1 Raport o stanie rozwoju ekonomii społecznej w województwie podkarpackimOpracowano dla: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie Pracownia Badań Soma tel. 56  Toruń, styczeń 2017

2 Metodologia badania Badanie realizowano w dniach 14 listopada-22 grudnia 2016 roku. Wywiady kwestionariuszowe elektroniczne - CAWI Wywiady indywidualne pogłębione - IDI 255 40 Badaniem ilościowym (wywiady kwestionariuszowe – CAWI) objęto łącznie: Podmiotów ekonomii społecznej 129 Przedstawicieli instytucji otoczenia ekonomii społecznej (OWES i PUP) 25 Przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego 101

3 Założenia i końcowy rezultat badaniaTabela 1. Wielkość próby badawczej Typ podmiotu Wielkość populacji Próba założona– badanie ilościowe Próba zrealizowana – badanie ilościowe Próba – badanie jakościowe Spółdzielnie socjalne 98 30 20 3 Zakłady Aktywności Zawodowej 13 7 1 Warsztaty Terapii Zajęciowej 37 24 4 Centrum Integracji Społecznej 11 9 Klub Integracji Społecznej Spółdzielnie Inwalidzkie 10 2 NGO 5500 50 64 5 Instytucje wspierające 6 - Akredytowane OWES Uczelnie wyższe Powiatowe urzędy pracy 21 JST (powiaty) 25 17 JST (gminy) 160 84 16 RAZEM 903 381 255 40

4 Podmioty ekonomii społecznejSI SS ZAZ CIS KIS WTZ NGO Liczba podmiotów ekonomii społecznej 2013 2014 2015 wg bazy PES 2015 wg GUS Spółdzielnie inwalidów brak danych 30 Brak danych Spółdzielnie socjalne 79 93* 98** Zakłady Aktywności Zawodowej 8 10 13 12 Centrum Integracji Społecznej 11 Klub Integracji Społecznej 9 Warsztaty Terapii Zajęciowej 37 RAZEM: 145 162 178 67 Tabela 2. Liczba podmiotów ekonomii społecznej * Z informacji Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych wynika, że na podstawie numerów REGON na koniec 2015 roku istniało 88 spółdzielni socjalnych. ** W trakcie badania empirycznego stwierdzono, że 12 spośród wykazanych w bazie PES spółdzielni socjalnych nie funkcjonowało już w 2016 roku – liczba aktywnych spółdzielni socjalnych wynosiła 86. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza Podmiotów Ekonomii Społecznej ROPS Rzeszów oraz danych GUS „Centra integracji społecznej, zakłady aktywności zawodowej, warsztaty terapii zajęciowej i kluby integracji społecznej w 2015 roku z r., Toruń 2017. Tabela 3. Liczba podmiotów ekonomii społecznej wg badanych jednostek samorządu terytorialnego Tabela 4. Liczba podmiotów ekonomii społecznej – organizacje pozarządowe Starostwa Powiatowe Gminy 2013 2014 2015 Spółdzielnie pracy, inwalidów, niewidomych 11 10 4 5 Spółdzielnie socjalne 23 27 24 14 19 16 Zakłady Aktywności Zawodowej 7 8 CIS/KIS 9 Warsztaty Terapii Zajęciowej 21 20 RAZEM: 73 83 71 56 74 61 Liczba organizacji pozarządowych 2013 2014 2015 w powiatach 1947 2287 2595 w gminach 1154 1243 1057 RAZEM: 3101 3530 3652 Źródło: Opracowanie własne (CAWI-JST), Toruń 2016 Źródło: Opracowanie własne (CAWI-JST), Toruń 2016

5 Charakterystyka podmiotówPodmioty ekonomii społecznej z sektora spółdzielczego prowadzą działalność odpłatną lub działalność gospodarczą. Pod względem aktywności ekonomicznej, jedynie ZAZy są porównywalne do spółdzielni. Podmioty z sektora reintegracyjnego i obywatelskiego w większości prowadzą działalność nieodpłataną. Niemal wszystkie badane podmioty działają stale. Wyjątkiem były tu KISy/CISy, z których 2 zadeklarowały prowadzenie działalności cyklicznej (co 6 miesięcy). Wszystkie badane spółdzielnie inwalidów prowadzą działalność o zasięgu co najmniej regionalnym, dotyczy to także ponad połowy organizacji pozarządowych. Relatywnie szeroki zasięg mają działania spółdzielni socjalnych oraz ZAZów. CISy/KISy działają głównie na obszarze gminy lub powiatu, WTZ głównie na terenie powiatu, ale zdarza im się także podejmować działania przekraczające jego granice. Większość badanych podmiotów to instytucje relatywnie młode. Spółdzielnie inwalidzkie, część organizacji pozarządowych (21,9%) oraz WTZ (20,8%) działają ok. 20 lat lub dłużej. Jedynie ZAZy, większość CISów/KISów oraz wszystkie spółdzielnie socjalne powstały w ostatnich 10 latach. Przy tym, w przypadku spółdzielni socjalnych i CISów/KISów największy przyrost nastąpił w ostatnich pięciu latach. Najwięcej osób korzysta ze wsparcia organizacji pozarządowych, chociaż liczba ta z roku na rok maleje. Odwrotnie jest przypadku ZAZów, CISów/KISów i WTZ, które z roku na rok udzielają wsparcia coraz większej liczbie osób. Największy wzrost liczby osób, które objęto pomocą odnotowały centra i kluby integracji społecznej.

6 Kondycja podmiotów ekonomii społecznejZ wyjątkiem spółdzielni inwalidzkich wszystkie badane podmioty ekonomii społecznej uzupełniają swój budżet środkami zewnętrznymi. Najsilniej zależne od dodatkowych środków zewnętrznych są ZAZy oraz organizacje pozarządowe. Badane podmioty są umiarkowanie zadowolone z własnej kondycji finansowej – przeważają pozytywne oceny nad negatywnymi (wyjątkiem są tu pod tym względem spółdzielnie socjalne). Najlepiej sytuację finansową organizacji oceniali przedstawiciele CISów/KISów oraz WTZ. Najniżej spółdzielnie socjalne (50% ocenia je źle lub bardzo źle), ZAZy (42,9%) i organizacje pozarządowe (43,3%). Średnia liczba pracowników podmiotów ekonomii społecznej utrzymywała się na względnie stałym poziomie we wszystkich typach podmiotów. Nieznaczny wzrost zatrudnienia dotyczył CISów/KISów, ZAZów spółdzielni socjalnych oraz organizacji pozarządowych. Średnia liczba pracowników poszczególnych typów podmiotów nie zmieniała się bardzo dynamicznie w ostatnich trzech latach. Najliczniejsze są kadry organizacji pozarządowych, przy czym w tej grupie dominują wolontariusze i stażyści Wykres 1. Liczba pracowników w organizacji w 2013, 2014 i 2015 roku (średnia wielkość zatrudnienia) Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PES), Toruń 2016

