1 OBWODOWYCH KOMISJI WYBORCZYCHWybory organów samorządu terytorialnego 16 XI 2014 r. SZKOLENIE OBWODOWYCH KOMISJI WYBORCZYCH Z ZAKRESU ZADAŃ PRZED DNIEM GŁOSOWANIA I W DNIU GŁOSOWANIA

2 Wytyczne Czynności związane z pracami obwodowych komisji wyborczych regulują: WYTYCZNE DLA OBWODOWYCH KOMISJI WYBORCZYCH, DOTYCZĄCE ZADAŃ I TRYBU PRACY W PRZYGOTOWANIU I PRZEPROWADZENIU GŁOSOWANIA W WYBORACH… stanowiące załącznik do Uchwały Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 29 września 2014 r.

3 Członkowie komisji - otrzymują od przewodniczącego komisji dokumenty potwierdzające członkostwo i funkcje pełnione w komisji, w dniu wyborów noszą identyfikatory z imieniem i nazwiskiem oraz funkcją pełnioną w komisji, nie mogą swoim zachowaniem, jak również przez używanie elementów ubioru (np. krawat, opaska, znaczek itp.) akcentować swojej przynależności partyjnej bądź sympatii politycznych, nie mogą udzielać wyborcom pomocy w głosowaniu, z wyjątkiem pomocy udzielanej wyborcom niepełnosprawnym (art. 37c § 2 Kodeksu wyborczego oraz pkt. 23 i 29 wytyczn.) w razie nieobecności przewodniczącego jego obowiązki pełni zastępca przewodniczącego komisji,

4 Członkowie komisji przewodniczący ma prawo zażądać opuszczenia lokalu przez osoby zakłócające porządek i spokój oraz prowadzące agitację wyborczą (art. 107 § 2 Kodeksu wyborczego), a w razie potrzeby zwrócić się do komendanta właściwej jednostki policji o zapewnienie koniecznej pomocy (art § 3 Kodeksu wyborczego). Przypadki zakłócenia głosowania odnotowuje się w protokole głosowania (pkt 20 każdego protokołu sporządzanego w tym obwodzie).

5 wyznaczani są przez pełnomocników wyborczych Mężowie zaufania wyznaczani są przez pełnomocników wyborczych komitetów wyborczych (lub upoważnione przez nich osoby), które zarejestrowały listę kandydatów w danym okręgu lub zarejestrowały kandydata na wójta…, mogą być obecni w dniu wyborów w lokalu wyborczym podczas wszystkich czynności wykonywanych przez komisję, - do każdej komisji pełnomocnik każdego komitetu wyborczego może zgłosić po jednym mężu zaufania, mężowie zaufania danego komitetu wyborczego mogą jednakże zmieniać się w ciągu pracy komisji, mężami zaufania mogą być wyłącznie osoby pełnoletnie, funkcji męża zaufania w danym obwodzie głosowania nie może pełnić osoba kandydująca na radnego, a także kandydat na wójta.

6 mężowie zaufania przedstawią komisji zaświadczenie podpisane przez pełnomocnika wyborczego lub upoważnioną przez niego osobę, sporządzone według wzoru ustalonego przez PKW, jeżeli zaświadczenie wystawiła osoba upoważniona przez pełnomocnika, mąż zaufania okazuje komisji kserokopię tego upoważnienia, zaświadczenia mogą różnić się między sobą wyglądem i układem graficznym, ale ich treść musi odpowiadać wzorowi, komisja sprawdza zgodność treści przedłożonego zaświadczenia z ustalonym wzorem oraz tożsamość osoby okazującej zaświadczenie

7 Zaświadczenie dla męża zaufania

8 podczas obecności w lokalu wyborczym mężowie zaufania noszą identyfikatory z imieniem, nazwiskiem, funkcją oraz nazwą komitetu wyborczego, który reprezentują, identyfikatory nie mogą zawierać elementów kampanii wyborczej, Mężowie zaufania mają prawo: obserwować wszystkie czynności obwodowej komisji wyborczej, zarówno przed rozpoczęciem głosowania, w trakcie jego trwania oraz po jego zakończeniu, zgłaszać przewodniczącemu komisji na bieżąco uwagi i zastrzeżenia wnosić uwagi do protokołów głosowania w obwodzie, z wymienieniem konkretnych zarzutów być obecni przy transmisji danych przy przekazywaniu protokołu głosowania terytorialnym komisjom wyborczym

9 mężowie zaufania nie mogą wykonywać żadnych czynności członka komisji, pomagać wyborcom w głosowaniu ani udzielać im wyjaśnień nie są uprawnieni do liczenia ani do przeglądania kart do głosowania przed rozpoczęciem głosowania, w trakcie głosowania i po jego zakończeniu Obserwacja czynności wykonywanych przez komisję obwodową nie uprawnia mężów zaufania do utrwalania pracy komisji za pomocą aparatów fotograficznych lub kamer. Dopuszczalne jest natomiast fotografowanie oraz filmowanie protokołu głosowania podanego do wiadomości publicznej przez obwodową komisję wyborczą.

10 Mężowie zaufania Wykonywanie uprawnień mężów zaufania nie może utrudniać pracy komisji, zakłócać powagi głosowania ani naruszać jego tajności. Niedopuszczalne jest wchodzenie przez mężów zaufania do pomieszczenia za zasłoną, zapewniającego tajność głosowania, w chwili, gdy w pomieszczeniu tym znajduje się wyborca, nawet jeśli wyraził on na to zgodę. Przewodniczący komisji może wydawać polecenia o charakterze porządkowym, w przypadku gdy działania mężów zaufania wykraczają poza ich uprawnienia, utrudniają pracę komisji, zakłócają powagę głosowania lub naruszają jego tajność. Fakt ten należy odnotować w punkcie 17 każdego protokołu głosowania w obwodzie sporządzanego przez komisję. Przewodniczący komisji informuje mężów zaufania o przysługujących im prawach i wskazuje im miejsce w lokalu wyborczym, z którego będą mogli obserwować przebieg głosowania.

11 Obserwatorzy międzynarodowiPrzy wszystkich czynnościach komisji mogą być również obecni obserwatorzy międzynarodowi zaproszeni przez Państwową Komisję Wyborczą. Obserwatorzy międzynarodowi przedstawią komisji zaświadczenie wydane przez Państwową Komisję Wyborczą. Obserwatorzy posiadają uprawnienia mężów zaufania, z wyjątkiem prawa do wnoszenia uwag do protokołu. Nie mogą oni wykonywać żadnych czynności członka komisji, pomagać wyborcom w głosowaniu ani udzielać im wyjaśnień.

12 Dziennikarze W czasie głosowania w lokalu mogą przebywać dziennikarze posiadający ważną legitymację dziennikarską lub inny dokument potwierdzający reprezentowanie redakcji. Dziennikarze są obowiązani zgłosić swoją obecność przewodniczącemu oraz stosować się do zarządzeń mających na celu zapewnienie powagi i tajności głosowania. Dziennikarze nie mogą przeprowadzać wywiadów w lokalu, w którym odbywa się głosowanie, ani przebywać w tym lokalu przed rozpoczęciem głosowania oraz po jego zakończeniu.

13 Dziennikarze Za zgodą właściwej gminnej komisji wyborczej dopuszczalne jest sfilmowanie i sfotografowanie przez przedstawicieli prasy momentu otwierania przez obwodową komisję wyborczą urny wyborczej i wyjmowania z niej kart do głosowania. Po wykonaniu tej czynności przedstawiciele prasy obowiązani są niezwłocznie opuścić lokal komisji.

14 W lokalu powinny znajdować się: godło Rzeczypospolitej Polskiej, urna, Lokal wyborczy W lokalu powinny znajdować się: godło Rzeczypospolitej Polskiej, urna, pomieszczenia lub osłony zapewniające tajność głosowania umieszczone w takiej liczbie i w taki sposób, aby zapewnić sprawny jego przebieg. Miejsca za osłonami powinny być wyposażone w przybory do pisania. W miejscach tych należy także umieścić plakat informacyjny PKW o sposobie głosowania i warunkach ważności głosu. Lokal wyborczy powinien być — w miarę możliwości — tak urządzony, aby wyborca po otrzymaniu karty do głosowania kierował się bezpośrednio do miejsca za osłoną, a następnie w stronę urny.

15 Lokal wyborczy Komisja obowiązana jest sprawdzić, czy urna jest takiej wielkości, że pomieści wszystkie oddane karty do głosowania, oraz czy wykonana jest w taki sposób, aby przez cały czas, od jej zamknięcia i opieczętowania do jej otwarcia po zakończeniu głosowania, nie było możliwe wrzucenie do niej kart w inny sposób niż przez otwór do tego przeznaczony ani wyjęcie bądź wysypanie się kart. Jeżeli wielkość urny nie zapewni pomieszczenia w niej wszystkich kart do głosowania oddanych przez wyborców, komisja występuje do wójta o zapewnienie dla potrzeb głosowania urny dodatkowej.

16 zarejestrowanych kandydatach na wójta, wraz z danymi o kandydatach Obwieszczenia i informacje Na widocznym miejscu wywiesza się urzędowe obwieszczenia i informacje o: numerach i granicach okręgów wyborczych w wyborach do rady gminy, rady powiatu i sejmiku województwa oraz o liczbie radnych wybieranych w tych okręgach (dopuszcza się wyciągi z obwieszczeń) numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych zarejestrowanych listach kandydatów na radnych, numerach tych list i skrótach nazw komitetów, wraz z danymi o kandydatach do poszczególnych rad zarejestrowanych kandydatach na wójta, wraz z danymi o kandydatach sposobie głosowania i warunkach ważności głosu; składzie komisji

17 przeprowadzaniu głosowania tylko na jednego kandydata na wójta Obwieszczenia i informacje Wywiesza się także w szczególnych przypadkach obwieszczenia i informacje o: skreśleniu z listy kandydatów na radnych nazwiska kandydata, które pozostało na karcie do głosowania, wraz z informacjami o warunkach ważności głosu na takiej karcie unieważnieniu rejestracji listy kandydatów na radnych, która pozostała na karcie do głosowania, wraz z informacjami o warunkach ważności głosu na takiej karcie skreśleniu z listy kandydatów na wójta nazwiska kandydata, które pozostało na karcie do głosowania, wraz z informacją o warunkach ważności głosu na takiej karcie przeprowadzaniu głosowania tylko na jednego kandydata na wójta nieprzeprowadzaniu głosowania w wyborach wójta z powodu braku kandydatów. Obwieszczenia i informacje powinny być umieszczone na wysokości umożliwiającej ich odczytanie przez wyborców niepełnosprawnych.

18 Lokal wyborczy Komisja powinna mieć w swojej siedzibie zapewniony dostęp do telefonu oraz znać numery telefonów, pod którymi pełnione będą dyżury członków terytorialnych komisji wyborczych i komisarza wyborczego oraz dyżury w urzędzie gminy. W lokalu wyborczym oraz na terenie budynku (wewnątrz i na zewnątrz), w którym mieści się ten lokal, nie mogą być umieszczone hasła, napisy lub ulotki oraz inne materiały o charakterze agitacyjnym. Kontroli w tym zakresie komisja dokonuje bezpośrednio przed dniem głosowania oraz ponownie przed rozpoczęciem głosowania, a także — w razie potrzeby — w trakcie głosowania. W razie umieszczenia takich materiałów komisja usuwa je; w przypadku gdyby usunięcie ich przez komisję we własnym zakresie nie było możliwe, zwraca się ona o pomoc do wójta.

