1 Obserwacja jako podstawowa metoda diagnozy całościowej dzieckaOpracowała: Agata Muńko Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Gorzów Wlkp.

2 Nie ma objawu bez znaczenia.„Czym gorączka, kaszel, wymioty dla lekarza, tym uśmiech , łza, rumieniec dla wychowawcy. Nie ma objawu bez znaczenia. Trzeba notować i zastanawiać się nad wszystkim, odrzucać, co przypadkowe, łączyć, co pokrewne, szukać kierujących spraw” J. Korczak(1919)

3 „Diagnozowanie to złożony proces rozwiązywania problemów, to przetwarzanie danych, a nie rejestrowanie zachowań Wiedza wykorzystywana przy wyjaśnianiu jest oparta nie tylko na spostrzeganiu, lecz wymaga myślenia i wnioskowania” W. J. Paluchowski

4 Obszary działań w diagnozieOkreślenie stanu – jaki jest Poszukiwanie przyczyn tego stanu Proponowanie działań w zakresie zmiany stanu Prowadzenie działań

5 Diagnoza zatem nie może pozostać jedynie jako stwierdzenie faktu na gruncie deklaracji.

6 Celem diagnozy jest zebranie informacji o indywidualnym rozwoju dziecka i jego funkcjach poznawczo-motorycznych, fizycznych, emocjonalno-społecznych, co wykaże braki i zaniedbania, a jednocześnie pozwoli na opracowanie programu, który pomoże dziecku w podejmowaniu działań przy rozwiązywaniu trudności i niepowodzeń, a w konsekwencji osiąganie efektów.

7 Współczesna pedagogika wyróżnia różne rodzaje diagnoz:socjologiczną, medyczną, prognostyczną, genetyczno-rozwojową, psychologiczną, edukacyjną, polityki oświatowej.

8 Dla dokładnego i rzetelnego poznania dziecka należy prowadzić diagnozę holistyczną, która cechuje się nie tylko ciągłością, ale przede wszystkim polimodalnością – czyli ujmowaniem jednostki jako pewnej całości. Jednostka ludzka, jak i otaczająca ją rzeczywistość , stanowią pewną całość, w której dokonują się różnorodne reakcje i związki, będące motorem rozwoju człowieka.

9 Elementy diagnozy całościowej (holistycznej)Elementy diagnozy rozwojowo- genetycznej Czynniki środowiskowe Elementy diagnozy pedagogicznej Materiały dla słuchaczy

10 Struktura diagnozy całościowej (holistycznej)Symbol dziecka. Wiek dziecka (w latach i miesiącach). Opis czynników warunkujących rozwój w okresie płodowym, okołoporodowym i wczesnego dzieciństwa. Opis środowiska rodzinnego i lokalnego – uwzględniając elementy wpływające na nieprawidłowości rozwoju dziecka.

11 Struktura diagnozy całościowej (holistycznej)Charakterystyka dziecka – jego cechy zachowań, kompetencje, właściwości oraz trudności, zaniedbania czy deficyty rozwoju. O ile wymagana jest diagnoza psychologiczna, zamieszcza się wydane orzeczenie czy badanie psychologiczne. Wnioski i wskazania.

12 Nieodzownym warunkiem skutecznego opracowania diagnozy całościowej (holistycznej)jest prawidłowy dobór metod, które są sposobami zbierania informacji o dziecku.

13 W okresie dzieciństwa nie możemy wykorzystać wszystkich proponowanych metod czy technik przedstawionych w literaturze metodologicznej czy diagnostycznej. W poznawaniu dziecka mają zastosowanie te metody i narzędzia, które są dostosowane do jego możliwości rozwojowych i kompetencji poznawczo-emocjonalnych.

14 Podstawowe metody diagnozowania dzieckaObserwacja Analiza wytworów dziecka Dialog Testy diagnostyczne Analiza dokumentów

15 Efekty działań diagnostycznych zależą od rzetelności zastosowania i wykorzystania metod. Diagnoza holistyczna musi się opierać na kilku metodach diagnostycznych, a zgromadzony materiał winien być opracowany całościowo.

