1 Opakowania w systemie logistycznymProf. dr hab. inż. Tomasz NOWAKOWSKI Wydział Mechaniczny Instytut Konstrukcji i Eksploatacji Maszyn Katedra Logistyki i Systemów Transportowych

2 Opakowania w systemach logistycznychOpakowanie – wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych[1]. Opakowanie – gotowy wytwór, gwarantujący zabezpieczenie wyrobów od uszkodzenia lub zagubienia w trakcie transportu, składowania, przeładunku, ułatwiający wykonanie rozmaitych czynności logistycznych. [1] Ustawa z dnia 11 maja 2001 o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

3 Opakowania w systemach logistycznych Rodzaje opakowańKryteria podziału opakowań: zasadnicza funkcja, jaką spełnia opakowanie w stosunku do zawartości, materiał, z którego wykonane są główne elementy konstrukcji opakowania, zasadniczy kształt opakowania, forma własności opakowań oraz forma obrotu nimi, sposób wykorzystania opakowań, punkt widzenia ekologii, przemysł użytkujący (np. przemysł spożywczy, farmaceutyczny).

4 opakowania jednostkowe opakowania zbiorcze opakowania transportowe Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowań ze względu na spełniane funkcje Rodzaje opakowań: opakowania jednostkowe opakowania zbiorcze opakowania transportowe zintegrowane jednostki ładunkowe

5 Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowań ze względu na spełniane funkcjeOpakowania jednostkowe – stanowią bezpośrednie opakowanie wyrobu; zawierają zazwyczaj taką dozę produktu, jaka jest często sprzedawana w handlu detalicznym. Chronią one wyroby przed ubytkami ilościowymi, a częściowo i zmianami jakościowymi, nie zapewniają jednakże samodzielnie dostatecznej ochrony zawartości przed narażeniami w czasie transportu i magazynowania.

6 Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowań ze względu na spełniane funkcjeOpakowania zbiorcze – stanowią opakowania pośrednie między opakowaniami jednostkowymi a transportowymi (np. czekolady opakowane w owinięcia umieszcza się w pudełkach tekturowych, a te z kolei w pudłach tekturowych).

7 Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowań ze względu na spełniane funkcjeOpakowania transportowe – zapewniają ochronę zawartości przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi i biologicznymi w czasie magazynowania i transportu (całkowicie lub częściowo, w zależności od konstrukcji opakowania). W opakowaniach transportowych mogą być przewożone wyroby w opakowaniach jednostkowych, zbiorczych lub luzem.

8 Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowań ze względu na spełniane funkcjeZintegrowane jednostki ładunkowe

9 Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowań ze względu na zastosowany materiałpapierowe, tekturowe; szklane; metalowe i z folii metalowych; z tworzyw sztucznych; ceramiczne; drewniane i z tworzyw drzewnych; z materiałów roślinnych niedrzewnych (wiklina, maty); z surowców włókienniczych (juta, len, konopie, włókna syntetyczne); tkaninowe; z tworzyw sztucznych i folii z tworzyw sztucznych: PE – polietylen, PE-LD - polietylen niskociśnieniowy PE-HD - polietylen wysoko ciśnieniowy PP - polipropylen (odmiana orientowana OPP) PS – polistyren, PS-E - polistyren spieniony (styropian) PW – poliwęglany; PCW (PVC) - polichlorek winylu PETF - poliestry PA - poliamid h) materiały opakowaniowe - wielowarstwowe (kompozyty, tworzywa kompleksowe).

10 Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowań ze względu na formę konstrukcyjnąskrzynie klatki pudła beczki butle worki itp.

11 Opakowania w systemach logistycznych Podział opakowańPodział ze względu na sposób wykorzystania: opakowania do jednorazowego użytku – są to najczęściej opakowania jednostkowe ulegające zniszczeniu (np. torby, owinięcia) oraz opakowania nie podlegające skupowi po opróżnieniu; opakowania zwrotne do wielokrotnego użytku – są to zwykle opakowania jednostkowe kaucjonowane lub podlegające skupowi po opróżnieniu oraz opakowania transportowe. Podział z punktu widzenia ochrony środowiska: ulegające naturalnemu procesowi rozkładu, nie ulegające biodegradacji.

