1 OPINIE O CUDZOZIEMCACH W EPOCE NOWOŻYTNEJ (XVI-XVIII w.)

2  KSENOFOBIA – wstręt do obczyzny i do cudzoziemców;  KSENOFILIA (KSENOMANIA) – skłonność do obczyzny i do cudzoziemców;  Megalomania – przesadne, wygórowane przekonanie o swojej wartości, mania wielkości  Kosmopolityzm – uważanie się za obywateli całego świata.

3  „obraz w głowie”, „wyobrażenie”, „sąd wartościujący”, „przekonanie”;  jest wspólny członkom jakieś grupy, dotyczy innej grupy;  przypisuje im pewne cechy;  ZESTAW CECH PRZYPISYWANYCH JEST UWARUNKOWANY CZYNNIKAMI KULTUROWYMI (HISTORYCZNYMI, SPOŁECZNO-EKONOMICZNYMI), CZASEM WSPOMINA SIĘ TEŻ O ROLI CZYNNIKÓW SYTUACYJNO-EMOCJONALNYCH.

4 zagrożenie dla:  ustroju (przywilejów) – „praktyki cudzoziemskie”  religii,  dochodów - stereotyp ubogiego cudzoziemca-karierowicza czy też cudzoziemca-darmozjada: obcego dworzanina lub urzędnika bogacącego się kosztem krajowców  obyczajów – „strój narodowy”;

5  Obyczaje i przymioty osobliwych narodów europejskich   Radny jest Hiszpan, śmiały i nadęty,  Francuz zaś gładki, lekki i zawzięty.  Włoch jest dowcipny, lecz pyszny i mściwy,  Chwalca stateczny, Niemiec zapalczywy.  Dworny rad chwali Polak i próżnuje.  Nabożny Litwin krzyczy, postponuje,  Niesyty Mazur płacze, kiedy bije.  Okropny Węgrzyn stroi rebelije.  Radzi rabują odmienni Czechowie,  Popędliwi są i prości Frankowie,  Porywczy, dumny Bawar bankietuje,  Szwab wielomówny rad przodków rachuje.  Ochotny Anglik głodki, niecierpliwy.  Okrutny Moskal, pyszny i zdradliwy.  Rokosz rad czyni rosły Szwed i Duńczyk,  Gra nieużyty rad Szkot i Irlandczyk.  Porządek w domu Belga zachowuje,  Przewrotny wszystko Sas dyssymuluje.  Mężni z rzemiosła żyją Szwajcarowie,  Słabi powietrzem mrą często Sardowie.  Szybki Ordyniec na rapiry czuje,  Niezgodnym Grekom Otoman panuje.  Długoletni są nieludzcy Korsowie,  Ciekawi, Etną słyną Sykulowie. 

6  Mores et excessus variarum nationum  (Obyczaje i wady różnych narodów)   Judaeus fallax zdradliwy  Italus amator miłujący  Hispanus miles żołnierz  Gallus edo obżerca  Germanus biblo pijanica  Polonus eques jeździec  Anglus nauta żeglarz  Danus piscator rybak  Scotus doctor medyk  Moschus provisor opatrzny  Lithuanus venator łowczy  Valachus proditor zdrajca  Ungarus confrater Valachi urwij a podaj  Belga mercator kupiec dobry  Persa ornatus ozdobny, kształtny  Turca tyrannus tyran okrutny  Scytha pediculosus zawszony

7 STOSUNEK POLAKÓW DO ZAGRANICY OPIERAŁ SIĘ NA TRZECH DOGMATACH:  „dogmat spichrza”  mit „przedmurza chrześcijaństwa”  Przeświadczenie o doskonałości ustroju politycznego Rzeczypospolitej „monarchia mixta”

8  typowe cechy: duma, pycha, wyniosłość, powaga;  „Naród hiszpański / Poważny, pański,  Majestatowy, / W rozsądek zdrowy,  Z twarzy srogimi, / W sercu mężnymi (…),  Prawa pilnują, / Króla miłują.  Nauk nie znają, / Wojny szukają (…),  Obrońcy zgoła / Państwa, kościoła,  Z ich pomnożeniem / Gorliwym chceniem,  Wiary rzymiańskiej / I chrześcijańskiej  Uczą rzetelnie / Nie dźwięku pełnie.  Inquisitormi, / Executormi  Są kalwinistów / I ateistów”.  „Descriptio gentium” pewnego poety jezuity na język polski przerobiona przez pewnego Kalwina

9  Typowe cechy: zdolność do żeglarstwa i kupiectwa;  „Portugalczykowie sami mają jakąś antypatyją z Hiszpanami i znacznie się z sobą nie lubią, obyczaje mają różne, nie zdadzą się tak bardzo gravitatem obserwować [zachowywać powagi] jak Hiszpani. Ingenia [zdolności] także wielkie, versatilia [zręczne, obrotne].”  Jakub Sobieski, Peregrynacje po Europie (1607-1613) i Droga do Baden (1638), oprac. J. Długosz, Wrocław 1991.  1580-1640 Portugalia w unii personalnej z Hiszpanią

10  typowe cechy: chciwość, skłonność do oszustw, hardość, duma, pycha, chytrość, zdradliwość;  Turek – poganin, barbarzyńca;  „Turcy z ordami wielkimi wpadli i poplądrowali, popalili” (fragment Pamiętników J. Ch. Paska

11 Dwoistość w postrzeganiu Włochów:  Cechy negatywne: przewrotny, przebiegły oszust (nawet szpieg), żądny zysku i pieniędzy kupiec, leniwy, niewykształcony;  Cechy pozytywne: wesołość, grzeczność, umiłowanie zabawy, uprzejmość, ciekawość świata, gorące serce

12  „Włoszy są snażni / Twarzą poważni,  Serca chytrego, / Języka złego. (…)  Pełni zazdrości / I skrytej złości  Z cicha czyhają / Zdradę zmyślają.  Wręcz nie zawadzą / Fortelem zgładzą.  Obiad z wetami / Lubią z żartami (…)  Chętni, łaskawi, / w rzeczach ciekawi.  Gości przyjmują / hojnie szafują”.  Descriptio gentium” pewnego poety jezuity na język polski przerobiona przez pewnego Kalwina

13  Zaprezentowanie różnic pomiędzy poszczególnymi nacjami poprzez cechy narodowe stroju.  Kostiumy pochodzą z różnych okresów, zwykle z epoki, gdy były najbardziej charakterystyczne dla danego narodu.

14

15  Uprzedzenie do cudzoziemskiego stroju zrodziło się z lęku szlachty polskiej przed absolutum dominium;  „wojna czupryny z pontą” (rokosz Zebrzydowskiego); ← Portret Filipa II Portret sarmacki →

16 w strojach hiszpańskich

17 w tzw. „stroju polskim”

18  Kot S., Polska złotego wieku a Europa. Studia i szkice, Warszawa 1987. [„Descripto gentium” poetów polskich XVII w.]  Kotarski E., Stereotyp Szweda w literaturze polskiej XVI i XVII wieku, „Komunikaty Instytutu Bałtyckiego”, Gdańsk, czerwiec- grudzień 1980 r., zeszyt 31/32.  Leitsch W., Strój i naród w Polsce w pierwszej tercji XVII wieku, czyli jak spodnie nabrały znaczenia politycznego, „Barok”, VI/2 (12), 1999, s. 11-31.  Niewiara A., Wyobrażenia o narodach w pamiętnikach i dziennikach z XVI-XIX wieku, Katowice 2000.  Tazbir J., Stosunek do obcych w dobie baroku, [w:] Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej, red. Z. Stefanowska, Warszawa 1973.