1 Nos pełen emocji Tajemna moc zapachów

2 ZMYSŁAMI OTWIERAM OKNA I DRZWI NA MÓJ ŚWIATzapach ZMYSŁAMI OTWIERAM OKNA I DRZWI NA MÓJ ŚWIAT Zygmunt Korzeniewski

4 Tajemna moc zapachów Węch u człowieka jest słaby, wręcz upośledzony w porównaniu na przykład ze zwierzętami. W podręcznikach psychologii ogólnej węch i smak określane są jako zmysły o mniejszym znaczeniu. Ważne co najwyżej w sytuacjach, gdy upośledzone są pozostałe zmysły. Tymczasem węch daje fascynujące możliwości badawcze i praktyczne. Zygmunt Korzeniewski

5 Co wychwytuje węch? O węchu przypominamy sobie najczęściej, gdy coś zepsuje się nam w lodówce lub podczas podróży w zatłoczonym autobusie, albo w toalecie. Zadaniem naszego węchu jest wychwytywanie znajdujących się w powietrzu cząstek substancji lotnych. Robią to komórki zawierające receptory węchowe. Człowiek ma ich od 2 do 20 milionów. U przeciętnego psa jest ich milionów. Zygmunt Korzeniewski

6 Podstawowe pytania Jaką rolę odgrywają w naszym życiu zapachy?Dlaczego na nas tak działają? Dlaczego zapachy budzą tak silne emocje? Zygmunt Korzeniewski

7 Reakcja na zapach Zdarza się, że zapach dla kogoś przyjemny, drugiego odrzuca. Badania potwierdzają, że reakcja na określony zapach jest zakodowana genetycznie. Zmysł węchu współpracuje ze zmysłem smaku. Tworzą się połączenia zapachowo – smakowe, dzięki którym odbieramy bodźce z otoczenia. Tysiące takich kombinacji przechowujemy w mózgu i przy ich pomocy odpowiednio reagujemy na określone zapachy. Zygmunt Korzeniewski

8 Zapachy a podświadomośćZapachy działają na naszą podświadomość. Informacje zapachowe są filtrowane przez ośrodki w mózgu odpowiedzialne za sterowanie emocjami i instynktami. Tu bez udziału naszej świadomości zapada decyzja, czy odczuwany zapach jest dla nas przyjemny, czy nie. Żaden inny zmysł tak nie działa. Wystarczy pomyśleć o roli węchu w kontaktach międzyludzkich, czy też o wykorzystaniu zapachów do zmian zachowań społecznych. Zygmunt Korzeniewski

9 Zapachy przyjemne i nieprzyjemneTakie „przygotowane powiązania” istnieją. Bo skoro noworodki wąchają zapachy słodkie – wanilii, bananów, czekolady – mają błogi wyraz twarzy, to pewnie jest to skutek działania jakiegoś wbudowanego mechanizmu. Są też zapachy nieprzyjemne dla każdego już od najwcześniejszych chwil życia: zgniłe ryby, zgniłe krewetki i nieświeże jaja, czyli substancje zapowiadające potencjalne zatrucie. Zygmunt Korzeniewski

10 Zapachy przyjemne i nieprzyjemneJednak ocena przyjemności wielu zapachów bardzo się zmienia w miarę zdobywania indywidualnych doświadczeń. Po narodzeniu zapachy są dla nas bardzo ważne i noworodek lepiej rozpoznaje matkę po zapachu niż na podstawie wyglądu czy głosu. Później już tak nie jest. Zygmunt Korzeniewski

11 Zapach a wróg czy przyjaciel?Badacze przekonują nas, że węch nie musi służyć wyłącznie do rozróżniania zapachów. Podobno na ich podstawie podświadomie dzielimy ludzi a naszych wrogów i przyjaciół. On pomaga nam w określeniu tak zwanej swojskiej atmosfery. Zygmunt Korzeniewski

