1 Odstąpienie od umowy w przypadku naruszenia zobowiązania Kodeks cywilny v. projekt kodeksu cywilnego oraz Sąd Najwyższy – pytanie o dopuszczalne granice wykładni prawa Prof. dr hab. Fryderyk Zoll

2 Skrócony stan faktyczny (wzorowany na orzeczeniu SN I CSK 392/13) Przedsiębiorstwo kolejowe zamówiło u producenta wagonów kilka zestawów kolejowych. Strony zawarły umowę najmu na podstawie której miały być udostępnione wagony. Umowa została zawarta na czas oznaczony. Zgodnie z umową producent wagonów miał uzyskać także odpowiednie certyfikaty, pozwalające na eksploatację wagonów także w obrocie międzynarodowym.

3 Skrócony stan faktyczny Wagony zostały najemcy wydane, jednak wynajmującemu nie udało się uzyskać w terminie certyfikatów, pozwalających na międzynarodową eksploatację wagonów. Certyfikatów nadal nie dostarczono. Najemca wezwał wynajmującego do dostarczenia w terminie półrocznym certyfikatów, z zagrożeniem że od umowy odstąpi.

4 Skrócony stan faktyczny Ponieważ także w dodatkowym terminie nie dostarczono certyfikatów Najemca złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Czy odstąpienie od umowy jest skuteczne?

5 Sposób rozwiązania według SN SN jako podstawę odstąpienia przyjmuje art. 491 k.c. – zwłoka Sąd rozważa stosowanie przepisów o rękojmi (nie precyzując jednak o który reżym rękojmi chodzi). Uznaje ostatecznie, że może znaleźć zastosowanie art. 491 par. 1 k.c. SN staje na stanowisku, że nieuzyskanie certyfikatu nie pozwala na korzystanie z rzeczy zgodnie z wymogami umowy. Jest to wymóg na tyle istotny, że pozwala zakwalifikować naruszenie zobowiązania przez wynajmującego jako zwłokę.

6 Sposób rozwiązania według SN SN przyjmuje, że nie ma przeszkód w zastosowaniu art. 491 k.c. do umowy najmu. Według SN wywoła ona w takim wypadku skutki ex nunc.

7 Założenia uregulowania konsekwencji naruszenia zobowiązania w obowiązującym kodeksie cywilnym Typizacja przypadków naruszenia zobowiązania: Kodeks cywilny typizuje przypadki naruszenia zobowiązania: Opóźnienie i zwłoka Następcza niemożliwość świadczenia (za którą dłużnik ponosi odpowiedzialność i taka za którą odpowiedzialności nie ponosi) Wadliwość przedmiotu świadczenia Ograniczone znaczenie jednolitej klauzuli naruszenia zobowiązania z art. 471 k.c. „Ważne powody” w przypadku umów o charakterze ciągłym

8 Naruszenie zobowiązania w obowiązującym k.c. Różnica między niewykonaniem zobowiązania a nienależytym wykonaniem zobowiązania Wada jako przypadek naruszenia zobowiązania – problem rozgraniczenia między wadą, innymi przypadkami nienależytego wykonania zobowiązania a niewykonaniem zobowiązania Wada rzeczy w umowie sprzedaży jako „ogólne” pojęcie wady także w przypadku innych umów (np. najmu)

9 Naruszenie zobowiązania w obowiązującym k.c. Znaczenie przyjęcie świadczenia dla reżymu naruszenia zobowiązania Przyjęcie świadczenia Odmowa przyjęcia świadczenia – prawo do odmowy przyjęcia świadczenia wadliwego? Znaczenie wiedzy o wadliwości świadczenia. Wada przedmiotu najmu – znaczenie przepisów o sprzedaży

10 Naruszenie zobowiązania w obowiązującym k.c. Odstąpienie od umowy o charakterze ciągłym Odstąpienie – wypowiedzenie: rozgraniczenie zakresów zastosowania w przypadku umów o charakterze ciągłym

11 Naruszenie zobowiązania w obowiązującym k.c. Pojęcie zwłoki w kodeksie cywilnym Opóźnienie w spełnieniu świadczenia ubocznego nie jest zwłoką! Rozgraniczenie między świadczeniem głównym a ubocznym

12 Naruszenie zobowiązania w obowiązującym k.c. Art. 491 k.c. jako ukryta klauzula generalna naruszenia zobowiązania? W kręgu teorii Kleina (i Tracza) Polskie odpowiedniki pozytwnego naruszenia umowy (Positive Vertragsverletzung – PVV) w ujęciu Kleina Znowu problem art. 471

13 Ocena orzeczenia SN Zbyt szerokie ujęcie zwłoki Niedopuszczalność przyjęcia zwłoki po przyjęciu świadczenia przez wierzyciela Niedopuszczalność odstąpienia po przyjęciu przedmiotu świadczenia w umowie o charakterze ciągłym Konieczność zakwalifikowania istniejącego naruszenia (brak certyfikatów) jako niezgodności z umową i tym samym wady. Problem wiedzy o wadzie w chwili zawarcia umowy o charakterze ciągłym i w chwili wydania rzeczy najemcy.