7 Organizacje reintegracyjneKondycja podmiotów ekonomii społecznej Najlepiej swoją sytuację kadrową oceniali przedstawiciele ZAZów oraz WTZów i spółdzielni inwalidzkich. Na największe braki kadrowe wskazywali przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz spółdzielni socjalnych. Ogólne oceny wiedzy i kompetencji zatrudnionych kadr są dobre. Tylko w przypadku WTZ oceny bardzo dobre przeważają nad dobrymi, w pozostałych podmiotach oceny dobre występują równie często jak oceny bardzo dobre (spółdzielnie inwalidzkie, CIS/KIS i NGO) lub przeważają oceny dobre. Zdecydowana większość osób zatrudnionych w organizacji pozarządowej to osoby długotrwale bezrobotne. Spółdzielnie socjalne również w większości opierają się na osobach długotrwale bezrobotnych lub osobach, które nie mają takiego statusu, ale były wyłączone z rynku pracy ze względu na uzależnienie od alkoholu (i terapię) lub pobyt w zakładzie karnym. W CIS/KIS, spółdzielniach inwalidzkich i ZAZ około połowa pracowników była wcześniej długotrwale bezrobotna. Według deklaracji przedstawicieli ZAZ druga połowa ich pracowników to osoby, które cierpią na chorobę psychiczną lub cierpią na upośledzenie umysłowe. Wprawdzie średnia ocena zasobów lokalowych, jakimi dysponuje badany podmiot, była dobra, ale zwraca uwagę, że część podmiotów funkcjonuje w złych warunkach. Tak oceniają swoją sytuację przedstawiciele 38,9% spółdzielni socjalnych, 42,9% ZAZów i 38,4% NGO. Z warunków lokalowych nie jest zadowolony co szósty przedstawiciel CISów/KISów i co czwarty przedstawiciel WTZ. Problemów z wyposażeniem tych lokali w sprzęt do bieżącej działalności częściej niż pozostali doświadczają NGO (26,6%), ZAZy (14,3%) i spółdzielnie socjalne (11,1%). Problem dostępu do łączności występuje niemal wyłącznie w NGO i dotyczy 23,3% z nich. Tabela 5. Charakter reintegracyjny organizacji Organizacje reintegracyjne Spół. inwalidów Spół. Socjalna ZAZ CIS/KIS WTZ NGO Tak, organizacja ma charakter reintegracyjny 0,0 63,6 75,0 100,0 60,0 9,1 Organizacja nie ma charakteru reintegracyjnego 36,4 25,0 40,0 90,9 RAZEM: Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PES), Toruń 2016

8 Otoczenie ekonomii społecznej (z perspektywy JST)W większości gmin (91,2%) i powiatów (71,4%) nie funkcjonują instytucje wspierające podmioty ekonomii społecznej. Tylko w dwóch z badanych gmin ulokowany jest akredytowany ośrodek wsparcia ekonomii społecznej. W pozostałych gminach/powiatach jako instytucje wspierające PES wymieniano: ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy (3), Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (1), stowarzyszenia (3): Leżajskie Stowarzyszenie Rozwoju, Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych Gminy Lubaczów, Stowarzyszenie LGD Nowa Galicja, ośrodki kultury (1), urzędy gmin lub miast (3), lokalny fundusz pożyczkowy (1): Samorządowa Polska lub Miejską Radę Polityki Publicznej. Tabela 7. Współpraca z podmiotami w celu wspierania i promowania ekonomii społecznej Tabela 6. Działania organizowane przez jednostkę we współpracy z instytucją wspierającą ekonomię społeczną bądź innymi podmiotami w latach * Organizowane działania Starostwa Powiatowe (N=17) Gminy (N=84) Spotkania informacyjno-promocyjne dla mieszkańców 5,9 25,0 Spotkania informacyjno-promocyjne w szkołach 0,0 6,0 Publikacje na temat ekonomii społecznej 7,1 Konferencje, seminaria, spotkania dyskusyjne 23,5 17,9 Targi / forum ekonomii społecznej 3,6 Działania na rzecz aktywizacji społeczności lokalnej 47,1 40,5 Wizyty studyjne dotyczące ekonomii społecznej 17,6 16,7 Wspieranie procesów współpracy przedsiębiorstw społecznych 4,8 Inkubator przedsiębiorczości społecznej - 2,4 Nazwa podmiotu Starostwa Powiatowe (N=17) Gminy (N=84) Urząd Gminy / Miasta 23,5 - Starostwo Powiatowe 36,9 Urząd Marszałkowski 11,8 44,0 Urząd Pracy 41,2 54,8 Ośrodek Pomocy Społecznej 35,3 59,5 Podmioty ekonomii społecznej 29,8 Przedsiębiorcy 5,9 25,0 Media 17,6 16,7 Szkoły 35,7 Uczelnie wyższe 0,0 6,0 Klaster gospodarczy 2,4 Inne 3,6 *Procent nie sumuje się do 100, ponieważ można było wskazać więcej niż 1 odpowiedź Źródło: Opracowanie własne (CAWI-JST), Toruń 2016 *Procent nie sumuje się do 100, ponieważ można było wskazać więcej niż 1 odpowiedź Źródło: Opracowanie własne (CAWI-JST), Toruń 2016

9 Tabela 8. Aktualny, a oczekiwany profil współpracy*Przedstawiciele Starostw Powiatowych deklarowali, że obecnie współpraca z podmiotami w celu wspierania i promowania ES ma charakter okazjonalny i służy głównie wymianie informacji lub (rzadziej) działaniom na rzecz społeczności lokalnej lub doradztwu. Przedstawiciele gmin obecną współpracę z podmiotami w celu wspierani i promowania ES postrzegają podobnie, chociaż w tej grupie liczniejsze są działania służące promowaniu ekonomii społecznej, wspólne projekty, działania na rzecz podnoszenia kompetencji pracowników PES, a rzadsze doradztwo. Tabela 8. Aktualny, a oczekiwany profil współpracy* Profil współpracy Starostwa Powiatowe (N=17) Gminy (N=84) aktualny profil pożądany profil Wymiana informacji, wzajemne uczenie się 41,2 35,3 57,1 42,9 Promowanie ekonomii społecznej 5,9 47,1 20,2 25,0 Działania okazjonalne 0,0 33,3 11,9 Działania projektowe 11,8 22,6 31,0 Działania na rzecz społeczności lokalnej 29,4 54,8 Podnoszenie kompetencji pracowników 23,5 13,1 Podnoszenie jakości zasobów technicznych (dostęp do infrastruktury) 1,2 8,3 Pozyskiwanie dotacji od partnerów 16,7 Doradztwo 17,6 9,5 Inne 2,4 Wykres 2. Ocena ilości, jakości i skuteczności działań wspierających sektor ekonomii społecznej w powiecie/gminie *Procent nie sumuje się do 100, ponieważ można było wskazać więcej niż 1 odpowiedź Źródło: Opracowanie własne (CAWI-JST), Toruń 2016 Źródło: Opracowanie własne (CAWI-JST), Toruń 2016