19 Lokal wyborczy W terminie uzgodnionym z wójtem, nie później jednak niż w przeddzień wyborów, komisja skontroluje stan wyposażenia lokalu oraz oznakowania budynku, w którym odbędzie się głosowanie. Komisja właściwa dla lokalu dostosowanego do potrzeb wyborców niepełnosprawnych sprawdza czy lokal oraz elementy jego wyposażenia spełniają warunki, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. O stwierdzonych brakach lub nieprawidłowościach komisja zawiadamia wójta, a następnie sprawdza, czy zostały one usunięte.

20 Zadania komisji przed dniem głosowaniaNie później niż w 5. dniu po powołaniu komisja odbywa pierwsze posiedzenie, na którym dokonuje wyboru przewodniczącego komisji i jego zastępcy oraz, po zapoznaniu się z wytycznymi, ustala sposób wykonania swoich zadań. Komisja podaje do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo przyjęty, informację o swoim składzie z uwzględnieniem pełnionych funkcji. W dniu głosowania informację o składzie komisji wywiesza się w lokalu wyborczym. Nie później niż na 3 dni przed dniem głosowania przewodniczący zwołuje posiedzenie komisji poświęcone organizacji jej pracy przed i w dniu głosowania. W czasie tego posiedzenia komisja ustala w szczególności godziny rozpoczęcia pracy w dniu głosowania.

21 Zadania komisji przed dniem głosowaniaInformację o godz. rozpoczęcia pracy podaje się do publicznej wiadomości przez jej wywieszenie w budynku, w którym mieści się lokal wyborczy, i w urzędzie gminy Informacja ta jest przeznaczona dla mężów zaufania i obserwatorów międzynarodowych w celu umożliwienia im obecności przy wszystkich czynnościach komisji poprzedzających otwarcie lokalu. Komisja odbiera, najpóźniej w przeddzień głosowania, karty do głosowania, nakładki na karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille'a, formularze protokołów głosowania, pieczęć oraz spis wyborców wraz z listą wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa do głosowania. Do wykonania tego zadania komisja wyznacza co najmniej trzy osoby ze swego składu, przy czym jedną z nich powinien być przewodniczący komisji lub jego zastępca. Komisja ustala także, w uzgodnieniu z wójtem, miejsce i sposób przechowywania odebranych materiałów do dnia głosowania.

22 Większość obwodowych komisji wyborczych otrzymuje Odbiór kart do głosowania Większość obwodowych komisji wyborczych otrzymuje 4 rodzaje kart do głosowania: w wyborach do rady gminy, w wyborach do rady powiatu, w wyborach do sejmiku województwa i w wyborach wójta. Jeśli obwód głosowania obejmuje więcej niż jeden okręg wyborczy do rady gminy, wówczas dla każdego okręgu są odrębne karty do głosowania. W miastach na prawach powiatu (Kraków) komisje obwodowe otrzymują 3 rodzaje kart do głosowania: w wyborach do rady miasta, w wyborach do sejmiku województwa i w wyborach prezydenta miasta.

23 Odbiór kart do głosowania i innych materiałówPrzy odbiorze upoważnieni członkowie komisji dokładnie sprawdzają, czy: karty do głosowania w wyborach do poszczególnych rad oraz w wyborach wójta zostały dostarczone w odpowiedniej liczbie oraz czy w wyborach do rady gminy, do rady powiatu i do sejmiku województwa, karty dotyczą właściwego okręgu wyborczego. jeżeli w wyborach do rady gminy obwód obejmuje więcej niż jeden okręg wyborczy, komisja jest obowiązana sprawdzić, czy dostarczono jej karty do wszystkich okręgów wchodzących w skład takiego obwodu i czy właściwa jest liczba poszczególnych rodzajów kart; karty do głosowania są prawidłowo wydrukowane, np. czy nie mają błędów i usterek drukarskich;

24 Odbiór kart do głosowania i innych materiałówkarty do głosowania są kompletne, tj. czy zawierają wszystkie listy kandydatów i kandydatów zarejestrowanych w danym okręgu oraz wszystkich kandydatów w wyborach wójta; przekazano właściwą liczbę formularzy protokołu głosowania (po 4 egzemplarze); przekazano właściwy spis wyborców wraz z listą wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa do głosowania. Jeżeli obwód głosowania obejmuje więcej niż jeden okręg wyborczy w wyborach do rady gminy, wówczas komisja sprawdza, czy spis wyborców w obwodzie został sporządzony w oddzielnych częściach dla każdego z okręgów. W przypadku gdy nie został sporządzony spis wyborców w części B (unici), sprawdzić należy także, czy przekazano czysty formularz części B spisu wyborców;

25 Odbiór kart do głosowania i innych materiałówprzekazano właściwą pieczęć komisji, tj. czy nazwa i siedziba (miejscowość) komisji oraz numer obwodu dotyczą danej obwodowej komisji wyborczej; przekazano komplet nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille'a, tj. nakładkę stosowaną w wyborach do rad miast na prawach powiatu, rad powiatów, sejmików województw oraz nakładkę stosowaną w wyborach do rad gmin w gminach niebędących miastami na prawach powiatu i w wyborach wójta; w głosowaniu ponownym komisja powinna otrzymać jedną nakładkę właściwą do głosowania ponownego w wyborach wójta; przygotowane zostały potrzebne materiały biurowe (poduszka do stempli, przybory do pisania, papier, sznurek, nawilżacze, taśma klejąca itp.).

26 Odbiór kart do głosowania i innych materiałówodbiór dokumentów potwierdza się na piśmie, w tym liczbę otrzymanych kart do głosowania. protokół odbioru otrzymuje organ przekazujący, a jego kopię włącza się do dokumentacji komisji. spis wyborców (wraz z listą wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa do głosowania) przekazuje się przewodniczącemu komisji w przeddzień głosowania, gdyby zatem przekazanie pozostałych dokumentów wymienionych wyżej nastąpiło wcześniej, przekazanie spisu należy potwierdzić odrębnie. przewodniczący komisji odbiera, za pośrednictwem koordynatora gminnego do spraw obsługi informatycznej, login i hasło upoważniające do złożenia żądania wydania licencji oraz, po zatwierdzeniu i podpisaniu żądania, do pobrania licencji z systemu komputerowego dostarczonego komisji przez PKW

27 Odbiór kart do głosowania i innych materiałóww przypadku gdy przewodniczący komisji nie może odebrać loginu i hasła, odbioru dokonuje, na podstawie pisemnego upoważnienia wystawionego przez przewodniczącego komisji, zastępca przewodniczącego komisji. Odbiór loginu i hasła — wyłącznie po okazaniu dokumentu tożsamości oraz dokumentu potwierdzającego pełnienie funkcji w komisji osobie dokonującej przekazania — potwierdza się na piśmie przewodniczący komisji najpóźniej w przeddzień głosowania ustala z osobą odpowiedzialną za obsługę informatyczną miejsce i harmonogram jej pracy

28 Przed rozpoczęciem głosowania komisja, w możliwie pełnym składzie: Zadania tuż przed otwarciem lokalu wyborczego W dniu wyborów komisja zbiera się w lokalu wyborczym w możliwie pełnym składzie, z udziałem przewodniczącego komisji lub jego zastępcy, na tyle wcześnie, aby wykonać wszystkie czynności związane z przygotowaniem głosowania, lecz nie później niż o godz. 6.00 Przed rozpoczęciem głosowania komisja, w możliwie pełnym składzie: sprawdza dostarczone jej dokumenty oraz pieczęć komisji; ponownie przelicza karty do głosowania; ustaloną liczbę komisja wpisuje w punkcie 2 formularza odpowiedniego protokołu głosowania w obwodzie z czynności przeliczenia kart komisja sporządza protokół przeliczenia kart do głosowania (3 szt.)

29 Zadania tuż przed otwarciem lokalu wyborczegoostemplowuje karty do głosowania — w miejscu na to przeznaczonym — swoją pieczęcią, tylko na pierwszej stronie każdej zbroszurowanej karty w celu uniknięcia wydania wyborcy karty nieważnej zaleca się ostemplowanie wszystkich kart do głosowania przed otwarciem lokalu, tj. przed godziną 7.00; w razie niemożności wykonania tej czynności przed rozpoczęciem głosowania należy ostemplować karty bezpośrednio po godzinie 7.00, możliwie przed rozpoczęciem wydawania kart wyborcom; po ostemplowaniu wszystkich kart pieczęcią komisji należy je wraz z pieczęcią komisji odpowiednio zabezpieczyć;

30 Zadania tuż przed otwarciem lokalu wyborczegorozkłada spis wyborców oraz karty do głosowania w sposób ułatwiający prowadzenie głosowania; w obwodach obejmujących kilka okręgów w wyborach do rady gminy spis i właściwe karty do głosowania rozkłada się według tych okręgów sprawdza, czy w lokalu wyborczym w widocznym miejscu wywieszone są urzędowe obwieszczenia i informacje sprawdza, czy w lokalu wyborczym oraz wewnątrz i na zewnątrz budynku, w którym mieści się lokal, nie znajdują się elementy służące prowadzeniu kampanii wyborczej

31 sprawdza, czy urna jest pusta, a następnie zamyka ją i opieczętowuje Zadania tuż przed otwarciem lokalu wyborczego sprawdza, czy urna jest pusta, a następnie zamyka ją i opieczętowuje urna powinna być ustawiona w takim miejscu, by była przez cały czas głosowania widoczna dla członków komisji i mężów zaufania oraz obserwatorów międzynarodowych; ponadto możliwe jest wyznaczenie jednego członka komisji (rotacyjnie), którego zadaniem będzie czuwanie nad urną urny nie wolno wynosić z lokalu wyborczego; dotyczy to również urny zasadniczej w obwodach głosowania utworzonych w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej. Urna musi pozostać zamknięta przez cały czas od zamknięcia aż do jej otwarcia po zakończeniu głosowania gdyby w tym czasie doszło do otwarcia urny, komisja odnotowuje to zdarzenie i wyjaśnia jego przyczynę w punkcie 20 każdego protokołu głosowania w obwodzie sporządzanego przez komisję

32 O godz. 7.00 komisja otwiera lokal. Zadania w trakcie głosowania Otwarcie lokalu wyborczego O godz komisja otwiera lokal. Od chwili rozpoczęcia głosowania do czasu jego zakończenia komisja wykonuje swoje zadania w składzie zapewniającym wyborcom udział w głosowaniu bez zakłóceń przy wydawaniu kart do głosowania, ale co najmniej 3-osobowym, w tym zawsze z udziałem przewodniczącego komisji bądź jego zastępcy. Wymóg obecności co najmniej 3 osób z komisji oznacza stałe przebywanie takiej liczby członków w pomieszczeniu, w którym znajduje się urna.

33 Zadania w trakcie głosowania – skreślenie kandydataW przypadku skreślenia kandydata lub unieważnienia rejestracji listy nie drukuje się nowych kart do głosowania. Terytorialna komisja wyborcza sporządza informację o nowym, prawidłowym brzmieniu karty do głosowania przez odwzorowanie właściwego arkusza takiej karty ze skreślonym nazwiskiem kandydata lub unieważnioną listą kandydatów oraz o warunkach ważności głosu oddanego na takiej karcie. Otrzymaną informację o dokonanych skreśleniach i nowym brzmieniu karty do głosowania komisja obwodowa umieszcza w lokalu wyborczym przy właściwym obwieszczeniu oraz informuje ustnie o tym wyborców. Niedopuszczalne jest dokonywanie przez komisję jakichkolwiek skreśleń i adnotacji na kartach do głosowania.

