1 ODDZIAŁYWANIA PROFILAKTYCZNO-WYCHOWAWCZE WOBEC UCZNIÓW I ŚRODOWISKA

2 PROFILAKTYKA Termin profilaktyka – prophylassein, wywodzi się z języka greckiego - co oznacza „ strzec się, zapobiegać”.

3 Profilaktyka społeczna jest to system metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych i stwarzanie warunków prawidłowego funkcjonowania i rozwoju jednostek oraz grup społecznych.

4 Profilaktyka jest niezbędnym elementem składowym wychowania, które jest procesem wspomagania wychowanka w rozwoju ukierunkowanym na osiąganie pełnej dojrzałości czterech podstawowych sferach: fizycznej, psychicznej, społecznej, duchowej.

5 Profilaktyka to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój, zaburzają zdrowy styl życia.

6 Działania wychowawcze są prowadzone równolegle czterema przenikającymi się nurtami:wspomaganie naturalnego rozwoju dziecka, kształtowanie jego postaw zgodnie z wymaganiami i oczekiwaniami społecznymi, działania mające na celu zapobieganie zagrożeniom pojawiającym się na drodze rozwojowej dziecka, działania mające na celu korygowanie utrwalonych nieprawidłowości z wcześniejszych okresów.

7 Rola wychowawców polega na:Towarzyszeniu dziecku w rozwoju jego umiejętności i stwarzania warunków, które ten rozwój umożliwiają. Wskazywaniu pożądanych społecznie wartości, ich uzewnętrznianie oraz ochrona i ingerowanie, gdy na drodze dziecka pojawiają się zagrożenia. Pierwsze z tych działań jest wychowaniem w sensie ścisłym, drugie zaś to działanie profilaktyczne. Chociaż profilaktyka koncentruje się na przeciwdziałaniu złu, a wychowanie polega na otwieraniu dziecka na dobro, mają ten sam naczelny cel - zapewnienie prawidłowego rozwoju człowieka. Profilaktyka i wychowanie winny opierać się na założeniu, że człowiek niedojrzały (uczeń) nie potrafi jeszcze samodzielnie dokonywać prawidłowych wyborów. Wobec tego często sam dla siebie stanowi zagrożenie. Dlatego prowadzenie dziecka ku dojrzałości jest zarówno wychowaniem jak i profilaktyką.

8 Podstawowy podział profilaktyki obejmuje:profilaktykę pierwotną, która tworzy warunki mające na celu sprzyjać prawidłowemu wychowaniu i prawidłowemu rozwojowi. profilaktykę wtórną, która występuje gdy pojawiają się pewne zaburzenia, jej zadaniem jest opanowanie tego problemu i pomoc w jego przezwyciężeniu.

9 Koncepcje profilaktykiObecnie istnieją dwie koncepcje uprawiania profilaktyki: koncepcja profilaktyki kreatywnej (stosowanie w skali globalnej środków pozytywnych, inicjujących, konstruktywnych) koncepcja profilaktyki defensywnej (niedopuszczenie do dewiacji, dysfunkcji; wykorzystuje się tu środki, tj. blokada, odstraszanie, napiętnowanie) W zależności od potrzeb i sytuacji możemy stosować obie koncepcje równocześnie.

10 Warunkiem skutecznej pracy profilaktycznej jest skoordynowanie działań we wszystkich obszarach jej funkcjonowania. Działania profilaktyczne powinny być skierowane na najważniejsze czynniki ryzyka tkwiące zarówno w jednostce jak i jej otoczeniu społecznym.

11 Rodzaje grup ryzyka W zależności od tego, jak bardzo jest zaburzone zachowanie, w jakim stopniu chroniczny jest jego charakter i jakie są czynniki towarzyszące, profilaktyka prowadzona jest na trzech poziomach: grupa niskiego ryzyka, do której należą osoby, nie podejmujące zachowań ryzykownych; grupa podwyższonego ryzyka, do niej należą osoby, które podjęły choć jedno zachowanie ryzykowne, u których ponadto obserwujemy liczne czynniki ryzyka grupa wysokiego ryzyka, do niej należą osoby, u których zachowania ryzykowne są głęboko utrwalone i które odczuwają poważne negatywne konsekwencje (zdrowotne i społeczne) swoich zachowań ryzykownych.

