1 Nowe modele czasopism naukowych Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu Toruń 2015

2 Globalne zmiany w kontekście publikowania naukowego INTERNET, TECHNIKI EDYTORSKIE, MOBILNOŚĆ, INNOWACYJNOŚĆ, ZMIANA SPOŁECZNA, POKOLENIE MEDIÓW, Wzrost liczby czasopism elektronicznych lub hybrydowych – (Lista regensburska http://ezb.uni- regensburg.de/about.phtml?bibid=UBR&colors=7&lang=en ma 79168 tytułów czasopism naukowych ze wszystkich dziedzin wiedzy (dane z 20 stycznia 2015), w tym 14864 ma tylko wersję elektroniczną, bez druku, z tego 48320 – są darmowe).http://ezb.uni- regensburg.de/about.phtml?bibid=UBR&colors=7&lang=en Wzrost liczby czasopism otwartych – (DOAJ) -10,291 tytułów czasopism z 136 krajów.DOAJ Pojawienie się alternatyw dla czasopism (repozytoria). Pojawienie się nowego nurtu i modelu publikowania naukowego open access.

3 Globalne dane dla czasopism naukowych Źródło danych: Heather Morrison, 2014 Dramatic Growth of Open Access: 30 indicators of growth beyond the ordinary, Wednesday, December 31, 2014. Dostępne w: http://poeticeconomics.blogspot.ca/2014/12/2014- dramatic-growth-of-open-access-30.html.http://poeticeconomics.blogspot.ca/2014/12/2014- dramatic-growth-of-open-access-30.html

4 Argumenty za zmianą oSzybkość przesyłu informacji (syndrom pioniera, lidera). oZaistnienie w gronie innowatorów. Bardzo wielu wydawców już przechodzi transformację – nie wolno zostać w tyle. oZdecydowanie większa rzesza czytelników (jeśli wprowadz a się jęz. angielski chociażby przez abstrakty i słowa klucze, wpływ może być znacznie wyższy). oPromocja własnych badań na świecie. oMłodzi zakładają tylko czasopisma elektroniczne i najczęściej są otwarte, bo tak postrzegają nową formę komunikacji naukowej. oWiększa liczba cytowań, pobrań, w tym również w „nietypowych” miejscach (np. w Wikipedii, podręcznikach, książkach i czasopismach popularnonaukowych, na blogach naukowych). oNatychmiastowa widoczność cytowań w profilu Google Scholar Citations, przydatna przy obecnych przepisach dot. Parametryzacji w Polsce.Google Scholar Citations, oSzansa na wzrost Impact Factor. Możliwość stosowania nowych wskaźników i metryk, np.: Article Level Metrics.Article Level Metrics

5 Dobre praktyki w Polsce DOAJ notuje 2 10 polskich czasopism a jednym z nich jest: Acta Societatis Botanicorum Poloniae Acta Societatis Botanicorum Poloniae ISSN: 00016977 EISSN: 20839480 Subject: Botany Publisher: Polish Botanical Society Country: Poland Language: English Keywords: botany, plant biology Start year: 2000 Publication fee: Yes License:

6 TERMEDIA – 38 tytułów (model open access) http://www.termedia.pl/Czasopisma - dostęp do elektronicznej wersji artykułów z aktualnych numerów naszych czasopism oraz bogatych zasobów archiwalnych (po rejestracji).http://www.termedia.pl/Czasopisma ViaMedicaViaMedica – 35 tytułów czasopism naukowych, wiele z nich ma formę otwartą, papierowa forma jest sprzedawana. Trzeba się zarejestrować w systemie. Dobre praktyki w Polsce

7 Platforma czasopism UMK Całkowita transformacja w roku 2012 (50 czasopism otwartych w formie elektronicznej)50 czasopism otwartych 1.Model ekonomiczny – finansowane przez UMK (instytucja, podatnicy) 2.Model prawny – otwarte licencje Creative Commons. 3.Model technologiczny – implementacja Open Journal Systems, outsourcing dla zabezpieczenia zasobów, utrzymywania platformy od strony technologicznej.