10 Otoczenie ekonomii społecznej (z perspektywy PES)Tabela 9. Korzystanie ze wsparcia ze strony instytucji wspierających ekonomię społeczną Wsparcie Spół. inwalidów Spół. Socjalna ZAZ CIS/KIS WTZ NGO Tak, korzystaliśmy ze wsparcia 50,0 65,0 28,6 41,7 39,1 Nie, nie korzystaliśmy ze wsparcia 25,0 71,4 51,6 Nie wiem, nie pamiętam - 10,0 16,6 8,3 9,4 RAZEM: 100,0 Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PES), Toruń 2016 Powszechnie korzystano ze szkoleń – co trzecia z badanych podmiotów skorzystała z tej formy wsparcia i co druga ze spółdzielni socjalnych i inwalidzkich. Rzadziej korzystano z doradztwa ogólnego (z niego korzystały spółdzielnie socjalne, WTZ i pojedyncze CIS/KISy lub NGO), specjalistycznego (głównie z porad prawnych – ZAZy i NGO). Pojedyncze podmioty zwracały się do OWES w poszukiwaniu usług – częściej potrzebę taką wyrażali przedstawiciele NGO, spółdzielni socjalnych i WTZ. Ci, którzy korzystali z usług OWES oceniają jakość uzyskanej pomocy jako dobrą lub bardzo dobrą. Bardziej krytyczni byli w ocenach tylko przedstawiciele spółdzielni socjalnych oraz organizacji pozarządowych. Przedstawiciele spółdzielni socjalnych i NGO, którzy krytycznie oceniali dostosowanie oferty do potrzeb organizacji, jedocześnie dość nisko oceniali przygotowanie konsultantów OWES do udzielania im niezbędnej pomocy. Ogólnie, przeważają jednak oceny dobre kompetencji doradców OWES. W przyszłości badani chcieliby korzystać z oferty OWES nieco inaczej niż robili to dotąd – dużym zainteresowaniem cieszyć się będą takie usługi jak doradztwo prawne, usługi marketingowe, usługi i doradztwo biznesowe. Z tych usług chętniej niż dotąd będą korzystały zwłaszcza CISy/KISy oraz organizacje pozarządowe i ZAZy. Spółdzielnie socjalne – które dotąd były pod tym względem najbardziej aktywne – deklarują podtrzymanie zainteresowania pomocą i jeszcze chętniej skorzystają z wszelkich form doradztwa i usług. Mniej aktywne pod tym względem będą WTZ – dla nich najważniejszą funkcją OWESów będzie możliwość zasięgnięcia porady prawnej, doradztwo w zakresie prowadzenia działalności oraz usługi marketingowe.

11 Działania gmin i powiatów na rzecz ekonomii społecznejW mniej niż połowie (47,1%) zbadanych powiatów powstały dokumenty uwzględniające rozwój ekonomii społecznej. Lepsza jest sytuacja w gminach, z których 69,1% ujęło ten obszar rozwoju w dokumentach. Kwestie najczęściej uwzględniano w strategiach rozwiązywania problemów społecznych (w 29,4% powiatów i 52,4% gmin) lub strategiach rozwoju powiatu lub gminy. Umieszczenie zapisów o rozwoju ekonomii społecznej w programie współpracy z organizacjami pozarządowymi zgłosiło jedynie trzech przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, mimo że w większości powiatów (85,7%) i gmin (48,1%) przyjęto wieloletni program współpracy z organizacjami pozarządowymi. Co trzecia jednostka samorządu lokalnego przewidywała w programie zlecania usług społecznych podmiotom ekonomii społecznej (odpowiednio 28,6% powiatów i 34,6% gmin). Znacznie gorzej samorządy terytorialne wypadają pod względem wdrażania pozostałych działań służących rozwojowi ekonomii społecznej. Tylko w jednym powiecie i jednej gminie zastosowano klauzule społeczne w postępowaniach o zamówienia publiczne. W jednym powiecie i siedmiu gminach prawo dotyczące ekonomii społecznej wdrażano z uwzględnieniem partycypacji społecznej. W tych samych jednostkach powstało też partnerstwo na rzecz rozwoju ekonomii społecznej i tylko jedna gmina uczestniczyła w tworzeniu klastra w obszarze ekonomii społecznej.

12 Działania gmin i powiatów na rzecz ekonomii społecznejJednostki samorządu terytorialnego są dość bierne, jeśli chodzi o bezpośrednie promowanie ekonomii społecznej – w 2015 roku tylko w dwóch powiatach i w pięciu gminach zorganizowano spotkania informacyjne z zakresu ekonomii społecznej. W pojedynczych powiatach (2 powiaty) i gminach (5 gmin) prowadzono kampanie promujące podmiotów ekonomii społecznej jako realizatorów usług – głównie usług opiekuńczo- wychowawczych lub turystycznych. Poza pojedynczymi jednostkami, nie organizowano spotkań informacyjnych ani szkoleń dla pracowników JST i ich jednostek organizacyjnych z zakresu ekonomii społecznej. Spotkania informacyjne zorganizowano w dwóch powiatach (było to łącznie 3 spotkania) oraz w sześciu gminach (w których odbyły się 22 spotkania) Szkolenia zorganizowano w dwóch powiatach (3 szkolenia dla 55 osób) oraz w siedmiu gminach (9 szkoleń dla ponad 50 osób – w dwóch z badanych gmin nie udzielono informacji o wielkości grup szkolonych). Jednocześnie jednak deklarowano pomoc dla podmiotów ekonomii społecznej – miało jej udzielić 35,7% powiatów i 18,3% gmin. Według deklaracji badanych przedstawicieli powiatów, było to głównie wsparcie organizacyjne, finansowe (przekazanie dotacji), ewentualnie działania promocyjne. Pomocą objęto 14 podmiotów ekonomii społecznej, w tym 8 spółdzielni socjalnych, 3 CISy, 1 KIS, 1 WTZ, 1 ZAZ oraz organizacje pozarządowe (których liczby nie podano w wywiadzie). W przypadku (liczniejszych) gmin, liczba podmiotów ekonomii społecznej była większa – 36 organizacji. Pomoc miała najczęściej charakter finansowy (udzielono dotacji), w czterech przypadkach podmiotowi ekonomii społecznej powierzono realizację zadania i w sześciu przypadkach użyczono lub udostępniono na preferencyjnych warunkach lokal na potrzeby działalności podmiotu. Pomoc skierowano głównie do organizacji pozarządowych. Skorzystały z niej także dwa podmioty z sektora spółdzielczego. Podmiotów ekonomii społecznej nie wspierano przez udzielanie pożyczek (w 2015 roku miało to miejsce w 1 gminie) ani przez udzielanie poręczeń (1 przypadek w 2015 roku). Jedyną gminą, w której zastosowano oba te narzędzia wsparcia dla podmiotów ekonomii społecznej była gmina Żyraków w powiecie Dębickim.

