1 Od czego zależy zachowanie człowieka dr Genowefa Janczewska- Korczagin www.wiktor.horyzont.net

2 Zachowanie człowieka to jego wszystkie formy aktywności, które pełnią: Funkcję regulującą jego stosunki z otoczeniem

3 Należy rozróżnić znaczenia pojęć: -Mowa-konkretny akt słownego porozumiewania się, wszelkie czynności werbalne człowieka. -Język-system składający się z poszczególnych symboli oraz zasad budowania tekstów.

4 Komunikacja słowna -nadawanie tekstów = mowa -tekst = wypowiedź -odbiór tekstów = rozumienie -język

5 Język Stwarza duże możliwości dla przekazywania informacji, ich przetwarzania oraz działania człowieka.

6 Świadome działanie Rozwija się i doskonali u dziecka przy pomocy języka- bo to język warunkuje świadomość działania z planem.

7 Koncepcje J. Piaget- „mowa egocentryczna” wynika z dziecięcego egocentryzmu i jego braku uspołecznienia. L.S.Wygotski- „mowa egocentryczna” jest oznaką uspołecznienia dziecka bo stanowi dla dziecka „samoinstrukcję” i jest używana przez dziecko aby rozwiązywać zaistniałe problemy, pomaga rozwiązywać mu zadania.

8 Każda wypowiedź ma podwójny charakter: - Jest nośnikiem znaczenia i dzięki temu umożliwia selektywność działania (może działać pobudzająco). - Motoryczną reakcją aparatu artykulacyjnego (może działać hamująco).

9 Proces samoregulacji działania dziecka (wg Wygotskiego) Rozwija się początkowo dzięki instrukcjom językowym dorosłych: -Poprzez głośną werbalizację zadań zabawowych (mowa egocentryczna zanika w wieku 4,5-5,5 lat-wtedy gdy instrukcja słowna jest w stanie zahamować działania dziecka-bo na pierwszy plan wysuwa się jej znaczenie). -Końcowy etap: ciche wewnętrzne rozumowanie słowne. Regulująca funkcja słowa następuje w wieku 5-6lat.Wtedy możliwe staje się wytwarzanie przez dziecko za pomocą języka reakcji warunkowych bez konieczności stopniowego ich wypracowywania.

10 Słowna regulacja zachowania dzieci może zostać zaburzona z powodu: Zakłóceń w sferze sterującej funkcji słowa, spowodowanych: a) Nieprawidłowościami w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, b) Niedostatecznym ukształtowaniem się systemu językowego.

11 Dzieci oligofreniczne Słowna regulacja zachowania jest zaburzona albo wręcz niemożliwa, bo język nie kształtuje się w rozwinięty system złożony, a słowo to tylko bodziec pierwszosygnałowy i nie może spełnić funkcji regulującej zachowanie.

12 Związek między mową a rozwojem psychicznym Bliźnięta jednojajowe (opóźnienie w rozwoju z przyczyn środowiskowych) miały 5 lat, rozmawiały swoim językiem, mowa nie była jeszcze ukształtowana jak w rodzinie - niedokształcona. Ograniczali się do czynności manipulacyjnych, nie włączali się do gier tematycznych, byli zdolni tylko do naśladowania zjawisk- lokomotywa, wypowiedzi były w formie pojedynczych, zniekształconych słów, nie rozumieli złożonych zdań -po 3 miesiącach rozłąki weszło pierwsze wzajemne porozumiewanie się językowe, -po 10 miesiącach rozłąki, mowa została ukształtowana, rozwój psychiczny nastąpił poprzez opanowanie języka a nie dojrzewanie. Chłopcy zaczęli planować przebieg zabaw, wracali do przerwanej czynności, porównywali efekt z zamysłem (rysując).

13 Gdy jednego z bliźniąt Poddano intensywnym ćwiczeniom rozwijającym opanowanie języka, to on przejął inicjatywę planowania przebiegu działań –a poprzednio był podporządkowany! Sam mógł odtworzyć opowiadanie (a drugi odpowiadał tylko na pytania). Różnica między bliźniakami ujawniła się także w wykonywaniu zadań wymagających : -abstrahowania, -uogólniania, -klasyfikowania, Natomiast drugi bliźniak łączy w grupy wg jakiejś nieistotnej cechy: marchew i tramwaj-bo żółty kolor.