8 O jakich modelach publikowania naukowego mówimy? 1.Model ekonomiczny (ME) – zasady biznesowe, jakie stosuje się w czasopiśmie i model finansowania. 2.Model prawny (MP) – wzorzec prawny, jakie się zastosuje dla czasopisma, (copyright czy licencje otwarte). 3.Model technologiczny (MT) – wzorzec implementacji oprogramowania, na jakim będzie powstawało czasopismo i kto je będzie serwisował (własne, komercyjne, open source, outsourcing, zlecenie na zewnątrz).

9 Co mamy? MODELForma tradycyjna - zamknięta Forma nowoczesna - otwarta Forma hybrydowa (mieszana) MEWszystkie zasoby płatne, za produkcję płaci wydawca Wszystkie zasoby darmowe, za produkcję płaci autor, instytucja, fundacja, sponsor Część zasobów bezpłatna, za produkcję płaci wydawca + autor i inni donatorzy MPWszystkie prawa zastrzeżone Niektóre prawa zastrzeżone - wolne licencje Copyright + inne swobodniejsze licencje MTOprogramowanie własne Wolne oprogramowanie, open source, free software Oprogramowanie wolne lub komercyjne, lub kompilowane

10 9 ważnych kroków przy tworzeniu nowej formy czasopisma 1. Uzmysłowienie sobie problemów i decyzja o kierunku działania, zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron i wyjaśnienie sobie rozbieżności. 2. Podjęcie decyzji co do formy czasopisma – hybrydowe czy tylko elektroniczne, otwarte czy zamknięte? (MP, MT) 3. Przyjęcie odpowiedniego modelu biznesowego i zapewnienie stabilności finansowej czasopisma. (ME) 4. Zdecydowanie o usługach, jakie chcemy prowadzić i ich funkcjonalnościach (profil dla autorów, profil dla recenzentów, udostępniania dla czytelników, promocja i marketing, itp.) (MT) 5. Przyjęcie rozwiązań technicznych (obsługa uczelniana, outsourcing), wybór oprogramowania (open source bezpłatny, komercyjne narzędzie odpłatne). (MT) 6. Utrzymanie standardów jakościowych (recenzowanie, korekta wielostopniowa, metadane, archiwizacja długoterminowa, formaty plików itp.) 7. Wzmocnienie widoczności czasopisma w Internecie i świecie nauki (wyszukiwarki naukowe, bazy cytowań, bazy naukowe, repozytoria). 8. Zapewnienie długoterminowej dostępności czasopisma – wybór archiwum lub repozytorium dla wieczystego przechowywania (MT). 9. Analiza trendów i przyszłych zmian dla czasopisma.

11 Określenie problemów i pojęcie decyzji 1 krok uzmysłowienie sobie problemów przy tworzeniu czasopisma (czytelnicy, grupa docelowa, design, kosztochłonność, ręce do pracy); decyzja o przyszłości czasopisma (co chcemy osiągnąć, dlaczego robimy czasopismo, impact factor, punkty w ministerstwie, rozwój własnej dyscypliny) Jeśli decyzja będzie na TAK – to jak działamy? zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron do zmian (debatujemy ze wszystkimi, szukamy sojuszników i doradców); wyjaśniamy sobie rozbieżności i przygotowujemy plan działania na najbliższe 5 lat (tyle potrzebuje czasopismo, żeby się sprawdzić).

12 Pytania, na które trzeba sobie odpowiedzieć! 1. Czy nasi czytelnicy są gotowi na nową formę czasopisma? 2. Czy my jesteśmy gotowi do zmian? 3. Jakie modele ustalamy? 4. Czy redaktorzy dadzą sobie radę z nową formą i modelem? 5. Czy zdigitalizujemy wcześniejsze numery? 6. Gdzie będziemy całość archiwizować? 7. Czy mamy jakieś modele do naśladowania a może na kimś chcemy się wzorować? I znacznie więcej…

13 Hybrydowe czy tylko elektroniczne (MT), otwarte czy zamknięte (MP)? 2 krok oHybrydowe – częściowo drukowane, (np. na życzenie czytelnika, dla bibliotek, dla subskrybentów) ale z pełną wersją elektroniczną. Dwie równoległe formy dla zachowania ciągłości. oTylko elektroniczne – likwidujemy druk, przechodzimy na platformę dedykowaną dla czasopism elektronicznych (open source lub komercyjną lub własną) oOtwarte – open access – dostępne w Internecie dla wszystkich bez ograniczeń (dostępne nie oznacza wolne) z klauzulą copyright lub na wolnych licencjach. oZamknięte – toll access – dostępne tylko dla subskrybentów, z klauzulą copyright, na logowanie.

