1 Osteoporoz-beslenme Prof. Dr. Ahmet AYDIN İÜ Cerrahpaşa Tıp Fak.Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları ABD Metabolizma ve Beslenme Bilim Dalı

2 Dünya Sağlık Örgütü-osteoporoz tanımıDünya Sağlık Örgütü 1994 yılında osteoporozu bir hastalık olarak kabul etmiş ve şu şekilde tanımlamıştır. Osteoporoz, kemiğin kitlesinde azalma ve doku mimarisinde bozulma sonucu kırık riskinin artmasıyla karakterize bir hastalıktır. Report of a World Health Organization Study Group: Assessment of fracture risk and its application to screening for postmenopausal osteoporosis. WHO Tech Rep Ser 1994:843.

3 Osteoporotik omurga Sağlam omurgaAnderson M, Delmas PD. Osteoporosis

4 Osteoporoz-Epidemiyoloji IOsteoporoz şu anda ABD’de en önemli halk sağlığı sorunlarından biri olup, 50 yaş üzerindeki nüfusun 44 milyonunu (%55) etkilemektedir (1). Aslında osteoporoz 50 yaş üzerindeki kadınların yarısını, erkeklerin ise dörtte birini tutmaktadır. Osteoporoza bağlı kırıkların sağlık sistemine maliyeti 17 milyar dolar dolaylarındadır (2). America's bone health: the state of osteoporosis and low bone mass in our nation. A report of the National Osteoporosis Foundation, 2002. Ray NF, Chan JK, Thamer M, Melton LJ 3rd. Medical expenditures for the treatment of osteoporotic fractures in the United States in 1995: report from the National Osteoporosis Foundation. J Bone Miner Res 1997;12:24–35

5 Tıptaki muazzam ilerlemelere rağmen bir çığ gibi artan osteoporoz, yaşam tarzındaki olumsuzluklar nedeni ile artık sadece ileri yaşlarda değil çocukluk çağlarında da sıkça görülmektedir. Neden?

6 Eski devirlerde kemik sağlamlığı

7 Taş devri insanları- kemik sağlamlığıFosil incelemeleri taş devri insanlarının kalın ve kırığa dirençli sağlam kemiklerinin olduğunu göstermektedir. Ruff CB et al. "Post-cranial robusticity in Homo. I: Temporal trends and mechanical interpretation." American Journal of Physical Anthropology, 1993;91:21-53. Cordain L, Gotshall RW, Eaton SB. "Evolutionary aspects of exercise." World Review of Nutrition and Dietetics, vol.1997; 81:49-60.

8 Tarih içinde Florida kızılderililerinin kafatası kalınlıklarının kıyaslanması: rafine gıdaların yenilmesi kemiğin kalınlığını ve tıkızlığını azaltmaktadır (Florida Kızılderili Müzesi). yıl önce 20.yüzyıl Price WA. Nutrition and physical degeneration, New York, Paul B. Hoeber, Inc., 1939

9 paleontolojik kemik incelemeleri-fiziksel aktivite-süt-osteoporozBritanya adalarında yapılan paleopatolojik kemik incelemelerinde, avcı-toplayıcılıktan tarım dönemine geçilmesiyle birlikte kemik dansitesinin azaldığı saptanmıştır. Bu durum büyük ölçüde fiziksel aktivite azalmasına bağlıdır. İlginç olan bir durum da tarım öncesi çağda herhangi bir hayvanın sütü içilmezken tarım döneminden sonra süt tüketiminin artmasıdır. Britanya adaları tarihinde en çok süt tüketilen ve en çok osteoporoz görülen dönem 20 ve 21. yüzyıllardır. MacLennan WJ. History of arthritis and bone rarefaction evidence from paleopathology onwards. Scott Med J (England) 1999;44(1):18-20.

10 19. Yüzyıl İngiliz kadınlarında çok az osteoporoz varLondrada bir klisenin restorasyonu sırasında mezardan çıkarılmış, ölüm tarihleri arasında, yaşları ise yıl arasında değişen kadınların kemikleri X-ışını absorpsiyometrisi ile incelenmiştir. Günümüz kadınları ile kıyaslandığında eski kadınların kemiklerinin daha az osteoporotik olduğu bulunmuş. Bu araştırmanın ikinci ilginç bulgusu ise menopoz sonrası kadınlarda da osteoporozun nadir olmasıdır. Lees B, Molleson T, Arnett TR, Stevenson JC.Differences in proximal femur bone density over two centuries. Lancet. 1993;341(8846):673-5.

11 Osteoporoz-klinik bulgular

12 Osteoporozda rastlanan başlıca klinik bulgular ise kemik ağrıları ve kırıklardır; en çok etkilenen kemikler ise omurga ve kalça kemiğidir. Anderson M, Delmas PD. Osteoporosis

13 1959, 20 yaşında 1989, 50 yaşında 1996, 57 yaşında

14 Osteoporoz nedenleri Hareketsizlik Yeterli güneş ışığı alamamaDoğal olmayan, rafine gıdaların yenilmesi.

15 Kemiğin yapısı 1) Mineral (%70) (kalsiyum, fosfor, magnezyum)2) Bağ dokusu (%30) A)Tip I kollajen %90-95 B) Zemin maddesi %5-10 (glükozamin, kondriotin, hiyalironik asit vb)

