1 Opracowała: MAGDALENA SOBAŃ BATIK, CZYLI KOLOROWA PODRÓŻ W ŚWIAT FANTAZJI ZAJĘCIA DLA KLAS 1-3 SZKOŁY PODSTAWOWEJ Model edukacyjny projektu „Praktyka czyni mistrza”

2  BATIK WYTWARZANY JEST OD PONAD 2000 LAT, JEST TO JEDNA Z NAJSTARSZYCH TECHNIK MALARSKICH NA ŚWIECIE, ZNANA M.IN. W AZJI POŁUDNIOWEJ I POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ ORAZ W AFRYCE.  BATIKIEM OKREŚLAMY ZARÓWNO TECHNIKĘ ZDOBIENIA TKANINY BARWNYM ORNAMENTEM, JAK I SAMĄ TKANINĘ WYKONANĄ TĄ TECHNIKĄ.  SPOSÓB TWORZENIA BATIKÓW POLEGA NA NAKŁADANIU NA ODPOWIEDNIE CZĘŚCI TKANINY WARSTW WOSKU, A NASTĘPNIE BARWIENIU (NP. PRZEZ ZAMOCZENIE CAŁEJ TKANINY LUB JEJ FRAGMENTÓW W ROZTWORZE Z FARBĄ).  POWSTAŁE BATIKI BARDZO CZĘSTO OKREŚLANE SĄ JAKO WOSKOWE WITRAŻE. SPOWODOWANE JEST TO TYM, ŻE KIEDY GOTOWY BATIK ZOSTANIE OŚWIETLONY OD TYŁU, PRZYPOMINA WŁAŚNIE KOMPOZYCJĘ WYKONANĄ W TECHNICE WITRAŻU. Projekt: Batik, czyli kolorowa podróż w świat fantazji - zajęcia dla klas 1-3 szkoły podstawowej, ma na celu przybliżenie dzieciom techniki malarskiej, jaką jest batik. Zajęcia mogą być przeprowadzone w każdej placówce szkolnej. Jedynym ograniczeniem jest wyobraźnia.

3 Batik znany był już w I/II w. p.n.e. w Chinach, które uważane są za jego ojczyznę. Pozostałości po starożytnym batiku odnaleziono również w Japonii i Indiach, zaś w Afryce i Azji sztuka batiku rozpowszechniła się od VIII wieku. Prawdopodobnie w XII lub XIII w. sztuka batiku dotarła na wyspy Indonezji. Do Europy batik dotarł dzięki angielskim i holenderskim importom kolonialnym w XVII wieku.

4 Od XIX wieku jest popularny w zdobnictwie tkanin dekoracyjnych i akcesoriów strojów kobiecych. Twórcy i użytkownicy batiku rozwinęli niezwykle bogaty język symboliczny, który za pomocą ornamentyki i barwy umożliwia efektywne przekazywanie informacji. Jeszcze do niedawna, patrząc na strój danej osoby, można było łatwo określić jej przynależność etniczną lub regionalną, status społeczny, wiek czy pozycję w rodzinie.

5 Ze względu na niepowtarzalność ręcznie wykonywanego rysunku oraz przypadkowe pęknięcia skorupki wosku każda z tkanin zyskuje unikatowy charakter, a różnobarwne ornamenty zdobiące powierzchnię tkanin to wynik stosowania wielowiekowej wiedzy technicznej oraz tradycyjnej technologii barwienia, która pozwala na uzyskanie szerokiej gamy trwałych i głębokich kolorów.

6 BY WYKONAĆ BATIK, MUSIMY MIEĆ:  WOSK (PSZCZELI I PARAFINA),  PŁÓTNO (MOGĄ TO BYĆ STARE PRZEŚCIERADŁA LUB OBRUSY),  BARWNIKI (FARBY DO TKANIN),  GARNKI,  PĘDZLE,  ŻELAZKO,  STARE GAZETY. Podczas tworzenia batiku można przewidzieć jedynie ogólny efekt finalny. Bardzo często zdarza się, że końcowy wytwór potrafi zaskoczyć nawet najbardziej doświadczonego artystę. Sama technika batiku jest dosyć prosta, choć dosyć czaso- i pracochłonna. Technika batiku nie wymaga żadnych skomplikowanych narzędzi ani surowców.

