1 Ochrona własności intelektualnejJarosław Deminet

2 Po co? Jak zarabia stolarz murarz kamienicznik poeta wynalazcaprojektant mody (lub producent krasnali) architekt mistrz kuchni (500 r. pne – konkurs kulinarny w Sybaris)

3 Dodatkowe źródła wykorzystane w tekścieUniwersytecki Ośrodek Transferu Technologii (www.uott.uw.ed.pl) Portal Prawokultury.pl (prawokultury.pl/kurs/)

4 Podstawowe pojęcia Własność: najszersze możliwe uprawnienie do korzystania z rzeczy i rozporządzania nią ruchomości nieruchomości dobra niematerialne Różnice między stołem a wierszem zakreślenie granic wyłączności Dobra publiczne: nie można łatwo ograniczyć korzystania z nich przez inne osoby korzystanie z nich przez wiele osób nie powoduje ich istotnego wyeksploatowania ani uszkodzenia Prawo wyłączne na dobrach niematerialnych – monopol intelektualny

5 Własność

6 Różnice Tajemnica: Utwory: Własność przemysłowa: Konieczność ochronyBez formalności Konieczność utrwalenia Własność przemysłowa: Dopełnienie formalności Decyzja właściwego organu Rejestracja, powszechna dostępność Znaki towarowe

7 Różnice Narzędzie Co można chronić Jak ochronić Czas ochronyZakres wyłączności Tajemnica Wszelka informacja Utrzymać Jak długo trwa Każde wykorzystanie Prawo autorskie Utwory Utrwalić Życie twórcy plus 70 lat Pola eksploatacji Patent Rozwiązanie techniczne Zgłoszenie patentowe 20 lat Sprzedaż, produkcja, stosowanie Znak towarowy Słowo, logo, inne oznaczenia wyróżniające Zgłoszenie (czasem także używanie) Bez ograniczeń Oznaczanie towarów podobnym znakiem

8 Podstawowe pojęcia Terytorialność (teraz coraz bardziej rozciągliwa)Charakter prawa wyłącznego Pierwszeństwo (z uwzględnieniem pierwszeństwa konwencyjnego) 12 miesięcy od zgłoszenia w Polsce targi i wystawy Licencja: umowa, w której uprawniony zgadza się za wynagrodzeniem na wkroczenie w zakres wyłączności pozwala oderwać materialny aspekt produktu od wkładu intelektualnego w jego powstanie pozwala zarabiać na pracy intelektualnej

9 Tajemnica Stan faktyczny a nie ochrona prawnaCzęściowa ochrona na podstawie przepisów o zapobieganiu nieuczciwej konkurencji (ochrona przed nielegalnym naruszeniem) niedozwolone przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa lub ich nabycie od osoby nieuprawnionej Ewentualne udostępnianie ze zobowiązaniem do zachowania tajemnicy, odszkodowania za naruszenie Możliwość odtworzenia lub niezależnego opracowania trudności dowodowe w przypadku faktycznego ujawnienia przez pracownika Ryzyko opatentowania przez podmiot trzeci

10 Prawo autorskie Przesłanki: Twórczy, indywidualny charakter utworuUstalenie utworu przez „ustalenie” utworu należy rozumieć taką postać utworu, która umożliwia zapoznanie się z nim przez przynajmniej jedną osobę poza twórcą W szczególności utwory: naukowe, kartograficzne, programy komputerowe audiowizualne Nie są chronione: odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania, koncepcje matematyczne akty normatywne i ich urzędowe projekty (ale ich zbiory – tak) dokumenty urzędowe opublikowane opisy patentowe proste informacje prasowe

11 Prawo autorskie Utwory zależne: tłumaczenie remiks utworu muzycznegoscenariusz filmowy gra komputerowa tapeta komputerowa ulotka reklamowa

