1 O CZYM PAMIĘTAJĄ ROSJANIE? Oblicza pamięci kulturowej we współczesnej Rosji

2 Czym jest pamięć?

3 Pamięć kulturowa Zainteresowanie pamięcią jako kategorią badawczą w humanistyce nasiliło się w XX w. Spowodowane to było: -Upadkiem wielkich narracji -Utratą wiary w modernizm i nadziei, że świat da się uporządkować wg. praw natury i historii -Tragicznymi wydarzeniami XX w. -Utratą pamięci w społeczeństwach ponowoczesnych (zanik pamięci komunikatywnej) -„Mówimy tak dużo o pamięci, ponieważ tak niewiele jej zostało” – Pierre Nora

4 Wyróżniamy różne rodzaje pamięci kulturowej: -Rodzinną -Klasową -Religijną -Narodową Pojęciem, który stał się kategorią badawczą w refleksji nad pamięcią stał się mnemotopos Mnemotopos- to miejsce pamięci, czy innymi słowy intensywnie nasycony symbolicznymi treściami punkt krystalizacji pamięci. Jego badanie polega na rekonstrukcji struktur mentalnych: obrazów, opowieści, alegorii, mitów, stereotypów, fantazmatów itp.

5 Bohaterowie radzieckiego dzieciństwa współcześnie Pawlik Morozow Bohater ten stał się symbolem donosicielstwa, zdrajcy, wyrodnego syna

6 https://www.youtube.com/watch?v=7mL_-LqVfdc Na temat Pawlika Morozowa powstały także skecze kabaretowe:

7 Timurowcy Pojęcie to wywodzi się z czasów radzieckich i oznacza ludzi, którzy bezinteresownie oddają się pracy na rzecz ZSRR. Nazwa wywodzi się od książki Arkadija Gajdara Timur i jego grupa. Główny bohater owego dzieła - Timur pomaga wraz z kolegami rodzinom, których ojcowie byli na froncie, ale także ludziom chorym i starszym osobom. Dzieło to stało się inspiracją dla wielu do tworzenia takich grup w rzeczywistości. Dziś działania timurowców funkcjonują w pamięci kulturowej jako bezsensowne, nieprzydatne.

8

9 Na podstawie historii Timura powstał także film Timur i jego komandosi z 2003 roku w reżyserii Igora Maslennikowa.

10 Czeburaszka i Krokodyl Giena Obaj bohaterowie zostali wymyśleni przez pisarza Edwarda Uspieńskiego i sportretowani w książce Krokodyl Giena i jego przyjaciele z 1966 r. Popularność zyskali dzięki ekranizacji w 4 filmach Romana Kaczanowa.

11 Czeburaszka stała się także olimpijską maskotką Igrzysk z lat 2004-2010

12 Samolot AN-72 „Czeburaszka”

13

14 Jeżyk we mgle Jest to animacja stworzona przez Jurija Norsztejna (1975) na podstawie książki Siergieja Laputa pod tym samym tytułem. Bajka została okrzyknięta najlepszą animacją wszechczasów (2003). https://www.youtube.com/watch?v=_Rugwd8ZNHY

15

16 Pamięć historyczna Włodzimierz Ilicz Lenin przez lata uznawany był za ikonę komunizmu. Po upadku ZSRR recepcja jego postaci znacznie się zmieniła. Anegdoty: Ленин хотел доказать, что страной может управлять весь народ. Сталин доказал, что страной может управлять один человек. Хрущев доказал, что страной может управлять дурак. Брежнев доказал, что страной можно вообще не управлять. Черненко доказал, что страной могут управлять полтора человека: вечно живой Ленин и полуживой Черненко. Горбачев доказал, что не всякий дурак может управлять страной. Ельцин доказал, что страной можно управлять всей семьей. Путин доказал, что чекисты — тоже семья. Медведев бы тоже хотел чего нибудь доказать, да только семья не дала.