12 W populacji dzieci i młodzieży szkolnej najliczniejsza jest grupa niskiego ryzyka, zwłaszcza w szkołach podstawowych. Po wejściu w wiek dorastania niektórzy uczniowie przechodzą do grupy podwyższonego ryzyka. Im starsza klasa, tym liczniejsza ta grupa.

13 W zależności od stopnia zagrożenia wyróżnia się trzy poziomy profilaktyki:Profilaktyka pierwszorzędowa ma charakter proaktywny i przedterapeutyczny, adresowana jest do szerokiej populacji dzieci i młodzieży uznanych za zagrożone zjawiskami patologii społecznej, należących do grupy niskiego ryzyka (programy informacyjne, edukacyjne). Celem działań jest: promocja zdrowego stylu życia i uczenie sposobów radzenia sobie z sytuacjami trudnymi opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych. ukazanie alternatywy w stosunku do zachowań ryzykownych i problemowych (sport, rekreacja, muzyka, zajęcia w kółkach zainteresowań, nie w przedmiotowych – w takich, gdzie dzieci mogą odreagować napięcia)

14 Profilaktyka drugorzędowama charakter reaktywny i terapeutyczny działania i programy skierowane do grupy młodzieży po inicjacji: alkoholowej, narkotykowej, utrzymującej sporadyczny kontakt z grupami przestępczymi itp. jest to grupa wysokiego ryzyka (uczniowie w trakcie leczenia psychiatrycznego, „weekendowi bracze”, dzieci po próbach samobójczych) Celem działań jest: ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji, umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych, grupa młodzieży powinna być objęta zajęciami socjoterapeutycznymi, poradnictwem rodzinnym, zawodowym, pomocą w pokonywaniu problemów rodzinnych, osobistych, szkolnych, dla osiągnięcia skuteczności programów pomocy konieczne jest współdziałanie ze szkołą wielu instytucji wspomagających oraz organizacji środowiskowych (MOPS, MONAR itp.), każdy program zbudowany na tym poziomie powinien być zbudowany w oparciu o pogłębioną diagnozę.

15 Profilaktyka trzeciorzędowama charakter reaktywny i terapeutyczny ukierunkowana na grupy wysokiego ryzyka wymaga psychoterapii zorientowanej na kryzys. Celem działań jest: przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej młodych, ukazanie szansy na powrót do normalnego życia w społeczeństwie, ochrona innych (dzieci, młodzieży, rodziny) przed skutkami choroby (alkoholu, narkotyków), realizatorzy programów: specjaliści terapeuci, lekarze, psychoterapeuci, psychologowie, specjaliści z zakresu resocjalizacji, miejsce realizacji: placówki specjalistyczne (poradnie odwykowe, zakłady lecznictwa zamkniętego, zakłady resocjalizacyjne i wychowawcze, zakłady karne itp.), duże koszty (leczenie, specjaliści), mała niekiedy skuteczność działań, a tym samym mała szansa na powrót do normalnego życia, działania na tym poziomie wymagają współpracy wielu resortów

16 Profilaktyka ma na celu eliminacje lub redukcje czynników ryzyka oraz wzmacnianie czynników chroniących

17 Czynniki ryzyka Czynniki ryzyka – zespoły przyczyn jednostki i środowiska, które warunkują występowanie zachowań problemowych wśród dzieci i młodzieży. Efekty czynników ryzyka kumulują się i prawdopodobieństwo ryzykownych zachowań jest większe, im bardziej długotrwałe jest ich oddziaływanie i im bardziej są one nasilone.

18 Do zbadanych czynników ryzyka wspólnych dla różnych zachowań problemowych zalicza się:środowisko społeczne promujące dane wzorce zachowań pozytywny stosunek rodziny dziecka do używania substancji (również obojętność) nadpobudliwość i agresja zaznaczone już w dzieciństwie wystąpienie uzależnienia lub nadużywania w rodzinie dziecka normy społeczne (promujące, prowokujące dane zachowania) modelowanie takich zachowań w domu i w szkole konflikty i doświadczenia izolacji w dzieciństwie grupa rówieśnicza, której normą są zachowania dysfunkcyjne niskie wyniki osiągane w szkole i brak celów życiowych łatwość zdobycia substancji uzależniających wczesna inicjacja w zachowaniach ryzykownych.