34 Przed wydaniem kart do głosowania komisja: Czynności przed wydaniem karty do głosowania Przed wydaniem kart do głosowania komisja: sprawdza tożsamość wyborcy na podstawie dowodu osobistego lub każdego innego dokumentu z fotografią, pod warunkiem że ustalenie tożsamości wyborcy na jego podstawie nie budzi wątpliwości. Dokumentem tym nie może być „książeczkowy” dowód osobisty ustala, czy wyborca jest uprawniony do głosowania w tym obwodzie, przez sprawdzenie, czy jego nazwisko jest ujęte w spisie wyborców. Obywatele polscy umieszczeni są w części A spisu wyborców, natomiast pozostali obywatele Unii Europejskiej w części B spisu wyborców.

35 Czynności przed wydaniem karty do głosowaniaKomisje wyborcze wyznaczone do głosowania korespondencyjnego sprawdzają ponadto, czy w rubryce spisu wyborców „Uwagi” nie jest umieszczona informacja o wysłaniu do niego pakietu wyborczego. W przypadku umieszczenia takiej informacji komisja odmawia wydania kart do głosowania. Jeżeli wyborca poinformuje komisję, że nie otrzymał pakietu wyborczego, wówczas przewodniczący komisji lub jego zastępca telefonicznie potwierdza w dziale ewidencji ludności urzędu gminy, czy urząd posiada informację o niedoręczeniu temu wyborcy pakietu. W przypadku potwierdzenia przez urząd niedoręczenia pakietu skreśla się adnotację w spisie o wysłaniu pakietu, w to miejsce wpisuje adnotację „pakiet niedoręczony” i opatruje ją parafą, a komisja wydaje wyborcy karty do głosowania.

36 Dopisywanie do spisu wyborcówW dniu głosowania, komisja dopisuje do spisu wyborców, na właściwym dodatkowym formularzu spisu (w części A spisu — obywateli polskich, w części B spisu — pozostałych obywateli UE), i umożliwia głosowanie: osobie pominiętej w spisie, jeżeli udokumentuje, iż stale zamieszkuje na terenie tego obwodu głosowania, a dział ewidencji ludności urzędu gminy, na żądanie komisji, potwierdzi telefonicznie, że pominięcie jest wynikiem pomyłki powstałej przy sporządzaniu spisu; członek komisji, który otrzymał potwierdzenie z urzędu gminy, sporządza notatkę, którą dołącza się do spisu wyborców;

37 Dopisywanie do spisu wyborcówosobie skreślonej ze spisu w związku z umieszczeniem w spisie wyborców w obwodzie odrębnym, jeżeli udokumentuje ona, iż opuściła daną jednostkę przed dniem głosowania; przed dopisaniem takiej osoby należy sprawdzić, czy wyborca jest skreślony ze spisu, a przy jego nazwisku znajduje się adnotacja o skreśleniu w związku z umieszczeniem w spisie wyborców w obwodzie odrębnym,

38 Dopisywanie do spisu wyborców – obwody odrębneosobie, która chce głosować w obwodzie odrębnym, a przybyła do danej jednostki przed dniem głosowania, pod warunkiem, że stale zamieszkuje na obszarze województwa, w którym położona jest ta jednostka; -przy nazwisku osoby, która stale zamieszkuje na obszarze innej gminy niż gmina, w której położona jest jednostka, ale w tym samym powiecie, w rubryce „Uwagi” należy dopisać adnotację „Tylko wybory do rady powiatu i sejmiku województwa”, -a jeśli zamieszkuje na obszarze innego powiatu — adnotację „Tylko wybory do sejmiku województwa”. Przed dopisaniem okw powinna sprawdzić tel. w urzędzie gminy, czy osoba ta jest ujęta w rejestrze wyborców w danej gminie; członek komisji, który otrzymał potwierdzenie, sporządza notatkę, którą dołącza się do spisu wyborców. W celu uniknięcia trudności z bieżącym potwierdzaniem przybycia do jednostki komisja wcześniej powinna zwrócić się do jej kierownika o udostępnienie wykazu osób, które zostały przyjęte przed dniem głosowania, a nie były ujęte w wykazie przekazanym urzędowi gminy w celu sporządzenia spisu wyborców.

39 Dopisywanie do spisu wyborcówKomisja nie jest uprawniona do dokonywania jakichkolwiek innych zmian w spisie wyborców

40 Wydawanie kart do głosowaniaWyborcom — obywatelom polskim wydaje się po jednej karcie do głosowania w wyborach do każdej z wybieranych rad oraz w wyborach wójta. Wyborcom — pozostałym obywatelom UE wydaje się wyłącznie karty do głosowania w wyborach do rady gminy oraz w wyborach wójta. Przy wydawaniu kart do głosowania obwodowa komisja sprawdza, czy wydawane karty są ostemplowane jej pieczęcią. Brak pieczęci komisji pozbawi wyborcę prawa do głosowania.

41 i opatruje ją parafą członka komisji. Wydawanie kart do głosowania Ponadto komisja zwraca uwagę, by wyborca potwierdził własnoręcznym podpisem, w przeznaczonej na to rubryce spisu wyborców, fakt otrzymania kart. W przypadku odmowy złożenia podpisu w rubryce spisu wyborców „Uwagi” czyni się adnotację „odmowa podpisu” i opatruje ją parafą członka komisji. Podobnie należy postąpić w przypadku, gdy wyborca odmówił przyjęcia jednej z kart do głosowania. Adnotacja w rubryce „Uwagi” powinna wówczas brzmieć odpowiednio „bez gminy”, „bez powiatu”, „bez sejmiku”, „bez wójta”, „bez burmistrza”, „bez prezydenta miasta”. Przy czynności potwierdzania przez wyborców otrzymania karty należy zwrócić szczególną uwagę, by podpisy składane były w miejscach (w linii) odpowiadających nazwiskom. Możliwe jest składanie podpisu bez odwracania spisu.

42 Wyjaśnienie to nie może zawierać elementów agitacyjnych. Wydawanie kart do głosowania Komisja odmawia ponownego wydania kart niezależnie od przyczyn tego żądania (np. z powodu pomyłkowego wypełnienia karty, zniszczenia jej itp.). Na wniosek wyborcy komisja jest obowiązana wyjaśnić mu sposób głosowania w wyborach do poszczególnych rad i wyborach wójta oraz warunki ważności głosu, zgodnie z informacjami umieszczonymi na karcie do głosowania. Wyjaśnienie to nie może zawierać elementów agitacyjnych. Ponadto komisja jest obowiązana, na prośbę wyborcy niepełnosprawnego, do przekazania ustnie treści obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów.

43 Wydawanie kart do głosowania – obwody odrębneW obwodach odrębnych komisje sprawdzają także, czy w części A spisu wyborców w rubryce „Uwagi” odpowiadającej nazwisku danego wyborcy nie jest umieszczona informacja o ograniczeniach w wydawaniu kart do głosowania. Jeżeli takiej adnotacji nie ma wówczas wyborcy wydaje się po jednej karcie do głosowania w wyborach do każdej z wybieranych rad oraz w wyborach wójta. Jeżeli przy nazwisku wyborcy znajduje się taka adnotacja, wydaje się mu karty zgodnie z jej treścią, tj. tylko karty w wyborach do rady powiatu i do sejmiku województwa lub tylko kartę w wyborach do sejmiku województwa.

44 Wyborca potwierdza otrzymanie kart swoim podpisemPrzykład Wyborca potwierdza otrzymanie kart swoim podpisem Część A PREZYDENT MIASTA …………. SPIS WYBORCÓW Obwód głosowania nr 7 MIASTO ………… Lp. Nazwisko i imiona Imię ojca Data urodzenia (rok, miesiąc, dzień) Nr ewidencyjny PESEL Adres zamieszkania Potwierdzenie przez wyborcę otrzymania kart Uwagi miejscowość ulica nr domu nr miesz kania Adnotacja w przypadku odmowy odebrania karty do głosowania  1. Kowalski Jan Franciszek Kraków Cicha 1 1 Kowalski  2. Kowalska Maria, Joanna Krystyna Kraków Cicha 1 1 Kowalska bez powiatu Wyborcy mogą składać podpisy bez odwracania spisu 3. Kowalski Tomasz Jan Kraków Cicha 1 1 4. Wysocki Tadeusz Tomasz Kraków Cicha 1 2 Wysocki 5. Włocławski Ireneusz Krzysztof Kraków Cicha 1 3 6. Jankowska Janina Adam Kraków Cicha 2 1 odmowa podpisu 7. Michalska Michalina Paweł Kraków Cicha 2 W przypadku odmowy złożenia podpisu, karty należy wydać, uczynić odpowiednią adnotację i ją parafować 3

45 Głosowanie przez pełnomocnikaKomisja dopuszcza do głosowania osoby posiadające pełnomocnictwo do głosowania w imieniu wyborcy ujętego w spisie wyborców. Wyborca, który udzielił pełnomocnictwa do głosowania w jego imieniu, może w dniu głosowania doręczyć komisji oświadczenie o cofnięciu pełnomocnictwa, a także głosować osobiście, jeżeli nie głosował jeszcze w jego imieniu pełnomocnik. Głosowanie osobiste wyborcy powoduje wygaśnięcie pełnomocnictwa do głosowania w jego imieniu. Komisja nie dopuści natomiast do głosowania wyborcy, którego pełnomocnik wziął udział w głosowaniu w jego imieniu wcześniej. Również złożenie oświadczenia o cofnięciu pełnomocnictwa jest w takiej sytuacji bezskuteczne.

46 Głosowanie przez pełnomocnikaFakt cofnięcia lub wygaśnięcia pełnomocnictwa do głosowania komisja obowiązana jest odnotować w spisie wyborców oraz na otrzymanej wraz ze spisem liście wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa do głosowania w ich imieniu. Pełnomocnik przed przystąpieniem do głosowania okazuje swój dowód osobisty lub inny dokument z fotografią oraz akt pełnomocnictwa sporządzony przez wójta lub pracownika urzędu gminy działającego z upoważnienia wójta. Akt pełnomocnictwa sporządzony przed pierwszym głosowaniem (16 listopada 2014 r.) dotyczy wyborów do rad oraz zarówno pierwszego głosowania w wyborach wójta, jak i ewentualnego ponownego głosowania.

47 Głosowanie przez pełnomocnikaPrzed wydaniem kart do głosowania komisja sprawdza w spisie wyborców, czy wyborca, który udzielił pełnomocnictwa, jest ujęty w spisie wyborców, a także czy wyborca nie głosował wcześniej osobiście oraz czy w spisie nie odnotowano, że pełnomocnictwo wygasło z innej przyczyny lub zostało cofnięte. Jeżeli wyborca, który udzielił pełnomocnictwa, nie jest ujęty w spisie wyborców, komisja jest obowiązana wyjaśnić telefonicznie w dziale ewidencji ludności przyczynę nieumieszczenia wyborcy w spisie. Jeżeli urząd gminy potwierdzi, że nieumieszczenie wyborcy w spisie wynika z omyłki, komisja dopisuje wyborcę (nie pełnomocnika) do spisu wyborców na właściwym dodatkowym formularzu spisu. Członek komisji, który otrzymał potwierdzenie z urzędu gminy, sporządza notatkę, którą dołącza się do spisu wyborców.