13 Działania gmin i powiatów na rzecz ekonomii społecznejBariery dla wspomagania rozwoju ekonomii społecznej: bariery finansowe: brak środków finansowych [SP1, UG7, UG8, UG11, UG12]; ograniczenia organizacyjne lub infrastrukturalne: „Nie zawsze jesteśmy w stanie pomóc, np. w wynajęciu lokalu” [SP1], „problemy lokalowe – aby udostępnić salę, trzeba ją mieć” [UG8]; ograniczenia prawne lub formalne: „brak jednoznacznych przepisów, możliwość prawie dowolnej interpretacji” [SP1], „brak bezpośrednich wskazań dla roli samorządu” [UG1]; biurokracja: „Jesteśmy w roli złego wujka, bo żądamy jakichś dokumentów absurdalnych od tych organizacji, ale jest wymóg, z którego też my jesteśmy rozliczani. To powoduje spadek zaufania do nas” [UG3]; mentalne – przyzwolenia społecznego na rozwój ekonomii społecznej „nie można na tym zarobić, a raczej trzeba wspomóc i czasem to nie jest przekonujące” [SP2], „Sposób myślenia. Dalej uważa się, że PES są gorsze niż „normalne” przedsiębiorstwa” [UG5], „mieszkańcy myślą, dobrze jest, nie ruszajmy tego. Raz to jest odbierane pozytywnie, ale czasem są zarzuty, że (…) tu są marnotrawione pieniądze.” [UG13], „Mogą też być bariery mentalne otoczenia. Czasem mówi się, że dla takich osób, nic nie warto robić” [UG15]; mentalne – „brak inicjatywy społecznej” [UG1], „u nas nikt z inicjatywą nie wystąpi” [UG2], „brak zdolności do współpracy między istniejącymi podmiotami” [UG4], „powielają działania” [UG4]; bezradność i brak wiedzy w podmiotach ekonomii społecznej: „Nie mają informacji, gdzie pozyskać dodatkowe środki na działania” [UG4], „brak wiedzy w zakresie pozyskiwania i szukania środków” [UG12]; brak wiedzy o specyfice ekonomii społecznej w samorządzie [UG9]; położenie geograficzne – zbyt duża lub zbyt mała odległość od ośrodków centralnych w województwie („jesteśmy 10 km od Rzeszowa – pewne problemy nie ustąpią, łatwiej zorganizować rozwiązanie w Rzeszowie niż u nas” [UG2]).

14 Działania gmin i powiatów na rzecz ekonomii społecznejZalecane zmiany: intensywne promowanie tego sektora [SP2], „praca nad świadomością i kampanią społeczną dotyczącą PES” [UG5]; pomoc w zminimalizowaniu wysiłku biurokratycznego dla powstających i działających PES [UG3] mentoring dla powstających podmiotów: „Taką grupą ludzi ktoś musi się zająć. Taka opieka nad nimi, przynajmniej przez pierwszy okres trwania” [UG4]; „wyszukiwanie i wspieranie liderów”[UG 10]; „Spójny system przepisów, katalog zadań, rozdział środków finansowych” [SP1].

15 Działania PUP na rzecz rozwoju ekonomii społecznejWykres 3. Działania na rzecz ekonomii społecznej podjęte przez Powiatowe Urzędy Pracy w województwie podkarpackim* *Procent nie sumuje się do 100, ponieważ można było wskazać więcej niż 1 odpowiedź Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PUP), Toruń 2016 Działania, które mogą służyć promowaniu (wspieraniu) ekonomii społecznej podejmowane są we współpracy z ośrodkami pomocy społecznej (także zaangażowanymi w rozwój sektora reintegracyjnego ekonomii społecznej), samymi zainteresowanymi podmiotami oraz jednostkami samorządu terytorialnego, zwłaszcza z urzędami gmin i miast. Niepokojące jest natomiast, że tylko pojedyncze urzędy współpracują w tym zakresie z instytucjami wspierającymi ekonomię społeczną (2) lub z Wojewódzkim Urzędem Pracy (2).

16 Działania PUP na rzecz rozwoju ekonomii społecznejUrzędy pracy chciałyby natomiast zrezygnować z doradztwa na rzecz PES. Obecnie taką usługę we współpracy z innymi instytucjami świadczą 3 PUPy – dwa z nich gotowe byłyby z tego zrezygnować. W prawie połowie (9) z badanych urzędów w 2015 roku zatrudniona była osoba przeszkolona w zakresie ekonomii społecznej. Liczba osób o odpowiedniej wiedzy i przygotowaniu do informowania o ekonomii społecznej zatrudnionych w badanych urzędach w 2015 roku wahała się od 1 (w 4 urzędach) do 5 (1 urząd). Żaden z badanych urzędów pracy nie korzystał w 2015 roku z pomocy WUP w związku z przygotowaniem pracowników do informowania o ekonomii społecznej. W części z nich, nie widziano takiej potrzeby. Zdaniem 9 z badanych urzędów – w 2015 roku WUP nie miał oferty takich szkoleń lub były one trudno dostępne (np. tylko dla pojedynczych osób). Tabela 10. Profil współpracy służącej promowaniu ekonomii społecznej* Profil współpracy Obecnie Sugerowany Wymiana informacji, wzajemne uczenie się 66,7 52,4 Działania okazjonalne 38,1 4,8 Działania projektowe 19,0 14,3 Działania na rzecz społeczności lokalnej 28,6 Podnoszenie kompetencji pracowników 23,8 47,6 Pozyskiwanie dotacji od partnerów na działania promujące ekonomię społeczną 0,0 Doradztwo Opracowywanie diagnoz na temat ekonomii społecznej Określanie/rekomendowanie kierunków rozwoju ekonomii społecznej w regionie Inne 9,5 *Procent nie sumuje się do 100, ponieważ można było wskazać więcej niż 1 odpowiedź Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PUP), Toruń 2016 Rola Powiatowych Urzędów Pracy, poza wskazywanymi wcześniej możliwymi działaniami promocyjnymi i świadczeniu usług polega także na wspieraniu finansowym działań z zakresu reintegracji. Łącznie na ten typ wsparcia w 2015 roku PUPy przekazały 1 717 398,18 zł. ‚ Największy udział w tej kwocie miały refundacje świadczeń reintegracyjnych osób uczestniczących w działaniach PES (1 217 612, 82 zł) - 6 urzędów. Najczęstszym typem działań było finansowanie części wynagrodzeń członków spółdzielni socjalnej (13 urzędów). Najrzadszym – dotacje na tworzenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej.