17 W okresie radzieckim powstały piosenki na temat Lenina: - W wykonaniu Jegora Letowa, lidera zepsołu „Grażdanskaja Oborona”, utwór zatytułowany był Wszystko idzie według planu. Artysta wykorzystał w utworze motyw upływu czasu i rozkładu ciała Lenina śpiewając: „on rozłożył się na pleśń i na miód lipowy”. Piosenkarz ten wykonał także utwór Piosenka o Leninie

18 Leninowi utwór poświęcił także artysta Siergiej Trofimow. Piosenka nosiła tytuł Pieśń o Leninie i wykonana była w tonie żartobliwym, z licznymi żargonizmami i odniesieniami do życia prywatnego Lenina: Maleńki, karłowaty, bez włosów, Wiecznie tułający się po więzieniach. Chyba tam niezbyt słodko mu się żyło, Mówią, że żywił się atramentem.

19

20

21

22 Pomnik Lenina w Odessie

23 Pamięć historyczna Epoka „Zastoju” za czasów rządów Leonida Breżniewa W latach 80. miała wyraźnie złą konotację i wiązano ją z brakiem rozwoju Dziś kojarzy się pozytywnie ze stabilizacją i bezpieczeństwem społecznym

24

25

26

27 Pamięć historyczna Wojna w Afganistanie Wojna ta odbywała się w latach 1979-1989 Do wojny zaangażowano ok. 650 tys. obywateli byłych republik radzieckich. 15 tys. zginęło Przyczyną wojny były kwestie geopolityczne pomiędzy ZSRR a USA, jednak obywatele radzieccy otrzymali komunikat o konieczności „udzielenia pomocy dla zaprzyjaźnionego reżimu”, tzw. „internacjonalistyczny obowiązek” Początkowo ukrywano przed narodem wojnę w tajemnicy Niezrozumiała wojna Rozpadające się państwo nie było w stanie pomagać weteranom

28 Wojna afgańska w mnemotopice: Książka Wiktora Rybakowa Chłopcom Afganistanu Piosenka grupy „Niebieskie berety” Desant został przerwany https://www.youtube.com/watch?v=Y8aBGY_Tk XI Film 9 kompania w reżyserii Fiodora Bondarczuka Pod tym samym tytułem powstała także gra komputerowa Film Ładunek 200 w reżyserii Aleksieja Bałabanowa

29 Wojny czeczeńskie Czeczeńska rewolucja i rządy Dżoachara Dudajewa (1991- 1994) I wojna czeczeńska (1994-1996) Okres quasi niepodległości (1996-1999) II wojna czeczeńska (1999-2009) W pamięci kulturowej zakorzeniły się przede wszystkim islamofobia oraz kaukazofobia

30

31 Komunałka W tzw. komunałkach kuchnia pełniła rolę miejsca spotkań, wspólnego gotowania, a także czytania na głos utworów zakazanych oraz słuchania zabronionej przez władzy muzyki Przyjęto określać mieszkańca komunałki homo communalicus Mieszkańcy komunałek dziś wspominają je z sentymentem i podkreślają, że nie byli samotni Każdy wiedział wszystko o swoich sąsiadach Nie tworzono związków wewnątrz komunałki Donosy, podsłuchiwanie i podglądanie były na porządku dziennym

32 Mieszkano w 10-15 rodzin w jednym mieszkaniu Na 5m 2 przypadało ok. 5 osób Obowiązywał grafik obowiązków Konflikty o dostęp do telefonu czy żarówek w łazience

33 Smaki dzieciństwa Lody – do dnia dzisiejszego Rosjanie pamiętają o dawnym smaku lodów, które jak twierdzą miały delikatny śmietankowy smak. Robione były z czystego mleka krowiego i nie zawierały konserwantów Słodycze Czekolada „Alionka” produkowana przez firmę „Czerwony październik”. Dziś wspomina się jej specyficzny tłusty smak Soki – naturalne soki sprzedawano przelewając odpowiednią porcję ze słoika 3 litrowego lub specjalnego stożka Kiełbasa „Doktorska” - została zapamiętana jako Produkt o niskiej zawartości tłuszczu, dietetyczny. Była to sowiecka wersja mortadeli bez kosteczek tłuszczu