48 Głosowanie przez pełnomocnikaKomisja odmawia wydania pełnomocnikowi kart do głosowania i zatrzymuje akt pełnomocnictwa do głosowania w przypadku wcześniejszego głosowania osobistego wyborcy, wygaśnięcia pełnomocnictwa z innej przyczyny lub cofnięcia pełnomocnictwa. Po stwierdzeniu, że wyborca nie głosował osobiście, pełnomocnictwo nie wygasło z innej przyczyny i nie zostało cofnięte, komisja odnotowuje nazwisko i imię (imiona) pełnomocnika wyborcy w spisie wyborców w rubryce „Uwagi” odpowiadającej pozycji, pod którą umieszczono nazwisko wyborcy, wraz z oznaczeniem „pełnomocnik”, akt pełnomocnictwa do głosowania załącza do spisu i wydaje pełnomocnikowi karty do głosowania. Ponadto komisja odnotowuje fakt głosowania przez pełnomocnika na otrzymanej wraz ze spisem wyborców liście wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa do głosowania w ich imieniu.

49 KTÓRZY UDZIELILI PEŁNOMOCNICTWA DO GŁOSOWANIA W ICH IMIENIUPrzykład WYKAZ WYBORCÓW, KTÓRZY UDZIELILI PEŁNOMOCNICTWA DO GŁOSOWANIA W ICH IMIENIU miasto ……………, obwód nr 7 Lp. Nazwisko i imiona wyborcy Osoba upoważ niona Data urodzenia (rok, miesiąc, dzień) PESEL Adres zamieszkania Uwagi miejsc owość ulica nr domu nr miesz kania 1. Kowalski Tomasz Krzysztof Nowak Pesel: ……………. Adres: …………….. Cicha 1 1 2. Wysocki Tadeusz Marcin Adamek Pesel: ……………. Adres: …………….. Cicha 1 2

50 Przykład     SPIS WYBORCÓW Część A Kowalski Tomasz Wysocki TadeuszPREZYDENT MIASTA ………….. SPIS WYBORCÓW Obwód głosowania nr 7 MIASTO ……………. Lp. Nazwisko i imiona Imię ojca Data urodzenia (rok, miesiąc, dzień) Nr ewidencyjny PESEL Adres zamieszkania Potwierdzenie przez wyborcę otrzymania karty do głosowania (podpis) Potwierdzenie przez wyborcę otrzymania karty do głosowania II (podpis) Uwagi miejscowość ulica nr domu nr miesz kania  1. Kowalski Jan Franciszek Kraków Cicha 1 1 Kowalski  2. Kowalska Maria, Joanna Krystyna Kraków Cicha 1 1 Kowalska 3. Kowalski Tomasz Jan Kraków Cicha 1 1  Kowalski Wyborca udzielił pełnomocnictwa lecz zgłosił się do lokalu wyborczego osobiście. Komisja postępuje tak jak w przypadku każdego innego wyborcy. Jeśli do lokalu przyjdzie pełnomocnik tego wyborcy, Komisja nie wydaje mu kart do głosowania, odbiera akt pełnomocnictwa i załącza do spisu, a fakt ten opisuje w „wykazie wyborców…” – żadnych innych dopisków w spisie nie czyni!!! 4. Wysocki Tadeusz Tomasz Kraków Cicha 1 2  Marcin Adamek Pełnomocnik Marcin Adamek

51 Przykład     SPIS WYBORCÓW Część A Kowalski Tomasz Wysocki TadeuszPREZYDENT MIASTA ………….. SPIS WYBORCÓW Obwód głosowania nr 7 MIASTO ……………. Lp. Nazwisko i imiona Imię ojca Data urodzenia (rok, miesiąc, dzień) Nr ewidencyjny PESEL Adres zamieszkania Potwierdzenie przez wyborcę otrzymania karty do głosowania (podpis) Potwierdzenie przez wyborcę otrzymania karty do głosowania II (podpis) Uwagi miejscowość ulica nr domu nr miesz kania  1. Kowalski Jan Franciszek Kraków Cicha 1 1 Kowalski  2. Kowalska Maria, Joanna Krystyna Kraków Cicha 1 1 Kowalska 3. Kowalski Tomasz Jan Kraków Cicha 1 1  Kowalski 4. Wysocki Tadeusz Tomasz Kraków Cicha 1 2  Marcin Adamek Pełnomocnik Marcin Adamek Pan Tadeusz Wysocki udzielił pełnomocnictwa Marcinowi Adamkowi. Komisja sprawdziła: dowód pełnomocnika, to, że pan Wysocki nie głosował osobiście, oraz to, że pan Adamek znajduje się w „wykazie wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa…”. Komisja odebrała od Marcina Adamka akt pełnomocnictwa. Wydano karty do głosowania a fakt ich otrzymania, pełnomocnik potwierdził własnym czytelnym podpisem. Komisja w rubryce Uwagi wpisuje dane pełnomocnika oraz słowo „pełnomocnik” a w „wykazie wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa…” umieszcza informację, o fakcie głosowania przez pełnomocnika. Jeżeli mimo tego, do lokalu przyjdzie pan Tadeusz Wysocki, Komisja nie wyda mu kart do głosowania

52 KTÓRZY UDZIELILI PEŁNOMOCNICTWA DO GŁOSOWANIA W ICH IMIENIUPrzykład WYKAZ WYBORCÓW, KTÓRZY UDZIELILI PEŁNOMOCNICTWA DO GŁOSOWANIA W ICH IMIENIU miasto ……………, obwód nr 7 Lp. Nazwisko i imiona wyborcy Osoba upoważ niona Data urodzenia (rok, miesiąc, dzień) PESEL Adres zamieszkania Uwagi miejsc owość ulica nr domu nr miesz kania Nie wydano karty do głosowania Panu Krzysztofowi Nowakowi, gdyż Tomasz Kowalski głosował osobiście. Odebrano akt pełnomocnictwa. 1. Kowalski Tomasz Krzysztof Nowak Pesel: ……………. Adres: …………….. Cicha 1 1 Adnotacje umieszczanie przez Komisję w wykazie 2. Wysocki Tadeusz Marcin Adamek Pesel: ……………. Adres: …………….. Cicha 1 2 Pełnomocnik - Marcin Adamek oddał głos w imieniu Pana Tadeusza Wysockiego Akt pełnomocnictwa dołączono do spisu

53 Wydawanie nakładek na karty do głosowaniaKomisja wraz z kartami do głosowania wydaje wyborcy niepełnosprawnemu, na jego prośbę, nakładki na karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille'a. Komisja informuje wyborcę, że po oddaniu głosu obowiązany jest on zwrócić komisji nakładki na karty. Komisja zwraca uwagę, aby wyborca wraz z kartami nie wrzucił nakładek do urny.

54 Niedopuszczalne jest głosowanie za członka rodziny lub za inną osobę.Przebieg głosowania W czasie głosowania komisja zwraca uwagę, by uprawnieni głosowali osobiście i w taki sposób, aby nie została naruszona tajność głosowania, a także aby głosowanie nie zostało wykorzystane przez wyborców do prowadzenia agitacji wyborczej. Karty do głosowania wyborcy powinni wrzucać do urny w taki sposób, aby strona zadrukowana była niewidoczna. Niedopuszczalne jest głosowanie za członka rodziny lub za inną osobę. Zakaz ten nie dotyczy osób posiadających pełnomocnictwo do głosowania.

55 Przebieg głosowania Osobie niepełnosprawnej, na jej prośbę, może pomagać w głosowaniu inna osoba, w tym także niepełnoletnia; pomoc ta może mieć tylko techniczny charakter; nie może ona polegać na sugerowaniu wyborcy sposobu głosowania lub na głosowaniu w zastępstwie tego wyborcy; dopuszczalne jest, aby na życzenie osoby niepełnosprawnej w pomieszczeniu za zasłoną przebywała osoba udzielająca pomocy. Pomocy w głosowaniu nie może udzielać członek komisji ani mąż zaufania.

56 Przebieg głosowania Komisja zwraca uwagę, by wyborcy nie wynosili kart do głosowania poza lokal wyborczy. W przypadku gdy komisja zauważy, że wyborca wyniósł kartę do głosowania na zewnątrz, lub otrzyma informację, że w lokalu wyborczym lub poza nim oferowane jest odstąpienie karty, obowiązana jest niezwłocznie zawiadomić o tym Policję i fakt ten opisać w punkcie 20 każdego protokołu głosowania. Komisja zwraca również uwagę, aby wyborcy nie wrzucali do urny innych przedmiotów niż karty do głosowania. W razie stwierdzenia takich przypadków fakt ten należy opisać w punkcie 20 każdego protokołu głosowania. Komisja, na żądanie wyborcy, obowiązana jest wydać zaświadczenie potwierdzające wzięcie udziału w głosowaniu.

57 Wzór zaświadczenia Zaświadczenie Obwodowa Komisja Wyborcza Nr ... w zaświadcza, że Pan/Pani* … (imię i nazwisko wyborcy) otrzymał/otrzymała* kartę do głosowania w wyborach organów jednostek samorządu terytorialnego/w głosowaniu ponownym w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta miasta)* w dniu …………………………….. (data głosowania) (miejscowość, data) (podpis) (pieczęć Komisji) * Niepotrzebne skreślić lub pominąć”

58 Wzór zaświadczenia - pełnomocnikZaświadczenie Obwodowa Komisja Wyborcza Nr ... w zaświadcza, że Pan/Pani* … (imię i nazwisko wyborcy) otrzymał/otrzymała* jako pełnomocnik kartę do głosowania w wyborach organów jednostek samorządu terytorialnego/w głosowaniu ponownym w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta miasta)* w dniu ……………………….. (data głosowania) (miejscowość, data) (podpis) (pieczęć Komisji) * Niepotrzebne skreślić lub pominąć”

59 Zaświadczenie sporządza się w jednym egzemplarzu. Wzór zaświadczenia Zaświadczenie podpisuje przewodniczący komisji lub zastępca przewodniczącego i opatruje pieczęcią komisji. Zaświadczenie sporządza się w jednym egzemplarzu. Informację o wydaniu zaświadczenia umieszcza się w rubryce spisu „Uwagi” przy nazwisku wyborcy, którego zaświadczenie dotyczyło.

60 Rezerwa kart do głosowaniaKomisja na bieżąco sprawdza liczbę podpisów w spisie potwierdzających otrzymanie karty przez wyborców. W przypadku gdy liczba ta przekroczy 60% liczby otrzymanych przez komisję kart do głosowania, komisja obowiązana jest powiadomić właściwe terytorialne komisje wyborcze, za pośrednictwem wójta, o możliwej potrzebie uruchomienia dla niej kart z rezerwy. Natomiast gdy liczba ta przekroczy 80% liczby otrzymanych przez komisję kart do głosowania, komisja występuje do terytorialnych komisji wyborczych, za pośrednictwem wójta, o wydanie kart z rezerwy.