16 Obserwacja Jest podstawową i najczęściej stosowaną metodą badań pedagogicznych. Bez niej niemożliwe byłoby wręcz wykonywanie jakichkolwiek funkcji wychowawczo-dydaktycznych.

17 Nieodłącznym składnikiem prawidłowej obserwacji psychologicznej i pedagogicznej jest sam obserwator

18 Dobry Obserwator Posiada niezbędną wiedzę do prowadzenia obserwacji.Wykazuje zainteresowanie osobami i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji Posiada takie cechy jak: rzetelność, spostrzegawczość, obiektywizm.

19 Wiedza Ukierunkowuje uwagę obserwatora.Ułatwia obserwację -dzięki niej obserwator jest nastawiony na spostrzeganie tego, co istotne. Utrudnia obserwację - gdy osoba obserwująca kieruje się głównie własną wiedzą o danym zjawisku, bez uwzględnienia innych opcji i założonych celów.

20 Zainteresowanie Zainteresowanie obserwatora osobami i zjawiskami, będącymi przedmiotem obserwacji wpływa na: chęć poszerzenia swojej wiedzy na temat obserwowanych zjawisk, zwiększenie motywacji do działania, podniesienie trafności i wnikliwości obserwacji.

21 Rzetelność Obserwator potrafiZrezygnować z własnych zainteresowań, skłonności, upodobań i nawyków, by podporządkować się celom i zadaniom obserwacji. Widzieć i rejestrować to, co powinien a nie to, co jemu wydaje się ważne lub ciekawe. Wnikliwie realizować zadania, wynikające z pełnionej przez siebie roli i reguł, ustalonych przez osoby, zbierające dane. Dokładnie rejestrować zaobserwowane dane.

22 Spostrzegawczość Obserwator potrafiWyodrębnić dużą liczbę ważnych elementów sytuacji w określonym czasie. Dostrzec nawet chwilowe aspekty ludzkich zachowań i wzajemnych relacji. Szybko dostrzec szczegół i szybko zarejestrować go. Zauważyć czyjś mimowolny grymas twarzy lub mało wyraźny gest, szczegóły wyglądu, ubrania. Być wrażliwy na zmiany rytmu i tonacji głosu.

23 Obiektywizm ObserwatorPotrafi rejestrować swoje spostrzeżenia zgodnie ze stanem faktycznym, niezależnie od własnych przekonań opinii, uczuć, interesów. Ujmuje fakty i zdarzenia zgodnie z dokonaną obserwacją - nie ulega wcześniejszym nastawieniom i oczekiwaniom. Nie ocenia. Nie interpretuje.

24 Po co obserwujemy dziecko?Aby w jedną całość połączyć wiedzę teoretyczną z doświadczeniami praktycznymi. Wykorzystać ją w odkrywaniu przyczyn powstałych problemów rozwojowych u wychowanków. Aby ocenić poziom rozwoju różnych umiejętności dzieci: obserwacja służy jako narzędzie poznania i weryfikowania spostrzeżeń nauczyciela na temat dziecka z jego rzeczywistymi zachowaniami.

25 Po co obserwujemy dziecko?Aby formułować obiektywnie oczekiwania i cele edukacyjne, sposoby ich realizacji, skuteczność działa, aby lepiej komunikować się z dziećmi, monitorując ich rozwój. Wyniki obserwacji mogą być punktem wyjścia rozmowy indywidualnej lub prowadzenia zebrań, posługując się zrozumiałym i komunikatywnym językiem.

26 Po co obserwujemy dziecko?Obserwowanie dzieci pomaga nauczycielowi stawać się coraz bardziej obiektywnym, skutecznym w planowaniu celów działania. Na podstawie obserwacji dzieci, zdarzeń, w jakie są one uwikłane nauczyciel formułuje hipotezy, przypuszczenia, angażuje własną wiedzę teoretyczną, aby znaleźć właściwe rozwiązanie i zaplanować działania na przyszłość. Dowiaduje się również, dlaczego zaistniała konkretna sytuacja i pojawił się problem.

27 Obserwacja Jako metoda naukowa nie jest samym tylko postrzeganiem faktów, zdarzeń czy zjawisk. Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Podkreślone słowa to etapy obserwacji, niekoniecznie zawsze w tej samej kolejności.