16 Kemik sağlamlığını etkileyen faktörlerKemik bağ dokusunu etkileyen faktörler Omega-3/Omega-6 (1/1) K vitamini D vitamini C vitamini B6 vitamini B12 vitamini Folik asit A vitamini Çinko Boron Bakır Östrojen Büyüme hormonu Kemik mineralizasyonunu etkileyen faktörler Kalsiyum/ Magnezyum (2/1) Kalsiyum/ Fosfor (2/1) Sodyum/potasyum (1/10) Flor pH (asit olmayan yiyecekler) D vitamini Patathormon Kalsitonin Kortizol İnsülin

17 Süt-Kalsiyum-Osteoporoz

18 Ca Fosfor Mg Na K Çeşitli yiyeceklerdeki mineral miktarları (mg/100 g)Yoğurt İnek sütü Maydanoz Roka Semizotu Dereotu Ispanak Pazı Fındık 121 117 67 120 65 208 99 51 114 95 92 48 60 44 66 49 46 290 12 18 26 21 68 55 79 81 163 45 61 213 - 155 137 521 494 738 558 379 680 Birçok yeşil yapraklının kalsiyum/fosfor oranı ve kalsiyum/magnezyum oranları sütten çok daha iyidir. Yeşil otla beslenen öküzlerin güçlü kemikleri olduğunu unutmayın !

19 Ne kadar kalsiyum alınırsa o kadar çok kırık oluyor.1986 yılında a Harvard’daki araştırıcılar kalsiyum alınması ile kalça kırıkları arasında doğrudan bir ilişki saptadılar. Araştırmaya göre ne kadar fazla kalsiyum alınırsa o kadar çok kırık oluyordu !!! İki sonuç ortaya çıkmaktadır; Her alınan kalsiyum iyi emilememektedir (özellikle süt ürünlerininki) Kalsiyum eksikliği dışındaki faktörler de en az kalsiyum kadar önemlidir. Hegsted DM. Calcium and osteoporosis. Adv Nutr Res 1994;(9); Hegsted DM. Calcium and osteoporosis. J Nutr 1986;116(11);

20 Süt-osteoporoz 78,000 hemşire üzerinde yapılan bir araştırmada günde 1 bardaktan fazla süt içenlerin kalça kırığı riski daha az içenlerden %45 daha fazladır. Aynı miktardaki kalsiyumu süt dışı yiyeceklerden alan kişilerin kemik kırıklarında ise bir artış olmamıştır. Feskanich D, Willett WC, Stampfer MJ, Colditz GA. Milk, dietary calcium, and bone fractures in women: a 12-year prospective study. Am J Public Health 1997;87(6);992-7.

21 Laktoz entoleransı-osteporozABD’de laktoz entoleransı nedeni ile az süt tüketen beyaz ırk dışındaki topluluklarda kemik kırıkları daha azdır. Irk Kemik kırığı sıklığı/yıl (yüz binde bir) Beyaz Latin-Amerikan Afriko-Amerikan 139 67 55 Bauer RL. Ethnic differences in hip fracture: a reduced incidence in Mexican Americans. Am J Epidemiol 1988;127(1):145-9.

22 Süt-kemik kırığı Günde 200 mg gibi son derece düşük kalsiyum tüketimi olan Güney Afrikalılarda kemik kırıkları yılda 7/100,000’den daha azdır. Çok süt tükettikleri için fazla kalsiyum alan topluluklarda ise osteoporoz ve kemik kırıkları çok önemli bir halk sağlığı problemidir. Abelow BJ, Holford TR, Insogna KL. Cross-cultural association between dietary animal protein and hip fracture: a hypothesis. Calcif Tissue Int 1992;50(1):14-8. Cooper C, Campion G, Melton LJ 3rd. Hip fractures in the elderly: a world-wide projection. Osteoporosis Int 1992;2(6):285-9.

23 Diyetteki kalsiyum miktarı- kemik kırıkları1966–1999 yılları arasında yapılan çalışmaların meta analizine göre diyetteki kalsiyum miktarı ile kemik kırıkları arasında bir ilişki yoktur. Xu L, McElduff P, D'Este C, Attia J. Does dietary calcium have a protective effect on bone fractures in women? A meta-analysis of observational studies. Br J Nutr 2004;91:625–34.

24 Süt niçin kemiklerimiz için iyi değildir?Çok süt tükettikleri için fazla kalsiyum alan topluluklarda osteoporoz ve kemik kırıkları çok önemli bir halk sağlığı problemidir. Sütte kalsiyum yüksektir fakat kalsiyum/fosfor oranı 1:1 gibi yüksek olduğu için iyi emilmez Anne sütünde 2:1 olduğu için kalsiyum içeriği düşük bile (30 mg/100 mL karşı 130 mg/100 mL ) olsa emilimi mükemmeldir. Normalde diyetteki kalsiyum/magnezyum oranının 2:1’den fazla olmaması gerekir. Halbuki süt ve süt ürünlerindeki kalsiyum/magnezyum oranı yaklaşık 8:1 ile 12:1 arasında değişir. Yani sütün magnezyumu düşüktür.