61 Komisja czuwa, aby nie doszło do przepełnienia urny. Dodatkowa urna wyborcza Komisja czuwa, aby nie doszło do przepełnienia urny. Otwieranie urny przy wykonywaniu tego zadania jest niedopuszczalne. Jeżeli komisja stwierdzi, że urna uległa zapełnieniu, powinna zakleić oraz opieczętować tę urnę i wykorzystać drugą urnę, jeżeli została dostarczona przed rozpoczęciem głosowania lub niezwłocznie zwrócić się do wójta o dostarczenie drugiej urny. Urna, która uległa przepełnieniu pozostaje w lokalu wyborczym. Przed rozpoczęciem stosowania drugiej urny komisja sprawdza, czy jest ona pusta, a następnie zamyka ją i opieczętowuje. Obie urny powinna być ustawione w takim miejscu, by były przez cały czas głosowania widoczne dla członków komisji i mężów zaufania

62 Frekwencja 1200 1730 Komisja (poza komisjami w obwodach odrębnych) niezwłocznie po upływie godzin sprawozdawczych ustala dane o frekwencji, tj. dane o liczbie osób uprawnionych do głosowania oraz o liczbie wyborców, którym wydano karty do głosowania w trakcie głosowania i przekazuje ją telefonicznie pełnomocnikowi dyżurującemu w gminie. Dane może wprowadzić również operator informatyczny komisji, wykorzystując w tym celu program Kalkulator wyborczy. Niezbędne jest przy tym połączenie z siecią Internet.

63 1200 1730 liczba osób uprawnionych do głosowaniaFrekwencja 1200 1730 liczba osób uprawnionych do głosowania liczba wszystkich osób w spisie (A + B), minus osoby wykreślone przez ewidencję ludności, plus osoby dopisane przez Komisję do spisu. liczbę wyborców, którym wydano karty do głosowania Komisja zlicza wszystkie podpisy wyborców, którzy wzięli udział w głosowaniu, bierze się pod uwagę również wszystkie adnotacje „Odmowa podpisu”, „bez powiatu” oraz podpisy pełnomocników.

64 Komisje te, w trakcie przeprowadzania głosowania, na bieżąco ustalają:Głosowanie korespondencyjne Komisje wyznaczone do głosowania korespondencyjnego przeprowadzają to głosowanie, postępując w sposób określony w uchwale PKW z dnia 8 września 2014 r. w sprawie sposobu postępowania z kopertami zwrotnymi i pakietami wyborczymi… Komisje te, w trakcie przeprowadzania głosowania, na bieżąco ustalają: 1.liczbę otrzymanych kopert zwrotnych; 2.liczbę kopert zwrotnych, w których nie było oświadczenia o osobistym i tajnym oddaniu głosu; 3.liczbę kopert zwrotnych, w których oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu nie było podpisane przez wyborcę; 4.liczbę kopert zwrotnych, w których nie było koperty na karty do głosowania; 5.liczbę kopert zwrotnych, w których znajdowała się niezaklejona koperta na karty do głosowania; 6.liczbę kopert na karty do głosowania wrzuconych do urny. W przypadku gdy informacje z ppkt 2-5 dotyczą jednej koperty zwrotnej, należy je uwzględnić w każdym z tych punktów.

65 Głosowanie korespondencyjneOtrzymanych przez komisję pustych kopert zwrotnych nie uwzględnia się przy dokonywaniu powyższych ustaleń. Dane, o których mowa, są zapisywane na arkuszu pomocniczym prowadzonym przez wskazanego członka komisji pod nadzorem przewodniczącego lub zastępcy przewodniczącego komisji.

66 Przerwa w głosowaniu Głosowania nie wolno przerywać, chyba że w wyniku nadzwyczajnych wydarzeń zostanie ono przejściowo lub trwale uniemożliwione. Przez nadzwyczajne wydarzenie należy rozumieć wyłącznie takie, które realnie uniemożliwia głosowanie (np. katastrofa budowlana dotycząca budynku, w którym znajduje się lokal wyborczy); nie są nadzwyczajnymi wydarzeniami sytuacje o charakterze techniczno-organizacyjnym (brak właściwej pieczęci, trudność w dostaniu się do budynku lub lokalu przed rozpoczęciem głosowania, zapełnienie się urny itp.). Wszelkie konieczne czynności komisji opisane są w wytycznych dla obwodowych komisji wyborczych.

67 Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 * Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 *Zakończenie głosowania 2100 O godzinie przewodniczący komisji zarządza zakończenie głosowania. Komisja zamyka lokal; osobom przybyłym do lokalu przed tą godziną należy umożliwić oddanie głosu. Po opuszczeniu lokalu przez ostatniego wyborcę komisja zapieczętowuje wlot urny, zaklejając go paskiem papieru opatrzonym pieczęcią komisji i podpisami jej członków. Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 * w Toruniu Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 * w Toruniu

68 Zakończenie głosowaniaW obwodach odrębnych komisja może zarządzić wcześniejsze zakończenie głosowania, pod warunkiem że wszyscy wyborcy wpisani do spisu wyborców oddali swoje głosy. Zarządzenie wcześniejszego zakończenia głosowania może nastąpić nie wcześniej niż o godzinie O zarządzeniu zakończenia głosowania przewodniczący komisji niezwłocznie zawiadamia osobę kierującą jednostką, w której utworzono obwód głosowania, wójta oraz właściwe terytorialne komisje wyborcze.

69 Zakończenie głosowaniaPo zamknięciu lokalu i po zakończeniu głosowania w lokalu mogą przebywać poza członkami komisji wyłącznie mężowie zaufania i obserwatorzy międzynarodowi. Ponadto w czasie otwierania urny i wyjmowania z niej kart dopuszczalna jest obecność w lokalu przedstawicieli prasy, na zasadach, o których była mowa wcześniej. Mężowie zaufania, obserwatorzy międzynarodowi i przedstawiciele prasy nie mogą uczestniczyć w liczeniu głosów ani pomagać członkom komisji w wykonywaniu ich zadań. W przypadku gdy komisji zapewniono obsługę informatyczną, w lokalu w miejscu wyznaczonym przez przewodniczącego może przebywać również osoba odpowiedzialna za tę obsługę.

70 Ustalenie wyników głosowaniaCzynności związane z ustaleniem wyników głosowania w obwodzie i sporządzeniem protokołów głosowania w obwodzie komisja wykonuje w możliwie pełnym składzie. Nie jest dopuszczalne tworzenie z członków komisji grup roboczych, które wykonywałyby oddzielnie czynności po zakończeniu głosowania. Komisja ustala wyniki głosowania i sporządza protokoły głosowania w obwodzie: w wyborach do rady gminy i do rady powiatu lub do rady miasta na prawach powiatu, do sejmiku województwa i na wójta, wykorzystując w tym celu dostarczone formularze protokołów. Jeżeli w obwodzie przeprowadzone było głosowanie do rady gminy w więcej niż w jednym okręgu, to dla każdego okręgu sporządza się oddzielny protokół.

71 - - 8 3 2 Wprowadzamy liczbę „238” Wprowadzamy liczbę „0”Sposób wprowadzania liczb do protokołów Wprowadzamy liczbę „238” 8 3 2 - Wprowadzamy liczbę „0” -

72 Sposób poprawiania błędówPoniżej przedstawiono sposób poprawy ewentualnych błędów w protokole, o ile nie będzie można usunąć tych wad w programie komputerowym obsługiwanym przez operatora 2 1 3 Należy wyraźnie przekreślić nieprawidłową liczbę 2 1 3 Zaparafować i obić pieczęcią obwodowej komisji wyborczej Obwodowa Komisja Nr ... w ..... Wpisać prawidłową liczbę 2 1 3 1 2 3

73 Nagłówek protokołu

74 Rozliczenie kart do głosowaniaKomisja sporządza protokoły głosowania w obwodzie osobno dla każdego rodzaju wyborów!!! W pierwszej kolejności komisja wpisuje liczbę kart do głosowania, którą wpisała do protokołu przeliczenia kart do głosowania

75 Rozliczenie kart do głosowaniaKomisja przelicza niewykorzystane karty do głosowania, odrębnie w wyborach do każdej z wybieranych rad i w wyborach wójta

76 Rozliczenie kart do głosowaniaKarty niewykorzystane należy zapakować w pakiety, odrębnie w wyborach każdej rady i wójta, opieczętować je i opisać

77 Ustalenie liczby uprawnionych do głosowaniaKomisja ustala liczbę wyborców uprawnionych do głosowania, tj. umieszczonych w spisie, łącznie z osobami dopisanymi przez komisję w trakcie głosowania na dodatkowych formularzach spisu, nie bierze się pod uwagę wyborców skreślonych przez ewidencję ludności. W tym celu w pierwszej kolejności komisja ustala liczbę wyborców — obywateli polskich, tj. umieszczonych w części A spisu wyborców, łącznie z osobami dopisanymi przez komisję w trakcie głosowania na dodatkowych formularzach części A spisu. Liczbę tę wpisuje się w punkcie 1a protokołu głosowania w obwodzie w wyborach do rady gminy (miasta) i w wyborach wójta

78 Ustalenie liczby uprawnionych do głosowaniaNastępnie komisja ustala liczbę wyborców — obywateli UE niebędących obywatelami polskimi, tj. umieszczonych w części B spisu wyborców, łącznie z osobami dopisanymi przez komisję w trakcie głosowania na dodatkowych formularzach części B spisu. Liczbę tę wpisuje się w punkcie 1b protokołu w obwodzie w wyborach do rady gminy (miasta) i w wyborach wójta

79 Ustalenie liczby uprawnionych do głosowaniaW wyborach do rady gminy (miasta) i w wyborach wójta liczba uprawnionych musi być taka sama! To bezwzględny warunek. Jeżeli tak nie będzie, protokół zostanie zwrócony celem usunięcia błędu.

80 Ustalenie liczby uprawnionych do głosowania

81 dla tych 3 okręgów do rady gminy musi się równać 800.Ustalenie liczby uprawnionych do głosowania Uwaga! W obwodzie głosowania, w skład którego wchodzi więcej niż jeden okręg wyborczy dla wyboru rady gminy, liczba uprawnionych do głosowania w protokole głosowania w wyborach wójta musi się równać sumie odpowiednich liczb uprawnionych do głosowania w wyborach do rady gminy w okręgach wchodzących w skład obwodu głosowania. Innymi słowy: jeżeli w danym obwodzie uprawnionych do głosowania na wójta jest 800 wyborców a obwód „obsługuje” 3 okręgi wyborcze w wyborach do rady gminy, to suma uprawnionych do głosowania dla tych 3 okręgów do rady gminy musi się równać 800. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy w jednym z tych okręgów nie przeprowadza się głosowania, wtedy liczba uprawnionych do głosowania do rady gminy będzie mniejsza o ilość wyborców w tym okręgu, w którym nie przeprowadzono głosowania.

82 Ustalenie liczby uprawnionych do głosowaniaUwaga! Jeżeli w spisie wyborców części B nie znajdują się żadne nazwiska, liczba uprawnionych do głosowania w protokołach dla wszystkich rad (rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa) i wyborach wójta - musi być identyczna. Tylko te obwody, które w swych spisach posiadają „unitów” wpisują większą liczbę uprawnionych do głosowania dla wyborów do rady gminy i wójta, większą o ilość nazwisk wyborców znajdujących się w części B spisu wyborców w stosunku do protokołów do rady powiatu i sejmiku województwa. Wyborcy UE otrzymują jedynie karty do głosowania w wyborach do rady gminy i wójta.

83 Ustalenie liczby uprawnionych do głosowania - obwody odrębneW obwodach odrębnych liczba uprawnionych do głosowania w wyborach do rady gminy i wójta, wskazanych odpowiednio w punkcie 1a protokołu głosowania w obwodzie w wyborach rady gminy i punkcie 1a protokołu głosowania w obwodzie w wyborach wójta, może być mniejsza lub równa liczbie uprawnionych do głosowania w wyborach do rady powiatu, a liczba uprawnionych do głosowania w wyborach do rady powiatu mniejsza lub równa liczbie uprawnionych do głosowania w wyborach do sejmiku województwa.

