztem wierzycieli niezwykle trafny argument: wierzycielem często tez jest osoba fizyczna i ona również często ma rodzinę ponadto: skoro drugi małżonek odnosi korzyści z prowadzenia przez jednego z małżonków działalności, godzi się na tę działalność, musi ponosić też ryzyko z tym związane dotyczyło to zwłaszcza orzekania o ustanowieniu rozdzielność z datą wcześniejszą obecnie wskazuje się na konieczność uwzględniania interesu wierzyciela przy orzekaniu o ustanowieniu rozdzielności trzeba badać, czy powództwo nie zmierza wyłącznie do pokrzywdzenia wierzycieli ponadto nie można poprzestać na uznaniu powództwa przez pozwanego małżonka

32 Ustanowienie ustroju rozdzielności przez sądnp. wyrok SN z dnia 26 lipca 2000 r., I CKN 293/00: Do zniesienia wspólności ustawowej dochodzi w drodze kształtującego orzeczenia sądowego. Fakt, że drugi małżonek godzi się z żądaniem, nie zwalnia sądu od obowiązku ustalenia, czy istnieją "ważne powody" zniesienia i czy istniały wcześniej, wobec zgłoszenia żądania zniesienia wspólności z datą wsteczną. Wiąże się to z tym, że w odróżnieniu od umownego wyłączenia wspólności ustawowej (art. 47 § 2 k.r. i op.) sądowe zniesienie wspólności majątkowej wywołuje skutki wobec osób trzecich (art. 435 § 1 k.p.c. w związku z art. 452 k.p.c.), a ponadto skutki te mogą zostać rozciągnięte w czasie na okres poprzedzający wyrok sądu. Dlatego w postępowaniu o zniesienie wspólności majątkowej sąd musi nadto rozważyć, czy powództwo nie zmierza do pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków

33 Ustanowienie ustroju rozdzielności przez sądobecne rozumienie „ważnych powodów”: muszą być związane ze sferą majątkową przede wszystkim ustanie wspólnego zamieszkiwania i prowadzenia wspólnie spraw majątkowych a więc gdy małżonkowie żyją oddzielnie – wówczas ustrój wspólności nie jest odpowiedni, gdyż jest on pomyślany na potrzeby dobrze funkcjonującej, typowej rodziny ostre konflikty dotyczące majątku wspólnego – korzystania, zarządu, utrudniające to korzystanie w sposób racjonalny ale też pojawiają się orzeczenia, że ważnym powodem jest zagrożenie małżonka niegospodarnością drugiego np. zaciąganie „nieuzasadnionych” zobowiązań – teza wątpliwa należy też zwrócić uwagę, że ze względu na obecne brzmienie art. 41 k.r.o. ustanowienie rozdzielności, nawet z mocą wsteczną, nie zawsze będzie krzywdzić wierzycieli

34 Ustanowienie ustroju rozdzielności przez sądWyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 1997 r., I CKN 69/96 Za ważne powody, o których mowa w art. 52 § 1 k.r.o., należy uznać takie okoliczności, które powodują, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność ustawowa nie służy dobru założonej rodziny i może prowadzić do naruszenia interesu majątkowego małżonka żądającego zniesienia wspólności. Ważne powody muszą mieć charakter majątkowy, choć źródłem mogą być rozdźwięki natury osobistej między małżonkami, co może wskazywać na związek tych powodów z rozkładem pożycia małżeńskiego.

35 Ustanowienie ustroju rozdzielności przez sądnowa podstawa ustanowienia rozdzielności: art. 52 § 1a. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. chodzi o sytuacje, w których wierzyciel ma tytuł wykonawczy, ale tylko przeciwko jednemu z małżonków i nie może prowadzić egzekucji z majątku wspólnego

36 Powstanie ustroju przymusowegoPozostałe przesłanki: ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków zarówno całkowite, jak i częściowe utrudniony byłby zarząd majątkiem wspólnym ponieważ ubezwłasnowolnienie częściowe nie stanowi zakazu zawarcia małżeństwa, w razie zawarcia małżeństwa przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, powstaje od razu ustrój przymusowy ogłoszenie upadłości jednego z małżonków orzeczenie separacji chodzi o formalne orzeczenie separacji przez sąd, nie separację rzeczywistą (faktyczną) cechy wspólne tych podstaw: w razie ich ustania w czasie trwania małżeństwa „między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy” (art. 53 § 2 i 54 § 2) z tym, że w wypadku separacji „na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej”

37 Ustrój przymusowy - podsumowanie„Przymusowość” ustroju majątkowego wyraża się w tym, że: po pierwsze, z chwilą nastąpienia określonego zdarzenia, niezależnie od woli małżonków ustaje dotychczasowy ustrój, po drugie, dopóty, dopóki trwa przyczyna powstania przymusowego ustroju majątkowego, małżonkowie nie mogą w drodze umowy go zmienić. chodzi o ważny interes rodziny, jednego z małżonków lub osób trzecich nie ma w zasadzie przymusowej wspólności, poza wspólnością określonych praw a więc taka wspólność odnosi się do konkretnego prawa, np. najmu, a nie całych mas majątkowych, tak jak ustroje

38 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treść – możliwe rozwiązaniaRozwiązania modelowe przedstawiany podział to nie jest konkretna polska regulacja, ale pewne modele, rozwiązania modelowe, które nigdy nie są w pełni zastosowane. możliwa w zasadzie wspólność lub rozdzielność w różnych wariantach od pełnej wspólności wszystkiego do całkowitej rozdzielności w ramach ustrojów wspólności można wyróżnić wspólność ogólną – całego dotąd nabytego majątku i wspólność dorobku – tylko to, co uzyskane już po zawarciu małżeństwa tu inne znaczenie słowa „dorobek” niż obecnie w kro

39 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treść – możliwe rozwiązaniaw praktyce w poszczególnych państwach rzadko spotyka się rozwiązania wspólności majątku nabytego przed zawarciem małżeństwa (tzw. wspólność ogólna), częściej tzw. „wspólność dorobku”, a więc tego, co małżonkowie nabyli w trakcie trwania małżeństwa we Francji do niedawna – wspólność dorobku i ruchomości dotychczas posiadanych

40 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treść – możliwe rozwiązaniaprzy ustrojach pełnej rozdzielności – każdy małżonków zachowuje swój majątek sprzed zawarcia małżeństwa oraz nabyty w czasie jego trwania jednak często ustrój rozdzielności też zawiera jakieś regulacje: np. czasem przy rozdzielności ogranicza się jednak małżonka w dokonywaniu pewnych rozporządzeń swoim majątkiem – np. zbyciem mieszkania, w którym mieszka rodzina kwestia skuteczności umownego wprowadzenia ustroju rozdzielności wobec osób trzecich (u nas art. 471) w niektórych krajach prowadzone są rejestry publiczne intercyz

41 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treśćUstrój wspólności może mieć źródło w umowie lub ustawie przy wspólności funkcjonują w zasadzie zawsze trzy oddzielne masy majątkowe: osobisty (odrębny) majątek żony, osobisty (odrębny) męża i majątek wspólny najpowszechniejszy ustrój w Polsce, ponieważ ustrój ustawowy to wspólność umowa pozwala rozszerzyć lub ograniczyć wspólność w stosunku do ukształtowania ustroju ustawowego – art. 48, jednak z ograniczeniami wynikającymi z art. 49 k.r.o. ponadto można uregulować kwestię wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym (art. 501) to postanowienie odniesie skutek dopiero z chwilą ustania wspólności np. na skutek rozwodu

42 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treśćUstrój rozdzielności może mieć źródło w umowie lub mieć charakter przymusowy regulacja odnosząca się do treści jest oczywiście skąpa: Art. 51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Art Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.

43 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treśćRozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków stosunkowo nowy ustrój, wprowadzony w 2004 r. z mocą od 2005 r. w pierwotnych planach miał być ustrojem ustawowym, został tylko umownym 512 – co do zasady stosuje się przepisy o rozdzielności a więc małżonkowie zachowują swój majątek sprzed i po zawarciu małżeństwa albo inaczej: nie powstaje majątek wspólny nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania drugiego małżonka, nie ma wspólnych praw poza tymi, które stają się wspólne na zasadach ogólnych (np. wspólne nabycie własności rzeczy) – oczywiście poza regulacjami art k.r.o. i art k.c.

44 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treśćRozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków jednak istotna różnica z ustrojem rozdzielności: celem ustroju jest to, aby w razie ustania ustroju (zwłaszcza po orzeczeniu rozwodu) wyrównać „dorobki” a więc ten małżonek, którego majątek w trakcie trwania ustroju zwiększył się w mniejszym stopniu, może domagać się „wyrównania” od drugiego małżonka istotna uwaga terminologiczna: pojęcie „dorobku” w wyniku nowelizacji z 2004 r. zmieniło całkowicie swoje znaczenie: przed 2005 r.: „dorobek” był synonimem „majątku wspólnego” po r.: „dorobek” to pojęcie mające zastosowanie tylko do omawianego ustroju umownego i jest nim „wzrost wartości majątku małżonka po zawarciu umowy majątkowej” (czyli po „wprowadzeniu” ustroju rozdzielności z wyrównaniem dorobków) pojęcie dorobku zdefiniowane jest w art. 513 k.r.o.

45 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treśćRozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków – cele, wady i zalety zaletą ustroju jest to, że nie utrudnia obrotu małżonkowie funkcjonują w obrocie w zasadzie tak, jak każdy inny jego uczestnik a więc w pełni samodzielnie i autonomicznie jeden małżonek w zasadzie nie ma wpływu na skuteczność czynności drugiego nie ma majątku wspólnego i związanych z nim problemów

46 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treśćwadą może być gorsza sytuacja małżonka, który nie zarobkuje (np. zajmuje się wychowaniem dzieci) lub zarabia mniej jednak: jego interesy chronią przede wszystkim przepisy o skutkach niezależnych od ustroju, zwłaszcza art. 27 k.r.o. a więc w czasie trwania małżeństwa i tak obowiązuje zasada równej stopy życiowej członków rodziny, więc można twierdzić, że brak majątku wspólnego nie krzywdzi małżonka, który nie zarobkuje przy czym mimo wszystko ustrój wspólności ustawowej daje ochronę dalej idącą, gdyż poza możliwością skorzystania z art. 27 k.r.o. co do zasady wszystko, co nabywa jedno z małżonków w czasie trwania małżeństwa staje się wspólne, np. pobrane wynagrodzenie za pracę i inne dochody jednego z małżonków stają się składnikami majątku wspólnego natomiast na wypadek ustania małżeństwa – chroni go obowiązek wyrównania dorobków jednak trzeba zwrócić uwagę, że małżonek w trakcie trwania małżeństwa może swobodnie wyzbyć się majątku osobistego, zmniejszając w ten sposób swój „dorobek”, a tym samym obowiązek spłaty

47 Klasyfikacja ustrojów ze względu na treśćRozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków c.d. ustrój tego typu funkcjonował przez pewien czas w Polsce jako ustawowy, obowiązuje on jako ustawowy w wielu państwach europejskich charakterystyczne jest, że w krajach socjalistycznych przeważnie istniały ustroje wspólności, natomiast w Europie Zachodniej – odchodzono od wspólności na rzecz różnych postaci rozdzielności Ustrój rozdzielności co do zasady ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej, zarówno małżonkom, jak i osobom trzecim początkowo podczas prac nad nowelizacją z 2004 r. planowano wprowadzić go jako ustawowy zdecydowały jednak obawy przed reakcją różnych środowisk, które np. mogłyby upatrywać w takiej zmianie pokrzywdzenia kobiet

48 Ustawowy ustrój majątkowy -powstaniePrzesłanki powstania: zawarcie małżeństwa a więc ustrój może istnieć tylko między osobami, które zawarły skutecznie małżeństwo, a nie np. osobami, które zawarły małżeństwo wyłącznie wyznaniowe niesporządzenie umowy majątkowej małżeńskiej (w tym wypadku musiałaby być zawarta przed zawarciem małżeństwa) brak występowania przesłanek ustroju przymusowego w takich warunkach powstanie wspólność ustawowa, bez względu na wolę i wiedzę o tym fakcie po stronie małżonków (dlatego jest to ustrój „ustawowy”) powstanie wspólności oznacza, że małżonkowie podlegają w zakresie swoich stosunków majątkowych regulacji art. 31 – 46 i nie mogą umownie tego zmienić, chyba że w formie aktu notarialnego zmienią w ogóle ustrój

49 Ustawowy ustrój majątkowy - ustanieWspólność ustawowa powstała z chwilą zawarcia małżeństwa co do zasady trwa przez cały czas trwania małżeństwa Wcześniejsze (a więc w trakcie trwania małżeństwa) ustanie wspólności ustawowej może nastąpić jedynie w razie: zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej, nawet jeśli utrzymają wspólność, to już jest to ustrój umowny, a nie ustawowy powstania ustroju przymusowego Poza tym wspólność ustawowa ustaje w razie ustania małżeństwa, a więc: śmierci jednego lub jednocześnie obojga małżonków prawomocnego uznania małżonka za zmarłego uprawomocnienia się wyroku rozwodowego unieważnienia małżeństwa (art. 21)

50 Ustawowy ustrój majątkowy - ustaniesamo zerwanie przez małżonków wspólnego pożycia nie powoduje ustania wspólności ustawowej. Pomimo pozostawania przez małżonków w faktycznej separacji, a nawet w konkubinacie z inną osobą faktyczna separacja to zupełnie co innego niż separacja orzekana przez sąd bez względu na czas trwania separacji - nadal podlegają oni ustrojowi wspólności ustawowej może to być jednak ważny powód w rozumieniu art. 52 kro do ustanowienia rozdzielności – ale dla wystąpienia takiego skutku musi zapaść konstytutywne orzeczenie sądu wtedy wszystko, co nabywa małżonek pozostający w konkubinacie z inną osobą i tak wchodzi do majątku wspólnego jeśli jednak nabywa wspólnie z konkubentem, to może powstać współwłasność ułamkowa: jeden z udziałów będzie przysługiwał małżonkom w ramach majątku wspólnego, drugi konkubentowi

51 Ustawowy ustrój majątkowy a majątek wspólnyart. 31 Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. w tym przepisie są dwie definicje: wspólność ustawowa i majątek wspólny

52 Ustawowy ustrój majątkowy a majątek wspólnytrzeba odróżnić pojęcie majątku wspólnego i (ustroju) wspólności ustrój – zespół norm, zasad majątek – zespół przedmiotów majątkowych przysługujących małżonkom w praktyce często pojęć tych używa się wymiennie „nieruchomość ta objęta jest wspólnością małżeńską”, „do wspólności należy nieruchomość” itp. jednak nie można zapominać o podstawowym znaczeniu terminu „wspólność majątkowa” („ustawowa”) – jest nim określenie ustroju, a więc zespołu reguł, norm prawnych

