1 Odkrycie jądra atomowegoRutherford (1911) Ernest Rutherford ( ) 1908 R  10 fm

2 Pustka materii Rozmiar jądra: 10-15 m Rozmiar atomu: 10-10 melektrony km jądro piłka o średnicy 10 cm Rozmiar jądra: 10-15 m Rozmiar atomu: 10-10 m

3 Składniki jądra Ładunek jądra = n·e+Masa jądra około dwukrotnie większa niż masa protonów. Nukleony – protony i neutrony

4 Nuklidy X - symbol pierwiastka A - liczba masowa Z - liczba atomowaN - liczba neutronowa

5 Masy obiektów subatomowychMasy wyrażamy w jednostkach energii: Jednostka energii – elektronowolt: 1eV = 1,602  C  V = 1,602  J Jednostka masy: MeV/c2 lub MeV (c = 1) Masy nuklidów wyrażamy w atomowych jednostkach masy u: 1 u = masy obojętnego atomu węgla

6 Świat jądrowy Skala gęstości w mikro- i makroświecie:ładunek: q = Ze e = 1.6 · C energia jonizacji atomu wodoru – 13.6 eV energia separacji nukleonu z jądra – 8.5 MeV 10-5 100 105 1010 1015 1020 gęstość [g/cm3] Skala gęstości w mikro- i makroświecie: ciało stałe biały karzeł gwiazda neutronowa materia jądrowa czarna dziura

7 ścieżka stabilności + gwiazdy neutronowe

8 Stabilne nuklidy N niep. N parz. Z niep. 4 50 54 Z parz. 55 165 220 59274 stabilnych nuklidów Z < 84 od wodoru Z = 1 do bizmutu Z = 83 następny polon Z = 84 jest już nietrwały niestabilne wyjątki: technet Z = 43 oraz promet Z = 61 N niep. N parz. Z niep. 4 50 54 Z parz. 55 165 220 59 215 274

9 Nuklidy nuklidy izotopy izobary izotony izomery wzbudzenie

10 Masy jąder

11 Spektrometr masowy separacja izotopów... selektor prędkościselektor pędu źródło jonów detektor B E separacja izotopów...

12 Aston 1919 Francis Aston 1922 od 1919 zidentyfikował i zmierzył masy 212 izotopów...

13 Defekt masy m – masa jądra mp – masa protonu (938.3 MeV) mn – masa neutronu (939.6 MeV) defekt masy: m c2 = [Z · mp + (A – Z) · mn – m] c2 > 0 energia wiązania: EB = m c2 EB / A  8.5 MeV

14 Energia wiązania EB/A A50 150 250 200 100 2 4 6 8 10 A EB/A [MeV] Energia potencjalna układu związanego jest ujemna

15 liczby magiczne EB/A 2 8 20 28 50 82 126 A [MeV] 50 150 250 200 100 24 6 8 10 A EB/A [MeV] N=50 Z=50 N=82 Z=28 Z=82N=126 Z=20N=20 N=28 Z=8N=8 Z=2N=2

16 Gęstość jądrowa 208Pb (eksperyment) prawie stała gęstośćdyfuzyjna granica

17 Siły jądrowe dwuciałowe przyciągające odpychające na małych odległościach (jądra nie zapadają się, mają skończone rozmiary)

18 Siły jądrowe silne energia wiązania na nukleon: He:energia oddz. elektrom. na nukleon: wysycone a nie: każdy nukleon oddziałuje tylko z najbliższymi sąsiadami

19 Siły jądrowe krótkozasięgowe  do 2 fm zależne od spinuJądro 2H - największa wartość sił jądrowych, gdy spiny nukleonów równoległe do osi deuteronu. Siły jądrowe nie są siłami centralnymi. zależne od spinu

20 Siły jądrowe niezależne ładunkowoEnergie wiązania jąder zwierciadlanych są równe z dokładnością do poprawki na energie oddziaływania kulombowskiego. Oddziaływanie jądrowe każdej pary nukleonów jest jednakowe:

21 Model kroplowy EB = EV + ES + EC + EA + EP + EM energia objętościowa:półempiryczny wzór na energię wiązania: EB = EV + ES + EC + EA + EP + EM energia objętościowa: energia objętościowa: energia powierzchniowa: energia powierzchniowa: energia kulombowska:

22 Energia wiązania energia asymetrii: energia dwójkowania (pairing):aA = const znika dla N = Z energia dwójkowania (pairing): dla jąder parzysto- parzystych dla A nieparzystych dla jąder nieparzysto- nieparzystych  = const