14 Modele biznesowe stosowane w świecie (ME) 3 krok oAdvertising – przychody z reklam; oEndowments – stałe dotacje; oFund-raising – granty z różnych fundacji; oHybrid OA journals – przygody od autorów i ich instytucji + fundusze wydawcy; oInstitutional subsidies – bezpośrednie lub pośrednie dopłaty instytucji naukowej; oMembership dues – przychody ze składek członkowskich; oPriced editions – fundusze wydawcy (większość numerów jest odpłatna, niektóre onumery są otwarte, np. starsze); oPublication fees – autorzy lub instytucje naukowe pokrywają koszty produkcji po publikacji; oSubmission fees – autorzy i instytucje wnoszą opłaty za przesłanie tekstu do redakcji, nie jest to jednoznaczne z przyjęciem do druku; oVolunteer effort – publikowane wysiłkiem społecznym (crowdsourcing ) lub mieszane

15 Usługi i funkcjonalności systemu (MT) 4 krok oOdrębne moduły dla autorów, recenzentów, redaktorów i korektorów; oRSS, Alert, Newsletter – powiadamianie o nowych numerach, o artykułach, które lubią czytelnicy; oIndeksy: słów kluczowych, autorski, tytułów; oWyszukiwanie: proste, zaawansowane; oKomentarze otwarte przy każdym artykule; oPrzewodnik i instrukcja dla użytkowników systemu; oStatystyki użytkowania zasobu.

16 Rozwiązania technologiczne 5 krok Od tego, jak zdecydujemy o funkcjonalnościach będzie zależało, jakie oprogramowanie wybierzemy, do tego musimy zdecydować czy chcemy open source czy komercyjne rozwiązanie Oprogramowanie zalecane przez DOAJ: oE-Journal by DrupalE-Journal by Drupal oHyperJournalHyperJournal oOpen Journal Systems (OJS)Open Journal Systems (OJS) oAmbra Project from the Public Library of Science.Ambra Project oSOPS from SCiXSOPS from SCiX oUbiquity PressUbiquity Press Ponadto musimy rozwiązać problemy związane z: hostingiem, backupem, domeną, archiwizacją, zapewnieniem stabilności systemu oraz integralności czasopisma.

17 Standardy 6 krok Czasopismo powinno stosować wysokie standardy w zakresie: ojakości recenzowania; oterminowości publikowania; ostosowania międzynarodowych konwencji edytorskich (stylów cytowania, bibliografii załącznikowych, itd.); ostosowania metadanych dla każdego obiektu (szczególnie unikalnych identyfikatorów obiektów cyfrowych DOI); oetyki naukowego publikowania (uczciwości, rzetelności, wiarygodności); oprzestrzegania praw autorskich; ostosowania technicznych standardów np. Dla formatów plików (pdf, TEX i inne); ouwidaczniania polityk prywatności, reklamowej, upowszechniania i zabezpieczenia zasobu na stronie głównej czasopisma..

18 Widoczność w sieci i środowisku 7 krok oProfesjonalna strona czasopisma. Koniecznie wersja anglojęzyczna czasopisma (choćby abstrakty i słowa kluczowe dla międzynarodowych baz danych). oInformacja w sieciach dla naukowców scientific networks (ResearchGate, The Science Network, iProfesor) i na forach dyskusyjnych. oWejście na międzynarodowe listy czasopism (DOAJ, Elektronische Zeitschriftenbibliothek EZB, ERIH, Thomson Scientific Master Journal List i inne)ERIH, oWłączenie do indeksów cytowań (Indeksy cytowań Thomson Reuters, Scopus, Google Scholar, MathSciNet Reference Citations i inne)Indeksy cytowań Thomson ReutersScopus, oWłączenie do dziedzinowych baz danych firm komercyjnych (Thomson Reuters, Ebsco, Elsevier, Ovid, ABI, ProQuest, Springer i innych) oArchiwizacja i zapewnienie trwałości materiałów w repozytorium instytucjonalnym. oInformacja w bazach danych MNiSW (nowy system informacji o szkolnictwie wyższym POL-on i Polska Bibliografia Naukowa)POL-onPolska Bibliografia Naukowa) oUlotki, plakaty na konferencjach, seminariach, spotkaniach roboczych, zespołach ekspertów. oKomunikacja przez media społecznościowe (blogi naukowe). oKomunikaty dla szerszej społeczności: szczególnie PAP Nauka.