53 Trzy masy majątkowe w ustroju ustawowymW małżeństwie, w którym obowiązuje ustrój wspólności ustawowej, występują trzy masy majątkowe: majątek wspólny (dawniej dorobek) małżonków majątek osobisty żony majątek osobisty męża każde prawo, które przysługuje małżonkowi, wchodzi do którejś z tych mas majątkowych

54 Pojęcie współuprawnieniamajątek wspólny to postać współuprawnienia jeśli prawo wchodzi do majątku wspólnego, to oboje małżonkowie są równocześnie podmiotami tego prawa, przysługuje ono im wspólnie są współwłaścicielami, ale też współwierzycielami itp. a więc nie ma dwóch praw podmiotowych, tylko jedno, które wspólnie, łącznie przysługuje obojgu małżonkom inne przykłady współuprawnienia: wspólność spadku, art i nast. k.c. współwłasność rzeczy w art. 195 i nast. k.c. czasem współuprawnienie jest możliwe nawet bez wyraźnego przepisu dopuszczającego je w odniesieniu do konkretnego prawa podmiotowego

55 Wspólność małżeńska a współwłasnośćczęsto spotkać można zwrot „współwłasność małżeńska” nie jest to określenie ścisłe współwłasność (art. 195 i nast.) oznacza wspólne przysługiwanie prawa własności, a więc prawa bezwzględnego mającego za przedmiot rzecz uregulowanego w art. 140 i nast. k.c. ale własność to tylko jedno z wielu praw majątkowych poza tym są np. wierzytelności, użytkowanie wieczyste, udziały w spółkach kapitałowych itp. nie można być „współwłaścicielem” wierzytelności, własność to prawo mające za przedmiot rzecz a w skład majątku wspólnego małżonków mogą wchodzić wszelkie w zasadzie prawa majątkowe, nie tylko własność rzeczy

56 Wspólność małżeńska a współwłasnośćdlatego w wypadku małżonków mówi się o wspólności jakichś praw lub całych zespołów tu wspólność (wspólne przysługiwanie) różnych praw; oczywiście w wypadku wejścia do majątku wspólnego prawa własności nieruchomości małżonkowie są jej współwłaścicielami (art. 196 k.c.) uwagi te odnoszą się też do innych przypadków wspólnego przysługiwania pewnych zespołów praw, np. majątek wspólny wspólników spółki cywilnej, wspólność spadku

57 Ogólna charakterystyka majątku wspólnego małżonkówmajątek wspólny to jest majątek małżonków, oni tylko są podmiotami wchodzących do majątku praw majątek wspólny nie ma osobowości prawnej nie ma też w ustroju wspólności odrębnego podmiotu, któremu miałby przysługiwać majątek wspólny „małżeństwa”, „rodziny” itp. małżonkowie nie działają „w imieniu wspólności” a więc jeśli coś wchodzi do majątku wspólnego, to jest to własne prawo małżonka, tyle że przysługuje ono też drugiemu małżonkowi w skład majątku wspólnego małżonków wchodzą tylko aktywa (prawa podmiotowe) – a nie długi

58 Charakter prawny wspólności - pojęciewspólność praw może rządzić się różnymi zasadami, np. przy współwłasności z art. 195 i nast. k.c. (wspólne przysługiwanie własności rzeczy) –o wielu kwestiach decyduje wielkość udziału. i np. czynności zwykłego zarządu może dokonać tylko większość współwłaścicieli ale oblicza się ją wg wielkości udziałów i w tym kontekście analizuje się charakter wspólności małżeńskiej, a więc charakter wspólnego przysługiwania praw w ramach majątku wspólnego

59 Charakter prawny wspólnościCechy wspólności majątku w ramach ustroju ustawowego : 1. powiązanie wspólności ze stosunkiem podstawowym (łączny charakter wspólności); 2. niemożność żądania podziału majątku wspólnego w trakcie trwania wspólności; 3. niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia; 4. niemożność żądania przez wierzyciela jednego z małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi; 5. brak określenia wysokości udziału małżonka w majątku wspólnym 6. prawne, a nie gospodarcze kryterium wyróżnienia majątku wspólnego ; brak podmiotowości majątku wspólnego

60 Łączny charakter wspólnościłączny charakter wspólności praw polega na tym, że stosunek wspólności majątku nie jest samodzielny, wspólność łączna pewnych praw lub jak tutaj mas majątkowych polega na tym, że jej istnienie jest uzależnione od istnienia innego stosunku prawnego, stosunku podstawowego pełni wobec tego stosunku ta wspólność praw rolę służebną ma zapewnić jego trwałość

61 Łączny charakter wspólnościdla powstania wspólności majątkowej małżeńskiej i dalszego istnienia wspólności muszą istnieć dwa inne elementy: małżeństwo – i to jest główny stosunek podstawowy, jego cele ta wspólność realizuje niewyłączony przez przepisy lub strony ustrój wspólności majątkowej

62 Łączny charakter wspólnościWspólność nie może istnieć bez trwania małżeństwa z chwilą ustania małżeństwa wspólność musi ustać nie oznacza to, że objęte nią prawa automatycznie się dzielą, pozostaną one wspólne małżonkom ale nie będą już od tej chwili podlegać regulacji art. 34(1) k.r.o. do art. 42 nie będzie to już wspólność łączna art. 46: w sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. czyli prawa będą wspólne, ale np. nie będzie obowiązywać zasada samodzielności zarządu z art. 36 § 2 k.r.o.

63 Łączny charakter wspólnościkolejnym przejawem łącznego charakteru wspólności jest to, że podmiotami majątku wspólnego w ramach wspólności ustawowej (na zasadach określonych w art kro) mogą być tylko małżonkowie nikt inny ani w wyniku zawarcia umowy, ani w inny sposób nie może wstąpić w prawa małżonka wynikające z tej wspólności ponownie jednak trzeba zwrócić uwagę, że już po ustaniu wspólności inny podmiot może nabyć udział w majątku wspólnym – jednak nie będzie to już wspólność łączna

64 niemożność żądania podziału majątku wspólnego w trakcie trwania wspólnościArt. 35. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. wspólność łączna zwłaszcza w wypadku wspólności istniejącej między małżonkami ma ze względu na swoje funkcje charakter trwały, ma służyć realizacji celów stosunku podstawowego (małżeństwa) inaczej jest w wypadku współwłasności w częściach ułamkowych k.c. (art. 195 i nast. k.c.): Ta ostatnia jest instytucją przejściową, powstającą nieraz przypadkowo i dlatego ustawodawca wyraźnie podkreślił przysługiwanie współwłaścicielowi uprawnienia do żądania jej zniesienia (art. 210 zd. 1 k.c.), Przepis art. 35 uniemożliwia wystąpienie jednego z małżonków przeciw drugiemu z roszczeniem analogicznym do tego, o jakim stanowi art. 210 zd. 1 k.c. ponownie trzeba podkreślić, że chodzi o roszczenia w trakcie trwania ustroju wspólności, a nie po ustaniu ustroju wspólności (zazwyczaj ustaje wraz z ustaniem małżeństwa), po ustaniu ustroju stosuje się na podstawie art. 46 przepisy o wspólności majątku spadkowego – a te odsyłają do regulacji współwłasności w częściach ułamkowych (art k.c.)

65 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia przepis dosłownie odnosi się do udziału, który przypadnie w przyszłości, a więc po ustaniu małżeństwa a więc np. umowa „zobowiązuję się, że rozwiodę się z żoną i przeniosę cały przypadający mi udział w majątku wspólnym na ciebie” – na podstawie art. 35 k.r.o. byłaby nieważna ale można też wywnioskować, że udziałem nie można rozporządzać w trakcie trwania ustroju wspólności to tyle oczywiste, że podmiot inny niż małżonkowie nie może być podmiotem majątku wspólnego chodzi o rozporządzenie udziałem w całym majątku lub w konkretnym jego składniku czym innym oczywiście jest rozporządzanie konkretnym prawem („całym”) objętym wspólnością tego co do zasady może dokonać każdy z małżonków samodzielnie – art. 36 § 2 k.r.o.

66 Istotny problem, który w ostatnim okresie „odżył”: Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia Istotny problem, który w ostatnim okresie „odżył”: czy zakaz ten dotyczy czynności mortis causa, a więc dokonywanych na wypadek śmierci na pewno nie ma w art. 35 k.r.o. zakazu sporządzania przez małżonka testamentu w ogóle a także testamentu zawierającego wyłącznie powołanie do spadku (całego spadku) problem dotyczy tych postanowień testamentu, które odnoszą się do konkretnych praw i prawa te wchodzą do majątku wspólnego: a więc np. testamentu zawierającego zapis zwykły, dawniej określanego w k.c. jako „zapis” (art. 968 i nast. k.c.) 9811 i nast. k.c. - nowa instytucja: zapis windykacyjny – od 2011 r.

67 w polskim prawie spadkowym obowiązuje zakaz testamentów wspólnychNiemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia czy małżonek może zapisać/zapisać windykacyjnie udział w prawie, które jest w majątku wspólnym lub samo to prawo w polskim prawie spadkowym obowiązuje zakaz testamentów wspólnych a więc małżonkowie nie mogą sporządzić testamentu razem art. 35 stanowi, że małżonek nie może również rozporządzać udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w poszczególnych przedmiotach należących do majątku wspólnego

68 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia notariusze odmawiali sporządzania testamentów zawierających zapis windykacyjny składnika majątku wspólnego (albo udziału, który w takim przedmiocie przypadnie testatorowi w chwili śmierci) wielu autorów wskazuje, że taki zapis zwykły/zapis windykacyjny jest sprzeczny z art. 35 k.r.o. bo zawiera zakazane przez ten przepis „rozporządzenie udziałem” jednak art. 941 k.c. i inne przepisy tytułu III Księgi czwartej k.c. nie posługują się pojęciem „rozporządzenia” w testamencie znajdują się „rozrządzenia” „rozporządzenie” to czynność inter vivios ustawodawca posługuje się terminologią w tym zakresie bardzo konsekwentnie dopuszczalność zapisu windykacyjnego udziału w składniku majątku wspólnego można uzasadnić też brzmieniem art k.c. oraz wieloma innymi argumentami np. natury celowościowej – odmienna interpretacja prowadziłaby do tego, że dla znacznej części obywateli zapis windykacyjny byłby niedostępny

69 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 46/12 Niemożność rozporządzania udziałem w majątku wspólnym oraz zobowiązywania się do takiego rozporządzenia sprawą zajął się Sąd Najwyższy: Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 46/12 Zapisem windykacyjnym mogą być objęte przedmioty majątkowe wymienione w art § 2 k.c. należące do majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej. z uzasadnienia: W piśmiennictwie trafnie podkreślono, że art. 35 k.r.o. dotyczy wyłącznie czynności prawnych inter vivos, nie może zatem być przeszkodą do ustanowienia zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem miałby zostać udział w majątku wspólnym małżonków. Funkcją tego przepisu jest niedopuszczenie osób trzecich do sfery prawnej majątku wspólnego w trakcie trwania wspólności, lecz nie wówczas, gdy wspólność ustaje, co dzieje się najpóźniej z chwilą śmierci jednego z małżonków.

70 Niemożność żądania przez wierzyciela jednego z małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi art. 42 k.r.o. Wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku inna wspólność łączna – spółka cywilna – wierzyciel może zająć udział kc: Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony

71 Niemożność żądania przez wierzyciela jednego z małżonków zaspokojenia z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi Przepis art. 42, podobnie jak zakazy ustanowione w art. 35 k.r.o., nie wyłączają oczywiście możliwości zajęcia poszczególnych praw wchodzących w skład majątku wspólnego

72 Udziałowy bądź bezudziałowy charakter wspólnościbezsporne jest, że w czasie trwania wspólności udziały małżonków nie są określone ułamkowo określenie wielkości udziałów następuje dopiero z chwilą jej ustania (art. 43 k.r.o.) inaczej np. współwłasność w częściach ułamkowych (195 i nast. k.c.). tu każdy współwłaściciel ma ułamkowo określony udział mówi się w związku z tym, że jest to „wspólność bezudziałowa” kwestionuje tę wykładnię od dawna E. Gniewek, który twierdzi, że małżonkowie mają udziały, tylko nieokreślone co do wielkości większość autorów jednak twierdzi, że wspólność jest bezudziałowa, tak też J.Strzebinczyk

73 Udziałowy bądź bezudziałowy charakter wspólnościale co ma małżonek w majątku wspólnym? Co jest nietrafnego w stwierdzeniu, że ma „udział o nieokreślonej wielkości”, dokładnie tak jak w spółce cywilnej? moim zdaniem można w ogóle w prawie cywilnym mówić o udziale w dwóch znaczeniach: „uczestniczenie w prawie” – mam udział, jestem jednym z podmiotów współuprawnionych wielkość siły tego współuprawnienia – jeśli jestem współuprawniony, to rodzajowo moje uprawnienia są takie same jak innych uprawnionych. Udział w tym znaczeniu może określać „siłę” tych uprawnień moim zdaniem tu jest udział w znaczeniu 1, nie ma w drugim. taką tezę przyjmuje ostatnio też prof. Nazar

74 Prawny charakter wyróżnienia majątku wspólnegozagadnienie powiązane z kwestią mechanizmu prawnego powstawiania majątku wspólnego chodzi o to, na podstawie jakich kryteriów wyróżnia się poszczególne masy majątkowe tzn. majątek wspólny od majątków osobistych np. przedsiębiorstwo (art. 551 k.c.) wyróżnia się na podstawie kryteriów funkcjonalnych, gospodarczych w skład przedsiębiorstwa wchodzi to, co służy prowadzeniu działalności

75 Prawny charakter wyróżnienia majątku wspólnegowyróżnienie majątku wspólnego ma charakter wyłącznie prawny, nie gospodarczy nie jest istotne, czy składniki tego majątku są powiązane ze sobą gospodarczo, a nawet to, czy małżonkowie o poszczególnych składnikach wiedzą. przeciwnie, o istnieniu pewnych składników majątku wspólnego nieraz dowiadują się dopiero po wielu latach od ich nabycia, już w czasie konfliktu i rozpadu związku nie jest istotne, jakie jest faktyczne przeznaczenie składników majątku małżonków i czy oboje małżonkowie korzystają z danego składnika, np. objęli rzecz w posiadanie o wejściu do majątku wspólnego lub majątku osobistego danego prawa podmiotowego decydują tylko przepisy i okoliczności prawne (art )

76 Prawny charakter wyróżnienia majątku wspólnegoa więc przy spełnieniu przesłanek z art. 31 k.r.o. nabywane przez małżonka prawa będą wchodzić do majątku wspólnego, nawet jeśli małżonkowie od lat żyją w separacji faktycznej. z drugiej strony, pomimo odrębności prawnej majątku wspólnego i majątków osobistych, z reguły majątki te w czasie trwania wspólności ustawowej praktycznie nie są wyodrębnione i często stanowią jedną całość gospodarczą. np. mąż korzysta z samochodu, będącego składnikiem majątku osobistego żony, a żona ze wspólnego pojazdu, mieszkają w lokalu będącym przedmiotem własności wyłącznie męża, jednak w lokalu tym znajdują się ruchomości (sprzęt AGD, meble) będące składnikami majątku wspólnego nie zmienia to faktu, że niektóre składniki tej jednej całości gospodarczej to składniki majątku osobistego męża czy żony a inne – ich majątku wspólnego

77 Brak podmiotowości majątku wspólnegocecha wspomniana wcześniej nie ma odrębnego od małżonków podmiotu prawa – „majątku wspólnego”, „wspólności” to małżonkowie są podmiotami praw wchodzących w skład majątku wspólnego majątek wspólny nie może mieć długów ani praw – majątek nie jest podmiotem stosunków prawnych wszelkie prawa i obowiązki zwiane z majątkiem wspólnym mogą przysługiwać tylko małżonkom dlatego też małżonkowie przez sam fakt pozostawania w ustroju wspólności nie są swoimi przedstawicielami ustawowymi w obrocie działają tylko we własnym imieniu, nawet jeśli zarządzają majątkiem wspólnym

78 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegochodzi o to, jak powstaje majątek wspólny, a nie ustrój wspólności a więc jakie przesłanki decydują o tym, że nabywane przez małżonka prawo wejdzie do majątku wspólnego (a nie osobistego) albo, ujmując problem inaczej: jakie okoliczności decydują o tym, że uznajemy, że dane prawo, co do którego jesteśmy pewni, że zostało nabyte przez przynajmniej jedno z małżonków, wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, a nie majątku osobistego żony czy męża generalnie regulacja tych kwestii jest zamknięta w art k.r.o.