28 Cechy prawidłowej obserwacjiCelowość Obiektywność Planowość Selektywność Dokładność

29 Celowość Polega na jasnym sprecyzowaniu i określeniu celu, jaki ma być realizowany w wyniku postępowania obserwacyjnego. Pytania: Co chcę obserwować? Kogo chcę obserwować? Co muszę wiedzieć na ten temat? ! ! ! Im węższy cel obserwacji, tym łatwiej o precyzyjne jego określenie, a tym samym skuteczną jego realizację. Ćwiczenie

30 Obiektywność Polega na postrzeganiu i rejestrowaniu tego, co jest jej przedmiotem niezależnie od osobistych doświadczeń, czyli subiektywnego nastawienia do danego zjawiska lub oczekiwań obserwatora. Obiektywność pozwoli rozgraniczyć spostrzeżenia od interpretacji, uniknąć przedwczesnego stwierdzenia i wyciągania wniosków.

31 Umożliwi zebranie materiału, zgodnie z przyjętym postępowaniem.Planowość Umożliwi zebranie materiału, zgodnie z przyjętym postępowaniem. Obserwacja zatem powinna być prowadzona według ustalonego planu, który określa: Termin, czas trwania; Poszczególne etapy; Sposób prowadzenia obserwacji i rodzaj zapisu; Warunki i sytuacje, w jakich odbywa się obserwacja zachowań dziecka; Zasady interpretacji zgromadzonego materiału obserwacyjnego.

32 Selektywność Polega na ścisłym postrzeganiu przygotowanego uprzednio rejestru kategorii zachowań dziecka. Nauczyciel musi wiedzieć, jakie zachowania będzie obserwował i dokładnie je rejestrował. Taki rejestr ułatwia uwzględnienie istotnych cech badanego. Selektywny charakter dotyczy również miejsca i czasu badanego zjawiska.

33 Dokładność Dokładna obserwacja jest:Wierna (gdy obserwowane zjawiska nie zostały zniekształcone); Wyczerpująca (umożliwia obserwacje szczegółów); Wnikliwa (uwzględnia wzajemne relacje, następstwa, zmiany obserwowanych faktów i zjawisk).

34 Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiPowierzchowność i ogólnikowość, fragmentaryczność (ogranicza się do krótkich notatek sprawozdawczych lub wypełniania arkusza, co nie odzwierciedla wiernego obrazy zachowań dziecka); Brak ujmowania istotnych cech (koncentrowanie się na ocenie osiągnięć programowych, a nie na podstawach wiedzy z zakresu rozwoju dziecka);

35 Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiWyprowadzanie przedwczesnych wniosków – „etykietowanie „(brak wystarczającej ilości przeprowadzonych obserwacji w różnych sytuacjach, koncentrowanie się na wypełnianiu arkusza obserwacji); Brak ujmowania zachowania dziecka na tle sytuacji i niewłaściwa interpretacja;

36 Braki i błędy w prowadzeniu obserwacjiBrak obiektywizmu obserwatora (niewłaściwe zachowania, uleganie wpływom własnych emocji, uprzedzeń i oczekiwań); Brak wiedzy psychologiczno- pedagogicznej nauczyciela (powoduje nieprawidłowości w prowadzeniu obserwacji i wyciągania wniosków).

37 Zalety obserwacji Umożliwia bezpośrednie poznanie zachowania dzieci w naturalnych warunkach i okolicznościach; Ułatwia sformułowanie hipotezy roboczej lub wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie, jak również częściowe jej zweryfikowanie; Umożliwia sprawdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod, przez co pogłębia przekonanie o ich słuszności;

38 Zalety obserwacji Pozwala na uzyskanie informacji o dzieciach, które trudno zdobyć innymi metodami badań (np. kwestionariusz wobec dziecka sześcioletniego, ale reakcja dziecka w chwili pochwały); Sprzyja ciągłemu ulepszaniu pracy dydaktyczno- wychowawczej nauczyciela, który uważnie obserwuje dzieci, widzi w nich niejako odbicie swoich braków i niedociągnięć w postępowaniu pedagogicznym. W przyszłości będzie im zapobiegać.