19 Czynniki chroniące Czynniki chroniące – cechy, sytuacje, warunki zwiększające odporność uczniów na działanie czynników ryzyka. Za najważniejsze zbadane czynniki chroniące uważa się: silną więź emocjonalną z rodzicami zainteresowanie nauką szkolną regularne praktyki religijne poszanowanie prawa, tradycji norm, wartości, autorytetów pozytywną grupę rówieśniczą.

20 Silna więź z rodzicami Pierwszy i najważniejszy z czynników chroniących. Ze względu na charakter tego czynnika ta szkoła będzie skuteczna profilaktycznie, która będzie wspomagać rodziców w ich zasadniczej roli pierwszych wychowawców. Szkoła bowiem ma możliwości wzmacniania więzi między dzieckiem, a rodziną na wiele sposobów. Oto niektóre z nich: okazywanie szacunku rodzicom jako pierwszym wychowawcom wstrzymywanie się z wszelkimi uwagami na temat rodziców wobec ich dzieci, a zwłaszcza wobec klasy dziecka organizowanie zajęć doskonalących umiejętności wychowawcze dla rodziców angażowanie rodziców do aktywnej współpracy na terenie szkoły (wzmacnianie poczucia realnego wpływu rodziców na życie szkoły) wykorzystanie umiejętności rodziców do wspomagania działań opiekuńczych, dydaktycznych i wychowawczych szkoły.

21 Zainteresowanie nauką szkolnąDrugi z czynników chroniących może być wzmacniany poprzez umiejętne oddziaływanie wychowawcze nauczycieli oraz tworzenie w szkole atmosfery twórczych poszukiwań, akcentowanie sprawiedliwości i troski o każdego ucznia. Szkoła, w której uczniowie lubią się uczyć, przebywać w niej, a nauczyciele tak ich motywują, że każdy bez zbędnej rywalizacji dąży do osiągnięcia sukcesu na miarę swoich możliwości ma szansę na profilaktyczną skuteczność.

22 Regularne praktyki religijneRozwój w tej sferze może wpływać chroniąco, gdyż rozwój duchowy wiąże się z dążeniem do zgodności zachowań z wyznawanymi zasadami. Dbałość katechetów i rodziców o regularne praktyki religijne jest istotnym czynnikiem wspomagającym wychowanie do wartości i nabywanie umiejętności realizowania wartości w swoim życiu. Katecheta powinien ściśle współdziałać z rodzicami, gdyż wzorce podstawowych zachowań dzieci kształtuje dom rodzinny.

23 Respektowanie prawa, norm, wartości i autorytetówCzynnik czwarty może znaleźć swoje miejsce w programie profilaktycznym w postaci ukazywania uczniom jasnych zasad zachowania i konsekwentnego działania opartego na sprawdzonych wzorcach.

24 Pozytywna grupa rówieśniczaCzynnik piąty, ma ogromne znaczenie, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że grupa to ważne miejsce zaspokajania wielu istotnych potrzeb psychicznych. Jeśli w grupie funkcjonują korzystne normy, nie ma przyzwolenia dla palenia czy agresji to jej członkowie nie podejmują zachowań ryzykownych. Dlatego ważne jest podejmowanie w profilaktyce szkolnej działań integrujących czy doskonalących umiejętności interpersonalne w grupach, jakie stanowią: klasy, kluby uczniowskie, samorząd, koła zainteresowań. Jest to inwestycja w szkolne bezpieczeństwo i komfort pracy.

25 Strategie profilaktyczneStrategie informacyjne Ich celem jest dostarczenie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i tym samym umożliwienie dokonywania racjonalnego wyboru. U podstaw tej strategii leży przekonanie, że ludzie, zwłaszcza młodzi, zachowują się ryzykownie, ponieważ zbyt mało wiedzą o mechanizmach i następstwach takich zachowań. Zakłada się, iż dostarczenie informacji o skutkach palenia tytoniu, picia alkoholu, odurzania się narkotykami czy aktywności seksualnej spowoduje zmianę postaw, a w rezultacie wpłynie na zmianę zachowań. Zazwyczaj są to wykłady ilustrowane.