79 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegouwaga ogólna: art. 31 przesądza, że wspólność obejmuje przedmioty nabyte przez małżonków w trakcie trwania ustroju wspólności to, co było w majątku małżonków przed powstaniem ustroju wspólności (a więc zasadniczo przed zawarciem małżeństwa), należy do ich majątków osobistych dalej reguła, że to, co nie należy do majątku wspólnego, należy do osobistego – oczywiste

80 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoukład regulacji – ogólne opisanie mechanizmu: art. 31 § 1 przesądza, co wchodzi w skład majątku wspólnego (najważniejszy przepis całej tej regulacji) § 2 wymienia przykładowo składniki majątku wspólnego art. 33 wymienia wyczerpująco (taksatywnie) składniki majątków osobistych i jeszcze art. 34 – pewna modyfikacja reguł z 33

81 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegow uproszczeniu można więc przyjąć, że: to, co nie wymienione w art. 33, należy do majątku wspólnego oczywiście zagadnienie art. 33 dotyczy tylko praw nabytych po powstaniu wspólności bo rozważać przynależność do wspólności można tylko w odniesieniu do przedmiotów nabytych po powstaniu wspólności – 31 należy zwrócić uwagę na dwie kwestie: moment nabycia podmiot zdarzenia prowadzącego do nabycia

82 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoMoment nabycia: zgodnie z art. 31 k.r.o. do majątku wspólnego mogą wejść tylko prawa nabyte w trakcie trwania ustroju wspólności a więc najpierw należy ustalić, czy nabycie nastąpiło w trakcie trwania małżeństwa (ściślej: trwania ustroju wspólności) a potem rozważać, czy w świetle art nabyte prawo należy do majątku wspólnego czy osobistego

83 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoMoment nabycia: istotne jest, aby zdarzenie prawne powodujące powstanie prawa nastąpiło w trakcie trwania wspólności Problem zdarzeń „złożonych”, „rozciągniętych” w czasie: Jeżeli spełnienie poszczególnych przesłanek (elementów stanu faktycznego), potrzebnych do nabycia prawa, jest rozłożone w czasie, decydującą o wejściu w skład majątku wspólnego jest chwila spełnienia ostatniej z tych przesłanek. istotne zwłaszcza przy zasiedzeniu

84 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoPodmiot zdarzenia prawnego fundamentalne znaczenie ma ten fragment art. 31: wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). z mocy prawa do wspólności w czasie jej trwania wchodzą przedmioty majątkowe: nabyte przez oboje małżonków – np. oboje są stroną umowy nabyte przez jedno z małżonków – np. tylko jeden zawiera umowę

85 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoPodmiot zdarzenia prawnego Dla przynależności przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego nie ma zatem znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie przedmiotu majątkowego, są oboje małżonkowie, czy jeden z nich wejście nabytego prawa do majątku wspólnego w razie działania jednego tylko małżonka następuje: nawet bez wiedzy drugiego małżonka bez potrzeby dodatkowych oświadczeń ze strony drugiego małżonka bez względu na wolę i świadomość małżonka, który dokonuje czynności skutek występuje tu ex lege, bez udziału woli drugiego małżonka

86 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoprzykład zastosowania tych reguł – zasiedzenie (art. 172 i nast.. k.c.) – zdarzenie „rozłożone w czasie” Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). jeśli posiadaczem samoistnym był mąż, a żona stała się współposiadaczem pod koniec biegu terminu albo w ogóle nie stała się współposiadaczem to jeśli koniec biegu zasiedzenia przypadł na okres istnienia wspólności – mąż nabywa własność do majątku wspólnego tak samo w wypadku, gdy przez 19 lat osoba A posiadała nieruchomość uzyskując posiadanie w dobrej wierze, i po 19 latach tego posiadania zawarła związek małżeński – po roku od tego momentu nabędzie własność przez zasiedzenie do majątku wspólnego

87 Mechanizm nabycia prawa do majątku wspólnegoznaczenie woli stron umowy Dla spowodowania nabycia do majątku wspólnego lub jego wyłączenia w zasadzie nie ma znaczenia oświadczenie małżonka będącego stroną czynności prawnej np. o tym, że „nabywa nieruchomość za środki ze swojego majątku osobistego” albo „do majątku osobistego” często w akcie notarialnym obejmującym umowę sprzedaży nieruchomości znajduje się takie oświadczenie, potem na tej podstawie następuje wpis do księgi wieczystej tylko np. męża jako wyłącznego właściciela, to nie zamyka żonie drogi do kwestionowania przynależności nieruchomości do majątku osobistego, tzn. może ona dowodzić, że własność nieruchomości weszła do majątku wspólnego Bez znaczenia jest też wola wyrażona przez osobę trzecią, będącą drugą stroną takiej czynności. z wyjątkiem darowizny - art. 33 pkt 2

88 Nabycie własności nieruchomości do majątku wspólnegoObowiązują podane przed chwila zasady jednak w odniesieniu do czynności prawnych - z istotną modyfikacją wynikającą z art. 37 k.r.o. Art. 37. § 1. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania: 1)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków; 2)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal; 3)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa; 4)   darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. § 2. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.

89 Nabycie własności nieruchomości do majątku wspólnegoSzerzej o tej regulacji w dalszej części wykładu, teraz w skrócie: odpłatne nabycie własności nieruchomości oraz odpłatne nabycie użytkowania wieczystego do majątku wspólnego może nastąpić na podstawie umowy zawartej przez jednego tylko małżonka (jako kupującego, stronę umowy zamiany itp.) jednak dla skuteczności takiej umowy konieczna jest zgoda drugiego małżonka zgoda może być wyrażona przed, w trakcie lub po zawarciu umowy drugi małżonek nie jest stroną umowy wyjątek ten dotyczy tylko nabycia odpłatnego – a więc nie darowizny

90 Nabycie własności nieruchomości do majątku wspólnegoStan prawny przed nowelizacją z 2004 r: Art. 36. § 1. Oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym. § 2. Każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd majątkiem wspólnym. Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda drugiego małżonka wyrażona w formie wymaganej dla danej czynności prawnej. za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu uważano m.in. darowiznę „obciążliwą” tzn. darowiznę nieruchomości obciążonej hipoteką obecnie brak wymogu uzyskania zgody drugiego małżonka w takiej sytuacji

91 Orzecznictwo Według zgodnego stanowiska komentatorów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz judykatury (por. wyrok SN z dnia 17 maja 1985 r., III CKN 119/85, OSPiKA 1986, nr 9-10, poz. 195 i glosy do tego orzeczenia), w obowiązującym systemie prawa rodzinnego można przyjąć domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), że przedmioty nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego - na rzecz małżeńskiej wspólności majątkowej; natomiast nabycie rzeczy z majątku odrębnego musi wynikać nie tylko z oświadczenia dokonującego transakcji małżonka, ale także z całokształtu okoliczności tego nabycia.” (post. SN z 6 lutego 2003 r., IV CKN 1721/00)

92 Orzecznictwo ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców Art. 1. 1. Nabycie nieruchomości przez cudzoziemca wymaga zezwolenia. Zezwolenie jest wydawane, w drodze decyzji administracyjnej, przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych (…) 4. Nabyciem nieruchomości w rozumieniu ustawy jest nabycie prawa własności nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego, na podstawie każdego zdarzenia prawnego.

93 Orzecznictwo „okoliczność, że małżonek nabywcy nieruchomości jest cudzoziemcem nielegitymującym się zezwoleniem na nabycie własności nieruchomości, nie eliminuje skutku w postaci włączenia nieruchomości skutecznie nabytej przez posiadającego polskie obywatelstwo małżonka do dorobku obojga małżonków. Sąd Najwyższy w obecnym składzie aprobuje powyższy pogląd utrwalony już w orzecznictwie (orzeczenie SN z dnia 24 września 1970 r., III CZP 55/70, RFES 1971, z. 2, s. 296: uchwała SN z dnia 4 marca 1983 r., III CZP 6/83, OSNCP 1983, nr 8, poz. 114; uchwała SN z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 70/85, OSNC 1986, nr 12, poz. 207), a także zaaprobowany w piśmiennictwie. Trafność tego poglądu obecnie wzmacnia nawet art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2005 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 94, poz. 788), na mocy, którego to przepisu ustawodawca wręcz zwalnia cudzoziemca będącego małżonkiem obywatela polskiego nawet z obowiązku uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości, oczywiście przy spełnieniu określonych w tym przepisie przesłanek.” (post. SN z 16 listopada 2006 r., II CSK 174/06)

94 Skład majątków małżonków - ustalaniereguły (mechanizm prawny) tworzenia majątku wspólnego (art ) mają zastosowanie już w chwili nabycia prawa nie jest więc tak, że dopiero po ustaniu ustroju wspólności (np. po rozwodzie) powstają poszczególne masy majątkowe one istnieją i dynamicznie zmieniają się przez cały okres trwania ustroju wspólności ale zazwyczaj w trakcie trwania ustroju wspólności nie ma potrzeby rozważania tej kwestii czyli małżonkowie nie zastanawiają się, czy dane prawo jest wspólne czy należy do jednego małżonka

95 Skład majątków małżonków – ustalanie; znaczenie regulacji art. 31-34ale są typowe sytuacje, w których dokonuje się ustalenia zazwyczaj ustalenia, czy dane prawo jest w majątku wspólnym czy osobistym dokonuje się, kiedy: zachodzi potrzeba/małżonkowie mają zamiar dokonania czynności zarządu majątkiem wspólnym w przyszłości zachodzi potrzeba dokonania oceny ważności już dokonanej czynności prawnej powstaje zagadnienie odpowiedzialności za zobowiązania jednego z małżonków dokonuje się podziału majątku, np. po rozwodzie lub po śmierci małżonka ogólnie: zachodzi spór między samymi małżonkami albo małżonkami i osobami trzecimi co do jakiegoś prawa podmiotowego i w tych wypadkach sąd stosuje, sięga do tych reguł, o których wcześniej, a więc przepisów art. 31, 33 i 34.

96 Skład majątków małżonków - konkretnieart. 31 § 2 Do majątku wspólnego należą w szczególności: 1)   pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; 2)   dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków; 3)   środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; 4)   kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.1)).

97 Skład majątków małżonków - konkretnienależy pamiętać, że art. 31 § 2 zawiera wyliczenie przykładowe zwrot „w szczególności” a nadto zgodnie z § 1 art. 31 (najistotniejszy przepis) – co do zasady wszelkie prawa nabyte w czasie trwania ustroju wspólności wchodzą do majątku wspólnego nie da się wyczerpująco wskazać składników majątku wspólnego

98 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 1przypomnienie: art. 33 wyczerpująco wymienia składniki majątku osobistego pkt 1 – przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności to oczywiste, wynika już z art. 31, tu tylko powtórzenie zasady nie ma wspólności ogólnej, jest wspólność „dorobku”

99 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 2pkt 2 przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił chodzi o osobisty charakter tego typu czynności prawnych o ich dokonaniu decydują często pobudki takie jak wdzięczność, więzy pokrewieństwa ale przepis dotyczy też dziedziczenia ustawowego, nie jest ograniczony do testamentowego ważne: darczyńca, spadkodawca może inaczej zdecydować, tzn. przesądzić, że darowane czy zapisane prawo wejdzie do majątku wspólnego jeśli nic nie postanowi – wchodzi do osobistego tu uwaga: gdyby była to sprzedaż i strony nic nie oświadczyły – weszłoby do wspólnego

100 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 2reguła ta została wyłączona przez ustawodawcę w odniesieniu do nabytych w ten sposób tzw. przedmiotów zwykłego urządzenia domowego służących do użytku obojga małżonków (art. 34 k.r.o.), Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. a więc co do tych przedmiotów jest zasada odwrócona – np. dziadkowie darując telewizor wnuczce muszą wyraźnie oświadczyć, że własność ma nie wejść do wspólności

101 Problem odwołania darowizny na rzecz małżonkówzagadnienie o doniosłości praktycznej i bardzo sporne art. 898 k.c.: § 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. § 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.(...) problemy w sytuacji, gdy rażącej niewdzięczności dopuścił się jeden z małżonków Jakie są skutki odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków? np. ojciec obdarował córkę i jej męża, mąż okazał się rażąco niewdzięczny wobec darczyńcy

102 Problem odwołania darowizny na rzecz małżonkówwspólność trwa, nie można domagać się jej zniesienia. gdyby między małżonkami była „zwykła” współwłasność ułamkowa, to mąż byłby zobowiązany do przeniesienia swego udziału w darowanym prawie jednak przy wspólności małżeńskiej (łącznej) brak udziału (lub, pogląd mniejszościowy, jest udział, ale o nieokreślonej wielkości) Krzywdzić drugiego małżonka nie można, zwłaszcza, że często to jest dziecko/wnuk darczyńcy SN: na skutek odwołania darowizny w takiej sytuacji przedmiot ten „wychodzi” ze wspólności łącznej i obdarowani stają się współwłaścicielami w częściach ułamkowych, więc każdy może przenieść swój udział dyskusyjne od strony teoretycznej, praktycznie chyba jedyne rozwiązane.