12 Opakowania w systemach logistycznych Wymagania stawiane opakowaniomCzynniki wpływające na kształtowanie rodzajów opakowań wg. H.-Ch. Pfohl’a:

13 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańOpakowania w praktyce gospodarczej spełniają wiele różnorodnych funkcji, wśród których można wyróżnić: produkcyjne, polegające na umożliwieniu ilościowego dzielenia produktów, marketingowe, będące istotnym elementem polityki rynkowej, użytkowe, wiążące się z ułatwieniem lub wręcz umożliwieniem użytkowania zawartości opakowań, co ostatnio coraz ściślej wiąże się z problematyką ekologiczną (np. aerozole ), logistyczne, dzięki którym opakowania powinny ułatwiać lub nawet umożliwiać procesy logistyczne.

14 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańFunkcje marketingowe są spełniane przez ułatwianie sprzedaży produktu lub przynajmniej zapewnienie informacji klientowi o produkcie. W marketingu opakowanie spełnia istotne funkcje z punktu widzenia: sprzedaży samoobsługowej; kształtowania obrazu firmy; wprowadzania innowacji.

15 Opakowania w systemach logistycznych Wymagania stawiane opakowaniomZ punktu widzenia logistyki ważne są funkcje, dzięki którym opakowania ułatwiają procesy przepływu materiałów i towarów albo je wręcz warunkują.

16 Opakowania w systemach logistycznych Wymagania stawiane opakowaniomFunkcje ochronne – ochrona produktu i ładunku przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi, biotycznymi oraz ubytkami ilościowymi; Funkcje magazynowe – ułatwiające procesy magazynowania i kompletacji; Funkcje transportowe – optymalizowanie przepływów towarowych (głównie wymiary i kształt opakowań oraz relacje masy opakowań do pakowanego w nie towaru); Funkcje kompletacyjne – ułatwiające w dystrybucji kompletowanie dostaw i wykorzystywanie pojemności ładunkowej środków transp.; Funkcje informacyjne – wpływające na możliwość sprawnej realizacji wymienionych funkcji, oraz umożliwiające nabywcy korzystanie z towaru; Funkcje recyklingowe i kasacyjne – ograniczające negatywny wpływ opakowań na ilość odpadów i ich wpływ na środowisko.

17 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańFunkcja ochronna opakowania jest istotna ze względu na szkodliwe oddziaływanie wielu czynników środowiska na produkt. Opakowanie powinno chronić i zabezpieczać dostawę przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi, biotycznymi w sensie jakościowym oraz przed ubytkami w sensie ilościowym.

18 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowań

19 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańFunkcje magazynowe sprowadzają się do ułatwiania procesów składowania, przemieszczania i kompletowania. Podstawowe znaczenie ma tu przestrzeganie modularnych wymiarów opakowań, czyli „szeregu wymiarowego opakowań”.

20 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańW procesie transportu opakowanie winno również zabezpieczać sam produkt jak również środek transportu przed ewentualnymi uszkodzeniami (towary niebezpieczne), umożliwić optymalne wykorzystanie przestrzeni transportowej przy jednoczesnym zachowaniu wszelkich przepisów i norm.

21 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańFunkcje kompletacyjne wiążą się ze sporządzaniem zestawów asortymentowych w poszczególnych partiach dostawy, przy założeniu maksymalnego wykorzystania ładowności środka transportowego i dostarczenia odbiorcy niezbędnego kompletu do dalszej sprzedaży.

22 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańFunkcja informacyjna zawiera wiele danych przekazywanych konsumentom oraz osobom zajmującym się logistycznym łańcuchem przepływu (dystrybucji) towarów.

23 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje opakowańFunkcje ekologiczne wymuszone są koniecznością przechodzenia na opakowania ekologiczne zarówno przez przemysł, handel oraz konsumentów. Z ekologicznego punktu widzenia opakowania powinny: pochłaniać jak najmniej surowców i energii; charakteryzować się możliwie małą masą; optymalnie wykorzystywać przestrzeń; nadawać się do wykorzystania w pierwotnym stanie; być przydatne w recyclingu.

24 Opakowania w systemach logistycznych Logistyczny łańcuch opakowańŁańcuch logistyczny opakowań obejmuje: pozyskiwanie surowców na opakowania, projektowanie i produkcję opakowań, pakowanie towarów w opakowania jednostkowe, zbiorcze, transportowe i formowanie jednostek ładunkowych, przepływ towarów opakowanych w kanałach dystrybucji, konsumpcję towarów opakowanych, zbiórkę zużytych lub pustych opakowań, likwidację odpadów opakowaniowych.

25 Opakowania w systemach logistycznych Projektowanie opakowańPodstawową zasadą projektowania opakowań jednostkowych jest właściwy dobór: materiału opakowaniowego, prawidłowej formy konstrukcyjnej (kształt, rozmiar, konstrukcja opakowania), odpowiedniego wzornictwa.