12 Kiedy zaczynają się pogarszać funkcje węchowe?Po czterdziestce. Większość badaczy uważa jednak, że nie wcześniej niż po sześćdziesiątce. Szybciej u mężczyzn niż u kobiet. To może prowadzić do wielu niedostrzegalnych konsekwencji. Gorzej wyczuwając zapach, nie wiemy, czy to, co jemy, jest już zepsute, czy jeszcze nie. Osoby starsze gorzej też wyczuwają nawaniacze do gazu i mają mniejszą zdolność do wyczuwania zapachu palących się przedmiotów. Zygmunt Korzeniewski

13 Zdolności do rozpoznawania zapachów?Okazuje się, że na poziomie podstawowym nos eksperta nie działa wcale lepiej niż nos przeciętnego człowieka. Różnica pojawia się na etapie przetworzenia informacji węchowej. Podobnie jest z malarzami, muzykami (kolory i dźwięki). Badacze wskazują, że można rozwijać nie tyle zdolności, ile wiedzę na temat zapachów. A to ułatwia operowanie informacjami dostarczanymi przez nos. Zygmunt Korzeniewski

14 Kto lepiej operuje nosem – kobieta czy mężczyzna?Badania udowodniły, że rozróżnianiu wszystkich zapachów (stereotypowe „kobiece”- np. środki czystości czy zasypki dla niemowląt, zapachy „męskie”- głównie zapachy mocnych alkoholi, smarów, benzyny), kobiety są lepsze. Szczególnie da się to odczuć przy tak zwanych zapachach społecznych, czyli rozpoznawania zapachu ciała znanych sobie osób i zapachu własnego ciała. Zygmunt Korzeniewski

15 Zapach i jego znaczenie dla relacji międzyludzkichMa duże znaczenia. Przykładowo, kobiety w relacjach z mężczyznami dość wysoko na skali umieszczają zapach, (nawiązać bliższy kontakt, czy nie). Badania dwóch amerykańskich psycholożek Chen i Haviland – Jones w których zbierano zapachy osób w różnym wieku obu płci. Stwierdzono, że zapach osób starszych odbieramy jako mniej przyjemny, ale za to poprawia nastrój u osób mających objawy depresji. Zygmunt Korzeniewski

16 Ludzie „zabijają” własny zapachMyjemy się, perfumujemy… To stosunkowo wymysł współczesności. Dzisiaj i tak nie wszyscy się przejmują. Kobiety dużo krytyczniej oceniają zapach własnego ciała niż mężczyźni. To zjawisko jest uwarunkowane kulturowo. W krajach arabskich nie ma takiego maskowania się jak na przykład w Japonii. W USA najwięcej perfum i wód kolońskich kupują Afroamerykanie. Zygmunt Korzeniewski

17 Zapach a emocje Są przesłanki by wiązać emocje i pamięć zapachową.„To pachnie jak święta w domu”. „Jak ciasto, które piekła babcia”. To ilustruje emocjonalny sposób zapamiętywania zapachów i wywoływania związanych z zapachami emocjonalnych wspomnień. Ten system działa, jeśli dotyczy zdarzeń autobiograficznych i ważnych dla danej osoby. Zygmunt Korzeniewski

18 Zapach a emocje Obecność zapachów podczas zapamiętywania innego materiału może przeszkadzać. Gdy koncentrujemy się na zapachu, który pobudza naszą wyobraźnię, gorzej przetwarzamy inne informacje. Silna zapachowo – emocjonalna rekcja może mieć czasem nieoczekiwane skutki. Odstęp czasu oddzielający zapach od zatrucia może wynosić nawet do 24 godzin. A w przypadku innych klas bodźców zmysłowych mówimy o czasie rzędu milisekund. Przykład profesora psychologii z restauracji podświadomie połączył chorobę z zapachem ulubionego dania. Zygmunt Korzeniewski