103 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 3prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom, wyłączenie dotyczy udziału w spółce cywilnej (art. 860 i nast. k.c.) z majątku wspólnego małżonków ułatwia to obrót gospodarczy, jaśniejsza sytuacja pozostałych wspólników ma to dotyczyć też spółki zawiązanej przez samych małżonków, wtedy powstaje pomiędzy nimi dodatkowa wspólność łączna

104 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 4pkt 4 przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków takimi przedmiotami są w szczególności odzież, obuwie, przedmioty niezbędne dla jego stanu zdrowia (jak wózek inwalidzki) lub związane z osobistymi zamiłowaniami małżonka (sprzęt sportowy, sprzęt muzyczny). czyli chodzi tu o element „wyłączności”, jeśli zgodnie z wolą małżonków te osobiste potrzeby to nie jedyny cel nabycia danego przedmiotu, to jednak majątek wspólny bo trzeba pamiętać, że o kwalifikacji co do zasady decyduje moment nabycia tego przedmiotu

105 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 4przyjmuje się zazwyczaj, że nie można uznać za przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb jednego z małżonków przedmiotów, które mają znaczną wartość, wprawdzie ze względu na swój charakter użytkowy mogłyby służyć jednemu małżonkowi, ale okoliczności wskazują jednak, że są lokatą kapitału, np. w sytuacji gdy rzeczy te są gromadzone w większej ilości, niż odpowiada to rzeczywistym potrzebom biżuteria itp. ale to pogląd tradycyjny, może wymaga przemyślenia

106 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 4historycznie: w dawnym stanie prawnym w art. 33 było pojęcie „przedmioty służące do wykonywania zawodu” i SN uznawał, że samochód nie służy taksówkarzowi do wykonywania zawodu było to sprzeczne z przepisem, ale uzasadniano to znaczną wartością (wtedy) samochodu później ten pogląd odrzucono być może podobnie należałoby traktować cenną biżuterię itp.

107 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 5pkt 5 prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie prawa, które nie mogą być przeniesione na inną osobę w drodze czynności prawnej. na pewno prawo do alimentacji, służebność osobista, dożywocie dawniej było tylko „prawa niezbywalne”, a więc teraz węższe pojęcie, a więc zawężenie majątku osobistego

108 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 6pkt 6 przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę te świadczenia, zwłaszcza zadośćuczynienie, mają ściśle osobisty charakter, związane są z cierpieniami fizycznymi i psychicznymi człowieka i dlatego są w majątku osobistym

109 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja)zasada surogacji – chyba najważniejsza w art. 33 rozstrzyga problem: co w sytuacji, gdy dochodzi do zbycia składnika majątku osobistego np. żona miała samochód zakupiony przed zawarciem małżeństwa, zawiera umowę zamiany na inny samochód w czasie trwania wspólności prawo nabyte jest w trakcie trwania wspólności, a więc zgodnie z art. 31 powinno wejść do majątku wspólnego nie znajduje zastosowania żaden z omówionych wyjątków z art. 33 pkt 1-9

110 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja)surogacja oznacza zastąpienie jednego składnika innym, który wchodzi w miejsce zastępowanego „w miejsce”, tzn. do tego samego majątku, w którym był składnik zastępowany zbycie składnika majątku osobistego w zamian za inne prawo: jeśli to „nowe” prawo wchodzi do majątku osobistego – mówimy, że działa surogacja jeśli nowe prawo wchodzi do majątku wspólnego – nie działa zasada surogacji ustawodawca musi zdecydować, czy w ogóle będzie stosował zasadę surogacji a jeśli tak – to w jakim zakresie

111 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja)nastąpiła tu jedna z istotniejszych zmian spośród wprowadzonych w 2004 r. dotychczas było: 1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; 2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; 3) przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w dwóch punktach poprzedzających 5) przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonywającego ten zawód (…)

112 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja)wcześniej surogacja była ograniczona, bo ustawodawca kierował się zasadą prymatu majątku wspólnego w 2004 r. rozszerzono surogację na wszelkie składniki majątku osobistego czyli w zasadzie wartość majątku osobistego ma być stała uzasadnienie rozszerzenia: ułatwienie prowadzenia działalności gospodarczej, małżonek nie traci majątku osobistego przez użycie go do działalności też łatwiej dla wierzycieli, bo teoretycznie w miarę stały jest majątek osobisty względy słuszności – np. co do zadośćuczynienia – też argument, że de facto wąska surogacja prowadziła do ustroju wspólności ogólnej, bo i tak to, co miał małżonek przed małżeństwem „zmieniało się” stopniowo w majątek wspólny

113 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja)problem, czy surogacja obejmuje też środki pieniężne uzyskane np. ze sprzedaży „osobistej” nieruchomości oczywiście tak, bo nie można przyjąć, że pieniądze nie, ale kupione za nie rzeczy tak nie jest też tak, że surogacja obejmuje tylko „bezpośrednie” zdarzenie, tzn. to samo powodujące i utratę prawa i nabycie, bo może dotyczyć też dalszych czynności, dalszego zastępowania jednych składników innymi

114 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja) - orzecznictwo„Pod rządem art. 32 § 1 i 33 pkt 3 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691) o zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego lub odrębnego małżonków decydowało porównanie wielkości środków użytych z każdego z tych majątków. Nabyty przedmiot podlegał zaliczeniu do tego z majątków, z którego pochodzi przeważająca część środków” (post. SN z 10 kwietnia 2013 r. IV CSK 521/12)

115 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja) - orzecznictwokonkurencyjna koncepcja: nabyty przedmiot należy proporcjonalnie do wartości użytych dla jego uzyskania środków z majątku osobistego i z majątku wspólnego, w odpowiedniej ułamkowej części do majątku osobistego, w pozostałej zaś - do majątku wspólnego.

116 Skład majątków osobistych, art. 33 pkt 10 (surogacja) - orzecznictwo„nie można przypisać decydującego znaczenia oświadczeniu małżonków, iż nabywany udział w nieruchomości nie należy do majątku dorobkowego, ponieważ samo takie oświadczenie nie może stanowczo wyłączać skutków wynikających z przepisów art k.r.o., w sytuacji pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej. (…)prawo własności nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej z reguły wchodzi do majątku wspólnego, i to niezależnie od tego, czy zostało nabyte przez jedno z małżonków, czy przez oboje. Bez znaczenia z reguły pozostaje także to, czy środki przeznaczone na nabycie własności pochodziły z majątku wspólnego, czy też z majątku odrębnego (obecnie osobistego), chyba, że nabycie nastąpiło w drodze tzw. surogacji, której wystąpienia nie wykazano jednak w stanie faktycznym niniejszej sprawy.” (post. SN z 18 stycznia 2008 r.V CSK 355/07 )

117 Współwłasność ułamkowa między małżonkamiustrój ustawowej wspólności majątkowej nie wyłącza możliwości istnienia między małżonkami współwłasności w częściach ułamkowych, obejmującej określone przedmioty majątkowe. mogą to być przedmioty nabyte wspólnie jeszcze przed zawarciem małżeństwa albo w czasie jego trwania, z podlegających surogacji środków pochodzących z majątków osobistych małżonków. udziały w takiej współwłasności wchodzą w skład majątków osobistych małżonków. Bardzo częsty przykład: nabycie nieruchomości gruntowej na współwłasność i rozpoczęcie budowy domu przed zawarciem małżeństwa

118 Współwłasność ułamkowa między małżonkamiW sytuacji gdy podczas trwania wspólności ustawowej jedno z małżonków nabędzie przedmioty majątkowe wspólnie z konkubentem, przedmioty takie mogą stanowić współwłasność konkubenta i małżonków; tych ostatnich na zasadzie wspólności ustawowej (uchwała SN z dnia 27 czerwca 1996 r., III CZP 70/96, OSNC 1996, nr 11, poz. 145)

119 Zarząd majątkiem wspólnymregulacja: art Zarząd majątkiem wspólnym – w ogólności ogólnie chodzi o to, że jeśli jakieś prawo czy zespół praw przysługuje kilku podmiotom, to powstaje problem, kto może te prawa wykonywać, rozporządzać nimi, itp. o zarządzie mówi się zawsze tam, gdzie jest jakaś odmiana wspólności, np.: współwłasność majątek wspólny wspólników spółki cywilnej

120 Zarząd majątkiem wspólnymjeśli danemu podmiotowi przysługuje prawo podmiotowe „wyłącznie” (jest jeden podmiot uprawniony) nie musimy się zastanawiać, jak nim „zarządzać”, nie używamy nawet takiego słowa każdy dokonuje czynności prawnych w sferze swoich interesów samodzielnie nie jest istotne, czy korzystnie, czy w porozumieniu z kimś

121 Zarząd majątkiem wspólnymprzy wspólnym przysługiwaniu praw już jest problem, np.: czy wszyscy uprawnieni muszą działać łącznie w ramach wykonywania wspólnych praw, co kłopotliwe, czy wystarczy jeśli działa tylko jeden z nich, co ryzykowne dla pozostałych

122 Zarząd majątkiem wspólnym – charakter przepisówk.r.o. reguluje samodzielnie i kompleksowo zarząd majątkiem wspólnym małżonków w art nie stosuje się więc np. przepisów o współwłasności, w tym art. 196 k.c. przepisy kro o zarządzie mają charakter bezwzględnie obowiązujący nie można więc zmienić zasad zarządu umownie, k.r. z 1950 r. przewidywał dopuszczalność modyfikacji umownych w tym zakresie. nie oznacza to, że nie będzie między małżonkami skuteczna umowa (nawet nieformalne ustalenia) co do sposobu wykonywania zarządu, np. właśnie że wspólnie ale wobec osób trzecich – taka umowa bezskuteczna

123 Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym – znaczenie definicjiznaczenie definicji zarządu polega na tym, że: te działania małżonków, które zalicza się do zarządu, podlegają regulacji art. 36 – 40 k.r.o. czyli szczególny w stosunku do reguł ogólnych prawa cywilnego reżim dokonywania tych czynności

124 Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym – znaczenie definicjipodsumowując, w uproszczeniu: jeśli coś zaliczymy do zarządu – podlega regulacji przepisów 36 – 40 kro, np. takiej czynności jednego małżonka może sprzeciwić się drugi małżonek (art. 361 ) jeśli uznamy, że coś nie wchodzi do zarządu, to nie podlega tej regulacji, a zatem każdy z małżonków może dokonywać tych czynności na zasadach ogólnych i np. drugi małżonek nie może skutecznie takiej czynności się sprzeciwić

125 Skutki zaliczenia danej czynności do wykonywania zarządu majątkiem wspólnymobowiązek – skuteczny tylko między małżonkami – współdziałania w dokonywaniu czynności zarządu (art. 36 § 1 k.r.o.); możliwość skutecznego dokonania czynności zarządu przez jednego tylko małżonka, z wyjątkiem sytuacji wyraźnie wyliczonych w przepisach (art. 36 § 2 k.r.o.); wyłączenie – co od zasady – możliwości skutecznego dokonania czynności zarządu przedmiotami majątkowymi służącymi jednemu z małżonków do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej przez drugiego małżonka (art. 36 § 3 k.r.o.);

126 Skutki zaliczenia danej czynności do wykonywania zarządu majątkiem wspólnymmożliwość sprzeciwienia się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka (art. 361 § 1 oraz 2 k.r.o.) i w konsekwencji możliwość rozstrzygnięcia przez sąd co do sprzeciwu małżonka wobec zamierzonej czynności zarządu (art. 39 k.r.o. w zw. z art. 361 § 3 k.r.o.);  możliwość pozbawienia jednego z małżonków przez sąd, z ważnych powodów, samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (art. 40 zd. 1 k.r.o.) zgodnie z dominującym poglądem: stosowanie regulacji art. 37 k.r.o.

127 Skutki zaliczenia danej czynności do wykonywania zarządu majątkiem wspólnymPodsumowanie tych skutków: z wykonywaniem zarządu wiążą się pewne ograniczenia w stosunku do reguł ogólnych: w sferze między małżonkami ale też wobec osób trzecich więcej przesłanek skuteczności czynności (np. sprzeciw czy art. 36 § 3) ustalenie, czy konkretna planowana czy już dokonana czynność stanowi przejaw zarządu, ma duże znaczenie nie tylko dla małżonków, ale też osób trzecich

128 Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym - ogólniea więc definicja, ustalenie, które działania stanowią wykonywanie zarządu kwestia sporna od lat, mimo nowelizacji z 2005 r. tu tylko ogólne nakreślenie problemu

129 Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym - ogólniew przybliżeniu o treści tego pojęcia pierwsza ważna uwaga: na pewno nie wszystkie działania małżonka w sferze majątkowej to zarząd majątkiem wspólnym są działania małżonków w ich sferze majątkowej, które nie stanowią zarządu majątkiem wspólnym np. sprzedaż nieruchomości, której własność wchodzi do majątku osobistego żony na pewno nie jest zarządem majątkiem wspólnym zarząd należy też odróżnić od korzystania z przedmiotów wspólnych praw, zwłaszcza wspólnych rzeczy – tę kwestię reguluje art. 341 k.r.o.