84 Liczba wyborców, którym wydano karty do głosowaniaUstalenia liczby wyborców, którym wydano karty do głosowania dokonuje się na podstawie liczby podpisów potwierdzających otrzymanie karty do głosowania (łącznie z adnotacjami „odmowa podpisu” zastępującymi podpisy). Należy zwrócić szczególną uwagę na adnotacje umieszczone w rubryce „Uwagi” spisu dotyczące sytuacji, gdy wyborcy nie pobrali wszystkich kart do głosowania, np. „bez gminy” bądź „bez wójta”.

85 Liczba wyborców, którym wydano karty do głosowaniaW tych obwodach, gdzie znajdują się nazwiska wyborców w części B spisu wyborców, dla wyborów rady gminy i wójta bierzemy pod uwagę podpisy z dwóch części spisu A i B, natomiast dla wyborów do rady powiatu i sejmiku województwa tylko część A spisu wyborców.

86 Liczba wyborców, którym wydano karty do głosowania

87 Liczba wyborców, którym wydano karty do głosowania

88 Liczba wyborców głosujących przez pełnomocnikaUstalenia tego dokonuje się na podstawie liczby podpisów pełnomocników głosujących w imieniu wyborców ujętych w spisie, znajdujących się obok dopisku „pełnomocnik”. W wyborach do rady gminy i wyborach wójta bierze się pod uwagę dopiski zarówno w części A, jak i w części B spisu wyborców. W wyborach do rady powiatu i do sejmiku województwa bierze się pod uwagę wyłącznie dopiski w części A spisu. Uzyskaną liczbę komisja porównuje z liczbą otrzymanych aktów pełnomocnictwa, z pominięciem aktów pełnomocnictwa, które komisja otrzymała od osób, których pełnomocnictwo wygasło lub zostało cofnięte. Liczby te powinny być równe. Jeżeli zachodzi rozbieżność pomiędzy tymi liczbami, komisja dokonuje ponownego przeliczenia.

89 Liczby dotyczące głosowania korespondencyjnegoRozliczenie to dotyczy jedynie komisji wyznaczonych do głosowania korespondencyjnego. Wszystkie pozostałe komisje wpisują w punktach 6-7e - „0”

90 Liczby dotyczące głosowania korespondencyjnegoLiczbę wyborców, którym wysłano pakiety wyborcze, ustala się na podstawie liczby adnotacji w spisie wyborców zawierających informacje o wysłaniu pakietu wyborczego do wyborcy.

91 Liczby dotyczące głosowania korespondencyjnegoLiczba otrzymanych kopert zwrotnych (punkt 7 protokołu) nie może być większa od liczby wyborców, którym wysłano pakiety wyborcze (punkt 6 protokołu)

92 Liczby dotyczące głosowania korespondencyjnegoMoże zaistnieć taka sytuacja, że w jednym pakiecie nie będzie oświadczenia o osobistym i tajnym oddaniu głosu (7a) a także brakuje koperty na kartę do głosowania (7c). Do każdego z tych punktów wpisujemy 1.

93 W przypadku gdy komisja właściwa dla więcej niż jednego okręgu wyborczego w wyborach do rady gminy otrzyma kopertę zwrotną, w której nie będzie oświadczenia o osobistym i tajnym oddaniu głosu, nie będzie zatem można ustalić w protokole, dla którego okręgu wyborczego dla wyboru rady gminy należy w punktach 7 i 7a oraz ewentualnie 7c lub 7d wpisać informacje o tej kopercie, komisja nie uwzględnia tej koperty w żadnym protokole głosowania sporządzanym w wyborach do rady gminy. Fakt ten należy opisać w punkcie 20 każdego protokołu sporządzanego w związku z wyborami do rady gminy. Kopertę tę uwzględnia się natomiast w pozostałych protokołach głosowania sporządzanych przez komisję. Liczby dotyczące głosowania korespondencyjnego

94 Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 *Ustalenie wyników głosowania Komisja sprawdza, czy pieczęcie na urnie oraz na wlocie do urny pozostały nienaruszone, po czym otwiera urnę i wyjmuje z niej karty do głosowania. Zaleca się zachowanie staranności przy wyjmowaniu kart z urny, aby karty do głosowania nie zostały uszkodzone. W przypadku stwierdzenia, że w urnie znajdują się inne przedmioty niż karty do głosowania (w tym np. czyste kartki papieru), komisja oddziela je od kart do głosowania, a informacje o ich odnalezieniu odnotowuje w punkcie 20 każdego protokołu głosowania w obwodzie. Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 * w Toruniu

95 Karty takie należy zapakować w pakiet, opieczętować go i opisać.Ustalenie wyników głosowania Komisja przegląda wszystkie karty i wydziela z nich karty całkowicie przedarte na dwie lub więcej części, których nie bierze się pod uwagę przy obliczeniach. Jako karty całkowicie przedarte traktuje się, w przypadku kart zbroszurowanych, także te karty, w których odłączono poszczególne strony lub arkusze bądź ich części. Karty takie należy zapakować w pakiet, opieczętować go i opisać.

96 Ustalenie wyników głosowaniaKomisja oddziela karty do głosowania w wyborach do poszczególnych rad oraz w wyborach wójta. Jeśli w wyborach do rady gminy w obwodzie głosowano na kandydatów z więcej niż jednego okręgu, karty do głosowania na kandydatów z poszczególnych okręgów należy wydzielić. Ustalone liczby kart wyjętych z urny dla danych wyborów komisja wpisuje w punkcie 8 właściwego protokołu głosowania w obwodzie.

97 Ustalenie wyników głosowaniaW tym miejscu wszystkie komisje które nie otrzymały pakietu „korespondencyjnego”, wpisują „0”

98 Ustalenie wyników głosowaniaPrzypuszczalną przyczynę różnicy należy omówić w punkcie 15 właściwego protokołu po ponownym przeliczeniu kart ważnych i nieważnych.

99 Ustalenie wyników głosowaniaKomisja wydziela i liczy karty nieważne (tj. inne niż ustalone urzędowo lub nieopatrzone pieczęcią komisji obwodowej), oddzielnie do każdej z rad i w wyborach wójta. Należy uważać aby omyłkowo w tym punkcie protokołu nie wpisać liczby głosów nieważnych. Jeżeli liczba kart nieważnych jest większa niż 0, przypuszczalną przyczynę wystąpienia kart nieważnych należy opisać w punkcie 16 właściwego protokołu głosowania. Karty nieważne należy zapakować w pakiety, odrębnie do każdej z wybieranych rad i do wyborów wójta, opieczętować je i opisać.

100 Warunki ważności kartyKarta ustalona urzędowo Karta do rad w formie książeczki, okrągły otwór w prawym górnym rogu (dla każdego rodzaju kart inna ilość otworów) W wyborach wójta, karta jednostronicowa, ścięty róg - na karcie musi się znajdować odcisk pieczęci Terytorialnej Komisji Wyborczej, naniesiony w procesie wydruku oraz bezwzględnie, odcisk pieczęci odpowiedniej obwodowej komisji wyborczej TYLKO NA PIERWSZEJ STRONIE! BRAK PIECZĘCI POZBAWI WYBORCĘ GŁOSU! Gminna w ……..

101 Ustalenie wyników głosowaniaPozostałe karty są kartami ważnymi i na ich podstawie ustala się wyniki głosowania. Karty ważne należy policzyć, odrębnie do każdej z wybieranych rad i w wyborach wójta. Suma kart nieważnych (pkt 9) i kart ważnych (pkt 10) musi być równa liczbie kart wyjętych z urny (pkt 8).

102 Następnie komisja ustala wyniki głosowania w kolejności: Ustalenie wyników głosowania Następnie komisja ustala wyniki głosowania w kolejności: w wyborach do rady gminy do rady powiatu do sejmiku województwa w wyborach wójta. Do dalszych czynności należy pozostawić karty ważne w wyborach do rady gminy, a pozostałe karty ważne należy zapakować w odrębne pakiety, opisać je i opieczętować. Pakiety te muszą pozostawać w pomieszczeniu, w którym komisja ustala wyniki głosowania.

103 Komisja jest obowiązana przejrzeć całą kartę do głosowania.Ustalenie wyników głosowania Na podstawie kart ważnych komisja ustala liczbę głosów nieważnych oraz głosów ważnych. Komisja jest obowiązana przejrzeć całą kartę do głosowania. W trakcie przeglądania kart do głosowania komisja odkłada osobno karty z głosami nieważnymi i osobno karty z głosami ważnymi. Uznania głosu za nieważny komisja dokonuje po okazaniu karty wszystkim członkom komisji uczestniczącym w ustalaniu wyniku głosowania.

104 To dwie przecinające się w obrębie kratki linieWarunki ważności głosów Znak „X” To dwie przecinające się w obrębie kratki linie Prawidłowe Nieprawidłowe

105 Warunki ważności głosówUstalając, czy głos na karcie jest ważny, czy nieważny, komisja stosuje poniższe reguły: w przypadkach wątpliwych należy przyjmować, że znakiem „x” postawionym w kratce są dwie linie przecinające się, których punkt przecięcia znajduje się w obrębie kratki. Ustalenie, czy znak „x” postawiony jest w kratce, czy poza nią, należy do komisji; wszelkie znaki, wykreślenia, przekreślenia, w tym również i znak „x” postawiony przez wyborcę poza przeznaczoną na to kratką, traktuje się jako dopiski, które nie wpływają na ważność głosu. Natomiast wszelkie znaki graficzne naniesione w obrębie kratki, w tym w szczególności zamazanie kratki, przekreślenie znaku w kratce itp. powodują nieważność głosu.

106 Wyborca może głosować na jednego kandydata. Warunki ważności głosów rada gminy Wyborca może głosować na jednego kandydata. Za nieważny uznaje się głos, gdy wyborca w kratce na karcie do głosowania: postawił znak „x” przy nazwisku więcej niż jednego kandydata; nie postawił znaku „x” przy nazwisku żadnego kandydata; postawił znak „x” tylko przy nazwisku kandydata skreślonego przez gminną komisję wyborczą. Jeżeli wyborca postawił znak „x” przy nazwisku kandydata skreślonego oraz przy nazwisku innego kandydata, to głos taki jest ważny i zaliczany kandydatowi, którego nazwisko nie zostało skreślone.

107 Ustalenie wyniku głosowaniaWyodrębnione karty z głosami nieważnymi liczy się i odkłada, a ich liczbę wpisuje w punkcie 11 protokołu głosowania. Karty ważne z głosami nieważnymi należy zapakować w pakiet, opieczętować go i opisać „Głosy nieważne z kart ważnych w wyborach do Rady Gminy (Miasta) — ”. (liczba)

108 Liczby te muszą być równe.Ustalenie wyniku głosowania Komisja liczy głosy ważne i ich liczbę wpisuje w punkcie 12 protokołu głosowania. Następnie komisja sumuje liczby głosów nieważnych (pkt 11) i głosów ważnych (pkt 12) i porównuje wynik z wcześniej wpisaną liczbą kart ważnych (pkt 10). Liczby te muszą być równe. Jeżeli występuje rozbieżność, należy poszukać przyczyny błędu i po sprostowaniu obliczeń właściwe liczby wpisać do protokołu.

109 Ustalenie wyniku głosowania- rada gminy Suma głosów oddanych na wszystkie listy musi być równa liczbie głosów ważnych (pkt12). Jeżeli powyższe warunki nie są dotrzymane, należy poszukać przyczyny błędu i po sprostowaniu obliczeń właściwe liczby wpisać do protokołu.

