1 Organizacja i funkcjonowanie władzy sądowniczej
2 Art.10 ust. 2 Konstytucji RP „…Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały”. Struktura władzy sądowniczej nie ma w Polsce jednolitego charakteru. Artykuł powyższy zalicza do tej władzy sądy i trybunały, a ta ogólna wskazówka znajduje rozwinięcie w rozdziale VIII KRP, zatytułowanym „Sądy i Trybunały”. Możemy wyróżnić z powyższych rozważań dwa niezależne od siebie segmenty: Sądy – które tworzą system wzajemnie powiązanych organów Trybunały – które są wydzielone poza system sądów i pozostają niezależne względem siebie
3 Cechy wspólne organów, które zarazem stanowią differentia specifica władzy sądowniczej: 1.Zasada niezawisłości sędziowskiej, odnosząca się jednolicie do sądów i do Trybunałów; 2.Oparcie działalności władzy sądowniczej wyłącznie na prawie; 3.Powierzenie władzy sądowniczej zadania rozstrzygania prawnych spraw i sporów powstających w procesie stosowania prawa lub jego stanowienia; 4.Oparcie tego rozstrzygnięcia na sformalizowanych procedurach, silnie akcentujących zasadę kontradyktoryjności. Funkcją sądów jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości – art. 175 ust. 1 KRP „… Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe”.
4 Struktura sądów SĄD NAJWYŻSZY Sąd Apelacyjny Sąd Okręgowy Sąd Rejonowy Wojskowy Sąd Okręgowy Wojskowy Sąd Garnizonowy Naczelny Sąd Administracyjny Wojewódzki Sąd Administracyjny Trybunał Konstytucyjny Trybunał Stanu Sądy powszechneSądy wojskoweSądy administracyjneTrybunały
5 Sądy powszechne Sądy o właściwości generalnej: sprawują one wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Trójszczeblowy charakter Sąd rejonowy - tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin lub dla części gmin. Sąd rejonowy jest przede wszystkim sądem I instancji, a jego właściwość obejmuje – na zasadzie domniemania kompetencji – sprawy karne i cywilne. Sąd okręgowy - jest sądem wyższego stopnia. Nie pozostaje obecnie w żadnym związku z nowym podziałem na województwa. Właściwość sądu okręgowego ma charakter mieszany: z jednej strony jest on sądem odwoławczym w sprawach rozstrzyganych w I instancji przez sądy rejonowe, z drugiej strony – rozpoznaje w I instancji sprawy poważniejsze lub o charakterze bardziej skomplikowanym, określone przez ustawę.
6 Sąd apelacyjny – (aktualnie jedenaście) tworzone są dla obszaru obejmującego kilka okręgów sądowych. Pełnią one zadania sądu II instancji, bo rozpatrują apelacje od orzeczeń sądów okręgowych działających jako I instancja. W sądach apelacyjnych tworzy się wydziały cywilne, karne oraz pracy i ubezpieczeń społecznych. Minister Sprawiedliwości – sprawuje nadzór nad administracyjną działalnością sądów powszechnych; Obejmuje on nadzór nad: 1.Zapewnieniem odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądów; 2.Zapewnieniem właściwego toku urzędowania sądu; Minister Sprawiedliwości – sprawuje nadzór nad administracyjną działalnością sądów powszechnych; Obejmuje on nadzór nad: 1.Zapewnieniem odpowiednich warunków techniczno-organizacyjnych oraz majątkowych funkcjonowania sądów; 2.Zapewnieniem właściwego toku urzędowania sądu;
7 Sądy szczególne Sądy wojskowe to wojskowe sądy garnizonowe i wojskowe sądy okręgowe. Są to sądy karne, właściwe w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, a także w sprawach o niektóre przestępstwa popełnione przez cywilnych pracowników wojska oraz żołnierzy sił zbrojnych państw obcych. Sądy garnizonowe orzekają w I instancji, środki odwoławcze od ich orzeczeń i zarządzeń rozpoznają sądy okręgowe, którym przysługuje też pierwszoinstancyjna właściwość w sprawach najpoważniejszych. Jako II instancja występuje wówczas Izba Wojskowa Sądu Najwyższego; poza tym w Izbie Wojskowej rozpoznaje się kasacje od orzeczeń wydanych w II instancji.
8 Sądami administracyjnymi – są NSA oraz WSA, które mogą być tworzone dla obszaru jednego lub kilku województw (obecnie działa 16 WSA). Podstawowe zadanie sądów administracyjnych jest kontrola „[…]działalności administracji publicznej” (art. 184 KRP), zarówno rządowej, jak i samorządowej. Oznacza to orzekanie w trzech podstawowych typach spraw: 1.W sprawach skarg na decyzje administracyjne, inne postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym, inne akty i czynności z zakresu administracji publicznej; 2.Orzekają w sprawach na akty prawa miejscowego, stanowionego przez organy samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej, a także skarg na inne akty organów samorządu terytorialnego, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej; 3.Rozstrzygają spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi, a także spory między organami jednostek samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej.