12 Prawo autorskie (cd.) Autor (twórca)Zwykle posiada pełne prawo do dysponowania utworem Współautor (współtwórca) Prawa przysługują wspólnie Inny uprawniony Osoba, która nabyła prawa np. w drodze umowy lub dziedziczenia, w niektórych przypadkach pracodawca Twórca utworu zależnego Posiada odrębne prawa autorskie do swojego utworu (np. tłumaczenia, adaptacji); musi dysponować zgodą twórcy oryginału Podmiot prawa pokrewnego Wykonawca, producent, nadawca, wydawca pierwszego wydania Licencjobiorca Osoba, której uprawniony zezwolił na korzystanie z utworu bez przenoszenia praw autorskich Każdy Prawo dozwolonego użytku

13 Prawo autorskie (cd.) Prawa osobiste (nieograniczone, niezbywalne):autorstwo oznaczenie nazwiskiem Naruszenie stanowi plagiat!!! Przy utworze zależnym trzeba identyfikować własny wkład Autorom programów nie przysługuje prawo do: nienaruszalności treści i formy oraz jego rzetelnego wykorzystania decydowania o pierwszym udostępnieniu publiczności nadzoru nad sposobem korzystania z utworu To wszystko przysługuje w przypadku np. wykorzystania grafiki!

14 naukowej cudzego tekstu bez jego oznaczeniaPrawo autorskie (cd.) Plagiat: przypisanie sobie autorstwa utworu lub wprowadzenie w błąd co do autorstwa utworu (i szerzej – dobra niematerialnego) stworzonego lub odkrytego przez inną osobę. Plagiat Naruszenie prawa autorskiego Użycie w pracy naukowej cudzego tekstu bez jego oznaczenia Przypisanie sobie autorstwa twierdzenia matematycznego Wydanie książki bez zgody autora Autoplagiat

15 Prawo autorskie (cd.) Prawa majątkowe – prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Przysługuje twórcy (ujawnionemu) producentowi lub wydawcy organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi Pracodawca nabywa prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron (pod warunkiem rozpowszechnienia w ciągu dwóch lat) Instytucja naukowa ma prawo pierwszeństwa opublikowania utworu naukowego swojego pracownika, a uczelnia – pracy dyplomowej studenta (ważne pół roku); nie oznacza to przejęcia praw Utwory osierocone (z archiwów i muzeów) Pola eksploatacji: specyficzne obszary gospodarczego korzystania z prawa autorskiego i osobnego rozporządzania prawami.

16 Prawo autorskie (cd.) Istnieją przypadki dozwolonego użycia (wyciągi, encyklopedie), być może za wynagrodzeniem Wolno nieodpłatnie korzystać w zakresie własnego użytku osobistego (także kopiować); nie dotyczy to programów i elektronicznych baz danych, chyba że w niekomercyjnych celach naukowych Dotyczy kręgu osób pozostającym w związku pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego Dozwolony użytek publiczny – biblioteki, działalność dydaktyczna, udostępnianie artykułów (za wynagrodzeniem), robienie wyciągów i przeglądów – bardzo kontrowersyjne, wydawca może tego zabronić!!! Wolno przytaczać urywki rozpowszechnionych utworów – uzasadnienie i oznaczenie źródeł Od stycznia 2015 r. kilku polskich wydawców prasowych oznacza artykuły  © (zakaz kopiowania) lub ℗ (kopiowanie po wniesieniu opłaty)

17 Prawo autorskie (cd.) Możliwe:umowa o przeniesienie autorskich prawa majątkowych umowa o korzystanie z utworu (licencja) Wyraźne wymienienie pól eksploatacji (wyłącznie tych już znanych), np.: utrwalenie zwielokrotnienie określoną techniką wprowadzenie do pamięci komputera wprowadzenie do obrotu najem, dzierżawa nadanie naziemne nadanie satelitarne itp. publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym (Internet) Wynagrodzenie pod nadzorem sądowym (teoretycznie…)