14 Analiza tych przypadków pokazuje że : Dopiero opanowanie systemu językowego: -pozwala człowiekowi odpowiednio organizować wykonywane przez niego czynności, -prawidłowy rozwój języka jest niezbędny do sprawnej regulacji zachowania. W badaniach zaburzeń mowy koncentrowano się: -najwięcej na zakłóceniach procesu porozumiewania się (przekazie i odbieraniu informacji), -mało przywiązywano uwagi do zaburzeń sterującej funkcji słowa.

15 Zbadano regulacyjną funkcję słowa w rozwoju ontogenetycznym -dotyczy to badań zespołu objawów czołowych i zaistniało: Wyraźne rozszczepienie między: -słownymi stwierdzeniami pacjenta, -zaburzeniami regulacji własnej działalności. -chorzy z rozległymi uszkodzeniami płatów czołowych nie potrafią spełnić poleceń eksperymentatora, -na skutek powtarzania bodźca nie wnoszącego nic nowego następuje zjawisko habituacji- odruch orientacyjny jest wygaszany.

16 UWAGA: Wszystkie badania wykazują że: -Do sprawnej regulacji naszego zachowania się, zwłaszcza samoregulacji wymagającej planowego działania, konieczne jest: Językowe Organizowanie Informacji. -psychiatria stwierdza bogaty zespół zaburzeń psychicznych- w rezultacie zaburzeń w działaniu płatów czołowych. -neurofizjologia stwierdza zakłócenia w zachowaniu zwierząt z uszkodzeniami czołowymi, -ale u ludzi z zaburzeniami neurofizjologicznymi nie stwierdza się objawów w sferze sensorycznej i motorycznej. A płaty czołowe to tylko 30% powierzchni kory mózgowej-to znaczy, że nie tylko lokalizacja uszkodzonego obszaru czołowego ale bardziej zakłócenie w pracy całego mózgu może być przyczyną zakłóceń przebiegu czynności psychicznych. Natomiast badania zaburzeń mowy powstałych w wyniku uszkodzenia płatów czołowych są skąpe.

17 wg koncepcji Łurii: Zaburzenie „mowy wewnętrznej” stanowiącej ogniwo pośrednie między Mówieniem a Myśleniem jest przyczyną utrudniającą, nie pozwalającą choremu przejść od Myśli do jej Wypowiedzenia (to afazja dynamiczna-brak spontanicznej aktywności słownej podmiotu).

18 wg koncepcji Wygotskiego: - Główna właściwość (predykatywna) mówienia subiektywnego łączy się z orzeczeniową strukturą zdania (wymienianie czasowników jest trudniejsze niż przedmiotów).

19 Warianty afazji dynamicznej I.Zaburzenia a) w prawidłowym budowaniu zdań, b) w tworzeniu dłuższych tekstów II. Zakłócenia „programowania wewnętrznego”, czyli semantycznej struktury zdania( to samo co „mowa wewnętrzna” wg Leontiewa).

20 wg Wygotskiego Ogniwo pośrednie w formowaniu wypowiedzi, czyli „mowa wewnętrzna” stanowi skróconą formę rozwiniętej „mowy zewnętrznej”. Co to jest: rozwinięty, pełny charakter mowy ustnej? -to u językoznawców-dotyczy mowy ekspresywnej i sytuacji z nią związanych.

21 Wygotski i inni neurofizjologowie rosyjskojęzyczni Wyjaśniają podstawy przyczyn zaburzeń wypowiadania się. Oni też budują i weryfikują modele formułowania wypowiedzi słownych-to neurolingwistyka- ale to dopiero początek badań.

22 Współczesne modele komunikacji językowej. To głównie Amerykański strukturalizm psychologiczny. -to psycholingwistyka-to zagadnienie języka i mowy( to amerykański model opierający się na behavioryźmie: to związek między bodźcem a reakcją (S-R) oparty o zasady teorii uczenia się oraz na zasadach informacji. Uwaga : model Skinnerowski nie uwzględnia procesów związanych z rozumieniem wypowiedzi, potem włącza dekodowanie i kodowanie informacji (S-r-sR) i wyróżnia 3 procesy: dekodowanie, kojarzenie i kodowanie (to psychologia mowy i języka). Chomsky- stwierdził ograniczoność modeli opartych na teorii informacji, wg niego : podstawową strukturę języka stanowi zdanie (stworzył reguły tworzenia zdań). Badania nie potwierdziły prawidłowości strukturalizmu psychologicznego.