19 Zapach a mechanizmy ich przetwarzaniaW niektórych źródłach spotkać można doniesienia, że użycie odpowiednich zapachów zwiększa sprzedaż o 50 czy 60 procent. Nauka tego nie potwierdza. Zależności są słabe, wręcz można pogorszyć sobie sytuację. Wystarczy, by zapach był przez klientów odbierany jako niepasujący do otoczenia. Pozytywny efekt mamy tam, gdzie wszystko gra, pasuje, np. sklep z bielizną dla kobiet gdzie czuje się delikatne perfumy. Zapach świeżego pieczywa wpływa na zakupy artykułów spożywczych. Zapach dopasowywany nie poprawia wyników sprzedaży. Zygmunt Korzeniewski

20 Wykorzystanie zapachu do różnych celówJak zamienić „brudaska w czyścioszka”? Grupę ochotników umieszczono w pokoju, w którym rozpylono zapach cytrusowego środka czystości. Następnie spytano ich, co mają robić po zakończeniu badania. Wskazali trzykrotnie częściej niż badani w innym pomieszczeniu, iż będą sprzątać i porządkować. W kolejnym powtórzono to a następnie zaproszono do studenckiej kantyny i poczęstowano kruszącymi się herbatnikami. Zachowanie rejestrowano kamerą i wynik był… Inne zapach już tak nie działały. Okruszki zgarniali ręką osoby z pomieszczenia, gdzie czuć był cytrus. Zygmunt Korzeniewski

21 Wyczuwanie zapachów w diagnozowaniu choróbW badaniach eksperymentalnych wykazano, że większość osób zagrożonych chorobą Alzheimera wcześniej ma wyraźne problemy z identyfikacją słowną znanych im zapachów. W chorobie Parkinsona częściej stwierdza się zaburzenia rozpoznawania zapachów niż drżenia! Jednak tych obserwacji nie wykorzystuje się w praktyce, choć są już nawet uproszczone wersje testów. Zygmunt Korzeniewski

22 Kilka słów o feromonachTo termin, który powstał w roku z greckiego phero (przenosić) i hormano (pobudzać, poruszać). Wydzieliny fizjologiczne używane są przez wszystkie naczelne do oznaczania granic swego terytorium, informowania o swej dominacji, odstraszania rywali i przywabiania partnerów. Zygmunt Korzeniewski

25 Zapachy - dalej U dorosłych gruczoły wydzielania zewnętrznego znajdują się między innymi pod pachami i dokoła narządów płciowych; włosy są w stanie pochłaniać zapachy będące bardzo silnymi sygnałami. W kontakcie z ubraniem zapachy podlegają pewnym procesom chemicznym, co czyni je przykrymi dla nosa. Zygmunt Korzeniewski

26 Zapachy ciała Każdy człowiek wydziela inny, łatwy do wyodrębnienia zapach ciała (słodki, piżmowy, kwaskowaty), który jest wykładnikiem stanu zdrowia i diety. Dlatego też zmysł powonienia może być wykorzystywany podczas diagnozowania pacjentów. Zygmunt Korzeniewski

27 Zapach przyjemny lub nieU większości ludzi komunikowanie się węchem zachodzi poniżej poziomu świadomości. Większość z nas ocenia zapach jako przyjemny lub nie, a do określenia wpływu danego zapachu całkowicie polega na przypadkowych reakcjach innych. Bardzo trudno jest jednak zwrócić komuś uwagę na „brzydki „oddech” lub „niemiły zapach”,… Zygmunt Korzeniewski

29 Podstawowe zapachy Zygmunt Korzeniewski

30 Zapachy i działanie olejków eterycznychZapachy mogą wywoływać najszybsze i najistotniejsze reakcje emocjonalne. W nosie znajduje się wiele milionów komórek receptorowych. Nerwy wysyłają sygnały do płatów węchowych. Zygmunt Korzeniewski

31 DZIAŁANIE OLEJKÓW ETERYCZNYCHCytryna - orzeźwia i jednocześnie uspokaja. Grejpfrut – łagodzi stres, depresję i skutki wyczerpania nerwowego. Mandarynka - dodaje energię, usuwa depresję i stany lękowe. Lawenda - uspokaja, łagodzi gniew i skutki przemęczenia. Drzewo herbaciane - działa odświeżająco i ożywiająco. Zygmunt Korzeniewski