26 Strategie edukacyjne Ich celem jest pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych (umiejętności nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenie sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, opierania się naciskom ze strony otoczenia itp.) U podstaw tych strategii leży przekonanie, że ludzie, nawet dysponujący odpowiednią wiedzą, podejmują zachowania ryzykowne z powodu braku wielu umiejętności niezbędnych do życiu społecznym. Deficyt w zakresie kompetencji społecznych uniemożliwia im budowanie głębszych, satysfakcjonujących związków z ludźmi, powoduje ciągłą frustrację, uniemożliwia odnoszenie sukcesów np. zawodowych. Szukają więc chemicznych lub innych podpórek, żeby przetrwać.

27 Strategie alternatywneIch celem jest pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb (np. sukcesu, przynależności) oraz osiąganie satysfakcji życiowej przez stwarzanie możliwości zaangażowania się w działalność pozytywną (artystyczną, społeczną, sportową itp.). U podstaw tych strategii leży założenie, że wiele ludzi nie ma możliwości zrealizowania swej potrzeby aktywności, podniesienia samooceny poprzez osiąganie sukcesów czy też rozwoju zainteresowań. Dotyczy to zwłaszcza dzieci i młodzieży zaniedbanej wychowawczo.

28 Strategie interwencyjneCelem tych działań jest pomoc osobom mającym trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu ich problemów oraz wspieranie w sytuacjach kryzysowych

29 Strategie zmniejszania szkódPrzewidziane są głównie na potrzeby profilaktyki trzeciorzędowej. Adresatem tych działań są grupy najwyższego ryzyka, wobec których zawiodła wczesna profilaktyka, interwencje, terapia, resocjalizacja. Są to narkomani i alkoholicy z długim stażem, prostytutki i recydywiści, którzy z różnych względów nie mogą lub nie chcą wycofać się z ryzykownych zachowań.

30 Warunki organizowania poprawnej pracy profilaktycznej

31 Zasady profilaktyki Profilaktyka musi posiadać cechy całościowości i kompleksowości. Celem działań profilaktycznych jest ograniczenie popytu , nie zaś podaży. Należy najpierw określić wpływ interwencji. profilaktycznych na określone czynniki ryzyka i procesy chroniące W optymalnych warunkach czynniki ryzyka należy eliminować, zanim utrwalą się predykatory zaburzeń, wiążę się z tym zasady wczesnej interwencji Ukierunkowanie oddziaływania profilaktycznego, jeden kierunek to osoba narażona na czynniki ryzyka, drugi kierunek to ukierunkowanie na naturalne grupy społeczne, w których stwierdza się liczne czynniki ryzyka lub patologii Adresatami programu profilaktycznego są osoby narażone na czynniki ryzyka oraz grupy oraz ich środowisko Przy realizacji działań profilaktycznych potrzebne są rzeczywiste kwalifikacje emocjonalne i interpersonalne, nie zaś kwalifikacje formalne Efekty profilaktyczno-wychowawcze uzyskuje się w długofalowym procesie nie zaś w jednorazowej akcji. Organizacja pracy profilaktycznej powinna opierać się na trzech zasadach: humanizacji, kooperacji, rzetelności i dokładności Przy realizacji działań profilaktycznych musimy pamiętać o: - podmiotowym traktowaniu adresatów oddziaływania profilaktycznego - demokratycznym stylu kierowania procesem oddziaływania profilaktycznego - przyjęciu konstruktywnych relacji w układzie wykonawca – adresat

32 Standardy jakości programów profilaktycznychW szczególności powinny być przestrzegane następujące standardy etyczne i zawodowe: Respektowanie podmiotowości uczestników programu, poprzez pozyskiwanie ich zgody na udział w zajęciach Poszanowanie ich godności i indywidualności Ochrona prywatności i zapewnienie dyskrecji Uwzględnianie wieku i poziomu rozwoju uczestników Uwzględnianie ich systemu wartości i stopnia wrażliwości Niestosowanie technik, które naruszają mechanizmy obronne osobowości (terapeutycznych, psychomanipulacyjnych)

33 Bezpieczeństwo Stopień bezpieczeństwa programów adresowanych do dzieci i młodzieży szkolnej związany jest z poziomem przygotowania osób prowadzących. Od osób prowadzących, oprócz znajomości problematyki omawianej w programie, należy wymagać również znajomości specyfiki rozwojowej odbiorców. Realizatorzy programów profilaktycznych w grupach dzieci i młodzieży powinni posiadać przygotowanie pedagogiczne. Realizatorzy powinni sami spełniać te standardy zachowań, do których nawołują, również na polach pokrewnych do tematyki programu.