9 Sąd Najwyższy Podstawowym zadaniem SN jest sprawowanie nadzoru orzeczniczego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych; Sąd Najwyższy wykonuje swoje funkcje w dwóch podstawowych płaszczyznach: 1. Rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych – jeżeli chodzi o sądy powszechne jest to tylko rozpoznanie kasacji, natomiast w sprawach wojskowych Sąd Najwyższy orzeka także w charakterze sądu II instancji. 2. Drugą formą działalności SN jest podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości bądź rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego, sądów powszechnych lub sądów wojskowych. 1. Rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych – jeżeli chodzi o sądy powszechne jest to tylko rozpoznanie kasacji, natomiast w sprawach wojskowych Sąd Najwyższy orzeka także w charakterze sądu II instancji. 2. Drugą formą działalności SN jest podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości bądź rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego, sądów powszechnych lub sądów wojskowych. SN dzieli się na cztery izby: Cywilną, Karną, Wojskową oraz Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych. SN dzieli się na cztery izby: Cywilną, Karną, Wojskową oraz Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.
10 Krajowa Rada Sądownictwa Krajowa Rada Sądownictwa jest organem kolegialnym o szczególnym charakterze, uplasowanym, rzec można, między władzami. W jej skład wchodzą przedstawiciele wszystkich trzech władz, a jej zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę najważniejszych decyzji dotyczących sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, a przede wszystkim ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów (art. 186 ust. 1 KRP); KRS składa się : 1.Z czterech posłów i dwóch senatorów, wybieranych przez izby na okres 4 lat; 2.Z Pierwszego Prezesa SN i Prezesa NSA; 3.Z 15 członków wybranych spośród sędziów: SN (dwaj), sądów administracyjnych (dwaj), sądów apelacyjnych (dwaj), sądów okręgowych (ośmiu), i sądów wojskowych (jeden); 4.Z Ministra Sprawiedliwości 5.Z osoby powołanej przez Prezydenta;
11 Sędziowie Sędziowie tworzą szczególny korpus prawniczy odróżniający się od innych funkcjonariuszy państwa nie tylko szczególnym poziomem kwalifikacji, ale przede wszystkim zasadą niezawisłości; „[…]Niezawisłość musi oznaczać niezależność sędziego zarówno od stron sporu jak i organów państwa. Korelatem zasady niezawisłości po stronie sędziego jest obowiązek bezstronności”. (Orzeczenie z dnia 9 listopada 1993 r., K 11/93) GWARANCJA NIEZAWISŁOŚCI sędziowskiej należy rozpatrywać w aspektach personalnych i merytorycznych. GWARANCJA NIEZAWISŁOŚCI sędziowskiej należy rozpatrywać w aspektach personalnych i merytorycznych.
12 Aspekt personalny odnosi się do praw i obowiązków sędziego. W tym zakresie są to: 1. Stabilizacja urzędu sędziego: sędziowie są powoływani na czas nieoznaczony; 2. Nieusuwalność sędziego; 3. Nieprzenaszalność sędziego; 4. Immunitet sędziowski; 5. Odpowiedzialność dyscyplinarna; 6. Niepołączalność; 7. Apolityczność; 8. Status materialny i zasady wynagrodzenia;
13 Aspekt merytoryczny niezawisłości oznacza, że sędzia – poza podległością prawu – może być w rozstrzyganiu sprawy poddany tylko wskazówkom sformułowanym w orzeczeniu sądu wyższego, zgodnie z przepisami obowiązujących procedur. Sędzia nie może odmawiać stosowania ustaw w oparciu o zarzut ich niekonstytucyjności Sędzia nie jest związany aktami podustawowymi (zwłaszcza rozporządzeniami) i może przy rozpatrywaniu poszczególnych spraw samodzielnie oceniać zgodność tych aktów z ustawami i Konstytucją, a w razie stwierdzenia niezgodności – odmawiać stosowania tych aktów (pomijać je przy orzekaniu).