18 Umowy Sprzedaży (przeniesienie własności rzeczy i wydanie rzeczy w zamian za zapłacenie ceny); dotyczy w zasadzie nośnika i dokumentacji; także umowa o przeniesienie praw, np. autorskich praw majątkowych obejmująca pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione; przeniesienie własności egzemplarza utworu nie powoduje przejścia autorskich praw majątkowych Licencyjna – umowa o korzystanie z utworu, obejmująca pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione; praktycznie zawsze w odniesieniu do programów dla użytkownika końcowego O dzieło (wykonanie dzieła w zamian za zapłacenie wynagrodzenia) – umowa rezultatu Zlecenia (np. szkolenie, wdrożenie) – odpowiedzialność za staranne działanie Konieczność łączenia różnych rodzajów umów

19 Prawo autorskie (cd.) Przy przeniesieniu praw majątkowych lub udzieleniu licencji nabywca ma obowiązek rozpowszechniać utwór w umówionym terminie (domyślnie – 2 lata). Odszkodowanie – podwójne wynagrodzenie. Domyślnie uznaje się, że została udzielona licencja! Przy naruszeniu praw majątkowych – dwu- lub trzykrotne wynagrodzenie

20 Prawo autorskie (cd.) Utwory audiowizualne:Prawa majątkowe przysługują producentowi! Dla wykonawców, reżysera itp. – wynagrodzenie. Właściciel egzemplarza utworu plastycznego może go wystawiać publicznie (cyfrowa grafika w Internecie?) W razie podjęcia decyzji o zniszczeniu oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego znajdującego się w miejscu publicznie dostępnym (w Internecie?) właściciel jest obowiązany złożyć twórcy ofertę sprzedaży

21 Prawo autorskie (cd.) Regulacje szczególne:Ochrona obejmuje wszystkie formy wyrażenia programu, w tym wszystkie formy dokumentacji projektowej, wytwórczej i użytkowej Nie są chronione zasady interfejsów (np. graficznych) Prawa majątkowe obejmują prawo do: trwałego lub czasowego zwielokrotnienia (załadowanie do pamięci komputera?) tłumaczenia, przystosowywania lub zmiany (powstają nowe prawa) publicznego rozpowszechniania, w tym najmu, programu lub jego kopii Nabywca legalnej kopii może ją sprzedać, ale nie może wynajmować lub dzierżawić

22 Prawo autorskie (cd.) Nie wymaga zgody:podjęcie kroków niezbędnych dla prawidłowego działania lub poprawiania programu sporządzenie kopii zapasowej badanie i testowanie zwielokrotnianie i deasemblowanie w celu uzyskania informacji niezbędnych do zapewnienia współpracy z innymi programami opracowanie lub zwielokrotnienie bazy danych (lub jej części), dokonane przez legalnego użytkownika, jeśli jest konieczne dla dostępu do zawartości Nie można tego wyłączyć w drodze umowy! (ochrona kupującego) Nie wolno łamać zabezpieczeń!

23 Prawo autorskie (cd.) Kary: za przywłaszczenie autorstwa – do 3 latza rozpowszechnianie bez podania autorstwa – do 3 lat za rozpowszechnianie bez zezwolenia – do 2 lat jw., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – do 3 lat jw., na dużą skalę – do 5 lat (jak kradzież, drobny rozbój)

24 Prawo autorskie – problemyPonadkrajowy charakter Równoczesna dostępność na żądanie – co to znaczy publiczne rozpowszechnianie? Możliwość doskonałego kopiowania – co to jest dozwolony użytek domowy? Co to jest oryginał i kto nim dysponuje? Czy to jest wprowadzenie do obrotu? Czy korzystanie z multimediów jest korzystaniem z programów (wyłączenie prawa dozwolonego osobistego użytku)? Odpowiedzialność za świadczenie usług, prowadzących do naruszenia praw autorskich Granice tzw. licencji ustawowych i przymusowych Jaki jest zakres „własnego użytku osobistego” (krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności stosunku towarzyskiego)?