34 Adekwatność Program profilaktyczny powinien być maksymalnie dostosowany do potrzeb i problemów odbiorców. Powinien dotyczyć zagadnień rzeczywiście występujących w danej grupie czy społeczności lub realnych zagrożeń mogących wystąpić w przewidywalnym okresie czasu. Musi się opierać na diagnozie środowiskowej wskazującej na zasięg i lokalną dynamikę problemów. Program powinien mieć wyraźnie określonego adresata. Należy określić wiek odbiorców (poziom edukacji), ponieważ potrzeby, problemy i możliwości odbiorców w różnym wieku są odmienne.

35 Skuteczność Program powinien być zgodny z aktualnym stanem wiedzy z dziedziny, której dotyczy Program powinien wykorzystywać wiedzę dotyczącą sprawdzonych strategii, form i metod oddziaływania Program powinien uwzględniać wiedzę z zakresu psychologii rozwojowej

36 Za szczególnie skuteczne uznaje się:Korekta przekonań normatywnych dotyczących rozpowszechnienia i akceptacji dla zachowań problemowych. Motywowanie do podejmowania konstruktywnych osobistych postanowień przez uczniów. Wskazywanie na dysfunkcyjność zachowań wobec wartości cenionych przez uczestników. Przekazywanie rzetelnej i adekwatnej wiedzy o konsekwencjach zachowań problemowych, których dotyczy program.

37 Ponadto za wartościowe uznaje się:Stwarzanie możliwości do osiągania satysfakcji z własnej konstruktywnej aktywności i zdobywania dobrych doświadczeń osobistych w relacjach z innymi ludźmi. Ćwiczenie najważniejszych umiejętności życiowych (psychologicznych i społecznych).

38 Skuteczność strategii informacyjnej, a także bezpieczeństwo uczestników, zależą od stosowania się do następujących standardów: Informacje powinny być rzetelne. Informacje powinny być dostosowane do poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego adresata, do jego możliwości percepcyjnych. Informacje powinny uwzględniać poziom już posiadanej wiedzy (zbyt wczesne wkraczanie z informacjami na temat zagrożeń może podsuwać pomysły na niepożądane zachowania). Informacje powinny być rzeczowe (odwoływanie się do emocji, np. straszenie, może powodować obronne odrzucanie zagrażających informacji lub też pobudzać ciekawość). Informacje dotyczące zagrożeń nie powinny być zbyt szczegółowe, (aby nie stanowiły instruktażu nieprawidłowych zachowań). Programy profilaktyczne przeznaczone dla dzieci i młodzieży powinny zawierać zajęcia dla rodziców realizowane równolegle z zajęciami dla dzieci.

39 Głębokość i czas trwaniaProgramy mogą dotyczyć wąskiego zakresu spraw i zmierzać do usuwania skutków zachowań problemowych czy napotykanych trudności środowiskowych, ale mogą też dotyczyć głębszych uwarunkowań dysfunkcji. Innymi słowy, mogą być skierowane na usuwanie tylko objawów lub też przyczyn zaburzeń. We współczesnej profilaktyce proponuje się, jako bardziej skuteczny, model głębszego oddziaływania oparty o koncepcję czynników ryzyka i czynników chroniących. Korzystne jest, jeśli konkretny program stanowi element szerszych, długofalowych działań profilaktycznych. Czas trwania programu i jego intensywność zależą od zdiagnozowanego wcześniej stopnia zagrożenia danej populacji.

40 Formy i metody pracy Stosowanie aktywizujących metod pracyAranżowanie znaczących osobistych doświadczeń i odkryć. Podkreśla się też wagę elementu twórczego w programie, wartość uczestnictwa i podmiotowości uczestników. Cenne mogą być elementy pedagogiki zabawy. Uważa się również za pożądane kształtowanie w możliwie szerokim zakresie ważnych umiejętności życiowych poprzez trening i doświadczenia praktyczne w toku programu.