25 Fosfor-osteoporoz

26 1950’den beri birçok yiyeceğe artan oranlarda fosfor konulmaktadır.Fazla fosfor alındığında kalsiyum ile birleşerek kalsiyum emilimini artırır. Yiyeceklerdeki ideal kalsiyum/ fosfor oranı 2/1’dir. 1950’den beri birçok yiyeceğe artan oranlarda fosfor konulmaktadır. Meşrubat içinde bulunan fosforik asit çocuk ve erişkinlerde major bir kalsiyum yetersizliği ve osteoporoz nedenidir. E Mazariegos-Ramos et al, "Consumption of soft drinks with phosphoric acid as a risk factor for the development of hypocalcemia in children: A case control study", Journal of Pediatrics : Ballew C, Kuester S, Gillespie C. Beverage choices affect adequacy of children's nutrient intakes. Arch. Paediatr. Adolesc. Med Nov; 154(11):

27 Magnezyum-osteoporoz

28 Magnezyum Büyük çapta olmayan bazı epidemiyolojik (1) ve kontrollü çalışmalarda (2,3) daha yüksek magnezyum alanların kemik yoğunluklarının daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Magnezyum daha çok yeşil yapraklı sebzeler, baklagiller, meyveler tahıllar, kabuklu kuruyemişler balık ve süt ürünlerinde bulunur. Tucker KL, Hannan MT, Chen H, Cupples LA, Wilson PW, Kiel DP. Potassium, magnesium, and fruit and vegetable intakes are associated with greater bone mineral density in elderly men and women. Am J Clin Nutr 1999;69:727–36. Nielsen, FH. Studies on the relationship between boron and magnesium which possibly affects the formation and maintenance of bones. Mag Tr Elem 1990;9:61–9. Stendig-Lindberg G, Tepper R, Leichter I. Trabecular bone density in a two year controlled trial of peroral magnesium in osteoporosis. Magnes Res 1993;6:155–63. Rude RK, Olerich M. Magnesium deficiency: possible role in osteoporosis associated with gluten-sensitive enteropathy. Osteoporos Int 1996;6:453–61.

29 Erkeklerin günde 420 mg, kadınların ise 320 mg magnezyum alması önerilmektedir.Doğal beslenenlerde magnezyum eksikliği olması nerdeyse mümkün değildir. Fakat rafine, işlenmiş-paketlenmiş gıdaları kullananlarda rahatlıkla eksiklik belirtileri gelişebilir. Bağırsak hastalığı olanlarda, alkoliklerde, beslenme yetersizliği olanlarda, yaşlılarda, idrar söktürücü kullananlarda ve kemoterapi yapılanlarda rahatlıkla magnezyum eksikliği gelişebilir. Durlach J, Bac P, Durlach V, Rayssiguier Y, Bara M, Guiet-Bara A. Magnesium status and ageing: an update. Magnes Res 1998;11:25–42.

30 Kalsiyum/magnezyum oranıTarım öncesi dönemde yenilen yiyeceklerdeki (etler, kuru yemişler, sebzeler, meyveler) kalsiyum/magnezyum oranı yaklaşık 1:1’dir. Süt ve süt ürünlerindeki kalsiyum/magnezyum oranı yaklaşık 8:1 ile 12:1 arasında değişir. Vücuttaki magnezyumun %60’ı kemiklerde bulunur. Magnezyum eksikliği D vitamininin aktif formunun oluşumunu da engeller ve bu şekilde de osteoporoza neden olur. Varo P. Mineral element balance and coronary heart disease. Int J Vit Nutr Res, 1974;44: Evans GH, Weaver CM. Association of magnesium deficiency with the blood-lowering effects of calcium.J Hypertension, 1990; 8; Dimai HP, Porta S, Wirnsberger G, Lindschinger M, Pamperl I, Dobnig H, Wilders-Truschnig M, Lau KH. Daily oral magnesium supplementation suppresses bone turnover in young adult males. J. Clin. Endocrinol. Metabol. 1998; 83:

31 Sodyum-osteoporoz

32 Sodyum-idrarla kalsiyum kaybıSodyum böbrekten kalsiyum boşaltımını artırır. Atılan her 100 mmol sodyuma karşı idrardan 1 mmol kalsiyum boşaltılır. Menopozlu kadınlarda tuz alımı arttıkça kalsiyum boşaltımı ve kemik rezorpsiyonu da da artmıştır. Tuz alımı 2.5 gramı aşmıyorsa kemikte osteoporoz da olmamaktadır. Harrington M, Cashman KD. High salt intake appears to increase bone resorption in postmenopausal women but high potassium intake ameliorates this adverse effect. Nutr Rev 2003;61:179–83. Teucher B, Fairweather-Tait S. Dietary sodium as a risk factor for osteoporosis: where is the evidence? Proc Nutr Soc 2003;62:859–66. Jones G, Beard T, Parameswaran V, Greenaway T, von Witt R. A population-based study of the relationship between salt intake, bone resorption and bone mass. Eur J Clin Nutr 1997;51:561–5.

33 Potasyum-osteoporoz

34 Potasyum- Asidite- İdrardan kalsiyum boşaltımıPotasyumdan fakir diyetler kalsiyum boşaltımını artırırken potasyumdan zengin diyetler (sebze ve meyveler) kalsiyum boşaltımını azaltırlar. Potasyum alkali nitelikte bir madde olup sebze ve meyvelerde bol bulunur. Potasyum alımı arttıkça endojen asit yapımı azalmakta ve bu durum da kemik yoğunluğunu artırmaktadır. Buchlin T, Cosma M, Appenzeller M, et al. Diet Acids and alkalis influence calcium retention in bone. Osteoporos Int 2001;12:493–9. New SA, Robins SP, Campbell MK, et al. Dietary influences on bone mass and bone metabolism: further evidence of a positive link between fruit and vegetable consumption and bone health? Am J Clin Nutr 2000;71:142–51 Tucker KL, Hannan MT, Kiel DP. The acid-base hypothesis: diet and bone in the Framingham Osteoporosis Study. Eur J Nutr 2001;40:231–7

35 Flor-osteoporoz

36 Kemik-Flor Rich ve Feist florun kemikte daha çok kemik kanalikülleri ve lakünalarının duvarlarında depolandığını göstermişlerdir. Araştırıcılar osteositlerin yüksek miktardaki floru rezorbe etttiklerinde hasara uğradığını ileri sürmüşlerdir. Rich C, Feist E. The action of fluoride on bone. In: Vischer TL (ed) Fluoride in Medicine Hans Huber, Bern, 1970:70.