26 Opakowania w systemach logistycznych Projektowanie opakowańPrzy projektowaniu opakowań należy analizować: właściwości przewidzianych do pakowania wyrobów (masa, wymiary, konsystencja, rozmieszczenie otworów, płaszczyzn, itp.); wzajemne oddziaływanie opakowania na zapakowany wyrób oraz wyrób na opakowanie; odporność wyrobów na uszkodzenia powstające w transporcie; przewidywany sposób składowania, transportu i związanych z tym transportem przeładunków oraz trasę przewozu; rodzaj tworzonej jednostki ładunkowej;

27 Opakowania w systemach logistycznych Projektowanie opakowańPrzy projektowaniu opakowań należy analizować: odporność na narażenia mechaniczne podczas transportu; odporność na piętrzenie; wymagania odbiorcy, przewoźnika, służb celnych, itp.; wartość pakowanego wyrobu, itp. powierzchnie umożliwiające naniesienie wymaganego oznakowania; odpowiednie relacje masy pakowanego towaru do masy samego opakowania, co wiąże się z optymalnym wykorzystywaniem ładowności środków transportu; sugestie producenta wyrobu dotyczące optymalnej liczby sztuk wyrobu w opakowaniu.

28 Opakowania w systemach logistycznych Projektowanie opakowańWłaściwie zaprojektowane opakowanie powinno zapewniać: wytrzymałość konstrukcji gwarantującą odpowiednią ochronę zapakowanych wyrobów w czasie składowania, transportu i przeładunków; odpowiednie zamocowanie zawartości wewnątrz opakowania; odpowiednie dla danego wyrobu i klimatu zabezpieczenie przed działaniem czynników atmosferycznych; konstrukcję wygodną technologicznie; estetyczny wygląd;

29 Opakowania w systemach logistycznych Projektowanie opakowańPrzykładowe wymagania a własności materiału opakowaniowego: przepuszczalność tłuszczu przepuszczalność tlenu przepuszczalność wilgoci i gazów przepuszczalność drobnoustrojów odporność na promieniowanie UV odporność na temperatury ujemne i dodatnie, np. do 130oC.

30 Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowańDuża różnorodność wymiarów opakowań powoduje wiele trudności, z których najważniejsze to: małoseryjna produkcja opakowań zwiększająca pracochłonność i koszty wytwarzania; konieczność utrzymania w zakładach produkcyjnych dużych zapasów magazynowych opakowań o różnych rozmiarach; utrudnienie organizacji zwrotu opakowań wielokrotnego użytku; nieefektywne wykorzystanie powierzchni magazynów i środków transportowych, itp.

31 Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowańPodstawowymi elementami łańcucha są wymiary: powierzchni magazynowych; ramp, dróg dojazdowych, wrót, dźwigów, itp.; urządzeń magazynowych; urządzeń transportu wewnętrznego i bliskiego; przestrzeni ładunkowej środków transportu; palet ładunkowych; opakowań zbiorczych i jednostkowych; zespołów maszyn pakujących.

32 Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowańSchemat wzajemnego powiązania zależności wymiarowych opakowań i środków transportowych:

33 Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowańSystem szwajcarski definiuje wymiar zewnętrzny opakowań; bazą jest moduł podstawowy 400x600 mm. System norweski definiuje wymiar wewnętrzny opakowań – obowiązuje w Polsce. Podstawą łańcucha wymiarowego jest europaleta 800x1200 mm.System ten został ujęty w normie PN-89/O Opakowania. System wymiarowy.

34 Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowańZalecenie normalizacyjne dotyczące koordynacji wymiarowej ustala: Dla opakowań – wymiary palety 800x1200, pomniejszone o 5%, tj. wymiary 760x1140 mm. Dla środków transportowych i pomieszczeń magazynowych – wymiary palety 800x1200 mm. Powiększone o luz manipulacyjny, tj. do 900x1300 mm (minimum 870x1270 mm).

35 Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowań

36 Opakowania w systemach logistycznych Łańcuch wymiarowy opakowań

37 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjneOpakowanie powinno posiadać: Znaki zasadnicze Znaki informacyjne Znaki niebezpieczeństwa Znaki manipulacyjne

38 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjneZnaki zasadnicze – umożliwiają identyfikację wyrobu i wytwórcy (nazwa handlowa, użytkowa lub chemiczna wyrobu, zastosowanie wyrobu, pełna lub skrócona nazwa zakładu wytwórcy, ewentualnie znak firmowy).