17 Działania uczelni wyższych na rzecz rozwoju ekonomii społecznejDziałania te opierają się głównie na prowadzeniu badań oraz publikacjach na temat tego działu gospodarki, organizacji konferencji, seminarium lub spotkania dyskusyjnego, tworzeniu bazy wiedzy na ten temat i udostępnianiu jej przez wprowadzenia problematyki ekonomii społecznej na kursy dydaktyczne (chociaż żadna z badanych uczelni nie prowadzi kierunków kształcenia związanych z ekonomią społeczną). Żadna z badanych uczelni nie angażowała się aktywne działania na rzecz ekonomii społecznej (doradztwo, szkolenia, wizyty studyjne, inkubator przedsiębiorczości społecznej, tworzenie partnerstwa na rzecz rozwoju ekonomii społecznej). W żadnej z badanych uczelni nie identyfikowano nisz rynkowych dla PES, nie opracowywano także ekspertyz na temat efektów ekonomiczno-społecznych wynikających ze wspierania PES. Tematyka ekonomii społecznej pojawia się w publikacjach z zakresu polityki społecznej i problemów społecznych lub będących efektem konferencji poświęconych nierównościom społecznym [UNI2]. Oczekiwano, że podejmowane działania przyniosą korzyści samej uczelni - spowodują, że rozwijane będą nowe kierunki badawcze, a kształcenie będzie lepiej dostosowane do potrzeb rynku pracy. Tam, gdzie to było niezbędne, działania prowadzono z partnerami – urzędem pracy lub ośrodkiem pomocy społecznej (działania na rzecz społeczności lokalnej albo pozyskanie dotacji na działania promujące ekonomię społeczną). Przedstawiciele uczelni chcieliby, żeby w przyszłości działania były bardziej systematyczne i miały charakter wspólnych projektów na rzecz społeczności lokalnej. Badane uczelnie nie posiadają umowy o współpracy w zakresie upowszechniania ekonomii społecznej, ani nie należą do klastra ekonomii społecznej.

18 Określenie poziomu współpracy PES z innymi podmiotamiTakie podmioty jak ZAZy, CISy, KISy, ale także spółdzielnie inwalidzkie szczególnie chętnie współpracują z samorządem. - Zakłady Aktywności Zawodowej, chętniej współpracują z regionalnym samorządem niż z samorządem lokalnym, - KISy/CISy i WTZ częściej niż z pozostałymi podmiotami współpracują z urzędem pracy lub ośrodkiem pomocy społecznej. Przedsiębiorcy (ale już niekoniecznie ich klastry) to potencjalni partnerzy ZAZów, KISów, CISów i WTZ oraz spółdzielni inwalidzkich – rzadziej natomiast spółdzielni socjalnych lub organizacji pozarządowych. Najrzadziej partnerem dla PES stają się uczelnie wyższe – chociaż współpracuje z nimi co trzeci CIS/KIS, WTZ lub organizacja pozarządowa. Innymi partnerami działań stają się dla CIS/KIS Podkarpacka Wojewódzka Komenda Ochotniczego Hufca Pracy (1), stowarzyszenie (1). Szerzej partnerów działań poszukują organizacje pozarządowe, stawały się nimi: instytucje kultury (2), Koła Gospodyń Wiejskich (1), Straż Pożarna (1), parafia rzymskokatolicka (1), ROPS (1), PFRON (1). Tabela 11. Inicjowanie współpracy z podmiotami Współpraca z innymi podmiotami najczęściej polega na: - podejmowaniu wspólnych działań na rzecz lokalnej społeczności (53,9%), - realizacji wspólnych projektów (47,1%), - podejmowaniu działań o charakterze okazjonalnym (43,6%), - wymianie informacji (37,8%). Rzadziej współpraca opiera się na promowaniu ekonomii społecznej lub budowaniu zaplecza dla PES – kadrowego lub finansowego. Najrzadziej współpraca wiąże się z korzystaniem z doradztwa lub wsparciu przez zwiększanie dostępu do infrastruktury. Podmiot inicjujący współpracę Spół. Spół. Socjalna ZAZ CIS/KIS WTZ NGO Nasza organizacja 50,0 37,5 57,1 33,3 30,4 Partner - 6,3 Nie ma reguły, czasem inicjatywa jest z jednej, a czasem z drugiej strony 56,3 42,9 66,7 69,6 RAZEM: 100,0 Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PES), Toruń 2016.

19 Określenie poziomu współpracy PES z innymi podmiotamiBadane podmioty różnią się jednak pod względem tego, jakie działania podejmują we współpracy z innymi instytucjami. Najbardziej różnorodne działania podejmują organizacje pozarządowe oraz WTZ i ZAZy oraz podmioty zajmujące się integracją społeczną (CIS, KIS). Działania promujące ekonomię społeczną podejmują z partnerami najczęściej CISy i KISy (taką formę współpracy zdeklarowało aż 58,3% z nich) oraz co trzeci WTZ, ZAZ i spółdzielnia socjalna. Najmniej aktywne są organizacje pozarządowe – co ósma z badanych NGO promuje ekonomię społeczną razem z innymi podmiotami. Zastępują natomiast ten typ działań, akcjami na rzecz społeczności lokalnej (są pod tym względem najbardziej aktywne wśród badanych). Organizacje pozarządowe są też najbardziej aktywne, jeśli chodzi o realizację projektów wymagających partnerów. Są też aktywne w podejmowaniu działań okazjonalnych WTZ wyróżniają się też ze względu na działania na rzecz społeczności lokalnej. Pozostałe badane PES skupiają się we współpracy z innymi zwłaszcza na wymianie informacji z innymi podmiotami, chociaż dodatkowo ZAZy i KISy/CISy chętniej niż pozostali podejmują współpracę, dzięki której rosną kompetencje ich pracowników, chętniej też niż pozostali korzystają z doradztwa (lub szkolenia przez) partnerów. Podmioty ekonomii społecznej chciałyby, aby w przyszłości większy był w nich udział takich działań, które bezpośrednio wpływałyby na ich zasoby: wiedzy (więcej wymiany informacji i doradztwa) oraz techniczne (zwiększanie dostępu do infrastruktury). Chętniej realizowaliby projekty. Badani oczekiwaliby natomiast, że te formy współpracy zastąpiłyby część działań okazjonalnych lub działań na rzecz społeczności lokalnej. Jedynie spółdzielnie inwalidzkie nie zmieniłyby niczego w sposobie dotychczasowej współpracy z innymi podmiotami. Przedstawiciele spółdzielni socjalnych jako jedyni zredukowaliby znacząco działania na rzecz promowania ekonomii społecznej, a ZAZów – działania na rzecz społeczności lokalnej.