41 Organizacja programu Program profilaktyczny powinien być zaprojektowany zgodnie z możliwościami finansowo-organizacyjnymi szkół i placówek. Program profilaktyczny powinien zakładać kontynuację działań. Angażowanie rodziny uczestników i ich najbliższego środowiska. Dotyczy to również angażowania rozmaitych podmiotów lokalnych, jednostek samorządowych, służb publicznych itp. Sytuacja jest najbardziej korzystna, jeśli program realizowany w szkole lub placówce oświatowej stanowi element lokalnej (gminnej, miejskiej) strategii profilaktycznej. Ważne cele profilaktyczne nie zawsze wymagają bardzo dużych i złożonych oddziaływań. Rozmiar i złożoność zależy od specyfiki problemu. Wydaje się, że prostota rozwiązań i przemyślana struktura świadczą na korzyść programu.

42 Ewaluacja i dokumentacjaKażdy program profilaktyczny powinien podlegać metodycznej ocenie skuteczności, czyli ewaluacji. Kontrola umożliwia podjęcie decyzji o zakończeniu programu, jego kontynuacji lub wprowadzeniu korekt do programu podnoszących jego jakość. Program powinien być starannie dokumentowany w stopniu i w zakresie wynikającym z jego struktury, bezpieczeństwa uczestników, wstępnych ustaleń. W przypadku oryginalnych programów autorskich czy prób pilotażowych konieczne jest zapewnienie superwizji kompetentnych profesjonalistów. Projekt powinien zawierać opis procedury, metod i narzędzi ewaluacji.

43 Osoba zajmująca się profilaktyką powinna być kompetentna w zakresie:znajomości samej siebie, m.in. rozpoznawania własnych możliwości i ograniczeń, umiejętności dokonania samooceny znajomości zasad, celów, ideologii i zadań organizacji, w której pracuje, a także możliwości współpracy z innymi programami znajomości zasad pracy indywidualnej z klientem znajomości pracy grupowej znajomości technik wyrównywania szans ( chodzi tu także o umiejętność zastosowania tych technik) opracowywania krótkich, doraźnych programów oraz lansowania wielodyscyplinarnego podejścia do pracy z młodzieżą.

44 Powinna również posiadać zdolności do:współpracy i współdziałania z młodymi ludźmi tworzenia konkretnych propozycji organizowania wolnego czasu pobudzania zainteresowań uwzględniających obecne standardy kulturowe integrowania młodych ludzi zdobywania i korzystania z wiedzy o zapleczu społecznym uczniów i podopiecznych dostrzegania i rozwiązywania konfliktów.

45 Osoba pragnąca prowadzić profesjonalne działania profilaktyczne powinna sprawnie poruszać się po obszarach wiedzy z zakresu: psychologii społecznej problematyki subkultur młodzieżowych psychologii rozwojowej okresu dorastania psychologii rozwoju emocjonalnego, zaburzeń emocjonalnych koncepcji socjologiczno-psychologicznych wyjaśniania zachowań dewiacyjnych wartości i ich znaczenie w ogólnym funkcjonowaniu jednostki i grup społecznych pomocy psychologicznej osobom pokrzywdzonym psychologicznej, socjologicznej i medycznej problematyki uzależnień problematyki z zakresu antropologii działalności ruchów samopomocowych reguł prawnych dotyczących alkoholu i substancji psychoaktywnych znajomości programów profilaktycznych

46 Umiejętności potrzebne do prawidłowej pracy profilaktycznej:kompetencje interpersonalne zachowania asertywne wyrażanie uczuć i ich kontrola mediacje i negocjacje praca z grupą, w tym trening umiejętności wychowawczych radzenie sobie w sytuacjach kryzysowych współpraca z mediami samodzielne konstruowanie programów profilaktycznych prowadzenie ewaluacji programu diagnozowanie stanu zasobów środowiskowych możliwych do wykorzystania w pracy profilaktycznej