37 Kemik-Flor Florlu yem ile beslenmiş çiftlik hayvanlarında Kemik hücreleri (osteositler) inaktive olmakta ya da tümüyle ölmektedir. Flor gelişmekte olan dişlerde ameloblastlar, odontoblastlar ve pulpayı tahrip etmektedir. Krook L, Maylin GA. Industrial fluoride pollution. Cornell Vetinarian 69: Supp. 1979:8:4

38 Flor-Osteoporoz Osteoporotik hastalarda yapılan flor tedavisi kemik dansitesini artırmaktadır. Buna karşılık vertebra kırıklarında bir azalma olmamaktadır. Vertebra dışı kırıklarda ise bariz artış gözlenmektedir. Kemik dansitesindeki artış aslında artropatinin başlangıç belirtisini oluşturmaktadır. Haguenauer D, Welch V, Shea B et al. Fluoride for the treatment of postmenopausal osteoporotic fractures: a meta-analysis. Osteoporosis Int 2000;11:

39 Flor takviyesi kemik kırıklarını artırmaktadır.Jacobsen SJ, Goldberg J, Miles TP, Brody JA, Stiers W, Rimm AA. Regional variation in the incidence of hip fracture. US white women aged 65 years and older. JAMA. 1990;264(4):500-2. Sowers MF, Clark MK, Jannausch ML, Wallace RB. A prospective study of bone mineral content and fracture in communities with fluoride exposure. Am J Epidemiol. 1991;133(7): Cooper C, Wickham CA, Barker DJ, Jacobsen SJ. Water fluoridation and hip fracture. JAMA. 1991; 266(4):513-4. Danielson C, Lyon JL, Egger M, Goodenough GK. Hip fractures and fluoridation in Utah's elderly population. JAMA. 1992;268(6):746-8. Jacobsen SJ, Goldberg J, Cooper C, Lockwood SA. The association between water fluoridation and hip fracture among white women and men aged 65 years and older. A national ecologic study. Ann Epidemiol. 1992;2(5):617-26 Jacqmin-Gadda H, Commenges D, Dartigues JF. Fluorine concentration in drinking water and fractures in the elderly. JAMA. 1995;273(10):775-6. Hillier S, Inskip H, Coggon D, Cooper C. (1996) Water fluoridation and osteoporotic fracture. Community Dent Health Suppl 2:63-8 Karagas MR, Baron JA, Barrett JA, Jacobsen SJ. Patterns of fracture among the United States elderly: geographic and fluoride effects. Ann Epidemiol. 1996;6(3): Papadimitropoulos EA, Coyte PC, Josse RG, Greenwood CE. Current and projected rates of hip fracture in Canada. CMAJ. 1997;157(10): Feskanich D, Owusu W, Hunter DJ, Willett W, Ascherio A, Spiegelman D, Morris S, Spate VL, Colditz G. Use of toenail fluoride levels as an indicator for the risk of hip and forearm fractures in women. Epidemiology. 1998; 9(4):412-6. Allolio B, Lehmann R. Drinking water fluoridation and Exp Clin Endocrinol Diabetes. 1999;107(1):12-20. Kurttio P, Gustavsson N, Vartiainen T, Pekkanen J. Exposure to natural fluoride in well water and hip fracture: a cohort analysis in Finland. Am J Epidemiol. 1999;150(8): Hillier S, Cooper C, Kellingray S, Russell G, Hughes H, Coggon D. Fluoride in drinking water and risk of hip fracture in the UK: a case-control study. Lancet. 2000;355(9200):265-9. Liang C, Ji R, Cao J, Cheng X. Research on the relationship between populations' long-term exposure to fluoride in drinking water and bone fracture in China] Wei Sheng Yan Jiu. 2001;30(5):287-93 Li Y, Liang C, Slemenda CW, et al. Effect of long-term exposure to fluoride in drinking water on risks of bone fractures. J Bone Miner Res. 2001;16(5):932-9 Hillier S, Cooper C, Kellingray S, Russell G, Hughes H, Coggon D. Fluoride in drinking water and risk of hip fracture in the UK: a case-control study.Lancet. 2000;355(9200):265-9.