20 Identyfikacja problemów i kluczowych barier rozwoju sektora ekonomii społecznejTabela 12. Najważniejsze bariery dla prowadzenia działalności* Dla ZAZów i spółdzielni inwalidzkich oprócz złej koniunktury rynkowej lub konieczności konkurowania na coraz bardziej wymagającym rynku [SI1] przeszkodami do działania są coraz większe różnice w poziomie inwestowania w firmę, wpływające na jakość oferty [SI2] oraz różnice w środowisku coraz bardziej nowoczesnej konkurencji [SI2]. Organizacje pozarządowe, częściej niż pozostałe podmioty doświadczają ograniczeń organizacyjnych lub związanych z zasobami kompetencyjnymi swoich kadr i z trudnością ich pozyskania (zwłaszcza wobec ograniczonych możliwości finansowych). Większość badanych podmiotów deklaruje, że podejmują one działania, które mają przezwyciężyć te bariery. Zależnie od profilu i celu działalności mają one nieco inny wymiar: - SI, SS, ZAZ - aktywne poszukiwania rozwiązań, które poprawią jakość ich funkcjonowania oraz po służą wzbudzeniu zainteresowaniu odbiorców i pozwolą na przełamanie impasu ekonomicznego. Rodzaj bariery Spół. Spół. Socjalna ZAZ CIS/KIS WTZ NGO RAZEM Ograniczenia wewnątrz organizacji: zasoby kompetencyjne, organizacyjne - 10,0 12,5 26,6 23,7 Warunki prowadzenia działań: problemy lokalowe, techniczne 50,0 45,0 42,9 25,0 29,2 29,7 42,0 Ograniczony/utrudniony dostęp do środków zewnętrznych 100,0 40,0 33,3 45,3 51,5 Brak wsparcia ze strony samorządu 14,3 16,7 18,8 25,5 Brak dostępu do wysokiej jakości wsparcia (szkoleń, doradztwa) 8,3 15,6 16,8 Brak zainteresowania wśród odbiorców działań 15,0 58,3 7,8 17,7 Zła koniunktura na rynku 20,0 10,9 19,8 Niska motywacja do zmiany podopiecznych 5,0 41,7 6,3 14,0 Inne 20,8 21,2 *Procent nie sumuje się do 100, ponieważ można było wskazać więcej niż 1 odpowiedź Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PES), Toruń 2016 - KIS, CIS, WTZ - promowanie ekonomii społecznej, zwiększenie świadomości efektów działania PES wśród potencjalnych odbiorców działań, samodzielne poszukiwanie nowych partnerów działań. KISy i CISy dodatkowo wprowadzają działania motywujące podopiecznych do korzystania z ich oferty.

21 Identyfikacja problemów i kluczowych barier rozwoju sektora ekonomii społecznejTabela 13. Podmioty oferujące wsparcie organizacji w pokonywaniu przeszkód/barier* Nazwa podmiotu Spół. Spół. Socjalna ZAZ CIS/KIS WTZ NGO Urząd Gminy / Miasta 50,0 10,0 28,6 91,7 58,3 51,6 Starostwo Powiatowe - 33,3 45,8 31,3 Urząd Marszałkowski 5,0 25,0 17,2 Urząd Pracy 100,0 30,0 75,0 20,8 18,8 Ośrodek Pomocy Społecznej 83,3 14,1 Inne podmioty ekonomii społecznej 15,0 14,3 41,7 12,5 Przedsiębiorcy 29,2 Klaster gospodarczy 16,7 4,2 6,3 Media 20,3 Szkoły 21,9 Uczelnie wyższe Mieszkańcy społeczności lokalnej 23,4 Ośrodek wsparcia ekonomii społecznej 8,3 7,8 Inkubator 1,6 Inny punkt wsparcia lokalowego, technicznego, organizacyjnego dla podmiotów ekonomii społecznej Inne 9,4 Najważniejsze potrzeby podmiotów ekonomii społecznej to potrzeby finansowe, potrzeba wsparcia ze strony samorządu lokalnego oraz potrzeby związane z warunkami prowadzenia działalności, zwłaszcza z warunkami lokalowymi ZAZy częściej niż pozostali wskazują, że potrzebują wsparcia ze strony samorządu – można przyjąć, że miałoby ono pozwolić przede wszystkim na poprawę warunków lokalowych, jak i na finansowanie bieżącej działalności oraz wspieranie w staraniach o zwiększanie zbytu. Wśród potrzeb wymieniano także potrzebę zatrudnienia dodatkowych lub lepiej przygotowanych osób. *Procent nie sumuje się do 100, ponieważ można było wskazać więcej niż 1 odpowiedź Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PES), Toruń 2016

22 Identyfikacja problemów i kluczowych barier rozwoju sektora ekonomii społecznejWśród podejmowanych działań służących podnoszeniu kompetencji zespołu dominowały szkolenia zewnętrzne, uzupełniane przez szkolenia i spotkania wewnętrze. Znacznie rzadziej traktowano spotkania z partnerami jako formę podnoszenia kompetencji. Najwięcej czasu na podnoszenie kompetencji pracowników poświęciły spółdzielnie socjalne (prawie 56 godzin na osobę), organizacje pozarządowe (46 godzin), CIS/KIS (ponad 26 godzin). Najmniej czasu na szkolenie pracowników przeznaczyły ZAZy. Zaspokojenie potrzeb pozwoliłoby na zwiększenie skali działań i zarazem objęcie działaniami większej (lub nowej) grupy osób. W przypadku spółdzielni socjalnych oraz organizacji pozarządowych miałoby to także wpłynąć na możliwość podejmowania działań na rzecz społeczności lokalnej. Miałby to być efekt większej swobody działania, z lepszym wykorzystaniem potencjału pracowników. Dla organizacji pozarządowych i WTZ zaspokojenie potrzeb umożliwiłoby ponadto zmianę typu podejmowanych działań poprzez włączenie nowych usług, w tym usług socjalnych.