25 Wolne licencje Wolne licencje: nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z dzieł w oryginale i w opracowaniu (być może także do celów komercyjnych) dostęp rozpowszechnianie adaptacja (utwory zależne) rozpowszechnianie adaptacji Przykłady: GNU General Public License GNU Free Documentation License Licencja Wolnej Sztuki (Free Arts License) WTFPL (Do What The Fuck You Want To Public License) – skrajnie liberalna Wzory umów (Koalicja Otwartej Edukacji) :

26 Creative Commons Ograniczenie praw użytkownikaBY – uznanie autorstwa (zawsze) (Attribution) SA – na tych samych warunkach (Share Alike) ND – bez utworów zależnych (No Derivative Works) NC – użycie niekomercyjne (Noncommercial) Klauzula Copyleft (~Copyright) – licencja na dzieło zależne taka sama, jak na oryginalne Typowe umowy: CC BY – bez Copyleft CC BY-SA – wymagania Copyleft (Wikipedia) CC BY-NC CC BY-NC-SA CC BY-NC-ND CC BY-ND

27 Ciekawe przypadki Wikipedia Indymedia Linux Open Office Libre OfficeOpenStreet

28 Ochrona baz danych Baza danych – zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, […] wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości Producentowi bazy danych przysługuje wyłączne i zbywalne prawo pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części … chyba, że udostępni ją publicznie Dozwolone wykorzystanie: do własnego użytku osobistego (ale nie w postaci elektronicznej!) jako ilustrację (referencja) postępowanie sądowe itp. Kopia bazy może być przedmiotem obrotu

29 Ochrona baz danych (cd.)Ochrona przez 15 lat Naruszenie zagrożone grzywną i odszkodowaniem na zasadach ogólnych Jeśli baza danych jest utworem – chroniona podobnie, jak oprogramowanie

30 Ochrona wynalazków Umowa społeczna: Terytorialność Ujawnienietwórca dzieli się ze społeczeństwem swoim wynalazkiem społeczeństwo oferuje zakres ochronny twórca czerpie profity Terytorialność Ujawnienie Zdolność patentowa nowość (gdziekolwiek) poziom wynalazczy (nie jest oczywiste) nadawanie się do zastosowania przemysłowego Sprzedaż lub licencja licencja otwarta – niższe opłaty rejestracyjne, ustalona opłata licencyjna

31 Zastrzeżenie patentoweUrządzenie do podtrzymywania przedmiotów, znamienne tym, że zawiera poziomy blat umieszczony na czterech podtrzymujących go pionowych nogach

32 Zastrzeżenie patentowe 21. Urządzenie do podtrzymywania przedmiotów, znamienne tym, że zawiera zasadniczo poziomy blat oraz zamocowany do niego element podtrzymujący. 2. Urządzenie według zastrz. 1, znamienne tym, że element podtrzymujący umieszczony jest pod blatem. 3. Urządzenie według zastrz. 2, znamienne tym, że element podtrzymujący ma postać nóg. 4. Urządzenie według zastrz. 3, znamienne tym, że nogi są zasadniczo pionowe. 5. Urządzenie według zastrz. 3 lub 4, znamienne tym, że element podtrzymujący składa się z czterech nóg.

33 Ochrona międzynarodowaPatent europejski – obowiązywanie we wskazanych krajach-członkach; Konwencja Monachijska i Europejski Urząd Patentowy Jednolity patent europejski, patent wspólnotowy (UE) – projekt, wejdzie w życie w 2017 r. po ratyfikacji porozumienia w sprawie wspólnego sądu patentowego UE – {Hiszpania, Chorwacja} Wspólne sądy patentowe: Trwa ratyfikacja, wymagane 13 krajów, w tym Francja, Niemcy i UK (listopad r.: Austria, Belgia, Bułgaria, Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Luksemburg, Malta, Portugalia, Słowenia, Szwecja, Włochy) UE – {Hiszpania, Chorwacja, Polska}

34 Praktyka akademicka Tajemnica w okresie początkowymOkreślenie prawa do wynalazku Firmy spin-off

35

36 Oznaczenia wyróżniająceZnak towarowy – zdolność odróżniająca Nieograniczony czas – opłaty co 10 lat Zakaz stosowania znaków, które mogą wprowadzić w błąd Niezarejestrowany wspólnotowy wzór przemysłowy – ochrona przez 3 lata Renomowany znak towarowy – nie wymaga rejestracji

37 Za Wikipedią

38 Oznaczenia wyróżniające