32 DZIAŁANIE OLEJKÓW ETERYCZNYCHMelisa - zmniejsza objawy szoku, paniki czy histerii. Bazylia - wyostrza zmysły i zdolność koncentracji. Majeranek - działa uspokajająco na centralny układ nerwowy. Sosna - odświeża zmęczony umysł. Imbir - ogrzewa, wyostrza zmysły i wspomaga pamięć. Zygmunt Korzeniewski

33 Doświadczenie Zatykając nos nie czujemy smaku niektórych potraw.Jeżeli zjemy cebulę lub jabłko to nie rozróżnimy tych potraw, ponieważ jabłko z cebulą mogą nam się pomieszać. Zygmunt Korzeniewski

34 Jest to tzw. efekt przyzwyczajanie się do węchu.Dlaczego skoro wyperfumujesz się rano, to około godziny później już go nie czujesz, ale ciągle czują go inni? Nadal go czujesz? Jest to tzw. efekt przyzwyczajanie się do węchu. Zygmunt Korzeniewski

35 Które zwierzę ma perfekcyjny węch:Sokół Pies Wąż Kot Zygmunt Korzeniewski

36 2. Którego zapachu nie zaliczamy do podstawowych:a) Waniliowy b) Kwiatowy c) Owocowy Zygmunt Korzeniewski

37 3. Zatykając nos: Czujemy smak potraw. Nie czujemy smaku potraw.Czujemy coś innego niż smak potraw. Zygmunt Korzeniewski

38 Ważne pytania Czy można człowiekiem sterować za pomocą zapachów?W pewnym sensie tak. (aromaterapia). Japonia: w niektórych biurowcach rozprowadza się rano i po południu za pomocą klimatyzacji zapachy pobudzające do pracy, w południe zaś – pomagające opanować zmęczenie. Paryskie metro: w godzinach szczytu zapach fiołków obniża poziom agresji. Zygmunt Korzeniewski

39 Ważne pytania Jak zapachy działają na ludzi? Bardzo różnie.Zapach cytryny, mięty, rozmarynu czy olejku bergamotowego ma działanie pobudzające. Ożywiające są też zapachy sosny i eukaliptusa. Zapach lawendy, melisy, cynamonu, tymianku czy anyżku relaksują, a nawet uspakajają. Podobnie działa zapach róż i fiołków. Zygmunt Korzeniewski

40 Ważne pytania W jakim celu łączy się zapachy?Powstają kompozycje wykorzystywane w perfumach. Tworzą ją specjaliści – perfumiarze (tzw. nosy). Zygmunt Korzeniewski

41 Ważne pytania W każdych perfumach po otwarciu flakonu czujemy kolejno trzy nuty zapachowe: Szybko ulatniające się zapachy, np. cytryny, lawendy czy bergamoty. Nuta środka to trwalsze aromaty – pelargonia, tymianek czy olejek neroli, które wyczuwamy dopiero po ulotnieniu się nuty czołowej. Ujawnia się dopiero po zetknięciu perfum z ciałem. Nuta ostateczna to akcent trwały, składają się na niego związki mniej ulotne, np. piżmo, zapach drzewa sandałowe lub wetiwerii. Zygmunt Korzeniewski

42 Ważne pytania Jak zapachy działają na ludzi? Dobierając wodę z zależności od nastroju, okoliczności czy potrzeb, szybko możemy osiągnąć zamierzony cel. Otulając się chmurką mgiełki do ciała lub wody toaletowej (zapach działa od 5 do 12 godzin) możemy pokonać róże przeszkody i „sterować zmysłami swoimi oraz… innych. A siła tkwi we wspomnianych wcześniej roślinnych olejkach eterycznych! Jak zaś działa: lawenda, róża, jaśmin, cytrusy, mięta? Zygmunt Korzeniewski