23 Model komunikacji językowej (cybernetyczny-Kaczmarek) Nadawca-Komunikat- Odbiorca (oparty na zasadach teorii informacji) Uwaga: znajomość systemu językowego umożliwia odbiorcy ich rozumienie. Informacja przechodzi transformację w poszczególnych węzłach transformacyjnych uczestników aktu komunikacji słownej. Nadawca-centralny węzeł transformacyjny) -tam informacja (myśl) organizowana jest w obszarach myślowych przez ruchowy, niższy poziom, przekazywana do węzła artykulacyjnego, w którym dzięki pracy narządów mowy następuje ostateczne uformowanie tekstu w postaci fal głosowych. Powstałe bodźce akustyczne odbierane są przez węzeł audytywny odbiorcy i przekazywane do jego węzła centralnego (mózgowego) na dwu zasadniczych poziomach: -niższym, umożliwiającym analizę odebranych wrażeń, -oraz wyższym, umożliwiającym Zrozumienie przekazywanego komunikatu. To nacisk na Przebieg informacji językowej.

24 Niezbędne są badania neuropsychologiczne Celem wyjaśnienia procesów zachodzących w obszarze organizowania informacji z formowaniem wypowiedzi słownej, oraz związkiem zachodzącym między Treścią a formami językowymi.

25 Co warunkuje formowanie wypowiedzi słownych? Łuria -to pionier neurolingwistyki- „ język-to specyficznie ludzka forma zachowania się”

26 Etapy formowania wypowiedzi słownych I.1. Motyw do powiedzenia czegoś: potrzeby, żądania mówiącego. 2.Informacje o otaczającym świecie-bodźce zewnętrzne. 3.Dążenie do jasnego sformułowania własnych myśli. II. Myśl, którą podmiot chce wyrazić (to pierwotny poziom zapisu semantycznego). III. Mowa wewnętrzna-to poziom struktur głębokich charakteryzuje się skrótowością i predykatywnością. IV. Pełna rozwinięta wypowiedź językowa.

27 Amerykański strukturalizm psychologiczny Próbował sformalizować językoznawstwo, oderwać Formę zdania od jego Znaczenia. Próbował też oddzielić język od wiedzy o otaczającym świecie.

28 A jak to jest w Europie? Język-to zbiór symboli, jest zakodowany w tekstach przez nich wypowiedzianych, (funkcjonuje on w umysłach wspólnoty komunikatywnej, jest zakodowany w tekstach przez nich wypowiadanych). Mówienie –to proces porozumiewania się. Należy badać teksty językowe, bo mniejsze jednostki systemu mogą być odczytywane w funkcjonalnych całościach w jakie wchodzą. Fonemy funkcjonują w leksemach, leksemy w zdaniach, zdania w dłuższych tekstach.

29 Fonem to dźwięk, element systemu dźwiękowego języka pełniący funkcję dystryktywną, tj. różnicowania znaczeń wyrazów i form, to przedmiot badania fonologii.

30 Wygotski twórca systemu językowego „Myśl nie jest wyrażona w słowie, lecz spełnia się w słowie”. (Potwierdzają to badania trudności niesłyszących w tworzeniu pojęć ogólnych.)

31 wg Kaczmarka Myślenie-to szczególny sposób organizacji informacji, to językowa organizacja wiedzy, doświadczenia, nastroju.

32 Obuchowski Pozajęzykowy układ organizacji informacji to układ organizujący informację przestrzeni, w postaci symboli, obrazów o bardzo ogólnej treści.

33 Wygotski Język to systematyzacja przechodząc od subiektywnego (podmiot) do obiektywnego (odbiorca-znaczenie)

34 Musi istnieć system językowy Nie musi być głośna jego artykulacja, on: -szereguje (linearnie) -przyporządkowuje (hierarchicznie) istniejące w nim elementy. To znajomość systemu językowego pozwala nadawcy opuszczać zbędne elementy w toku wewnętrznej organizacji informacji jak i przy jej substancjalizacji (wypowiadaniu się i pisaniu).

35 Analiza wypowiedzi słownych, etapy ich budowania z określonymi częściami mózgu: 1.Funkcjonowanie płatów czołowych jest warunkiem powstania motywu i ogólnego planu wypowiedzi (nigdy ich nie badano dokładnie). 2.(Okolica Broki) Przednie części obszaru mowy wpływają na organizację informacji w postaci mowy, na usystematyzowanie-na schemat wypowiedzi. 3.Tylne części obszaru mowy (płat skroniowy, ciemieniowy i częściowo potyliczny) zapewniają całościową przestrzenną organizację informacji oraz kontrolę jej prawidłowego przekazu.