110 Ustalenie wyniku głosowania- rada gminy Jeżeli w okresie po wydrukowaniu kart do głosowania gminna komisja wyborcza skreśliła z zarejestrowanej listy nazwisko kandydata, skreślone nazwisko kandydata umieszcza się (pozostawia) w odpowiedniej części protokołu głosowania w obwodzie, a w miejscu przeznaczonym na wpisanie liczby głosów uzyskanych przez tego kandydata wpisuje się „XXXXX”.

111 Ustalenie wyniku głosowania- rada gminy Po sprawdzeniu prawidłowości danych komisja pakuje karty ważne z głosami ważnymi w odrębne pakiety według numerów list. Pakiety te należy opisać „Głosy ważne z kart ważnych w wyborach do Rady Gminy (Miasta). Lista nr .... — ”. (liczba)

112 tak oddane głosy wyborców są głosami ważnymi.Ustalenie wyniku głosowania Ustalenie wyników głosowania w wyborach do rady miasta na prawach powiatu, do rady powiatu, do sejmiku województwa. Do ustalenia liczby głosów nieważnych i głosów ważnych komisja stosuje zasady dotyczące interpretacji znaku „x” i ewentualnych dopisków na karcie do głosowania. Wyborca może głosować tylko na jedną listę i na jednego kandydata z tej listy, przez co wskazuje jego pierwszeństwo do otrzymania mandatu; tak oddane głosy wyborców są głosami ważnymi.

113 Głos uznaje się za ważny, gdy wyborca postawił znak „x”: Ustalenie wyniku głosowania - Kraków, powiat, sejmik Głos uznaje się za ważny, gdy wyborca postawił znak „x”: na jednej liście przy nazwisku dwóch lub więcej kandydatów. Głos taki traktuje się jako oddany na tego kandydata spośród tych, przy których postawiono znak „x”, którego nazwisko jest umieszczone wyżej na tej liście; wyłącznie przy nazwisku skreślonego kandydata. Głos taki traktuje się jako oddany na listę bez wskazania pierwszeństwa do uzyskania mandatu; przy nazwisku skreślonego kandydata oraz przy nazwisku innego kandydata z tej samej listy. Głos taki traktuje się jako oddany na nieskreślonego kandydata; przy nazwisku kandydata skreślonego z jednej listy i przy nazwisku kandydata z innej listy. Głos taki traktuje się jako oddany na nieskreślonego kandydata z tej innej listy; przy nazwisku kandydata z unieważnionej listy i przy nazwisku kandydata z innej (ale tylko jednej) listy. Głos taki traktuje się jako oddany na kandydata z listy, której rejestracja nie została unieważniona.

114 nie postawił znaku „x” przy nazwisku żadnego kandydata; Ustalenie wyniku głosowania - Kraków, powiat, sejmik Za nieważny uznaje się głos, gdy wyborca w kratce na karcie do głosowania: postawił znak „x” przy nazwiskach dwóch lub większej liczby kandydatów z różnych list; nie postawił znaku „x” przy nazwisku żadnego kandydata; postawił znak „x” wyłącznie przy nazwisku kandydata z listy, której rejestrację unieważniono.

115 Jeżeli nie wystąpią skreślenia kandydatów na listach, liczba głosów oddanych na listę, musi się równać liczbie oddanych głosów na poszczególnych kandydatów. W tej sytuacji liczba głosów oddanych na wszystkich kandydatów musi się równać liczbie wszystkich ważnie oddanych głosów (pkt 12). Jeżeli na liście kandydatów znajdzie się nazwisko skreślonego kandydata, tylko w tej sytuacji liczba z rubryki „Razem” może być mniejsza niż liczba głosów oddanych na listę kandydatów. Ustalenie wyniku głosowania

116 Analogicznie przy unieważnieniu całej listy kandydatówUstalenie wyniku głosowania – Kraków, powiat, sejmik W przypadku skreślenia kandydata przy jego nazwisku komisja wpisuje „XXXXX” Analogicznie przy unieważnieniu całej listy kandydatów Komisja pakuje karty ważne z głosami ważnymi w odrębne pakiety.

117 nie postawił znaku „x” obok nazwiska żadnego kandydata pkt (11b); Warunki ważności głosu w wyborach wójta Głos jest ważny, jeżeli wyborca na karcie do głosowania postawił znak „x” obok nazwiska tylko jednego kandydata. Za głos ważny należy uznać także głos oddany na kandydata nieskreślonego oraz na kandydata, którego nazwisko zostało skreślone. Głos taki zalicza się kandydatowi, którego nazwisko nie zostało skreślone. Za nieważny uznaje się głos, gdy wyborca w kratce na karcie do głosowania: postawił znak „x” obok nazwiska dwóch lub większej liczby kandydatów (pkt 11a); nie postawił znaku „x” obok nazwiska żadnego kandydata pkt (11b); postawił znak „x” tylko obok nazwiska kandydata, którego nazwisko zostało skreślone (pkt 11c).

118 Protokół dla większej ilości kandydatówUstalenie wyniku głosowania w wyborach wójta Protokół dla większej ilości kandydatów

119 Protokół dla jednego kandydataUstalenie wyniku głosowania w wyborach wójta Protokół dla jednego kandydata

120 Uwagi i adnotacje

121 Pieczęć komisji obwodowejUwagi i adnotacje Protokół podpisują tylko obecni przy sporządzaniu protokołu członkowie komisji. Pieczęć komisji obwodowej

122 Symbol kontrolny protokołówKażdy przygotowany w systemie informatycznym protokół będzie zawierał własny symbol kontrolny inny dla protokołu do rady gminy, inny dla wójta itd.) Należy zwrócić szczególną uwagę aby na każdej stronie, każdego protokołu widniał taki sam symbol kontrolny.

123 Protokoły głosowania sporządza się w systemie informatycznym. Sporządzenie protokołów w systemie informatycznym Protokoły głosowania sporządza się w systemie informatycznym. Jeżeli komisja nie ma obsługi informatycznej w swojej siedzibie lub zachodzą przeszkody w wykorzystaniu systemu informatycznego, sporządza protokoły ręcznie, a następnie przekazuje właściwym komisjom terytorialnym. Sporządzenie protokołu w systemie informatycznym odbywa się w następujący sposób: przewodniczący komisji przekazuje osobie odpowiedzialnej za obsługę informatyczną sporządzone przez komisję projekty protokołów głosowania w obwodzie do rad i w wyborach wójta; osoba ta dwukrotnie wprowadza wszystkie dane z projektów protokołów do systemu informatycznego. W trakcie wprowadzania danych system może sygnalizować na ekranie monitora błędy (w kolorze czerwonym) i ostrzeżenia (w kolorze niebieskim). Mimo tej sygnalizacji przygotowane dane liczbowe należy wprowadzić do końca;

124 Sporządzenie protokołów w systemie informatycznymw przypadku gdy po wprowadzeniu wszystkich danych liczbowych system sygnalizuje błędy lub błędy i ostrzeżenia, obowiązkiem komisji jest ustalenie przyczyny błędu i jego usunięcie przez wprowadzenie w odpowiednich rubrykach prawidłowych danych liczbowych, bowiem bez usunięcia błędów protokół nie zostanie wydrukowany. w przypadku gdy system informatyczny nie sygnalizuje błędów, a jedynie sygnalizuje ostrzeżenia, należy wydrukować raport ostrzeżeń. Obowiązkiem komisji jest przeanalizowanie treści ostrzeżeń i — w razie stwierdzenia ich zasadności — dokonanie korekty danych liczbowych. Jeżeli komisja, po analizie ostrzeżeń, dojdzie do wniosku, że dane liczbowe są prawidłowe, powinna wpisać zajęte stanowisko na wydruku raportu ostrzeżeń.

125 Sporządzenie protokołów w systemie informatycznymJednakże w przypadku niektórych ostrzeżeń system informatyczny zasygnalizuje, że wydrukowanie protokołu głosowania będzie możliwe po skontaktowaniu się z właściwą terytorialną komisją wyborczą i, jeśli terytorialna komisja wyborcza uzna to za zasadne, po uzyskaniu za jej pośrednictwem akceptacji komisarza wyborczego na pozostawienie danych bez zmian i przekazaniu przez niego kodu odblokowującego możliwość wydrukowania protokołu. W każdym przypadku raport ostrzeżeń podpisują wszystkie osoby wchodzące w skład komisji obwodowej uczestniczące w ustalaniu wyników głosowania. Obwodowa komisja wyborcza przesyła wraz z protokołem do właściwej terytorialnej komisji wyborczej podpisany wydruk raportu ostrzeżeń

126 Sporządzenie protokołów w systemie informatycznymkomisja sprawdza zgodność danych w wydrukowanych protokołach z ustalonymi wynikami głosowania; sprawdzenia dokonuje się poprzez odczytanie na głos danych z każdego wydrukowanego protokołu i porównanie ich z danymi z projektu protokołu przekazanego osobie odpowiedzialnej za obsługę informatyczną komisji; przewodniczący komisji lub jego zastępca uwierzytelnia licencją zgodność danych wprowadzonych do systemu informatycznego z danymi zawartymi w protokołach przyjętych przez komisję; jeżeli pozwalają na to możliwości techniczne, osoba odpowiedzialna za obsługę informatyczną komisji dokonuje transmisji danych z protokołu za pośrednictwem publicznej sieci przesyłania danych; osoba odpowiedzialna za obsługę informatyczną komisji dokonuje zapisu uwierzytelnionych danych z protokołów na dwóch nośnikach elektronicznych, a w komisjach obwodowych utworzonych w miastach na prawach powiatu — na jednym nośniku.

127 Sporządzanie protokołówJeden nośnik przekazywany jest gminnej komisji wyborczej, drugi — powiatowej komisji wyborczej. Protokoły głosowania w obwodzie, w dwóch egzemplarzach, podpisują wszyscy członkowie komisji obecni przy ich sporządzeniu, także ci, którzy wnieśli do nich uwagi; opatruje się je pieczęcią komisji. W przypadku komisji, w których protokoły zostały sporządzone ręcznie, wszyscy członkowie komisji obecni przy ich sporządzeniu parafują wszystkie strony każdego protokołu. Komisja sporządza po jednej kopii każdego protokołu głosowania, które wywiesza w miejscu łatwo dostępnym dla zainteresowanych i widocznym po zamknięciu lokalu.

128 Sporządzanie kopii protokołówKopie protokołów powinny być wywieszone w taki sposób, żeby możliwe było ich odczytanie także z wózka inwalidzkiego. Wywieszenie kopii protokołu głosowania winno nastąpić niezwłocznie po sporządzeniu protokołów. Komisja nie może opuścić lokalu wyborczego przed wywieszeniem kopii wszystkich sporządzonych przez siebie protokołów głosowania. Jako kopie protokołów można wykorzystać wydruki dodatkowego egzemplarza projektu protokołu, kserokopie protokołów lub odręcznie sporządzone kopie. Kopie poświadczają za zgodność z oryginałem członkowie komisji obecni przy ich sporządzeniu, podpisując je, parafując każdą stronę i opatrując je pieczęcią obwodowej komisji wyborczej.