40 Soya- osteoporoz

41 Soya-osteoporoz-insan çalışmalarıSoyanın osteoporoz üzerine etkisi çelişkilidir. Bazı araştırmalar (1-6) soya izoflavonoidlerinin 6-12 ay içinde kemik kaybını azalttığını göstermiştir. Soyanın bu özelliği zayıf östrojenik etkisine bağlanmaktadır. Diğer araştırmalarda ise (7-16) aynı süre içinde ve benzer dozlarda bir değişiklik olmamıştır. Potter SM, Baum JA, Teng H, Stillman RJ, Shay NF, Erdman JW Jr. Soy protein and isoflavones: their effects on blood lipids and bone density in postmenopausal women. Am J Clin Nutr. 1998;68:1375S-1379S. Alekel DL, Germain AS, Peterson CT, Hanson KB, Stewart JW, Toda T. Isoflavone-rich soy protein isolate attenuates bone loss in the lumbar spine of perimenopausal women. Am J Clin Nutr. 2000;72:844—852. Chen YM, Ho SC, Lam SS, Ho SS, Woo JL. Soy isoflavones have a favorable effect on bone loss in Chinese postmenopausal women with lower bone mass: a double-blind, randomized, controlled trial. J Clin Endocrinol Metab. 2003;88: Morabito N, Crisafulli A, Vergara C, Gaudio A, Lasco A, Frisina N, D'Anna R, Corrado F, Pizzoleo MA, Cincotta M, Altavilla D, Ientile R, Squadrito F. Effects of genistein and hormone-replacement therapy on bone loss in early postmenopausal women: a randomized double-blind placebo-controlled study. J Bone Miner Res. 2002;17: Nikander E, Metsa-Heikkila M, Ylikorkala O, Tiitinen A. Effects of phytoestrogens on bone turnover in postmenopausal women with a history of breast cancer. J Clin Endocrinol Metab. 2004;89: Yamori Y, Moriguchi EH, Teramoto T, Miura A, Fukui Y, Honda KI, Fukui M, Nara Y, Taira K, Moriguchi Y. Soybean isoflavones reduce postmeno­pausal bone resorption in female Japanese immigrants in Brazil: a ten-week study. JAm Coll Nutr. 2002;21: Kreijkamp-Kaspers S, Kok L, Grobbee DE, de Haan EH, Aleman A, Lampe JW, van der Schouw YT. Effect of soy protein containing isoflavones on cognitive function, bone mineral density, and plasma lipids in postmeno­pausal women: a randomized controlled trial. JAMA. 2004;292:65-74 Gallagher JC, Satpathy R, Rafferty K, Haynatzka V. The effect of soy protein isolate on bone metabolism. Menopause. 2004; 11:290—298. Hsu CS, Shen WW, Hsueh YM, Yeh SL. Soy isoflavone supplementation in postmenopausal women: effects on plasma lipids, antioxidant enzyme activities and bone density. J Reprod Med. 2001;46: Wangen KE, Duncan AM, Merz-Demlow BE, Xu X, Marcus R, Phipps WR, Kurzer MS. Effects of soy isoflavones on markers of bone turnover in premenopausal and postmenopausal women. J Clin Endocrinol Metab. 2000, 85: Dalais FS, Rice GE, Wahlqvist ML, Grehan M, Murkies AL, Medley G, Ayton R, Strauss BJ. Effects of dietary phytoestrogens in postmenopausal women. Climacteric. 1998, 1: Dalais FS, Ebeling PR, Kotsopoulos D, McGrath BP, Teede HJ. The effects of soy protein containing isoflavones on lipids and indices of bone resorption in postmenopausal women. Clin Endocrinol (Oxf). 2003;58: Mackey R, Ekangaki A, Eden JA. The effects of soy protein in women and men with elevated plasma lipids. Biofactors. 2000; 12: Wangen KE, Duncan AM, Xu X, Kurzer MS. Soy isoflavones improve plasma lipids in normocholesterolemic and mildly hypercholesterolemic postmenopausal women. Am J Clin Nutr. 2001;73: Chiechi LM, Secreto G, D'Amore M, Fanelli M, Venturelli E, Cantatore F, Valerio T, Laselva G, Loizzi P. Efficacy of a soy rich diet in preventing postmenopausal osteoporosis: the Menfis randomized trial. Maturitas. 2002; 42: Khalil DA, Lucas EA, Juma S, Smith BJ, Payton ME, Arjmandi BH. Soy protein supplementation increases serum insulin-like growth factor-I in young and old men but does not affect markers of bone metabolism. J Nutr. 2002;132:

42 Soya- mineral emilimi Soyada bulunan fitik asit (fitat) kalsiyum, fosfor, magnezyum, demir ve çinko gibi minerallerin bağırsaktan emilimini bozarak eksiklik belirtilerine yol açmaktadır. İçindeki fitat miktarı iyice azaldığından sanayii tipi olmayan, fermante soya ürünleri mineral eksikliklerine neden olmazlar. Rackis, Joseph, J., "Biological and Physiological Factors in Soybeans", Journal of the American Oil Chemists' Society 1974; 51:161A-170A Sally Fallon & Mary G. Enig El Tiney AH. Proximate Composition and Mineral and Phytate Contents of Legumes Grown in Sudan. Journal of Food Composition and Analysis 1989; 2:67-78.