14 Ocena orzeczenia SN SN stwarza szeroką klauzulę generalną naruszenia zobowiązania z przepisu, który świadomie został skonstruowany według innego wzorca. W ten sposób wykracza jednak poza świadomie przyjętą przez ustawodawcę technikę legislacyjną, który stworzył swoje rozwiązania w reakcji na niemiecką doktrynę PVV, kodyfikując ją jednak świadomie w ograniczonym zakresie (art. 471 k.c.)

15 Ocena orzeczenia SN Dlaczego nie zastosowano art. 664 k.c.? Brak certyfikatu powinien być oceniony jako wada rzeczy (przedmiotu najmu) w rozumieniu art. 664 par 1 k.c. Pozostaje problem wiedzy kupującego o wadzie jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność z tytułu rękojmi

16 Ocena orzeczenia SN Nie jest dopuszczalne przejście z reżymu rękojmi na reżym niewykonania zobowiązania Tu nie może być nawet zbiegu norm Czy w taki razie wiedza o wadzie w chwili zawarcia umowy w rozumieniu art. 664 par. 3 zawsze wyłącza uprawnienie z tytułu rękojmi? Przepis art. 664 par. 3 należy rozumieć raczej jako regułę interpretacyjną dotyczącą wady. W sytuacji gdy z umowy wyraźnie wynika obowiązek spełnienia świadczenia o określonych cechach lub gdy sprzedawca informuje, że wadę usunie, wiedza o wadzie nie powinna prowadzić do wyłączenia odpowiedzialności z tytułu rękojmi To że strona złożyła oświadczenie o odstąpieniu, nie wyklucza konwersji na wypowiedzenie

17 Rozwiązanie problemu według projektu Projekt jest oparty o założenie jednolitej formuły naruszenia zobowiązania (art. 203 par. 1) dążąc do zredukowania w jak największym stopniu konieczności rozróżniania między poszczególnymi przypadkami naruszenia zobowiązania. Co do zasady ze wszystkimi przypadkami naruszenia zobowiązania powiązane są te same konsekwencje (remedy approach)

18 Rozwiązanie problemu według projektu Obecnie trwają dopiero pracę dotyczące szczegółowych rozwiązań projektu dotyczących części szczegółowej. Jednak zgodnie z pierwotnym założeniem, na którym oparte są dotychczasowe rozwiązania projektu, część szczegółowa nie powinna zawierać odrębnych reżymów odnoszących się do naruszenia zobowiązania. Nie będzie zatem odrębnego reżymu rękojmi

19 Rozwiązanie problemu według projektu Brak dostarczenia wymaganego certyfikatu stanowi naruszenie zobowiązania w rozumieniu art. 203 par. 1 projektu Ponieważ jest to zobowiązanie trwałe (najem) znajdzie zastosowanie art. 200 par. 2 który w przypadku zaistnienia ważnej przyczyny, mogącej stanowić podstawę wypowiedzenia, odsyła do przepisów o odstąpieniu od umowy

20 Rozwiązanie według projektu Najemca może zatem wypowidzieć umowę na podstawie art. 210 par. 1 po wyznaczeniu dodatkowego terminu i jego bezskutecznym upływie (zgodnie z reżymem odstąpienia od umowy) Stosownie do art. 200 par. 2 obowiązek zwrotu nie będzie dotyczył świadczeń już spełnionych. Wiedza o niezgodności nie niweczy uprawnień (nie wyklucza to uwzględnienia tej wiedzy w procesie wykładni umowy)

21 Podsumowanie Sąd Najwyższy rozstrzygnął tę sprawę w sposób przewidziany projektem Nie jest to jednak sposób dający się pogodzić z rozwiązaniami przyjętymi w kodeksie cywilnym Kodeks obowiązujący typizując postaci naruszenia zobowiązania i łącząc z nimi różnego rodzaju konsekwencje, stwarza nadmierne trudności w stosowaniu prawa Sądy nie powinny jednak w drodze wykładni podważać podstawowych założeń przyjętego w kodeksie modelu Konieczna jest zmiana modelu