23 Identyfikacja potrzeb w zakresie usług społecznych oraz kierunków rozwoju podmiotów ekonomii społecznej w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej Przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego rozpoznają potrzeby podmiotów ekonomii społecznej głównie na spotkaniach informacyjnych (64,7% starostw powiatowych i 47,6% samorządów gmin). Rzadziej praktykowane jest konsultowanie działań samorządów z tymi podmiotami. Reprezentanci samorządu wskazywali na ograniczenia wewnątrz PES, problemy związane z niskim zainteresowaniem odbiorców ich działań oraz ograniczony dostęp do środków zewnętrznych (innych niż środki samorządu lokalnego). Przedstawiciele powiatowych urzędów pracy wskazywali na bariery dla procesu reintegracji, który jest celem części podmiotów ekonomii społecznej. Według badanych należy do nich: - niska motywacja zmiany wśród osób, do których kierowane jest wsparcie (13 wskazań), co przy jednoczesnej niskiej atrakcyjności finansowej ekonomii społecznej (10) i niskiej akceptacji otoczenia (3), rodzajem powierzanych obowiązków (3) i wymuszeniu samodzielności przez ograniczony dostęp do szkoleń i doradztwa (1) może prowadzić do postrzegania proponowanych działań jako nieatrakcyjnych, - model organizacji podmiotu ekonomii społecznej (w tym sposób tworzenia i zasady działania takich podmiotów), - czynniki zewnętrzne – procesy makrospołeczne, makroekonomiczne lub polityczne (jak wprowadzenie programu „Rodzina 500+”). Skuteczność działań reintegracyjnych w ramach podmiotów ekonomii społecznej jest mała. Przekonanie o dużej skuteczności tych działań, wyrażającej się w tym, że duża część osób uczestniczących w procesie reintegracji zostaje włączona w jego wyniku w rynek pracy podzielały tylko 3 urzędy.

24 Porównanie działalności infrastruktury wsparcia w regionieW województwie podkarpackim w latach realizowano łącznie 21 projektów służących wzmacnianiu sektora ekonomii społecznej (działanie 7.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki). Projekty te realizowało łącznie 12 podmiotów, z których trzy stały się liderami OWES. W 2016 roku przyznano akredytację czterem Ośrodkom Wspierania Ekonomii Społecznej, których liderami są: Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Rzeszowie, Podkarpacka Agencja Konsultingowo Doradcza Sp. z o.o., Fundacja Akademia Obywatelska oraz – nie będący wcześniej operatorem projektu – Caritas Archidiecezji Przemyskiej. Ośrodki objęte badaniem organizowały spotkania informacyjno-promocyjne, konferencje i seminaria, ale tylko w jednym z nich towarzyszyła temu publikacja nt. ekonomii społecznej (podejmował więcej działań promocyjnych, w tym zorganizował targi/forum ekonomii społecznej, prowadził też działania animacyjno- doradcze na rzecz utworzenia nowego CIS w województwie podkarpackim). Drugi z ośrodków podejmował mniej działań promocyjnych, za to intensywniej angażował się w bezpośrednie wspieranie podmiotów ekonomii społecznej – kształcąc ich kadry lub doradzając im w działaniu, prowadząc inkubator przedsiębiorczości społecznej oraz identyfikując nisze rynkowe, które mogą być zagospodarowane przez PES. Obie badane instytucje planują rozszerzenie swoich działań - wprowadzenie usług szkoleniowych (szkolenia zawodowe) i doradztwa oraz wprowadzenie możliwości operowania dotacjami na tworzenie nowych podmiotów lub tworzenie miejsc pracy w istniejących już podmiotach, a także uzupełnienie usługo usługi księgowe oraz wsparcie finansowe dla podmiotów ekonomii społecznej.

25 Porównanie działalności infrastruktury wsparcia w regionieOba badane ośrodki prowadzą szeroką współpracę, z niemal wszystkimi istotnymi dla rozwoju ekonomii społecznej podmiotami, z wyjątkiem szkół oraz uczelni wyższych. W obu przypadkach współpraca dotyczy działań promujących ekonomię społeczną lub polega na wymianie informacji. Badane OWES chciałyby realizować działania projektowe (zmiana dla OWES2), ale także działać na rzecz społeczności lokalnej. ośrodki podejmują starania rozpoznawania potrzeb podmiotów ekonomii społecznej. Tylko jedna z badanych organizacji zgodziła się udzielić informacji o rezultatach swoich działań - według deklaracji w 2015 roku 60 osób i 50 podmiotów otrzymało wsparcie w ramach projektu od początku jego realizacji. Jako jedną z barier dla działalności PES, obok ograniczeń wewnątrz organizacji oraz warunków technicznych prowadzenia działalności, wskazany został utrudniony dostęp do środków zewnętrznych.

26 Ocena trwałości funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznychNajwcześniej w regionie powstały warsztaty terapii zajęciowej – najstarsze już w 1994 roku. Średni wiek obecnie funkcjonujących podmiotów ekonomii społecznej to: Spółdzielnie Socjalne Zakłady Aktywności Zawodowej Centra Integracji Społecznej Kluby Integracji Społecznej Warsztaty Terapii Zajęciowej 3 lata 7,5 roku 4,8 roku 4,7 lat 15,3 lata W opinii przedstawiciela OWES sektor ekonomii społecznej będzie się dynamicznie rozwijał w kolejnych latach – według tych szacunków powstaną nowe miejsca pracy (ok. 500), nowe stowarzyszenia i fundacje. Zmienić się ma też sposób funkcjonowania PES przez wprowadzenie możliwości prowadzenia działalności odpłatnej. Według przedstawicieli jednostek samorządu lokalnego podmioty ekonomii społecznej są na ogół trwałe, głównie dzięki determinacji tych jednostek do finansowania takich instytucji. Częsta jest jednak opinia, że bez wsparcia samorządu w postaci finansowej, kadrowej lub symbolicznej i merytorycznego wkładu w kształt podmiotu i jego działań nie mogłyby funkcjonować lub prowadziłyby ograniczone działania. Przedstawicielom podmiotów ekonomii społecznej łatwiej było formułować plany krótkotrwałe – z perspektywą 2-3 letnią – niż dalekosiężne (co będzie za 5-10 lat). Formułowane wizje przyszłości można pogrupować na kilka kategorii: niepewne, nie wiadomo, co będzie, konserwatywne – będzie tak jak teraz, nic się nie zmieni lub zmiany nie będą radykalne, zarówno jeśli to pozytywne (sytuacja organizacji jest stabilna), jak i gdy jest to cecha negatywna (organizacja nie radzi sobie, nastawione na rozwój zależny od własnego wysiłku, nastawione na zmianę o niepewnym źródle (podstawie planu), zależne od decyzji lub woli innych, wizjonerskie – oparte na wizji tego, jaka ma stać się instytucja, często bez wskazania, w jaki sposób wizja ta może zostać osiągnięta.