14 Konstytucyjne zasady działania sądów 1. Zasada dwuinstancyjności (art. 176 ust. 1) oznacza, że każdej sprawie należącej do właściwości sądów musi istnieć proceduralna możliwość zwrócenia się do sądy wyższej instancji o zbadanie prawidłowości orzeczenia wydanego przez sąd I instancji; 2. Zasada udziału obywatela w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości; 3. Zasada jawności rozprawy (art. 45 ust. 2); Na zakres działania sądów i procedurę sądową wywierają wpływ również niektóre konstytucyjne prawo obywateli: 1. Prawo do sądu (art.45 ust. 1); 2. Prawo do obrony (art. 42 ust. 2) odnosi się do postępowania karnego; 3. Zasada praworządnego procesu;
15 Trybunał Konstytucyjny – skarga konstytucyjna INFORMACJA O WARUNKACH WNOSZENIA DO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO SKARGI KONSTYTUCYJNEJ 1. Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., przysługuje każdemu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Zasady wnoszenia skargi konstytucyjnej określa ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064). 2. Skargę konstytucyjną wnosi się po wyczerpaniu przez skarżącego drogi prawnej (skorzystanie ze zwykłych środków zaskarżenia), w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. 3. Skargę konstytucyjną może sporządzić wyłącznie adwokat lub radca prawny. Natomiast skargę konstytucyjną we własnej sprawie może sporządzić sędzia, prokurator, adwokat, radca prawny, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.
16 4. W razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skarżący może złożyć do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania wniosek o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu. W przypadku uwzględnienia tego wniosku, skarżący nie będzie ponosił kosztów sporządzenia skargi konstytucyjnej. 5. Skarga konstytucyjna jest wolna od opłaty sądowej. 6. Przedmiotem skargi konstytucyjnej może być przepis ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. 7. Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu skargom konstytucyjnym, których przedmiotem kontroli uczyniono akt stosowania prawa, tj. wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie. 8. Trybunał Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji, z wyłączeniem spraw określonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemców prawa azylu lub statusu uchodźcy). 9. W skardze konstytucyjnej wzorcem kontroli nie można uczynić przepisów ustawy, aktu wykonawczego lub aktów prawa międzynarodowego.
17 SKARGA KONSTYTUCYJNA POWINNA BYĆ SPORZĄDZONA WEDŁUG NASTĘPUJĄCEGO SCHEMATU: Skarga konstytucyjna powinna spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego. Komparycja skargi konstytucyjnej Miejsce i data sporządzenia skargi konstytucyjnej; Imię i nazwisko skarżącego, a w przypadku skarżącego nie będącego osobą fizyczną należy podać nazwę, osobę (osoby) upoważnioną do reprezentacji danego podmiotu oraz określenie podstawy reprezentacji; Adres skarżącego; Imię i nazwisko pełnomocnika skarżącego; Adres kancelarii oraz nr wpisu na listę adwokatów lub radców prawnych. Petitum skargi konstytucyjnej Dokładne określenie przedmiotu kontroli, tj. wskazanie przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją;* Wskazanie wzorca kontroli, tj. wskazanie, która konstytucyjna wolność lub które prawo skarżącego zostało naruszone; Sformułowanie zarzutu niezgodności przedmiotu kontroli ze wskazanym wzorcem kontroli.
18 Trybunał Stanu (TS) – konstytucyjny organ władzy sądowniczej w Polsce, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku prezydenta RP. Skład Trybunału Stanu określa art. 199 Konstytucji. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, którym jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
19 -Prezydent RP − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. Odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu), -Premier i ministrowie − za naruszenie Konstytucji lub ustawy oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją, -prezes NBP − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, -prezes NIK − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, -członkowie KRRiT − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, -kierownicy ministerstw − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, -Naczelny dowódca sił zbrojnych − za naruszenie Konstytucji lub ustawy, posłowie i senatorowie − za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, która polega na osiąganiu korzyści majątkowych ze Skarbu Państwa oraz za naruszenie zakazu nabywania majątku ze Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji. Są to: Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji. Są to:
20 Zgromadzenie Narodowe: w odniesieniu do Prezydenta RP wniosek w tej sprawie musi podpisać co najmniej 1/4 (140) członków ZN, a decyzja o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu zapada, jeśli zagłosuje za nią co najmniej 2/3 członków ZN. Sejm: w odniesieniu do prezesa i członków Rady Ministrów, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP, a decyzja o postawieniu członka Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu zapada, jeśli zagłosuje za nią co najmniej 3/5 (276) posłów. w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego dowódcy sił zbrojnych, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP (za kontrasygnatą), a decyzja o postawieniu przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów w Sejmie. w odniesieniu do posłów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, a decyzja o postawieniu posła przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie.
21 Senat: w odniesieniu do senatorów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, a decyzja o postawieniu senatora przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Senacie. Wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu może złożyć też sejmowa komisja śledcza w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK-u, członków KRRiT oraz Naczelnego dowódcy sił zbrojnych, jeśli zostanie on poparty przez co najmniej 2/3 składu Komisji, w obecności co najmniej połowy jej członków. Aby któryś z wymienionych podmiotów stanął przed Trybunałem Stanu, podobnie jak w przypadku wniosku złożonego przez posłów, musi on zostać poparty w trakcie głosowania bezwzględną większością głosów w Sejmie.