130 Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym - ogólniemożna w przybliżeniu określić, że w skład zarządu majątkiem wspólnym wchodzą czynności prawne, procesowe i ewentualnie też faktyczne, które polegają na: wykonywaniu praw wchodzących w skład wspólności – w szerokim rozumieniu, a zatem też czynności przed sądami i organami administracji rozporządzaniu tymi prawami, a więc zbywaniu ich, obciążaniu, znoszeniu <== to w zasadzie jest też wykonywanie praw i według przeważającego poglądu, z którym się nie zgadzam, zaciąganiu zobowiązań: dotyczących praw wchodzących w skład majątku wspólnego dotyczących przedmiotów tych praw (np. nieruchomości)

131 Przykłady czynności zarządu majątkiem wspólnymPrzykłady czynności zarządu według tych założeń: zbycie (np. przez sprzedaż) wspólnego samochodu (bezsporne) wniesienie powództwa o wydanie przez osobę trzecią wspólnej nieruchomości posiadanej przez tę osobę bez tytułu prawnego – art § 1 k.c. (bezsporne) wniesienie powództwa o zapłatę wspólnej wierzytelności (w zasadzie bezsporne) obciążenie wspólnej rzeczy (prawa) zastawem lub hipoteką (bezsporne) wynajęcie/wydzierżawienie osobie trzeciej wspólnego samochodu, wspólnej nieruchomości (sporne) zawarcie umowy ubezpieczenia wspólnej rzeczy czy zlecenie jej remontu (bardzo sporne)

132 Przykłady czynności nie stanowiących zarządu majątkiem wspólnymPrzykłady czynności, które nie stanowią wykonywania zarządu według tych założeń: sprzedaż samochodu wchodzącego w skład majątku osobistego jednego z małżonków (bezsporne) zawarcie umowy o pracę lub umowy o dzieło (sporne, jeśli dzieło ma być wykonywane przy użyciu składników majątku wspólnego) zawarcie umowy kredytu, pożyczki czy poręczenie cudzego długu, wystawienie weksla (nadal sporne mimo wyraźnej intencji autorów nowelizacji z 2004 r., aby czynności takie wyłączyć z zakresu zarządu)

133 Zarząd majątkiem wspólnym - historiaprzed nowelizacją z 2004 r. regulacja zarządu miała następujące brzmienie: Art. 36. § 2. Każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd majątkiem wspólnym. Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda drugiego małżonka wyrażona w formie wymaganej dla danej czynności prawnej. Art. 37. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. § 2. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

134 Zarząd majątkiem wspólnym - historiazatem umowa zawarta przez małżonka była nieważna (jeśli po jej zawarciu drugi małżonek odmówił jej potwierdzenia) pod warunkiem, że łącznie wystąpiły dwie okoliczności: zawarcie umowy stanowiło wykonywanie zarządu majątkiem wspólnym w danym wypadku charakter i treść umowy powodowały, że stanowiła ona czynność „przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym” przepis miał ogromne znaczenie dla praktyki, przy czym dwie kwestie pozostawały zasadniczo sporne: co to jest „zarząd majątkiem wspólnym”? (kwestia częściowo już omawiana) jakie stosować kryteria dla odróżnienia czynności zwykłego zarządu oraz przekraczających ten zakres (obiektywne czy subiektywne)?

135 Zarząd majątkiem wspólnym - historiaNie było wątpliwości co do kwalifikacji jako przekraczające zakres zwykłego zarządu pewnej grupy czynności: Rozporządzenie wspólną nieruchomością, np. sprzedaż jej, obciążenie hipoteką Czynności rozporządzające dotyczące przedsiębiorstwa Jednak i tak były to poglądy (wprawdzie zgodne i jednolite) orzecznictwa i doktryny, a nie wnioski płynące wprost z brzmienia przepisów Przeważnie przyjmowano też, że zakres zwykłego zarządu przekraczało: wypowiedzenie najmu, jeśli dotyczył on lokalu służącego do zaspokajania mieszkaniowych potrzeb rodziny Nabycie własności nieruchomości, jeśli była obciążona hipoteką Te kwestie jednak już były sporne

136 Zarząd majątkiem wspólnym – historia (kwalifikacja umów pożyczki i poręczenia)spory w doktrynie i orzecznictwie budziło zwłaszcza zakwalifikowanie do zarządu czynności takich, jak zawarcie umowy pożyczki, kredytu czy poręczenia w doktrynie zdania były podzielone, jednak raczej przeważał pogląd, że nie jest to czynność zarządu (np. Z. Radwański, A. Dyoniak) w orzecznictwie zdecydowanie dominowało stanowisko, że zawarcie takich umów stanowiło czynności zarządu majątkiem wspólnym stanowisko to prezentowane jest w orzecznictwie nadal, gdyż nadal toczą się spory dotyczące umów zawieranych przed 2005 r. dzięki takiej wykładni wielu małżonków uniknęło konieczności zapłaty znaczących sum, zwłaszcza związanych z udzielonymi przez nich poręczeniami sądy uznawały umowę poręczenia np. zawartą przez męża za nieważną, jeśli (nawet już w toku procesu o zapłatę) żona oświadczyła, że odmawia potwierdzenia takiej umowy (art. 36 § 2 zd. 2 i art. 37 w dawnym brzmieniu).

137 Zarząd majątkiem wspólnym – historia (kryteria wyróżnienia czynnZarząd majątkiem wspólnym – historia (kryteria wyróżnienia czynn. przekraczających zakres zwykłego zarządu) istniał też spór co do tego czy „przekraczanie” zakresu zwykłego zarządu rozumieć: obiektywnie – a więc przy przyjęciu pewnej stałej średniej miary właściwej dla typowej polskiej rodziny subiektywnie – a więc w odniesieniu do sytuacji konkretnych małżonków, których ocena dotyczy Dominowało raczej rozumienie subiektywne, a więc inne były kryteria w rodzinach zamożnych, zwłaszcza tych, w których małżonkowie prowadzili działalność gospodarczą, a inne w rodzinach mniej zamożnych

138 Zarząd majątkiem wspólnym – historia (wady dawnej regulacji)brak dostosowania do istniejącej sytuacji społeczno-ekonomicznej, zwłaszcza powszechnego prowadzenia działalności gospodarczej przez małżonków znaczące zagrożenie bezpieczeństwa obrotu małżonkowie wielokrotnie podważali ważność umów po wielu latach od ich zawarcia ważność umowy zawieranej z małżonkiem często była sporna i wątpliwa kryteria oceny ważności umowy były wątpliwe, mocno subiektywne i w wielu wypadkach trudno było przewidzieć, jak orzeknie sąd, który miał sporą swobodę oceny np. czy dana umowa przekraczała zakres zwykłego zarządu również skutki niekorzystne dla samych małżonków: kontrahenci często „na zapas” domagali się wyrażenia zgody na zawarcie umowy przez małżonka osoby, z którą zawierali tę umowę.

139 Zarząd majątkiem wspólnym – motywy i cele zmian z 2004 r.Opisane wady doprowadziły do decyzji o wprowadzeniu zmian regulacji ustroju ustawowego podstawowym celem miało być uproszczenie reguł uczestniczenia małżonków w obrocie Założenia nowelizacji: jednoznaczne sprecyzowanie przesłanek ważności umów zawieranych przez małżonków stosowanie przy ocenie zachowań małżonków kryteriów obiektywnych, takich samych dla każdego małżeństwa rezygnacja z posługiwania się pojęciami ocennymi unikanie zmuszania osób trzecich do badania wewnętrznych relacji małżonków wzmocnienie autonomii każdego z małżonków

140 Zarząd majątkiem wspólnym – podstawowe zmiany z 2004 rZarząd majątkiem wspólnym – podstawowe zmiany z 2004 r., realizujące opisane wcześniej cele W założeniach cele te zrealizować miały następujące zmiany: precyzyjne i jasne wskazanie, które czynności wymagają zgody drugiego małżonka (cały art. 37) pozostałych czynności mogą dokonywać małżonkowie samodzielnie (głównie: art. 36 § 2 zd. 1) przesądzenie, co jest czynnością zarządu (art. 36 § 2 zd. 2) jasne przesądzenie, czy i pod jakimi warunkami wierzyciel jednego tylko małżonka może prowadzić egzekucję z majątku wspólnego (art. 41 k.r.o.) A więc oderwanie kwestii zarządu majątkiem wspólnym od kwestii odpowiedzialności za zobowiązania Nie wszystkie te cele udało się (nie tylko moim zdaniem) osiągnąć, nadal pozostają istotne spory i rozbieżności w wykładni tych przepisów – jednak z pewnością jest znacznie lepiej niż przed 2005 r.

141 Definicja zarządu – obecnie występujące poglądyW zamyśle ustawodawcy, spory dotyczące definicji zarządu miał zakończyć dodany art. 36 § 2 zd. 2 – przepis miał stanowić definicję zarządu: Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku przepis jest powszechnie traktowany jako definicja, jednak czasem podkreśla się, że jest to określenie zbyt ogólne, aby mogło stanowić definicję przed 2005 r. nie było sporu co do tego, że zarząd to czynności „dotyczące” składników majątku wspólnego spory toczyły się wokół tego, jak należy rozumieć zwrot „dotyczy”

142 Definicja zarządu – obecnie występujące poglądyCelem autorów nowelizacji z 2004 r. było przede wszystkim przesądzenie, że do zarządu majątkiem wspólnym nie należy zawieranie umów, które zobowiązują małżonka do świadczenia pieniężnego takich jak pożyczka czy poręczenie bo umowy te nie dotyczą bezpośrednio konkretnego składnika majątku wspólnego jednak nawet obecnie są autorzy, którzy zaliczają te umowy do zarządu

143 Definicja zarządu – obecnie występujące poglądyObecnie można wyróżnić dwie odmienne koncepcje wykładni pojęcia „zarząd majątkiem wspólnym”: wąską szeroką wykładnię szeroką prezentuje zdecydowana większość autorów, prezentował ją też SN na tle dawnych przepisów – jednak poglądy w ramach tej grupy są b. zróżnicowane wykładnia wąska jest w mniejszości

144 Nabywanie praw do majątku wspólnego a zarząd majątkiem wspólnymproblem np. czy mąż może sprzeciwić się (art. 361) zawarciu przez żonę umowy sprzedaży, na podstawie której do majątku wspólnego ma wejść np. własność mebli, jeśli mąż uważa taki zakup za zbędny dominujący pogląd: samo nabycie prawa do majątku wspólnego nie stanowi zarządu, gdyż nie dotyczy istniejącego już składnika majątku wspólnego na skutek dokonania czynności (np. umowy sprzedaży) prawo dopiero wejdzie do majątku wspólnego zarząd dotyczy „aktualnego” majątku, a nie majątku „przyszłego”

145 Nabywanie praw do majątku wspólnego a zarząd majątkiem wspólnymnatomiast czynnością zarządu jest już sama zapłata, jeśli dokonywana jest ze wspólnych środków albo jeśli zawarto umowę zamiany składnika majątku wspólnego a więc sprzeciwić można się zapłacie, lecz nie zawarciu umowy, która prowadzi do nabycia prawa do majątku wspólnego

146 Wąskie rozumienie zarządu majątkiem wspólnym – wzmiankajak wspomniałem, pogląd mniejszościowy definicja: zarząd to czynności małżonków, których skuteczność (ważność) jest przez przepisy prawne uzależniona od przysługiwania prawa podmiotowego, które w danym wypadku wchodzi do majątku wspólnego a w pewnym uproszczeniu zarząd to tylko wykonywanie wspólnych praw nie obejmuje w zasadzie czynności prawnych zobowiązujących do zarządu nie zaliczam więc np. zawarcia umowy najmu wspólnej rzeczy, umowy zlecającej remont wspólnego samochodu czy budynku czy też umowy ubezpieczenia wspólnej rzeczy

147 art. 36 – 40 (art. 41 to już nie regulacja zarządu!)Zasady wykonywania (regulacja) zarządu majątkiem wspólnym – przegląd obecnej regulacji art. 36 – 40 (art. 41 to już nie regulacja zarządu!) przegląd: art. 36 § 1 – obowiązek współdziałania w zarządzie – ma charakter wewnętrzny ; podano przykłady 36 § 2 zd. 1 najważniejszy przepis w całej regulacji zarządu: zasada samodzielności (autonomii) 36 § 2 zd. 2 - definicja legalna zarządu art. 36 § 3 – wyjątek od zasady samodzielności – tylko jeden małżonek zarządza częścią majątku służącą mu do prowadzenia działalności zawodowej lub zarobkowej art. 361 – nowa regulacja – możliwość sprzeciwienia się zamierzonej przez drugiego małżonka czynności zarządu

148 Zasady wykonywania (regulacja) zarządu majątkiem wspólnym – przegląd regulacjiart. 37 – drugi wyjątek od zasady samodzielności zarządu; w § 1 wymienia czynności wymagające zgody drugiego małżonka, dalej konsekwencje braku zgody art. 38 – ochrona dobrej wiary – ściśle powiązany z czynnościami z art. 37 i tylko ich dotyczy art. 39 – generalnie – możliwość ingerencji sądu w postaci zezwolenia zastępującego zgodę z art. 37 i przełamującego sprzeciw z art. 361 art. 40 – „sankcje” za nieprawidłowe wykonywanie zarządu przede wszystkim w postaci pozbawienia małżonka samodzielnego zarządu.

149 Zasada samodzielności a obowiązek współdziałania - wzmiankaporównanie art. 36 § 1 oraz § 2 zd. 1 – pozornie sprzeczne ze sobą jednak oczywiście nie ma tu sprzeczności – w skrócie: § 1 odnosi się do sfery wewnętrznej, a więc stosunków między małżonkami § 2 do stosunków „zewnętrznych”, a więc relacji małżonka z osobami trzecimi w uproszczeniu: zawierając umowy z osobą trzecią małżonek może w pełni skutecznie działać samodzielnie; ale właśnie dlatego, że posiada taką kompetencję, powinien te samodzielne działania podejmować we współdziałaniu ze współmałżonkiem

150 Zasada samodzielności (autonomii) zarząduart. 36 § 2 zd. 1 najważniejsza reguła dot. zarządu majątkiem wspólnym art. 36 § 2 zd. 1 - te czynności, które zaliczymy do zarządu, mogą być skutecznie dokonane przez jednego tylko małżonka (samodzielnie, bez udziału drugiego) chodzi też o skuteczność wobec drugiego małżonka współmałżonek nie musi wyrażać zgody ani nawet wiedzieć o dokonaniu takiej czynności z zastrzeżeniem zapowiedzianych wyjątków ale zrezygnowano z podziału na czynności zwykłego zarządu i przekraczające ten zakres za to w art. 37 jest zamknięty, w założeniu jasny, katalog czynności, które wymagają zgody – o tym później

151 Zasada samodzielności (autonomii) zarządunajważniejsza kwestia: taka czynność dokonana samodzielnie, jeśli jest wykonywaniem zarządu (o tym decyduje przyjęta definicja zarządu) jest skuteczna także wobec 2. małżonka a więc jeśli chodzi o rozporządzanie wspólnymi prawami – małżonek rozporządza skutecznie „całym” prawem, ze skutkiem dla nabywcy i drugiego małżonka dotyczy to np. sprzedaży czy zamiany wspólnego samochodu inaczej – np. art. 199 k.c. (współwłasność w częściach ułamkowych): Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Regule tej podlega też rozwiązanie stosunku prawnego o charakterze obligacyjnym (np. wypowiedzenie najmu, który wchodził w skład majątku wspólnego może być dokonane skutecznie przez działanie jednego tylko małżonka)

152 Zasada samodzielności (autonomii) zarządunie ma przy tym znaczenia, w jaki sposób prawo znalazło się w majątku wspólnym i w zasadzie – jakie jest jego przeznaczenie i sposób korzystania z jego przedmiotu a więc np. skoro pobrane wynagrodzenie za pracę jest w majątku wspólnym – zarządzać może też ten małżonek, który nie jest pracownikiem jeśli np. małżonkowie za wynagrodzenie żony zakupili samochód i tylko ona go używała – to sprzedać ten samochód albo obciążyć zastawem może mąż samodzielnie (bez zgody żony) pewne wyjątki od tych reguł wprowadza art. 36 § 3 w sytuacji, gdy dany składnik majątku wspólnego służy do prowadzenia określonej tam działalności

153 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – wspólne prawa rzeczowepodobnie w wypadku praw rzeczowych, zwłaszcza prawa własności zasada samodzielności obejmuje przede wszystkim rozporządzanie tymi prawami (o ile są zbywalne) a więc np. umowa sprzedaży wspólnej rzeczy ruchomej przeniesie własność, nawet jeśli jako sprzedawca zawarł ją tylko jeden z małżonków

154 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – wspólne prawa rzeczowePonadto skuteczne będzie dokonanie przez jednego tylko z małżonków: obciążenia wspólnej rzeczy prawem zastawu lecz już nie obciążenie nieruchomości hipoteką – art. 37 § 1 wystąpienie z powództwem windykacyjnym tzn. o wydanie wspólnej rzeczy (też nieruchomości) od osoby, która włada nią bez tytułu prawnego (art. 222 § 1 k.c.) Tu jednak nie ma różnicy między wspólnością małżeńską a współwłasnością ułamkową: art. 209 k.c. wystąpienie z powództwem o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy (też nieruchomości) przeciwko osobie, która włada nią bez tytułu prawnego (art k.c.)