129 raport ostrzeżeń (jeżeli został sporządzony) Przekazywanie protokołów Po jednym egzemplarzu każdego sporządzonego przez komisję protokołu głosowania w obwodzie wraz z załączonymi do danego protokołu ewentualnymi wniesionymi zarzutami mężów zaufania i/lub członków komisji oraz zajętym wobec nich stanowiskiem komisji umieszcza się w kopercie, zakleja się ją i pieczętuje na złączeniach oraz odpowiednio opisuje. Jeżeli komisja była właściwa dla więcej niż jednego okręgu wyborczego w wyborach do rady gminy, protokół głosowania sporządzony dla każdego okręgu umieszcza w osobnej kopercie. W kopercie komisja przekazuje wraz z protokołem z wynikami głosowania właściwym terytorialnym komisjom stanowisko w sprawie uwag wniesionych przez mężów zaufania i członków komisji, nośnik elektroniczny raport ostrzeżeń (jeżeli został sporządzony) protokoły przeliczenia kart (2 egz.)

130 Koperta Wybory do Rady Gminy (Miasta) ………………………. Okręg wyborczy nr …Obwód głosowania nr Gmina Adres siedziby Obwodowej Komisji Wyborczej Tel 1 strona

131 Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 * Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 *Koperta Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 * w Lipnie Kopertę należy zakleić i ostemplować na złączeniu Obwodowa Komisja Wyborcza * Nr 1 * w Lipnie 2 strona koperty

132 Przekazywanie protokołów gminnej, miejskiej komisjiPrzed przekazaniem protokołu głosowania terytorialnej komisji wyborczej przewodniczący komisji obwodowej ustala z członkami komisji sposób komunikowania się w razie potrzeby zwołania posiedzenia. Koperty z protokołami głosowania w obwodzie w wyborach do rady gminy i w wyborach wójta dostarcza się właściwej gminnej (miejskiej) komisji wyborczej. W Krakowie utworzone zostaną rejonowe punkty odbioru protokołów głosowania. W punkcie tym osoba upoważniona przez miejską komisję wyborczą odbiera zapieczętowaną kopertę z protokołem głosowania, kwitując jej odbiór na piśmie.

133 Punkt rejonowy powinien mieścić się w urzędzie gminy (miasta);Przekazywanie protokołów powiatowej komisji Koperty z protokołami w wyborach do rady powiatu i sejmiku województwa dostarcza się do rejonowego punktu odbioru utworzonego w gminie. Punkt rejonowy powinien mieścić się w urzędzie gminy (miasta); W Krakowie w punkcie rejonowym oddawana jest koperta z protokołem w wyborach do sejmiku województwa. W punkcie tym osoba upoważniona przez właściwą powiatową komisję wyborczą, tj. komisję właściwą dla powiatu, na obszarze którego dana gmina się znajduje, odbiera zapieczętowane koperty z protokołami głosowania do rady powiatu i sejmiku województwa, kwitując ich odbiór na piśmie.

134 Przekazywanie dokumentówKoperty z protokołami nie mogą być otwierane na żadnym etapie ich przekazywania. W stanie nienaruszonym muszą być dostarczone do właściwej odpowiednio gminnej (miejskiej) lub powiatowej komisji wyborczej. W czasie przewożenia i przekazywania kopert mogą być obecni mężowie zaufania i obserwatorzy międzynarodowi. Mężowie zaufania kończą wypełnianie swej funkcji wraz z przekazaniem protokołów właściwej terytorialnej komisji wyborczej. Jeżeli terytorialna komisja wyborcza stwierdzi, że protokół został sporządzony błędnie, wezwie obwodową komisję wyborczą do usunięcia błędów. W takiej sytuacji przewodniczący komisji niezwłocznie zwołuje posiedzenie w celu usunięcia błędów.

135 spis wyborców wraz z aktami pełnomocnictwa Przekazywanie dokumentów spis wyborców wraz z aktami pełnomocnictwa listę wyborców, którzy udzielili pełnomocnictwa sporządzone wcześniej pakiety zawierające posegregowane karty do głosowania pakiety zawierające koperty zwrotne wszystkie arkusze pomocnicze i niewykorzystane formularze protokołu oraz wadliwie sporządzone protokoły a także pozostałą dokumentację komisji (drugi egzemplarz protokołu głosowania, protokoły posiedzeń, uchwały, drugie egzemplarze raportu ostrzeżeń, nakładki Braille’a itp.) pakuje się w zbiorczą paczkę, którą opisuje się, pieczętuje i zabezpiecza. Pieczęć i nakładki przekazuje się osobno

136 Przekazywanie dokumentówPo otrzymaniu informacji o przyjęciu protokołów głosowania przez właściwe terytorialne komisje wyborcze przewodniczący przekazuje w depozyt wójtowi wszystkie paczki z dokumentami. Sposób przekazania należy uzgodnić wcześniej z osobami, którym materiały te są przekazywane. Dokumenty stanowiące depozyt przechowywane są w archiwum urzędu gminy i mogą być udostępnione wyłącznie na żądanie Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, prokuratury i Policji.

137 Prosimy o pozostanie na sali osoby Poparcia danej liście mogą udzielić wyborcy stale zamieszkali na obszarze działania Powoływanie komisji obwodowych DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ Prosimy o pozostanie na sali osoby będące w składzie komisji utworzonych w obwodach odrębnych Prezentacja zostanie udostępniona na stronie tej rady, do której lista jest zgłaszana (przepisy ustawy nie wymagają za mieszkiwania na obszarze okręgu wyborczego, w którym lista jest zgłaszana)

138 Szczególne zadania komisji odbrębnychGłosowanie w obwodach głosowania utworzonych w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej może być rozpoczęte później niż o godzinie 7.00. Ustaleń w tym zakresie dokonuje obwodowa komisja wyborcza w uzgodnieniu z gminną komisją wyborczą, najpóźniej w przeddzień głosowania. O ustaleniach tych powiadamia się wcześniej wyborców przez wywieszenie informacji bądź w inny sposób zwyczajowo przyjęty i informuje wójta oraz dyrektora (kierownika) zakładu opieki zdrowotnej lub domu pomocy społecznej. Jedynie w obwodach głosowania utworzonych w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy społecznej dopuszczalne jest głosowanie przy zastosowaniu urny pomocniczej.

139 Urna pomocnicza Komisja, po uzgodnieniu z gminną komisją wyborczą, może zarządzić stosowanie w głosowaniu urny pomocniczej. Urna pomocnicza służy do głosowania poza lokalem tylko przez tych wyborców, którzy są wpisani do spisu wyborców w danym obwodzie głosowania i wyrażą wolę takiego głosowania. Głosowanie przy użyciu urny pomocniczej odbywa się w następujący sposób: komisja ogłasza w zakładzie opieki zdrowotnej lub domu pomocy społecznej przed dniem głosowania informację o możliwości głosowania w pomieszczeniach, w których przebywają pacjenci obłożnie chorzy i pensjonariusze mający trudności w poruszaniu się;

140 Urna pomocnicza komisja zbiera informacje, którzy wyborcy chcą głosować w pomieszczeniu, w którym przebywają, a następnie sporządza wykaz nazwisk i imion tych osób, ze wskazaniem numerów pomieszczeń, do których należy przynieść urnę; komisja ustala orientacyjną liczbę kart do głosowania każdego rodzaju, z pewną nadwyżką i przygotowuje pokwitowanie przyjęcia tych kart; komisja, w drodze uchwały, określa czas (godziny) głosowania poza lokalem wyborczym i przerwę w głosowaniu, w tym czasie, w lokalu przy wykorzystaniu urny zasadniczej. Zaleca się, aby przerwę w głosowaniu zarządzić w czasie, gdy większość wyborców umieszczonych w spisie oddała głosy w lokalu wyborczym. Przerwa ta, nie stanowi podstawy do przedłużenia czasu głosowania. Uchwałę o przerwie należy wywiesić na drzwiach lokalu wyborczego przed rozpoczęciem głosowania przy użyciu urny pomocniczej;

141 spis wyborców (część A i część B, o ile została sporządzona), Urna pomocnicza przed przystąpieniem do głosowania komisja pieczętuje wlot urny zasadniczej, a członkom komisji, którzy będą prowadzili głosowanie przy wykorzystaniu urny pomocniczej, wydaje protokolarnie: spis wyborców (część A i część B, o ile została sporządzona), odpowiednią liczbę kart do głosowania wykaz pacjentów lub pensjonariuszy, którzy wyrazili wolę głosowania w pomieszczeniu, nakładki na kartę do głosowania sporządzone w alfabecie Braille'a. Następnie komisja sprawdza, czy urna pomocnicza jest pusta, i pieczętuje ją. Komisja jest obowiązana dotrzeć z urną do każdego wyborcy, który wyraził wolę skorzystania z tej formy udziału w głosowaniu, a także umożliwić głosowanie innym wyborcom;

142 Urna pomocnicza głosowanie poza lokalem wyborczym może prowadzić co najmniej dwóch członków, zgłoszonych przez różne komitety wyborcze; członkom komisji mogą towarzyszyć mężowie zaufania; wyborca po otrzymaniu kart do głosowania kwituje ich odbiór podpisem w spisie, a członek komisji w rubryce spisu „Uwagi” umieszcza litery „UP” („urna pomocnicza”), w celu późniejszego rozliczenia kart do głosowania; podczas głosowania należy dbać o to, aby zachowana była tajność głosowania; przy wydawaniu kart do głosowania należy zwracać uwagę na adnotacje „Tylko wybory do rady powiatu i sejmiku województwa” lub „Tylko wybory do sejmiku województwa”;

143 -zwracają niewykorzystane karty -pieczętują wlot urny pomocniczej Urna pomocnicza po zakończeniu głosowania członkowie komisji rozliczają się protokolarnie z otrzymanych wcześniej -kart do głosowania (uwzględniając ich liczbę wymienioną w pokwitowaniu oraz liczbę znaków „UP” w spisie), -zwracają niewykorzystane karty -pieczętują wlot urny pomocniczej zapieczętowaną urnę oddaje się pod dozór przewodniczącemu, z tym że urna musi pozostawać w takim miejscu, aby była widoczna dla członków komisji, mężów zaufania i obserwatorów międzynarodowych.

144 przed otwarciem urny zasadniczej; Szczególne zadania komisji odbrębnych Komisja sprawdza następnie, czy pieczęci urny zasadniczej: na wlocie zapieczętowanym i na urnie, na czas przerwy nie zostały naruszone, sporządza protokół potwierdzający dokonanie sprawdzenia i wznawia głosowanie w lokalu komisji; otwarcia urny pomocniczej komisja dokonuje po zakończeniu głosowania w obwodzie, przed otwarciem urny zasadniczej; po otwarciu urny pomocniczej komisja sprawdza, czy liczba kart każdego rodzaju wyjętych z urny pomocniczej odpowiada liczbie osób, które głosowały przy wykorzystaniu urny pomocniczej. Jeżeli komisja nie stwierdzi rozbieżności, karty wyjęte z urny pomocniczej włącza się do obliczeń wyników głosowania dokonywanych dla całego obwodu; w przypadku stwierdzenia różnic należy to wyjaśnić i omówić w punkcie 15 protokołu;

145 W aktach komisji pozostają: Szczególne zadania komisji odbrębnych W aktach komisji pozostają: uchwała komisji w sprawie zarządzenia zastosowania urny pomocniczej, wykaz wyborców, którzy wyrazili chęć głosowania przy użyciu urny pomocniczej, uchwała komisji w sprawie przerwy w głosowaniu, protokół przekazania spisu wyborców i kart do głosowania, protokół rozliczenia kart do głosowania, protokół ze sprawdzenia pieczęci urny zasadniczej. Wzory dokumentów sporządzanych w związku z przeprowadzaniem głosowania przy użyciu urny pomocniczej stanowią załączniki do wytycznych.