43 C vitamini-osteoporoz

44 C vitamini-OsteoporozC Vitamini kollajen dokunun ham maddeleri olan hidroksiprolin ve hidroksilizin sentezini artırır. Epidemiyolojik çalışmalar C vitamini alımı arttıkça kemik kırıklarının da azaldığını göstermektedir. Bu amaç için günde en az 4-5 porsiyon taze sebze ve meyve yemek yeterlidir. Hall SL, Greendale GA. The relationship of dietary vitamin C intake to bone mineral density: results from the PEPI study. Calcif Tissue Int 1998;63:183–9. Odaland LM, Mason RL, Alexeff AI. Bone density and dietary findings of 409 Tennessee subject. I. Bone density considerations Am J Clin Nutr 1972;25:905–907. Sowers MR, Wallace RB, Lemke JH. Correlates of mid-radius bone density among postmenopausal women: a community study. Am J Clin Nutr 1985;41;1045–1053. Freudenheim LJ, Johnson NE, Smith EL Relationships between usual nutrient intake and bone-mineral content of women 35–65 years of age: longitudinal and cross-sectional analysis. Am J Clin Nutr 1986;44; 863–876. Hernandez-Avila M, Stampfer MJ, Ravnikar VA, et al. Caffeine and other predictors of bone density among pre- and perimenopausal women. Epidemiology 1993;4:128–34. Leveille SG, LaCroix AZ, Koepsell TD, et al. Dietary vitamin C and bone mineral density in postmenopausal women in Washington State, USA. J Epidemiol Community Health 1997;51:479–85. Weber P. The role of vitamins in the prevention of osteoporosis—a brief status report. Int J Vitam Nutr Res 1999;69:194–7. Kaptoge S, Welch A, McTaggart A, et al. Effects of dietary nutrients and food groups on bone loss from the proximal femur in men and women in the 7th and 8th decades of age. Osteoporos Int 2003;14:418–28.

45 K vitamini-osteoporoz

46 K vitamini-osteoporozGözlemsel çalışmalar serum K vitamini düzeylerinin kemik yoğunluğunun derecesi ile doğru orantılı olduğunu göstermektedir. Serum K vitamini düzeylerinin düşük olduğu kişilerde osteokalsin azalmakta kemik kırıkları fazla görülmektedir. Booth SL. Skeletal functions of vitamin K-dependent proteins: not just for clotting anymore. Nutr Rev 1997;55:282–4. Kalkwarf HJ, Khoury JC, Bean J, Elliot JG. Vitamin K, bone turnover, and bone mass in girls. Am J Clin Nutr 2004;80:1075–80. Tamatani M, Morimoto S, Nakajima M, et al. Decreased circulating levels of vitamin K and 25OHD in osteoporotic elderly men. Metabolism 1998;47:195–9. Szulc P, Chapuy MC, Meuniere PJ, Delmas PD. Serum undercarboxylated osteocalcin is a marker of the risk of hip fracture in elderly women. J Clin Invest 1993;91:1769–74] Hart JP, Shearer MJ, Klenerman L, et al. Electrochemical detection of depressed circulating levels of vitamin K1 in osteoporosis. J Clin Endocrinol Metab 1985;60:1268–9.] Booth SL, Broe KE, Gagnon DR, et al. Vitamin K intake and bone mineral density in women and men. Am J Clin Nutr 2003;77:512–6.

47 Diyetteki yağ-K vitaminiK Vitamini kemik metabolizmasında önemli bir rol oynarlar. K Vitamini yeşil sebzelerden çok süt ürünlerinde bulunur. Bitkisel K Vitamini tereyağı ile daha iyi emilir. K Vitamini yağda eriyen bir vitamin olduğu için bitkisel K Vitamini kaynaklarını yağsız yemek bağırsaktan emilmelerini azaltır.   Vermeer C, Jie KS, Knapen MH. Role of vitamin K in bone metabolism. Annu Rev Nutr. 1995;15:1-22

48 Bağırsak florası-K vitamini-osteoporozK Vitamini temel olarak bağırsak florasındaki yararlı bakteriler tarafından üretilir. Aşırı antibiyotik kullanılması ve pıhtılaşma önleyicisi (antikoagülan) K vitamini sentezini azaltarak osteoporoza yol açar. Kefir, yoğurt turşu boza gibi fermante yiyecekleri yemek, bağırsak florasındaki yararlı bakterilerin üremesini artırarak osteoporozdan korurlar. Unlu, şekerli ve rafine edilmiş gıdaları yemek bağırsak florasını bozar.

49 Çeşitli bitkisel kaynaklardaki K vitamini düzeyleri (mikrogram/100 g)Besin K vitamini Ispanak Marul Brokoli Brüksel lahanası Lahana 380 315 180 177 145 Kuşkonmaz Zeytin yağı Taze fasulye Bamya Mercimek 60 55 33 40 22 K vitamini yağda eriyen bir vitamin olduğu için yukardaki yiyeceklerin sağlıklı yağlar (tereyağı, iç yağı, kuyruk yağı ve zeytin yağı) ile birlikte tüketilmeleri gerekir.

50 A vitamini-osteoporoz

51 A vitamini-osteoporozABD ve İsveçte yapılan iki araştırmaya göre 1500 µg üzerinde A vitamini almak kalça kırığı olasılığını iki kat artırır. İzlanda ve ABD’de yapılan diğer iki araştırmada ise böyle bir bulguya rastlanmamıştır. Diyetteki retinolün (aktif A vitamini) her 500 µg’lık artışı kırık rizikosunu % 34 artırır. Meyve ve sebzelerden alınan A vitamini öncülerinin (beta-karoten),fazla alınsa bile bir zararı yoktur. Melhus H, Michaelsson K, Kindmark A, et al. Excessive dietary intake of vitamin A is associated with reduced bone mineral density and increased risk for hip fracture. Ann Intern Med 1998;15:129:770–8. Whiting SJ, Lemke B. Excess retinol intake may explain the high incidence of osteoporosis in northern Europe. Nutr Rev 1999;57:192–5. Sigurdsson G. Dietary vitamin A intake and risk for hip fracture. Ann Intern Med 1999;7:131:392. Lim LS, Harnack LJ, Lazovich D, Folsom AR. Vitamin A intake and the risk of hip fracture in postmenopausal women: the Iowa Women's Health Study. Osteoporos Int 2004;15:552–9. Moore T, Wang Y. Hypervitaminosis A. Biochem J 1945;39:222–8.