155 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – skutki samodzielnego dokonania czynności przez małżonkaSN w wyroku z 1958 r, I CO 10/58 przyjął, że małżonek w ramach zarządu działa jako przedstawiciel ustawowy drugiego małżonka zgodnie z ta koncepcją, drugi małżonek stawał się stroną czynności prawnej zarządu, bo przecież przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego ze skutkiem dla niego i np. stawał się dłużkiem w zakresie zaciągniętych przez współmałżonka zobowiązań

156 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – skutki samodzielnego dokonania czynności przez małżonkaw doktrynie przedstawiono bardzo krytyczne oceny tej uchwały; tezy tej SN już nie powtórzył później dziś nie ma wątpliwości, że małżonek w ramach zarządu działa we własnym imieniu, a nie jako przedstawiciel drugiego małżonka żaden przepis nie ustanawia przedstawicielstwa ustawowego małżonków w ramach zarządu stroną czynności zarządu jest tylko małżonek działający

157 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – skutki samodzielnego dokonania czynności przez małżonkaw doktrynie zalicza się też do zarządu czynności prawne zobowiązujące, np. wynajęcie wspólnej rzeczy, zlecenie jej remontu itp. niestety nie udziela się już odpowiedzi na podstawowe pytania, które narzucają się w związku z taką kwalifikacją nie udzielę tej odpowiedzi, bo ja tego poglądu nie reprezentuję i nie zgadzam się z nim i nie znalazłem odpowiedzi w pracach innych autorów mogę tylko nakreślić problemy:

158 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – skutki samodzielnego dokonania czynności przez małżonkaskoro np. wynajęcie wspólnej rzeczy jest wykonywaniem zarządu to czy rodzi skutki w postaci powstania obowiązków obojga małżonków, jeśli umowę zawarł tylko jeden małżonek? Czy drugi małżonek musi znosić korzystanie najemcy ze swojej rzeczy? skoro pożyczka na cele remontu wspólnej nieruchomości ma być czynnością zarządu, to czy drugi małżonek (który jej nie zaciągał) staje się dłużnikiem, ze względu na zasadę z art. 36 § 2 zd. 1? jak ma się do tego regulacja art. 41 k.r.o.? ogólnie: skoro art. 36 § 2 stanowi podstawę skuteczności czynności rozporządzających wobec drugiego małżonka, to dlaczego nie miałyby być wobec niego skuteczne też czynności zobowiązujące?

159 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – podsumowanieart. 36 § 2 - wyraz koncepcji przyznania jak najszerszej autonomii małżonkom, i założenia, że małżonkowie ufają sobie z drugiej strony jest art. 37 § 1 – zamknięty katalog czynności, przy których wymagana zgoda drugiego małżonka dawniej kontrahent małżonka musiał rozważać, czy planowana umowa przekracza zakres zwykłego zarządu czy nie – teraz ustawodawca stworzył listę umów wymagających zgody

160 Zasada samodzielności (autonomii) zarządu – podsumowanierozwiązanie korzystne dla kontrahenta małżonka nie musi się zastanawiać, jaka jest sytuacja rodziny ani w zakresie tych czynności w ogóle badać, czy druga strona pozostaje w ustroju wspólności natomiast każdorazowo musi ocenić, czy planowana umowa wchodzi w zakres zarządu w sytuacji, gdy dowie się o sprzeciwie małżonka swego kontrahenta wobec planowanej umowy (art. 361 jeśli wchodzi w zakres zarządu – umowa byłaby co do zasady nieważna jeśli nie wchodzi – można ją zawrzeć mimo sprzeciwu

161 Obowiązek współdziałania w zarządzieart. 36 § 1 Przepis wyraża szerszą myśl ustawodawcy: że zarząd majątkiem wspólnym i w ogóle funkcjonowanie wspólności jest możliwe tylko przy współdziałaniu i wzajemnym zaufaniu małżonków, pewnym poziomie zgody co do zarządzania jest to rozwinięcie zgodnie z dominującym poglądem, obowiązku z art. 23 i 27 uprawnieniom małżonka odpowiadają obowiązki drugiego jest obowiązek konsultowania, informowania – ale nie oznacza to obowiązku działania wspólnie cały czas należy pamiętać o wewnętrznym charakterze obowiązku (tylko między małżonkami)

162 Obowiązek współdziałania w zarządzie – przejawy realizacjiczęściowo podane w przepisie udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny ustawodawca eksponuje obowiązki „informacyjne” na pewno obejmuje też sferę planowania, a więc informowanie o zamiarach i uzgadnianie planów moim zdaniem oznacza to też, że można ustalić między małżonkami pewne stałe zasady dokonywania czynności zarządu np. że wypłaty z rachunku czy przelewy z niego od pewnej kwoty wymagają uzgodnienia oczywiście takie ustalenia miałyby skutek tylko między małżonkami, nie wiązałyby osób trzecich, w tym banku nie jest to tylko współdecydowanie, obowiązek informowania, ale też pomocy temu małżonkowi, który dokonuje czy zamierza dokonać czynności zarządu np. obowiązek udzielenia pomocy, rady, zajęcia stanowiska co do zasadności danej czynności (ma to istotne znaczenie w wypadku czynności z art. 37)

163 Obowiązek współdziałania w zarządzie – charakter i skutki naruszeniastosunek art. 36 § 1 do § 2 bardzo ważne – przepis dotyczy stosunku wewnętrznego pomiędzy małżonkami a więc nie wyłącza on reguły samodzielnego zarządu; przeciwnie – jest jej konsekwencją nawet jeśli małżonek nie skonsultuje się z drugim w sprawie sprzedaży samochodu czy wypowiedzenia najmu – czynność jest ważna naruszenie tego obowiązku nie prowadzi w zasadzie do żadnych skutków wobec osób trzecich osoba trzecia nie musi pytać, czy czynność jest skonsultowana między małżonkami, dla niej liczy się zakres dopuszczalnego dokonywania zarządu samodzielnie, a ten wynika z ustawy (głównie art. 36 § 2 i art. 37) a nie z ustaleń małżonków

164 Obowiązek współdziałania w zarządzie – charakter i skutki naruszenianawet jeśli kontrahent małżonka wie, że czynność jest nieskonsultowana, to nie ma wpływu na ważność tej czynności ale jeśli wie o sprzeciwie to stosuje się art. 361 zatem skutki naruszenia tego obowiązku – tylko między małżonkami po pierwsze możliwa odpowiedzialność odszkodowawcza, ale nie za samo naruszenie tego obowiązku, ale przy wystąpieniu innych przesłanek, w szczególności winy małżonka i przede wszystkim szkody naruszanie nagminne lub jednorazowe ale poważne – może prowadzić do pozbawienia samodzielnego zarządu przez sąd - art. 40, albo wprowadzenia ustroju przymusowego nie ma natomiast żadnej bezpośrednio zawartej w przepisie sankcji

165 Wyjątki od zasady samodzielnego zarządzaniazapowiedziane już w art. 36 § 2 zd. 1 art. 36 § 3 zarząd przedmiotami służącymi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej nowa, bardzo specyficzna konstrukcja prawna: wyłączenie drugiego małżonka od zarządu częścią jego własnego majątku art. 37 – czynności wymagające dla swej ważności zgody współmałżonka a więc można ich dokonać samodzielnie, ale nie wywołają skutku – jego wystąpienie zależy od wyrażenia zgody ostatecznie brak zgody/potwierdzenia drugiego małżonka doprowadzi do nieważności czynności prawnej jako wyjątek wymienia się też art. 361 a więc sprzeciw drugiego małżonka o tyle nieprecyzyjnie, że tu musi wystąpić oświadczenie woli drugiego małżonka

166 Czynności wymagające zgody drugiego małżonka – art. 37 k.r.o.najważniejszy wyjątek od zasady samodzielności (autonomii) zarządzania. niezwykle istotna regulacja, szczególnie w odniesieniu do nieruchomości należy w tym zakresie odróżnić przynajmniej dwa zagadnienia: katalogu czynności wymagających zgody (§ 1) –ustalenia co jest taką czynnością, a co nie i zasad dokonywania tych czynności

167 Czynności wymagające zgody drugiego małżonka – art. 37 k.r.o.omawiana regulacja zastępuje co do funkcji i skutku dawne czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu brak zgody powoduje – jak kiedyś – bezskuteczność zawieszoną, a upływ terminu wyznaczonego przez drugą stronę bądź odmowa potwierdzenia – nieważność ale w żadnym wypadku nie można mówić, ze obecnie czynności z 37 § 1 to „czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu” na pewno w przepisie wymieniono czynności, które ustawodawca traktował jako poważniejsze ekonomicznie i życiowo – choć to tylko generalne założenie, wcale tak nie musi być w danym wypadku

168 Katalog czynności wymagających zgody - charakterart. 37 § 1 Istotne jest, że: jest to katalog zamknięty, a więc nie ma możliwości „dodawania” czynności, choćby ich dokonanie było dla rodziny istotne a więc nie jest tak, że zgody wymagają czynności ważniejsze, poważniejsze itp. zgody wymagają po prostu tylko i wyłącznie ściśle wskazane w tym przepisie czynności a więc zgody nie wymaga sprzedaż samochodu wartego milion zł, a wymaga sprzedaż bezużytecznej, małej działki o wartości kilkuset złotych

169 Katalog czynności wymagających zgody - funkcjew praktyce katalog z przepisu generalnie pokrywa się z tym, co orzecznictwo uznawało przed 2004 r. za czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu kwalifikacja: pkt 1-3 – ze względu na przedmiot czynności, pkt 4 – ze względu na nieodpłatny charakter czynności chodzi głównie o nieruchomości, przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne założenie – najcenniejsze, najważniejsze dla rodziny założenie to w nowej cywilistyce jest kwestionowane

170 Katalog czynności wymagających zgody - funkcjekatalog nie obejmuje wartościowych ruchomości, akcji, udziałów itp. – niejeden samochód jest wart więcej niż źle położona mała nieruchomość gruntowa dla rodziny sprzedaż samochodu może być dużo ważniejsza niż wynajęcie nieruchomości, na które potrzebna jest wg art. 37 zgoda ale takie czynności nie wymagają zgody, bo nie dałoby się znowu uniknąć subiektywizmu i uzależniania od sytuacji danej rodziny „coś za coś”, pewność obrotu za pewną nieracjonalność, albo będzie zamknięty i precyzyjny katalog i wtedy często czynności ważne nie będą wymagać zgody a nieistotne będą jej wymagać albo wrócimy do subiektywnych pojęć, takich jak czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu

171 Katalog czynności wymagających zgodyprzede wszystkim samo zbycie, a więc rozporządzenie prawem do nieruchomości – sprzedaż, zamiana, darowizna także „obciążenie”, a więc ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego np. hipoteki czy służebności

172 Katalog czynności wymagających zgodyzwracam uwagę, że np. przy umowie kredytu bankowego: na zaciągnięcie zobowiązania pieniężnego nie jest konieczna dla ważności umowy zgoda małżonka ale już dla zabezpieczenia wierzytelności banku poprzez ustanowienie hipoteki zgoda jest niezbędna ponadto z art. 41 k.r.o. wynika, że zgoda spowoduje poszerzenie zakresu odpowiedzialności za zobowiązanie

173 Katalog czynności wymagających zgodyale art. 37 wymienia też czynności „prowadzące do” opisanych skutków – nie do końca jasny zwrot, nie występuje w podobnych przepisach, np. art. 228 k.s.h. skoro ustawa odróżnia „zbycie, obciążenie” itp. od czynności „prowadzących do nich”, to jednak trzeba uznać, ze są to różne czynności: dlatego należy uznać, że obowiązkiem wyrażenia zgody przez małżonka jest objęte nawet zawarcie umowy tylko zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego – a więc nie wywołującej skutku rozporządzającego (por. art. 155 § 1 k.c.) także raczej umowy przedwstępnej

174 Katalog czynności wymagających zgodywarto zwrócić uwagę, że zgoda jest potrzebna nie tylko do rozporządzenia, ale też do nabycia praw na nieruchomości istotne jest, że chodzi o odpłatne nabycie a więc na nieodpłatne nabycie nieruchomości obciążonej hipotekami, które mogą być problemem, nie trzeba zgody dominujący w orzecznictwie przed 2004 r. pogląd przyjmował obowiązek uzyskania zgody w starym stanie prawnym warto pamiętać, że nabycie nie jest czynnością zarządu – bo nie dotyczy bezpośrednio żadnego składnika majątku wspólnego a więc art. 37 dotyczy nie tylko czynności zarządu majątkiem wspólnym, ale też innych czynności

175 Katalog czynności wymagających zgodyteż oddanie nieruchomości do używania i pobierania pożytków, a więc dokonanie czynności czysto zobowiązujących np. najem problem – czy zgody wymaga wynajęcie lokalu albo pokoju w mieszkaniu (czyli części nieruchomości) przepis w tym zakresie też jest niejasny jeśli małżonkowie mają kilka mieszkań i je wynajmują to czy każde wynajęcie nawet części wymaga zgody drugiego? Jeśli małżonkowie prowadzą na wspólnej nieruchomości pensjonat to czy zgody wymaga każda umowa z każdym klientem?