19 Długoterminowa archiwizacja 8 krok Zapewnienie trwałości czasopismu jest najważniejszym standardem w dobie cyfrowej. Trzeba zadbać o to, by wszystkie artykuły z naszego czasopisma trafiły do archiwum zarządzanego przez bibliotekarzy lub archiwistów akademickich, najlepiej we własnej instytucji. Bibliotekarze mogą archiwizować wieczyście cyfrowe materiały w: 1.Repozytoriach instytucjonalnych (urodzone cyfrowo) 2.W bibliotekach cyfrowych – FBC - (analogowe, retrodigitalizowane)FBC Nie zalecam do trwałej archiwizacji repozytoriów globalnych, centralnych, ponieważ ich polityka udostępniania wiedzy nie musi się łączyć z wieczystą archiwizacją materiałów. Instytucja macierzysta ma obowiązek przechować wyniki swoich badań wieczyście. Biblioteki będą magazynowały wszystkie obiekty w Krajowym Magazynie Danych (tworzonym w ramach PIONIERA) zgodnie z międzynarodowymi standardami przechowywania obiektów cyfrowych.

20 Analiza trendów i przyszłych zmian oPonieważ wszystko się nieustannie zmienia, nikt nas nie zwolni z obserwowania trendów pojawiających się w obszarze publikowania naukowego. Dobrze jest obserwować, jakie toczą się dyskusje, jakie powstają wydawnictwa, jakie modele się rodzą. oTeraz np. toczy się ciekawa debata na temat nowych wskaźników, miar wpływu, oddziaływania takich jak Article-Level-Metrics: http://article-level-metrics.plos.org/. Uważa się, że Impact Factor odejdzie do lamusa, technologie pozwalają dziś śledzić każdy artykuł oddzielnie i jego wpływ na badania innych. Oto przykładowe wskaźniki pomiaru, jakie stosują: PLoS, SAGE, Wiley-Blackwell i inne wydawnictwa:http://article-level-metrics.plos.org/

21 Literatura przedmiotu: 1.Dr Emanuel Kulczycki, Otwarte czasopisma. Zakładanie czasopism naukowych oraz transformacja czasopism zamkniętych. Toruń, Stowarzyszenie EBIB 2013. Dostępne w: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/wydawnictwa_zwarte/issue/view/17/showT oc. http://open.ebib.pl/ojs/index.php/wydawnictwa_zwarte/issue/view/17/showT oc 2. Bożena Bednarek-Michalska, Modele biznesowe otwartego publikowania naukowego. Informator dla polskich wydawców uczelnianych. Toruń, Stowarzyszenie EBIB 2013. Dostępne w: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/wydawnictwa_zwarte/issue/view/14/showT oc. http://open.ebib.pl/ojs/index.php/wydawnictwa_zwarte/issue/view/14/showT oc 3.Paweł Szczęsny, Otwarta nauka, czyli dobre praktyki uczonych. Toruń, Stowarzyszenie EBIB 2013. Dostępne w: http://open.ebib.pl/ojs/index.php/wydawnictwa_zwarte/issue/view/15/showT oc. http://open.ebib.pl/ojs/index.php/wydawnictwa_zwarte/issue/view/15/showT oc 4.Jerzy Ważny, Etyka w pracach naukowych, Forum Akademickie nr 5, Warszawa 2007. Dostępne w: http://www.forumakad.pl/archiwum/2007/05/24_etyka_w_pracach_naukowy ch.html. http://www.forumakad.pl/archiwum/2007/05/24_etyka_w_pracach_naukowy ch.html

22 Dziękuję za uwagę! Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu Toruń 2015