43 Lawenda Łagodnie odpręża i uspokaja.Jej przyjemna woń łagodzi napięcie emocjonalne, rozluźnia spięte mięśnie. Inne zastosowanie: olejek lawendowy przywołuje sen. Zygmunt Korzeniewski

44 Róża Koi nerwy i poprawia nastrój.Gdy jesteśmy przybici, mamy chandrę albo boli nas głowa można sięgnąć po wodę toaletową, która zawiera nuty róży. Jej zapach uspokaja, wycisza i uśmierza ból, szybo może przywrócić dobry humor. Inne zastosowanie: olejek różany możemy użyć do masażu ciała. Zygmunt Korzeniewski

45 Jaśmin Odurza zmysły i wabi mężczyzn.Jeśli chcemy podkreślić intymny nastrój wieczornego (ale nie tylko) spotkania użyjmy kompozycji wzbogaconej zapachem jaśminu. Inne zastosowanie: olejek rozpylony w powietrzu usuwa przykre zapachy Zygmunt Korzeniewski

46 Cytrusy Pobudzają do działania.Jeśli jesteśmy zmęczeni, brakuje nam energii orzeźwić nas może woda cytrusowa rozpylona na ciało. Inne zastosowanie: cytrynowy olejek łagodzi stany zapalne skóry. Zróbmy sobie okład. Zapach zachęca również do robienia porządków. Zygmunt Korzeniewski

47 Mięta Przywołuje twórcze myśli.Jeśli czeka nas dzień pełen zadań, które wymagają dużej koncentracji i wielu owych pomysłów, użyjmy świeżej wody wzbogaconej miętą. Zapach ten wyzwala energię i stymuluje umysł. Inne zastosowanie: rano dla orzeźwienia możemy dodać do kąpieli kilka kropel olejku miętowego. Zygmunt Korzeniewski

48 Ważne pytania Czy perfumy powinno się dobierać do temperamentu?Większość osób intuicyjnie tak postępuje: ekstrawertyczna, wysportowana, aktywna na ogół woli cięższe perfumy. Ma to głębsze uzasadnienie. Takie osoby są zwykle dominujące, a to wiąże się min. z silniejszym wydzielaniem hormonów i trochę odmiennym metabolizmem. Ich pot ma silniejszy zapach, mocniej się pocą. Bardziej pasują do nich perfumy cięższe, o trwalszych zapachach. Podobnie w przypadku osób o śniadej karnacji. Zygmunt Korzeniewski

49 Ważne pytania Jakich zapachów powinniśmy używać latem a jakich zimą?Na lato zapachy powinny być lżejsze, bo w wysokiej temperaturze na odsłoniętej skórze zbyt silnie pachnące kosmetyki są bardzo wyczuwalne, a to nie zawsze jest przyjemne. Zapachy cięższe stosuje się również latem, ale wieczorem, gdy udajemy się na… Zygmunt Korzeniewski

50 Warto wiedzieć …Jako nieprzyjemny odbierzemy zapach osoby, której geny MHC są podobne do naszych. I odwrotnie: jeśli czyjeś geny MHC różnią się od naszych, jego zapach uznamy za pociągający. Geny MHC to tzw. główne geny zgodności tkanek. Różnice w MHC rodziców dają ich dzieciom lepszą odporność na choroby. Poza tym gdy genomy rodziców są podobne, rośnie prawdopodobieństwo wad genetycznych u potomstwa. Zygmunt Korzeniewski

51 „Psychologia węchu i pamięci węchowej”prof. Ewa Czerniawska Zygmunt Korzeniewski

52 „Komunikacja emocji ludzkim zmysłem powonienia”„Body language” Chen D, Haviland-Jones J. „Komunikacja emocji ludzkim zmysłem powonienia” Zygmunt Korzeniewski

53 KONOPSKI Leszek, KOBERDA MichaelZygmunt Korzeniewski