176 Katalog czynności wymagających zgodyponadto czynności dotyczące przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolnego definicja przedsiębiorstwa – 551 k.c., gospodarstwa rolnego 553 k.c. znów zbycie i oddanie do używania, i znów odpłatne nabycie ale czynność prawna dotycząca poszczególnych składników gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa, jeżeli nie wyczerpują one zorganizowanej ich części mogącej stanowić samodzielne gospodarstwo rolne lub przedsiębiorstwo, nie wymaga zgody drugiego małżonka, np. sprzedaż wartościowego ciągnika

177 Katalog czynności wymagających zgodypunkt 4 – darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Pojęcie drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych jest zbliżone do pojęcia „drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych”, z art. 994 § 1 k.c. czyli w prawie spadkowym można więc wykorzystać ewentualnie orzecznictwo dot. tego przepisu do oceny konkretnego przypadku o tym, czy darowizna jest drobna decyduje w zasadzie jej wartość. dla oceny znaczenie ma stan majątkowy darczyńcy i obdarowanego. a więc jednak nie uniknięto pewnego subiektywizmu w regulacji art. 37 trzeba pamiętać, że darowizna nieruchomości czy gospodarstwa zawsze wymaga zgody na podstawie wcześniejszych przepisów

178 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.)przepis dotyczy czynności samodzielnie dokonanych przez jednego małżonka oczywiście nie ma zastosowania do sytuacji, gdy oboje małżonkowie są stronami/dokonują czynności prawnej np. oboje występują jako sprzedawca każda czynność zarządu majątkiem wspólnym oraz każda czynność z art. 37 § 1 zawsze może być skutecznie dokonana przez oboje małżonków wtedy nie ma potrzeby rozważania w zasadzie zastosowania przepisów o zarządzie skoro oboje współuprawnieni uczestniczą w czynności z niewielkimi wyjątkami dotyczącymi orzeczeń z art. 40

179 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.)cel regulacji: każdy z małżonków uzyskuje pewną kontrolę nad działaniami drugiego małżonka w sferze majątkowej z zasady ważne dokonanie którejś z tych czynności wymaga zawsze przynajmniej zgody 2. małżonka lub dokonania jej wspólnie

180 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.)dokonanie tej czynności „wymaga zgody” a więc czynności dokonuje jedno z małżonków, a drugie tylko wyraża zgodę drugi małżonek (ten, który wyraził zgodę) nie jest stroną czynności zgodę należy odróżnić od wspólnego dokonania czynności tak więc np. sprzedawcą odpowiedzialnym za wady rzeczy sprzedanej jest tylko żona, a zgoda męża powoduje to, że czynność jest w ogóle ważna mąż nie jest sprzedawcą, jest osobą trzecią względem stron umowy

181 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.)zgoda drugiego małżonka jest potrzebna dla dokonania czynności, dla jej ważności inaczej np. art. 41 k.r.o. – tu zgoda jest potrzebna nie po to, aby czynność była ważna, ale po to, aby możliwa była egzekucja z całego majątku wspólnego dlatego zgodę z art. 41 k.r.o. nazywa się „fakultatywną” a tę z art. 37 – „obligatoryjną” stosuje się więc art. 63 § 1 k.c.: Jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty.

182 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.)a zatem zgoda może być wyrażona przed, razem z samą czynnością oraz także po jej dokonaniu terminologia: oświadczenie złożone przed dokonaniem czynności prawnej lub w trakcie – zgoda, po dokonaniu czynności – potwierdzenie dalsze uwagi dot. „zgody” odnoszą się co do zasady też do potwierdzenia potwierdzenie nie jest możliwe jednak co do czynności prawnych jednostronnych (§4) potwierdzenie ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności (art. 63 k.c.)

183 zgoda jest oświadczeniem woliDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – charakter prawny zgody zgoda jest oświadczeniem woli stosuje się więc do niej wszelkie przepisy o oświadczeniach woli, wadach, ważności, formie zgoda czy potwierdzenie to nie to samo, co sama czynność prawna małżonek udzielający zgody nie składa identycznego oświadczenia woli, co działający małżonek, nie staje się stroną tej czynności prawnej, nie zaciąga zobowiązań

184 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – charakter prawny zgody zgoda a udzielenie pełnomocnictwa zgoda to coś całkowicie innego niż udzielenie pełnomocnictwa drugiemu małżonkowi do sprzedaży itp. nieruchomości – udzielenie pełnomocnictwa małżonek może udzielić drugiemu małżonkowi pełnomocnictwa do zawarcia umowy z art. 37 w jego imieniu wówczas drugi małżonek może np. sprzedać nieruchomość działają jednocześnie w imieniu własnym i w imieniu współmałżonka jako jego pełnomocnik wówczas stroną umowy są oboje małżonkowie

185 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – charakter prawny zgody zgoda musi być udzielona co do konkretnej czynności prawnej i zawierać przynajmniej najistotniejsze je postanowienia dopuszcza się jednak wyrażenie jednorazowo „z góry” zgody na kilka czynności prawnych pozostających ze sobą w związku, np. umowy przedwstępnej, zawartej w jej wykonaniu umowy sprzedaży o skutku tylko obligacyjnym i zawieranej w jej wykonaniu umowy rozporządzającej

186 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – charakter prawny zgody nie chodzi o zgodę w sensie ogólnym, zgody na pewną działalność prowadzoną przez małżonka, musi ona dotyczyć konkretnej czynności prawnej nie może to być „zgoda na sprzedawanie wspólnych nieruchomości” (wszelkich) jednak badając sens takiego oświadczenia małżonka trzeba każdorazowo rozważyć (art. 65 k.c.), czy nie zmierzał on do udzielenia pełnomocnictwa do działania w swoim imieniu drugiemu małżonkowi

187 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – forma zgody co do formy czynności prawnej w postaci zgody/potwierdzenia dawniej regulacja wprost w k.r.o., teraz brak stosuje się więc art. 63 k.c.: taka forma, jaka jest zastrzeżona dla samej czynności ta sama forma zgody co czynności, jednak tylko jeśli ta forma wymagana jest pod rygorem nieważności głównie chodzi o akt notarialny przy nieruchomościach (art. 158 k.c.) i darowiźnie (art. 890 § 1 k.c.) oraz podpis notarialnie poświadczone przy przedsiębiorstwie (art. 751 § 1 k.c.) wyprzedzając: odmowa zgody/potwierdzenia nie wymaga zachowania formy szczególnej

188 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – znaczenie prawne zgody dokonanie czynności za uprzednią lub równoczesną zgodą to prosty przypadek – czynność jest ważna od chwili dokonania stroną jest jeden z małżonków, drugi jest osobą trzecią, choć najczęściej dotyka go część skutków tej umowy np. wejście/wyjście prawa z majątku wspólnego natomiast bardziej skomplikowana jest sytuacja, jeśli zgody nie ma, a czynność zostaje dokonana mimo tego – to regulują § 2, 3 i 4

189 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – skutki dokonania czynności mimo braku zgody Skutki dokonania czynności bez wymaganej przez art. 37 zgody jest to klasyczny przykład czynności dotkniętej sankcją bezskuteczności zawieszonej, czyli jest to czynność prawna, która stanie się ważna albo nieważna w momencie udzielenia lub odmowy potwierdzenia jej dokonania inny przykład – działanie falsus procuratora, art. 103 k.c.

190 najważniejsze: sankcja bezskuteczności zawieszonej, a nie nieważności Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – skutki dokonania czynności mimo braku zgody najważniejsze: sankcja bezskuteczności zawieszonej, a nie nieważności a więc zawarcie umowy bez zgody drugiego małżonka nie powoduje automatycznie jej nieważności (inaczej – czynność prawna jednostronna - § 4) jest stan zawieszenia, niepewności nie wiadomo, czy umowa ostatecznie okaże sie ważna czy nie zależy to od postawy drugiego małżonka i częściowo też drugiej strony umowy

191 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – skutki dokonania czynności mimo braku zgody jeśli dojdzie do dokonania czynności z art. 37 § 1 przez jednego małżonka bez zgody drugiego to: dopóki nie ma stanowiska drugiego małżonka żadna ze stron nie może zwolnić się od umowy z powodu braku zgody małżonka jednej z nich na zawarcie umowy nie można twierdzić, że umowa jest nieważna ale na razie czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody nie wywołuje żadnych skutków prawnych w niej przewidzianych a więc np. umowa sprzedaży wspólnej nieruchomości zawarta przez męża bez zgody żony nie przenosi jeszcze własności na kupującego własność nieruchomości nadal jest w majątku wspólnym małżonek nie może domagać się zapłaty ceny

192 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – skutki dokonania czynności mimo braku zgody co mogą zrobić zainteresowani: drugi małżonek – może potwierdzić umowę (stanie się ważna od chwili zawarcia) albo odmówić potwierdzenia (stanie się nieważna) druga strona czynności – może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin na jej potwierdzenie, jeśli termin upłynie bez wypowiedzi 2. małżonka – umowa stanie się ex tunc nieważna (w przepisie zwrot „staje się wolna”, ale w kontekście całej regulacji: nieważność) ten małżonek, który zawarł umowę nie może w zasadzie nic zrobić nie może swojemu małżonkowi wyznaczyć terminu tylko druga strona może wyznaczyć termin jest to racjonalne – skoro ten małżonek zawarł umowę bez zgody, to brał na siebie ryzyko

193 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – skutki dokonania czynności mimo braku zgody uprzedzając: art. 39 nie ma w tej sytuacji zastosowania – według dominującego i uważam, że trafnego poglądu – do umów już zawartych, a jedynie do czynności „planowanych” sąd może więc udzielić zezwolenia na czynność planowaną, ale nie może potwierdzić już zawartej umowy – to może robić tylko małżonek Może to być kłopotliwe w sytuacji, gdy drugi małżonek zamierzał udzielić zgody, ale np. nie zdążył stawić się u notariusza, a następnie zachorował, uległ poważnemu wypadkowi itp.

194 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – skutki dokonania czynności mimo braku zgody skutki poszczególnych zachowań drugiego małżonka: Skutkiem potwierdzenia umowy przez małżonka jest ustanie stanu bezskuteczności zawieszonej umowy i uznanie jej za ważną od chwili zawarcia (ex tunc) odmowa potwierdzenia czynności (podobnie jak upływ terminu wyznaczonego przez druga stronę) – umowa staje się definitywnie nieważna, nie wywołuje więc skutków prawnych w doktrynie reprezentowany jest pogląd, że na równi z odmową potwierdzenia należy traktować wyraźne i stanowcze oświadczenie jeszcze sprzed zawarcia umowy o tym, że drugi małżonek nie zgadza się na jej zawarcie – wątpliwe na tle brzmienia przepisu w tym zakresie niezwykle skomplikowany problem zbiegu tej regulacji z art. 361

195 Dokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k. r. oDokonywanie czynności wymagających zgody (art. 37 k.r.o.) – skutki dokonania czynności mimo braku zgody Odmowa potwierdzenia umowy nie wymaga zachowania szczególnej formy. zgoda – musi być taka forma, jaką pod nieważnością przewiduje ustawa dla samej umowy ale odmowa potwierdzenia może być wyrażona przez każde zachowanie się małżonka, które ujawnia jego wolę w sposób dostateczny (art. 60 k.c.) wyrazem woli odmowy potwierdzenia umowy może być w szczególności wytoczenie przez tego z małżonków, którego zgoda na zawarcie umowy była potrzebna, powództwa o ustalenie nieważności umowy ze względu na jej zawarcie bez wymaganej zgody albo powództwa o wydanie nieruchomości lub też powództwa z art. 10 ukwh (uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym)

196 Termin maksymalny potwierdzenia czynności prawnej z art. 37 § 1termin, do którego można potwierdzić czynność prawną z art. 37 § 1 kro i kc nie zawierają regulacji terminu, do którego może nastąpić potwierdzenie, więc w zasadzie możliwość taka istnieje, dopóki jedna ze stron nie zdecyduje się podjąć działania co istotne skutek potwierdzenia jest „wsteczny” tylko małżonek, który dokonał czynności nie może w żaden sposób „zadziałać” teoretycznie można więc potwierdzić taką umowę nawet po dziesięcioleciach oczywiście kontrahent zawsze może doprowadzić do wyjaśnienia sytuacji, wyznaczając drugiemu małżonkowi termin.

197 Termin maksymalny potwierdzenia czynności prawnej z art. 37 § 1inny ciekawy przykład: co w sytuacji, kiedy jedno z małżonków umiera przed wyrażeniem potwierdzenia, a już po dokonaniu czynności istotne, bo wtedy ustaje wspólność majątkowa małżeńska (zawsze z chwilą śmierci małżonka) orzecznictwo – 2 sytuacje: umiera ten, który dokonał czynności umiera ten, który ma wyrazić zgodę co do 1. – skoro zgodnie z art. 63 k.c. zgoda ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności, to można potwierdzić nawet po śmierci osoby, która dokonała co do 2. – nie można – bo uprawnienie do potwierdzenia umowy jest to uprawnieniem osobistym i wygasa z chwilą śmierci małżonka. Chodzi o to, że do spadku nie wchodzą uprawnienia ściśle związane z osobą spadkodawcy (art. 922 § 1 k.c.)

198 Termin maksymalny potwierdzenia czynności prawnej z art. 37 § 1to ostatnie twierdzenie krytykowane przez M. Nazara. stanowisko autora jest konsekwencją akceptacji poglądu, iż uprawnienie do potwierdzenia umowy ma charakter majątkowy, gdyż uwarunkowane jest bezpośrednio interesem ekonomicznym uprawnionego, zatem wchodzi w skład majątku spadkowego po zmarłym małżonku [tak M. Nazar, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 r., II CKN 507/00, OSP 2002, z. 1, poz. 3, s. 13]. w takim wypadku potwierdzenie byłoby teoretycznie możliwe bezterminowo – przez spadkobierców małżonka, który miał wyrazić zgodę (a następnie ich spadkobierców itd.) ale moim zdaniem nie – bo jest to czynność zarządu lub szerzej czynność związana z majątkiem wspólnym w ramach ustroju wspólności a czynności na zasadach art można dokonywać tylko dopóki istnieje ustrój wspólności a z chwilą śmierci ustaje ustrój wspólności a więc i możliwość stosowania tych zasad sporne w doktrynie i orzecznictwie

199 Ochrona dobrej wiary osób trzecich (art. 38 k.r.o.)Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem. art. 38 określa zakres ochrony dobrej wiary kontrahenta małżonka w zakresie czynności z art. 37 § 1 kro czynność prawna jednego małżonka będzie ważna, nawet w braku zgody/przy odmowie zgody drugiego małżonka, jeśli znajdzie zastosowanie przepis chroniący nabywcę w dobrej wierze

200 Ochrona dobrej wiary osób trzecich (art. 38 k.r.o.)a zatem chodzi o sytuację, w której: jeden z małżonków dokonał czynności prawnej, która zgodnie z regulacją art. 37 § 1 wymaga dla swej ważności zgody małżonka np. sprzedał nieruchomość, której własność wchodzi do majątku wspólnego druga strona czynności pozostawała w dobrej wierze dobra wiara – ogólnie w prawie cywilnym: błędne, ale usprawiedliwione w danych okolicznościach przekonanie o istnieniu bądź nieistnieniu jakiegoś prawnie doniosłego stosunku prawnego lub o określonej treści takiego stosunku prawnego w tym wypadku: przeświadczenie o tym, że przedmiot czynności prawnej (np. zbywane prawo własności) nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków dobra wiara nie może polegać na przekonaniu, że dana umowa nie wchodzi w zakres czynności wymagających zgody drugiego małżonka (błąd co do prawa)

201 Ochrona dobrej wiary osób trzecich (art. 38 k.r.o.)jednak nie zawsze takie przeświadczenie będzie chronione, gdyż art. 38 nie zawiera ogólnej zasady ochrony dobrej wiary, a tylko odsyła do szczególnych przepisów w tym zakresie. ze względu na katalog czynności z art. 37 § 1 w zasadzie może tu chodzić tylko o art. 5 i nast. ustawy o księgach wieczystych i hipotece – rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, dotycząca zasadniczo nieruchomości w wąskim zakresie ewentualnie o art. 169 k.c. – co do darowizny ruchomości natomiast raczej nie będzie chroniony nabywca przedsiębiorstwa, który błędnie zakładał, że wchodzi ono w skład majątku osobistego zbywcy

202 Ochrona dobrej wiary osób trzecich (art. 38 k.r.o.)Art. 5. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych). Art. 6. 1. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze. 2. W złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.