7 Przebieg zajęć: Gdy uczeń zdecyduje, jaki chce zrealizować projekt i czy będzie to praca samodzielna, czy grupowa, wykonuje następne czynności:  przenosi na płótno wybrany wzór (kalkuje lub rysuje własnoręcznie). Tkaninę uprzednio kilkakrotnie pierze się kilkakrotnie, a nawet gotuje. Usuwa się wówczas zanieczyszczenia i jednocześnie dekatyzuje materiał – wiele tkanin z włókien naturalnych kurczy się przy pierwszym kontakcie z wodą;  jeśli projekt tego wymaga, to nakłada tzw. desenie (papierowy szablon się wycina albo dziurkuje radełkiem). Na bardzo delikatną tkaninę najłatwiej przenieść wzór, odmalowując go miękkim ołówkiem albo posypując perforowany szablon węglem drzewnym lub sproszkowanym grafitem ołówkowym – proszek zostawia na materiale łatwy do usunięcia ślad;

8  nakłada wosk specjalnym narzędziem, tzw. tjantingiem (rodzaj pióra ze zbiornikiem na wosk) na miejsca, które mają pozostać niezabarwione. Aplikator powinno się często podgrzewać, bo stygnącym woskiem maluje się coraz grubsze kreski. Wosk musi być gorący, żeby dobrze wchłaniał go materiał;  zamacza materiał w wybranym przez siebie barwniku, np. niebieskim. Farbuje "na zimno", czyli rozpuszcza farbę w gorącej wodzie (nie całą, zależy to od tego, jaki intensywny kolor chce uzyskać), wlewa do miski i dolewa zimnej wody (znowu zależy od tego jaki kolor chce uzyskać). Wkłada materiał tak, żeby cały się zafarbował, pozostawia do wyschnięcia;

9  po wysuszeniu tkaniny nakłada kolejną warstwę wosku w tych miejscach, które mają pozostać nadal niebieskie, i zamacza w kolejnym barwniku, np. zielonym i powtarza te czynności tak długo, aż uzyska pożądany efekt;  gotowy batik kładzie na warstwie gazet i przeprasowuje żelazkiem, pierwszy raz bez gazety, aby wosk znalazł się na całym batiku, potem prasuje przez pojedynczą gazetę, tak długo, aż kolejne gazety będą zupełnie suche.

10 Znacznie szybszą i wydajniejszą metodą nanoszenia wosku jest stemplowanie tkaniny specjalnymi pieczęciami, które mają na stronie znakującej zamontowane przeróżne szablony, wykonane z miedzianych elementów. Taką pieczęć zanurza się w gorącym, zazwyczaj lekko podbarwionym, wosku i stempluje po materiale. Jest to szybszy, wydajniejszy i mniej pracochłonny sposób nanoszenia wzoru, niż podczas ręcznego malowania. Jednak mniej oryginalny. Znawcy tematu mówią, iż miedziane pieczątki zrewolucjonizowały tworzenie batików i pozwoliły na produkcję masową malowanych tkanin. Prześmiewcy powiadają zaś, że największą wartość ma oryginalnie zrobiona pieczątka.

11 Technika batiku umożliwia wytwarzanie przedmiotów o różnych funkcjach, np. użytkowych, w tym:  zakładek do książek,  toreb  plecaków,  chust,  apaszek.