27 Trwałość działań reintegracyjnychOcena trwałości funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych Spółdzielnie oraz ZAZy jako barierę dla trwałego funkcjonowania podmiotu wskazywały przede wszystkim atrakcyjność i jakość wytworów własnej pracy. Dla podmiotów zajmujących się integracją społeczną i zawodową (KIS, CIS, WTZ) taką barierą jest częściej problem z rekrutacją uczestników, ograniczenia po stronie samych uczestników (niska motywacja, niemożność podniesienia kompetencji tak, aby mogły funkcjonować na rynku pracy, itp.) lub ograniczenia techniczne i formalne (np. dla uruchomienia mieszkania treningowego przez WTZ). Organizacje pozarządowe wskazują głównie na niepewność finansową swojej działalności oraz niepewność co do zmian przepisów prawnych regulujących ich działalność. Przedstawiciele Powiatowych Urzędów Pracy uważają, że trwałość działań reintegracyjnych w ramach podmiotów ekonomii społecznej jest mała – w ich ocenie tylko niewielka część osób zostaje na rynku pracy dłużej niż rok. W ocenie przedstawicieli samorządu to, jaka jest skuteczność (i trwałość) działań reintegracyjnych zależy od: rodzajów działań podejmowanych przez PUP, MOPS, PCPR [SP1], dostosowania podejmowanych działań do indywidualnie rozpoznawanych potrzeb [UG5] i elastyczności współpracy między podmiotami odpowiedzialnymi za prowadzenie działań reintegracyjnych [SP1]; - jakości kadry PES i ich zdolności do „skutecznego przygotowania podopiecznych do pełnienia różnych ról” [SP2]; - motywacji zmiany i zdolności do działania osób podlegających reintegracji [UG1] lub brakiem przedsiębiorczości i inicjatywności [UG2], determinacji i zdolności do podejmowania wysiłku dla zmiany [UG4] i umiejętności współpracy ze sobą [UG4]; - poziomu rozwoju gospodarczego regionu i dostępnych miejsc pracy. Tabela 14. Ocena trwałości działań reintegracyjnych w ramach podmiotów ekonomii społecznej Trwałość działań reintegracyjnych Procent wskazań Bardzo duża – większość osób zostaje na rynku pracy dłużej niż rok 0,0 Duża - duża część osób zostaje na rynku pracy dłużej niż rok 14,3 Mały – tylko niewielka część osób zostaje na rynku pracy dłużej niż rok 80,9 Bardzo mały – większość osób wraca do rejestrów osób bezrobotnych w ciągu kilku miesięcy od aktywizacji 4,8 RAZEM: 100,0 Źródło: Opracowanie własne (CAWI-PUP), Toruń 2016

28 Ocena realizacji Regionalnego Planu Działań na rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej w Województwie Podkarpackim Regionalny Plan Działań na rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej w Województwie Podkarpackim na lata był realizowany, co przejawia się stopniowym przybliżaniem się do osiągnięcia wyznaczonych dla Planu wskaźników. Ocena nie jest jednak jednoznaczna. Należy jednak zauważyć, że: poziom realizacji Planu tylko w wybranych aspektach jest zgodny z zamierzeniami (zgodność dotyczy wzrostu liczby podmiotów ekonomii społecznego, sukcesywnego rozwijania sieci wsparcia dla tych podmiotów, budowania świadomości w instytucjach lokalnych na temat tego, czym jest ekonomia społeczna i stopniowego podnoszenia ich kompetencji do wspierania rozwoju ekonomii społecznej); występują obszary zaniedbane (tzn. realizowane w znacznie mniejszym stopniu niż założono) w realizacji Planu w latach : podnoszenie świadomości społecznej i wiedzy dla mieszkańców i wybranych ich grup (uczniowie); wspieranie finansowe oraz organizacyjno-techniczne powstających podmiotów ekonomii społecznej, włączanie PES do tworzenia dokumentów lokalnych dotyczących ekonomii społecznej; prowadzenie badań podstawowych i wdrożeniowych (w tym służących wyszukiwaniu nisz ekonomicznych do zagospodarowania przez podmioty ekonomii społecznej); są takie obszary działań, które są słabo rozpoznawane, mimo że mają miejsce, ze względu na sposób ich zdefiniowania w Planie (takie jak: funkcjonowanie reprezentacji środowisk ES, funkcjonowanie partnerstw branżowych, lokalnych oraz międzynarodowych (transgranicznych) na rzecz rozwoju ES); w województwie działają sieci poszczególnych typów podmiotów ekonomii społecznej (same te organizacje podkreślają, że współpracują z różnymi podmiotami, jednak te formy współpracy nie są na ogół formalizowane, nie przynoszą więc rezultatu w postaci formalnych partnerstw, klastrów lub ciał reprezentujących sekto); działania zaniechane lub realizowane z pomocą środków zastępczych (organizacja i funkcjonowanie Sekretariatu ds. koordynacji współpracy w obszarze ES, które zastąpiono wydzieleniem w obrębie jednego z departamentów ROPS stanowisk specjalistów ds. ekonomii społecznej; wdrożenie „ścieżki aktywizacyjnej” beneficjentów pomocy społecznej w oparciu o praktyczne rozwiązania z zakresu ES); są też w Planie działania, które nie wymagają kontynuacji (takie jak prowadzenie kalendarza imprez promujących ekonomię społeczną, bowiem od 2012 roku funkcjonuje ogólnopolski kalendarz o takiej funkcji (mimo to, kalendarz lokalny działa na portalu es.rzeszow.pl, nie ma w nim przekierowania do kalendarza ogólnopolskiego, a wydarzenia są tu wprowadzane tylko sporadycznie); dynamika realizacji kolejnych założeń Planów spada (to znaczy przyrost wartości założonych wskaźników był mniejszy niż w pierwszym roku realizacji Planu).