34

35

36

37 Muzyka Stosunek współczesnych Rosjan do czasów komunistycznych uformował noworoczny program Stare piosenki o najważniejszym (Старые песни о главном), który miał premierę w sylwestra 1996-1997 Popularni rosyjscy piosenkarze, różnych pokoleń wykonali znane niegdyś piosenki z czasów stalinowskich Całość połączono w jedną zabawną historię dziejąca się w malowniczym kołchozie Program spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem i był kontynuowany Zarzucano mu jednak zafałszowanie historii i próbę jej odpolitycznienia, z drugiej strony twierdzono, że program ma charakter jedynie rozrywkowy ProgramProgram (min. 8:10)

38 Muzyka Odwołanie m.in. do melodii z czasów sowieckich ma na celu odpolitycznienie wzorów kulturowych oraz stworzenie wspólnego programu polityczno-kulturowego. W tym celu powrócono w 2000 r. do melodii hymnu sowieckiego Melodia hymnu ZSRR https://www.youtube.com/watch?v=emxM3RUbsAI Melodia hymnu Federacji Rosyjskiej https://www.youtube.com/watch?v=cNornahj0OQ Poprzedni hymn Federacji Rosyjskiej https://www.youtube.com/watch?v=FSP6BOpWBXM

39 Znaczna część rosyjskich artystów, w tym piosenkarzy bierze udział w organizowanych przez państwo koncertach patriotycznych z okazji: Rocznicy zakończenia II wojny światowej – 9 maja Dnia Obrońców Ojczyzny – 23 lutego Dnia Policji – 10 listopada Dnia Rosji – 12 czerwca Występują tu tacy „weterani” estrady jak Lew Leszczenko czy Josif Kabzon https://www.youtube.com/watch?v=KQ2q5ALTXNM https://www.youtube.com/watch?v=fK0bbZ4DyxI Ale także młodszy Oleg Gazmanow, którego utwór Zrobiony w ZSRR jest otwartą wykładnią ideologii odpolitycznienia i zatarcia różnic pomiędzy różnymi elementami rosyjskiej spuścizny historycznej i kulturowej https://www.youtube.com/watch?v=coeH02wg4lE

40 Ukraina i Krym, Białoruś i Mołdawia - to moja Ojczyzna Sachalin i Kamczatka, Góry Uralu - to moja Ojczyzna Krasnodarski kraj, Syberia i Powołże Kazachstan i Kaukaz I kraje nadbałtyckie też Urodziłem się w Związku Radzieckim Zostałem "zrobiony" w ZSRR Rurykowicze i Romanowowie, Lenin i Stalin - to moja Ojczyzna Puszkin, Jesienin, Wysocki, Gagarin - to moja Ojczyzna Zniszczone cerkwie i nowe Świątynie I Plac Czerwony, i budowa na BAM-ie Urodziłem się w Związku Radzieckim Zostałem "zrobiony" w ZSRR Olimpijskie złoto, Starty, zwycięstwa - to moja Ojczyzna Żukow, Suworow, Kombajny, torpedy - to moja Ojczyzna Oligarchowie i biedni, władza i zniszczenie KGB, MSW i Wielka nauka Urodziłem się w Związku Radzieckim Zostałem "zrobiony" w ZSRR Glinka, Tołstoj, Dostojewski, Czajkowski, Wróbel, Szalapin, Chagall, Ajwazowski Ropa i diamenty, złoto i gaz flota, desant, lotnictwo i Specnaz Wódka, kawior, Ermitaż i rakiety Najpiękniejsze kobiety Planety Szachy, Opera, najlepszy balet - Powiedzcie, gdzie jest to, czego u nas nie ma? Nawet Europa zmieniła się w Unię Razem nasi przodkowie walczyli w bitwach Razem wygrali drugą wojnę światową Razem my - największy kraj Zamknięte granice - bez wizy nie wolno, Jak Wam bez nas, odpowiedzcie przyjaciele!

41 Pamięć religijna Przechowuje wspomnienia prawd dogmatycznych, ale jednocześnie umiejscawiając je w konkretnych zdarzeniach, osobach i miejscach Wizerunek Matki Boskiej Kazańskiej Jest symbolem religijnej i narodowej spoistości i tożsamości Święto Matki Boskiej Kazańskiej przypada na 21 lipca

42 Matrioszka