52 Et-osteoporoz

53 Fazla proteinli gıda tüketenlerde osteoporoz olabileceğini belirten yazı 1968 yılında yayınlanmıştır (1). 25 lakto-ovo vejetaryen ile ve eşit sayıdaki et yiyicinin el tarak kemikleri kıyaslandığında vejetaryenlerin kemik yoğunluklarının daha fazla olduğu saptanmıştır. Wachman A, Bernstein DS. Diet and osteoporosis. Lancet. 1968;1(7549):958-9. Ellis FR, Holesh S, Ellis JW. Incidence of osteoporosis in vegetarians and omnivores. Am J Clin Nutr. 1972;25(6):555-8.

54 Asit-alkali yükü- kemikDiyetle alınan asitler böbrekler tarafından boşaltılırlar ve bu sırada kemik kalsiyumunu da eritirler. Et ve balığın renal asit yükü yüksek sebze ve meyveninki ise düşüktür. İnsan böbrekleri pH:5 ‘in altındaki idrarı boşaltamazlar. Et ve balık ve tahılların yenilmesi sonucu oluşan asitler (daha çok fosfat ve sülfatlar) kısmen kemikten gelen kalsiyum ile tamponlanırlar. Massey LK. Does excess dietary protein adversely affect bone? Symposium overview. J Nutr. 1998;128(6): Barzel US, Massey LK. Excess dietary protein can adversely affect bone. J Nutr. 1998;128(6): Heaney RP. Excess dietary protein may not adversely affect bone. J Nutr. 1998;128(6):

55 Diyetteki kalsiyum 500 mg/gün’ün altında olmadıkça fazla protein yenmesi bağırsaktan kalsiyum emilimini azaltmamakta, tam tersine artırmaktadır. Linkswiler HM, Joyce CL, Anand CR. Calcium retention of young adult males as affected by level of protein and of calcium intake. Trans N Y Acad Sci. 1974;36(4):

56 protein tüketimi- asidite- kemik yoğunlukları6-18 yaş arasında 229 çocuk ve ergenin 4 yıl boyunca incelendiği bir araştırmada protein tüketimi arttıkça kantitatif BT ile ölçülen kemik yoğunluklarının da arttığı gösterilmiştir. Aynı araştırmada diyete bağlı asit yükünün de kemik dansitesini azalttığı da saptanmıştır. Proteinlerin pozitif ve negatif etkileri göz önüne alındığında kemik yapımını artırıcı etkileri daha ağırlıklı olmaktadır. Alexy U, Remer T, Manz F, Neu CM, Schoenau E. Long-term protein intake and dietary potential renal acid load are associated with bone modeling and remodeling at the proximal radius in healthy children. Am J Clin Nutr 2005; 82: 1107–14.

57 Et-asitli gıdalar-osteoporozBazı araştırmalarda protein tüketimi arttıkça kemik yoğunluklarının da artması (1-3) bazılarında ise azalması (4, 5) proteinli gıda yanında alınan asitli ya da alkali gıdaların alınan miktarı ile ilgilidir. Proteinli gıdalar (et, süt, süt ürünleri, yumurta), tahıllar, rafine yağlar, şekerler ve rafine diğer gıdalar asit yükü artırırken, sebzeler, meyveler asit yükünü azaltırlar (6). Tucker KL, Hannan MT, Kiel DP. The acid-base hypothesis: diet and bone in the Framingham Osteoporosis Study. Eur J Nutr 2001; 40: 231–7. Promislow JH, Goodman-Gruen D, Slymen DJ, Barrett-Connor E. Protein consumption and bone mineral density in the elderly: the Rancho Bernardo Study. Am J Epidemiol 2002; 155: 636–44. Wengreen HJ, Munger RG, West NA, et al. Dietary protein intake and risk of osteoporotic hip fracture in elderly residents of Utah. J Bone Miner Res 2004; 19: 537–45. Frassetto LA, Todd KM, Morris RC Jr, Sebastian A. Worldwide incidence of hip fracture in elderly women: relation to consumption of animal and vegetable foods. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2000; 55: M585–92. Sellmeyer DE, Stone KL, Sebastian A, Cummings SR. A high ratio of dietary animal to vegetable protein increases the rate of bone loss and the risk of fracture in postmenopausal women. Study of Osteoporotic Fractures Research Group. Am J Clin Nutr 2001; 73: 118–22. Sebastian A, Frassetto LA, Sellmeyer DE, Merriam RL, Morris RC Jr. Estimation of the net acid load of the diet of ancestral preagricultural Homo sapiens and their hominid ancestors. Am J Clin Nutr. 2002;76(6):