47 Trudności i błędy w pracy profilaktycznej.Oderwanie profilaktyki od wychowania Zbytnia koncentracja nad procesem dydaktycznym, a nie na samych uczestnikach Preferowanie działań doraźnych nad systemowymi Uwikłanie w ogólnopolskie akcje Ograniczanie profilaktyki do wybranych Niedostateczna współpraca z rodzicami Wąski zakres działań profilaktycznych Brak ewaluacji realizowanych działań profilaktycznych

48 Przyczyny niezadawalającej skuteczności programów profilaktycznychBłędy w planowaniu działań profilaktycznych: Niedostateczna diagnoza poprzedzająca pracę profilaktyczną Niekompletną identyfikację czynników ryzyka Nieznajomość potrzeb środowiska lokalnego Niewykorzystanie sił społecznych Brak integracji z instytucjami oraz władzami lokalnymi

49 Błędy w konstruowaniu programów profilaktycznych:niejasno określone cele programu jednostronny charakter programu konstruowanie nowych programów profilaktycznych na bazie starych z nieuwzględnieniem zachodzących zmian społecznych brak przygotowania ewaluacji programu słabe opracowanie teoretyczne programu

50 Błędy w fazie wdrażania programu:nieatrakcyjnośc programu dla dzieci i młodzieży brak wyspecjalizowanej kadry przeznaczenie nieodpowiedniej ilości środków materialnych realizację programu wykorzystanie potencjalu rodziny w małym stopniu nieodpowiednia reklama i promocja istniejących już programów

51 Błędy w fazie ewaluacji programu:brak ewaluacji podejmowanie oceny przez realizatorów programu ewaluacja sporadyczna nie uwzględnienie czynników zakłócających

52 Listy wskaźników skutecznościLista zmian w postawach, wiedzy i zachowaniu: pozytywne zmiany w zakresie samooceny; nabycie umiejętności przeciwstawiania się presji do używania środków odurzających; zachowanie abstynencji od poszczególnych lub wszystkich środków odurzających; nabycie umiejętności dbania o własne bezpieczeństwo; nawiązanie przyjaźni z rówieśnikami zachowującymi wolność od środków odurzających; nabycie rzetelnej wiedzy o szkodliwości alkoholu i innych środków odurzających; zrozumienie istoty presji rówieśniczej; nabycie prawidłowych postaw wobec używania środków odurzających; zmiana postaw wobec odurzających się rówieśników.

53 Aktywność alternatywna uczniów:włączanie się do programów profilaktycznych i działań interwencyjnych; angażowanie się w programy wsparcia, rówieśniczego; podejmowania działań o charakterze wolantarystycznym; uczestniczenie w formach aktywności wykluczających używanie środków odurzających; działanie w abstynenckich klubach nastolatków, podejmowanie zadań o charakterze poradnictwa rówieśniczego;

54 Pozytywne zmiany w funkcjonowaniu szkolnym:wzrost osiągnięć szkolnych; wartościowe plany edukacyjne; uczestnictwo w zajęciach sportowych i innych nadobowiązkowych działaniach pozalekcyjnych; wysoka frekwencja szkolna; pełnienie funkcji opiekuńczych wobec młodszych kolegów.

55 Zmiany w zachowaniach dysfunkcjonalnych:spadek liczby przyjęć na detoksykację; stopniowe obniżanie się liczby klientów ośrodków odwykowych dla alkoholików i narkomanów, spadek liczby hospitalizacji z powodu przedawkowania środków odurzających; spadek interwencji policji w związku, z używaniem lub handlem środkami odurzającymi spadek śmiertelności dzieci i młodzieży; spadek przestępstw dokonanych pod wpływem alkoholu; spadek samobójstw usiłowanych i dokonanych; spadek wypadków drogowych; spadek przypadków nadużywania leków (bez zaleceń lekarza); spadek konsumpcji wyrobów tytoniowych.

56 Dyscyplina szkolna: liczba kar dyscyplinarnych związanych z łamaniem norm zabraniających posiadania udostępniania i używania środków odurzających; liczba przypadków porzucenia szkoły; liczba uczniów wydalonych ze szkoły, liczba przypadków zawieszenia w prawach ucznia; ogólna liczba spóźnień na zajęcia szkolne; wagary /absencja szkolna.