12 Można też wykonać technika batiku przedmioty czysto dekoracyjne:  lampiony,  abażury,  rolety itp.

13 Il.1. Aplikator do wosku Narzędzia potrzebne do wykonania batiku

14 Il.2. Aplikator do wosku

15 Il. 3. Pędzle do nakładanie barwników

16 ETAPY POWSTAWANIA BATIKU

17 Il. 4. Kopiowanie projektu

18 Il.5. Przeniesiony projekt – rysunek gotowy do aplikowania wosku

19 Il.6. Podgrzewanie wosku

20 Il.7. Aplikacja wosku na wcześniej narysowany wzór

21 Il.8. Gotowe do użycia barwniki

22 Il.9. Etapy farbowania przy użyciu pędzla

23 Il.10. Farbowanie przy użyciu pędzla

24 Il.11. Farbowanie całej płaszczyzny materiału

25 Il.12. Usuwanie wosku z powierzchni materiału przy użyciu żelazka

26 PRZYKŁADOWE PRACE WYKONANE W TECHNICE BATIKU

27 Il.13.

28 Il.14.

29 Il.15.

30 Il.16.

31 Il.17.

32 Il.18.

33 Il.19.

34 Il.20.

35 Il.21.

36 Il.22.

37 Il.23.

38 Il.24.

39 Il.25.

40 Il.26.

41 Il.27.

42 Il.28.

43 Il.29.

44 Il.30.

45 Il.31.

46 Il.32.

47 Il.33.

48 Il.34.

49 Spis ilustracji Il.1. http://www.gralux.com.pl/Default.aspx?id=124 Il.2. http://www.gralux.com.pl/Default.aspx?id=124 Il.3. http://www.telpen.pl/pedzle Il.4. http://fashionmemy.blogspot.com/2011_09_01_archive.html Il.5. http://pracownia-agatsu.blogspot.com/2010/09/15092010-jak-powstaje-batik.html Il.6. http://fashionmemy.blogspot.com/2011_09_01_archive.html Il.7. http://jakuszyc.files.wordpress.com/2012/01/kwiat.jpg Il.8. http://fashionmemy.blogspot.com/2011_09_01_archive.html Il.9. http://fashionmemy.blogspot.com/2011_09_01_archive.html

50 Il.10.http://www.bwa.katowice.pl/p/233/warsztaty_batiku__czyli_jak_stworzyc_wielobar wna/ Il.11.http://www.tuzory.pl/wiadomosci,batik-pomysl-na-tworcze-wakacje-fotoreportaz-,wia5-3266-1481.html Il.12. http://selennea.blogspot.com/2010/09/warsztaty-z-batiku.html Il.13. http://www.magazyntrendy.pl/Trendynew/podglad.php?id=47 Il.14. http://www.kochamwies.pl/w-stylu-country/aktualnosci/13998 Il.15. http://dawndelver.deviantart.com/art/Batik-Giraffe-59916708 Il.16. http://susansartstudio.com/Batik.html Il.17. http://ck.leczna.pl/ck/content/view/9/10/

51 Il.18. http://fineartamerica.com/featured/octopus-fine-art-batik-kay-shaffer.html Il.19. http://www.mokmarki.pl/salon/zawalo/zawalo2.jpg Il.20. http://www.tnp.org.pl/roza_wiatrow.htm Il.21. http://www.kreatywnie.com/foto/batik.jpg Il.22. http://mzuk.blog.onet.pl/Batik,2,ID255395181,n Il.23. http://www.mokmarki.pl/galeria/batik_2010/recenzja/zawalo.jpg Il.24. http://www.asiawelcome.com/Batik_04a.html Il.25. http://batikart.wordpress.com/2007/07/27/einzigartige-designer-socken/ Il.26. http://wylegarnia.com/136,jedwab-Joanna-Schoennett

52 Il.27.https://picasaweb.google.com/117366534189914100096/SAJOLAMPYBATIKOWE#5 528622779142863794 Il.28. http://www.weranda.pl/zaproszenia/13722-batik---radosc-tworzenia Il.29. http://www.craftladies.org/batiki-okrucha-t4027.html Il.30. http://www.smamuhiyogya.org/projects/D2D/group14/Narrative.htm Il.31. http://kmclothing.com.au/confections-samples-of-african-batik/ Il.32. http://java.eyelid.co.uk/batik.html Il.33. http://jktmike.livejournal.com/27618.html Il.34.http://www.shutterstock.com/pic-17946190/stock-photo-blue-batik-sarong-with- floral-motif-and-red-flowers.html