39 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjneZnaki informacyjne – informujące o niektórych cechach wyrobu, jak np. jakość (symbole znaków jakości Q lub 1) oraz gatunek (poziom jakości) wyrobu, znak bezpieczeństwa B, skład wyrobu, ilość, data produkcji, termin przydatności do spożycia.

40 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjne

41 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjneZnaki niebezpieczeństwa – wskazujące niebezpieczeństwo dla ludzi i otoczenia cechy wyrobu (np. materiały ciekłe zapalne, materiały trujące, materiały szkodliwe dla zdrowia, materiał promieniotwórczy), w celu zastosowania specjalnych środków przechowywania, przemieszczania i użytkowania.

42 Opakowania w systemach logistycznych Funkcje informacyjneZnaki manipulacyjne – wskazujące na konieczność zastosowania określonego sposobu obchodzenia się z opakowaniem z zawartością w czasie manipulacji związanych z przechowywaniem i użytkowaniem (chronić przed ciepłem, chronić przed wilgocią, przestrzegać temperatur, tu otwierać, itp. ).

43 Opakowania w systemach logistycznych Główne kierunki w rozwoju opakowańProdukcja opakowań na świecie: USA – 250 kg/mieszkańca rocznie Japonia – 150 kg/mieszkańca rocznie Kraje wysoko rozwinięte – 120 kg/mieszk.rocznie Polska – 50 kg/mieszkańca rocznie Kraje rozwijające się – 5 – 8 kg/mieszk.rocznie Nakłady na opakowania: USA – 380 $/m.rocznie Niemcy – 300 $/m.rocznie Francja – 240 $/m.rocznie W. Brytania – 200 $/m.rocznie

44 Koszt opakowania a wartość towaru:Opakowania w systemach logistycznych Główne kierunki w rozwoju opakowań Koszt opakowania a wartość towaru: Tekstylia – 1% Papier i towary drukowane – 3% Sprzęt elektroniczny – 8% Art. żywnościowe – 12% Kosmetyki i środki farmaceutyczne – 60% Upominki często powyżej 100%

45 Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowańPowstawanie odpadów opakowaniowych w ogniwach łańcucha opakowaniowego:

46 Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowańLogistyczny łańcuch opakowań w swej końcowej fazie zawiera zarówno usuwanie odpadów opakowaniowych, jak i ich utylizację. Chodzi przede wszystkim o selektywną zbiórkę opakowań, ich segregacje, przeznaczenie do recyclingu, spalania, kompostowania oraz przekazywanie na wysypiska nie zagospodarowanych opakowań.

47 Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań

48 Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowań

49 Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowańEkobilans opakowania powinien obejmować pełną jego drogę życia zwaną często LCA (Life Cycle Analysis), począwszy od pozyskania surowca przez produkcję, aż do dystrybucji, konsumpcji i usunięcia pozostałości, łącznie z kasacją. Elementy składające się na procesy, produkty, czynności i ich warianty przy opracowaniu bilansów ekologicznych nazywa się często umownie modułami.

50 Opakowania w systemach logistycznych Aspekty ekologiczne opakowańModularna budowa drogi życia wskazuje dwie istotne zalety mające znaczenie przy opracowywaniu ekobilansów: 1. Czyni bilans ekologiczny przejrzystym, staje się powtarzalna i umożliwia rozpoznawanie, w których modułach występują największe wpływy na środowisko; 2. Umożliwia wymianę modułów przy zmianach w drodze życia (np. zmiana procesu produkcji).

51 Opakowania w systemach logistycznych Problemy ekologiczneDylematy wyboru opakowania na przykładzie mleka. Stosowanie butelek 1-litrowych w zamian za kartony 1-litrowe powoduje: Większe zużycie energii cieplnej Mniejsze zużycie energii elektrycznej Większe zużycie czystej wody Większy odrzut w postaci surowców wtórnych Mniejszy odrzut w postaci odpadów nieużytkowych Większą ilość ścieków Większe zanieczyszczenie wód i powietrza

52 Opakowania w systemach logistycznych Problemy ekologiczneRodzaj Ilość (kg/osobę rocznie Odsetki ogółu odpadów Papier Szkło Metale Tekstylia Tworzywa sztuczne Odpady nieorganiczne Odpady organiczne 35 18 5 87 95 14% 7 % 2 % 35% 38%

53 Opakowania w systemach logistycznych Problemy ekologiczneRozkład kosztów w porównywanych opakowaniach Koszt Opakowanie kartonowe Opakowanie szklane Opakowania 37 9 Napełniania 18 32 Dystrybucji 25 40 Koszty ogólne 20 19

54 Logistyczne systemy transportu dalekiegoKolejny wykład Logistyczne systemy transportu dalekiego