203 Ochrona dobrej wiary osób trzecich (art. 38 k.r.o.)praktycznie chodzi o sytuacje, w których: nieruchomość jest w rzeczywistości składnikiem majątku wspólnego, ale w księdze wieczystej jako właściciel ujawniony jest tylko jeden z małżonków – jakby nieruchomość była tylko w jego majątku osobistym ten stan to „niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym”, o której stanowi przepis art. 5 ukwh następnie małżonek zbywa lub obciąża tę nieruchomość ograniczonym prawem rzeczowym (np. hipoteką) co do zasady z art. 37 k.r.o. wynika, że dla ważności umowy niezbędna jest zgoda drugiego małżonka, ponadto w razie odmowy potwierdzenia – umowa jest nieważna jednak art. 38 kro przesądza, że nabywca – jeśli działał „w zaufaniu do treści księgi wieczystej”, a więc w dobrej wierze co do tego, że własność nieruchomości wchodzi do majątku osobistego – nabywa prawo zgodnie z treścią umowy

204 Ochrona dobrej wiary osób trzecich (art. 38 k.r.o.)zakres ochrony osób trzecich jest więc wąski, ograniczony praktycznie do opisanej sytuacji niezgodności treści KW ze stanem prawnym nieruchomości gdyby jednak nie było księgi wieczystej (a np. tylko akt notarialny wskazujący na małżonka jako jedynego właściciela albo postanowienie sądu o stwierdzeniu zasiedzenia na rzecz jednego małżonka), to błędne przekonanie nabywcy o przynależności własności nieruchomości do majątku osobistego zbywcy wywiedzione z tych okoliczności nie jest chronione ani przez art. 38 k.r.o. ani inny przepis zatem zawarcie umowy wymaga zgody drugiego małżonka – a w razie odmowy potwierdzenia umowa jest nieważna

205 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankaodrębną od problemu zarządu majątkiem wspólnym kwestią jest problem odpowiedzialności za zobowiązania małżonków pojęcie odpowiedzialności tradycyjnie odróżnia się od pojęcia długu dług: prawny obowiązek spełnienia świadczenia, będący elementem zobowiązania odpowiedzialność: konieczność znoszenia egzekucji ze swego majątku w razie niewykonania zobowiązania w sposób dobrowolny

206 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankaa zatem problem odpowiedzialności związany jest z przymusową realizacją obowiązków cywilnoprawnych o charakterze majątkowym jest też ściśle związany z pojęciem majątku egzekucję prowadzi się bowiem z majątku dłużnika a więc w bardzo wielkim uproszczeniu: przy zobowiązaniach pieniężnych, dokonuje się zajęcia a następnie sprzedaży składników majątku dłużnika uzyskaną sumę przekazuje się wierzycielowi lub wierzycielom

207 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankaIstotny problem: z czyjego majątku można prowadzić egzekucję z jakiej części majątku dłużnika można prowadzić egzekucję, zwłaszcza, jeśli w tym majątku istnieją odrębne masy (np. majątek wspólny małżonków, majątek wspólny wspólników spółki cywilnej) podstawowe zasady: egzekucję prowadzić można tylko z majątku dłużnika za to z całego jego majątku, wyboru składników dokonuje wierzyciel według uznania (skoro dłużnik nie spełnił świadczenia dobrowolnie to nie może mieć prawa wyboru)

208 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankaProblem dotyczy wspomnianych mas majątkowych objętych wspólnością czy jeśli dług obciąża tylko jednego małżonka (on sam np. zawarł umowę pożyczki albo sam wyrządził komuś szkodę i jest zobowiązany do jej naprawienia) to czy można prowadzić egzekucję też z majątku wspólnego małżonków? jest to przecież majątek dłużnika ale jednocześnie też majątek innego podmiotu, który nie jest dłużnikiem

209 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankadawna regulacja: Art. 41. § 1. Zaspokojenia z majątku wspólnego może żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków. § 2. Jeżeli jednak wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej albo jeżeli dotyczy ona odrębnego majątku jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z odrębnego majątku dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez dłużnika, jak również z korzyści uzyskanych przez dłużnika z jego praw autorskich twórcy, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego. § 3. (5) Sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego - zaspokojenie z majątku wspólnego byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

210 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankazasadą była (§ 1 art. 41) odpowiedzialność z całego majątku wspólnego za każde zobowiązanie tylko jednego małżonka przypominam kwestię poręczenia i pożyczki m.in. dlatego sądy szukały rozwiązań chroniących drugiego małżonka i uznawały nieważność całej umowy tym samym krzywdząc ewidentnie wierzyciela oczywiste było, że stan prawny musi się zmienić

211 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankaobecna regulacja: oczywiście, jeśli dłużnikami są oboje małżonkowie (np. oboje zawarli umowę, z której wynika dług) to można prowadzić egzekucję z całego majątku wspólnego i całych majątków osobistych problem dotyczy sytuacji, gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków wtedy on na pewno ponosi odpowiedzialność całym swym majątkiem osobistym kwestia czy też wspólnym

212 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankajeśli dłużnikiem jest tylko jeden małżonek: nie ma już generalnej zasady, zgodnie z którą można prowadzić egzekucję z całego majątku wspólnego można prowadzić egzekucję zawsze z jakiejś części majątku wspólnego z jakiej części – zależy od charakteru wierzytelności, czasu jej powstania oraz postawy drugiego małżonka (art. 41 § 2 i 3)

213 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankaw zasadzie zawsze można prowadzić egzekucję z następujących składników majątku wspólnego: z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 dotyczy to sytuacji, gdy: zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej (a np. z deliktu) wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności wierzytelność dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków

214 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankajeśli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa to ponadto, oprócz wspomnianego zakresu: można prowadzić egzekucję także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa (wspólnego) małżonek samodzielnie prowadzi „firmę” np. zakład produkcyjny i składniki służące do tej działalności wchodzą do majątku wspólnego za zobowiązania związane z prowadzeniem tej działalności odpowiada ze składników przedsiębiorstwa, maszyn, wierzytelności wobec kontrahentów itp.

215 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankanatomiast z całego majątku wspólnego można prowadzić egzekucję (poza przypadkiem gdy oboje małżonkowie są dłużnikami) tylko w sytuacji, gdy „małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka” dlatego tak wiele instytucji, zwłaszcza banków, domaga się przy pożyczkach, kredytach itp. zgody współmałżonka oczywiście cały czas trzeba odróżnić zgodę od bycia stroną czynności wyrażenie zgody na zaciągniecie zobowiązania przez drugiego małżonka otwiera możliwość egzekucji tylko z majątku wspólnego, a nie – z majątku osobistego małżonka, który wyraził zgodę zgoda to zupełnie co innego niż zawarcie umowy poręczenia

216 Odpowiedzialność za zobowiązania z majątku wspólnego - wzmiankacały czas należy pamiętać, że zagadnienie odpowiedzialności nie jest związane z problemem zarządu majątkiem wspólnym a więc: to, że dana umowa stanowiła czynność zarządu nie oznacza, że oboje małżonkowie odpowiadają za zobowiązania z niej z całego majątku wspólnego z drugiej strony, jeśli zawarcie umowy nie było czynnością zarządu, a drugi małżonek wyraził na jej zawarcie zgodę – odpowiedzialność rozciąga się na cały majątek wspólny

217 Dwa rodzaje zgody w przepisach o wspólnościsą 2 rodzaje zgody w przepisach o wspólności: „obligatoryjna” – art. 37 „fakultatywna” – art. 41 obligatoryjna – bo bez niej czynność prawna nie będzie ważna dotyczy tylko zamkniętego katalogu czynności z art. 37 jest niezbędna dla skutecznego zawarcia umowy fakultatywna ma zupełnie inny skutek nie jest wymagana dla ważności czynności prawnej dlatego nazywa sie ją fakultatywną – od samych stron zależy, czy będą ją chciały uzyskać skutkiem jest to, że co do zasady w razie jej udzielenia zaciągnięte w umowie zobowiązanie będzie mogło być egzekwowane z całego majątku wspólnego małżonków

218 Przykład: zawarcie w trakcie trwania ustroju wspólności umowy poręczenia, kredytu, pożyczki przez jednego (tylko jednego, działającego samodzielnie) z małżonków nie jest czynnością zarządu majątkiem wspólnym (pogląd przeważający) a zatem np. drugi małżonek nie może się sprzeciwić zawarciu umowy na podstawie art. 361 może taką umowę zawrzeć nawet małżonek pozbawiony samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym na podstawie art. 40 nie jest czynnością wymienioną w art. 37 § 1, a zatem dla jej ważności nie jest konieczne wyrażenie zgody przez drugiego małżonka w razie prowadzenia egzekucji (przymusowego wykonania zobowiązań z takiej umowy): wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję z majątku osobistego małżonka, który zawarł umowę zakres odpowiedzialności z majątku wspólnego będzie uzależniony od tego, czy: umowa została zawarta za zgodą drugiego małżonka (wtedy odp. z całego majątku wspólnego) jeśli bez zgody – z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 jeśli nadto wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa

219 Przykład: umowa sprzedaży rzeczy ruchomej, której prawo własności wchodzi do majątku wspólnegojest czynnością zarządu (bo dotyczy przedmiotu majątkowego wchodzącego do maj. wsp.) zawarcie takiej umowy przez jednego małżonka nawet bez wiedzy i zgody drugiego powoduje, że kupujący uzyska prawo własności rzeczy, prawo to „wyjdzie” z majątku wspólnego (art. 36 § 2) drugi małżonek może się sprzeciwić jej zawarciu (art. 361) małżonek pozbawiony samodzielnego zarządu na podst. art. 40 nie może jej zawrzeć drugi małżonek nie jest stroną tej umowy, umowa nie wywołuje wobec niego żadnych skutków poza tym, że traci on prawo własności rzeczy sprzedanej nie jest czynnością wymienioną w art. 37 § 1, a zatem dla jej ważności nie jest konieczne wyrażenie zgody przez drugiego małżonka Bez względu na wartość samochodu

220 Przykład: umowa sprzedaży rzeczy ruchomej, której prawo własności wchodzi do majątku wspólnegoza zobowiązania wynikające z tej umowy co do zasady ponosi odpowiedzialność z majątku osobistego małżonek, który ją zawarł co do odpowiedzialności z majątku wspólnego – jak w wypadku pożyczki czy poręczenia wierzytelność o zapłatę ceny wchodzi do majątku wspólnego (art. 31 i nast.) a zatem również małżonek, który nie zawierał umowy może się domagać zapłaty (sporne)

221 Przykład: umowa najmu rzeczy, której prawo własności wchodzi do majątku wspólnegowedług dominującego poglądu jest czynnością zarządu – moim zdaniem nie jest drugi małżonek może się sprzeciwić jej zawarciu (art. 361) małżonek pozbawiony samodzielnego zarządu na podst. art. 40 nie może jej zawrzeć w doktrynie i orzecznictwie w zasadzie nie wskazuje się, czy i w jakim zakresie drugi małżonek jest dotknięty skutkami tej umowy czy musi znosić korzystanie z rzeczy przez najemcę? czy może windykować rzecz od najemcy, gdyż najemca nie ma skutecznego wobec niego tytułu prawnego do władania rzeczą? jeśli dotyczy ruchomości: nie jest czynnością wymienioną w art. 37 § 1, a zatem dla jej ważności nie jest konieczne wyrażenie zgody przez drugiego małżonka

222 Przykład: umowa najmu rzeczy, której prawo własności wchodzi do majątku wspólnegojeśli dotyczy nieruchomości: jest czynnością wymienioną w art. 37 § 1, a zatem dla jej ważności konieczne jest wyrażenie zgody przez drugiego małżonka za zobowiązania wynikające z tej umowy co do zasady ponosi odpowiedzialność z majątku osobistego małżonek, który ją zawarł co do odpowiedzialności z majątku wspólnego – jak w wypadku pożyczki czy poręczenia wierzytelność o zapłatę czynszu wchodzi do majątku wspólnego (art. 31 i nast.) a zatem również małżonek, który nie zawierał umowy może się domagać zapłaty

223 Przykład: wypowiedzenie najmu lokalu mieszkalnego, w który zamieszkują małżonkowie wraz z dziećmi, kiedy prawo najmu jest małżonkom wspólne jest czynnością zarządu (bo dotyczy przedmiotu majątkowego wchodzącego do maj. wsp.) dokonanie tej czynności przez jednego małżonka nawet bez wiedzy i zgody drugiego powoduje, że najem wygaśnie „w całości”, a więc oboje małżonkowie utracą uprawnienie do korzystania z lokalu (art. 36 § 2 zd. 1) drugi małżonek może się sprzeciwić jej dokonaniu (art. 361) małżonek pozbawiony samodzielnego zarządu na podst. art. 40 nie może jej dokonać nie jest czynnością wymienioną w art. 37 § 1, a zatem dla jej ważności nie jest konieczne wyrażenie zgody przez drugiego małżonka

224 Ustanie wspólności – wzmiankaArt. 46. W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Ustanie ustroju wspólności (np. na skutek orzeczenia rozwodu lub śmierci małżonka) nie powoduje ex lege podziału majątku wspólnego małżonkowie nadal pozostają współuprawnieni, a w odniesieniu do nieruchomości – są nadal jej współwłaścicielami dotychczasowa wspólność (współwłasność) łączna przekształca się jednak w ułamkową – a więc zostają już określone (co do zasady równe) udziały małżonków w majątku wspólnym (w tym w nieruchomości) stosuje się przepisy o wspólności spadku, a te (art k.c.) odsyłają do przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych

225 Ustanie wspólności – wzmiankaArt. 43. § 1. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. § 2. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. § 3. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Art. 45. § 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. § 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. § 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.