58 Protein- Kemik bağ dokusuDiyetteki proteinler kemik bağ dokusunu (matriks) oluşturan esansiyel amino asitlerin ham maddesidir. Yüksek proteinli diyetler kemik büyümesinin önemli bir unsuru olan insülin benzeri büyüme faktörünü (IGF-I) de artırırlar. Tucker KL, Hannan MT, Kiel DP. The acid-base hypothesis: diet and bone in the Framingham Osteoporosis Study. Eur J Nutr 2001; 40: 231–7. Clemmons DR, Seek MM, Underwood LE. Supplemental essential amino acids augment the somatomedin-C/insulin-like growth factor I response to refeeding after fasting. Metabolism 1985; 34: 391–5. Schurch MA, Rizzoli R, Slosman D, Vadas L, Vergnaud P, Bonjour JP. Protein supplements increase serum insulin-like growth factor-I levels and attenuate proximal femur bone loss in patients with recent hip fracture. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Ann Intern Med 1998; 128: 801–9. Sebastian A. Dietary protein content and the diet's net acid load: opposing effects on bone health Am J Clin Nutr 2005; 82:

59 Alınan asit ve baz (g/gün)Taş devrinde ve günümüzde potansiyel böbrek asit yükü ve net asit yapımı Taş devri (3000 kcal/gün) Günümüz (2500 kcal/gün) Alınan asit ve baz (g/gün) İdrar (mEq/gün) İdrar (mEq/gün) Protein/sülfat Fosfor Potasyum Kalsiyum Magnezyum 226.0 3.22 10.50 1.62 1.22 110 118 -215 -2 -32 79.0 1.51 2.50 0.92 0.32 39 55 -51 -12 -8 Böbrek asit yükü Organik asitler Net asit yapımı - -39 61 22 23 41 64 Yeşiller asitleri, maviler alkalileri göstermektedir. Günümüz insanının çok fazla asitli gıda yediği görülmektedir. Remer T, Manz F. Paleolithic diet, sweet potato eaters, and potential renal acid load. Am J Clin Nutr. 2003;78(4):802-3

60 İşlenmiş et -vitamin ve mineralleri-asiditeTaş devrindeki negatif böbrek asit yükünün günümüzde pozitife dönüşmesinin tek nedeni alkaliden zengin sebze ve meyvelerin alınmaması değil besinlerin işlenmesi sırasında potasyum ve magnezyum gibi alkali yapıcı minerallerin kaybedilmesidir. Remer T, Manz F. Paleolithic diet, sweet potato eaters, and potential renal acid load. Am J Clin Nutr. 2003;78(4):802-3 Sebastian A, Frassetto LA, Sellmeyer DE, Merriam RL, Morris RC Jr. Estimation of the net acid load of the diet of ancestral preagricultural Homo sapiens and their hominid ancestors. Am J Clin Nutr 2002; 76: 1308–16. O'Keefe JH Jr, Cordain L. Cardiovascular disease resulting from a diet and lifestyle at odds with our Paleolithic genome: how to become a 21st-century hunter-gatherer. Mayo Clin Proc 2004; 79: 101–8.

61 D vitamini-osteoporoz

62 D vitamini yetersizliğinin dereceleriYetersizliğin derecesi 25(OH) D vitamini düzeyi PTH Ağır D vitamini yetersizliği (rahitis) Marjinal D vitamini yetersizliği Gizli D vitamini Normal Entoksikasyon <25 nmol/L 25-40 nmol/L nmol/L nmol/L >275 nmol/L Yüksek (+++) Yüksek (++) Yüksek (+) 1ng/mL=2.5ng/nmol/L

63 D vitamini yetersizliğinin derecesi ile kemik tahribatı arasındaki ilişki1 Osteo poroz 2 Erken malasi 3 Gec Kalsiyum malabsorpsiyonu Histolojik bozukluk Klinik laboratuar bulgular 25 OH D vit (nmol/L) + - 40-80 20-40 <20 Parfitt AM. Osteomalacia and related disorders. In: Avioli LV, Krane SM, eds. Metabolic bone disease and clinically related disorders. 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders, 1990:

64 Serum 25 (OH) D Vitamini Düzeyi Bütün anneler (n=100)Doğum Sırasında Annelerdeki D Vitamini Düzeyleri ve Bu Düzeylerin Mevsimlerle Olan İlişkisi (Aydın A, Ilıkkan B, Haktan M. XXVII. Türk Pediatri Kongresi, 1988) Serum 25 (OH) D Vitamini Düzeyi Bütün anneler (n=100) Kış sonu doğum yapanlar (n=50) Yaz sonu doğum yapanlar (n=50) 11.0 ng/mL (27.5 nmol/L) 5.7 ng/mL (14.25 nmol/L) 16.4 ng/mL (42.0 nmol/L) Normal: ng/mL ya da nmol/L

65 Ülkemizdeki doğum çağı kadınlarında D vitamini düzeyleriİstanbul 2000 Ankara 2002 İzmit Zaman (olgu sayısı) D vitamini düzeyi < 40ng/ mL’nin altında olanlar (%) D vitamini düzeyi < 25ng/ mL’nin altında olanlar (%) Yaz (48) %67 %54 Güz (50) %85 %46 İlkbahar (78) %95 %80 Ülkemiz kadınlarında D vitamini yetersizliğinin ne kadar yüksek oranda olduğu görülüyor. Alagöl F, Shihadeh Y, Boztepe H, Tanakol R, Yarman S, Azizlerli H, Sandalcı O. Sunlight exposure and vitamin D deficiency in Turkish Women. J Endocrinol Invest 2000;23:173-7 Andıran N, Yordam N, Özon A. The risk factors for Vitamin D Deficiency in Breast-fed Newborns and their mothers. Nutrition 2002;18:47-50 Pehlivan İ, Hatun Ş, Aydoğan M Babaoğlu K, Türker G, Gökalp AS. Maternal serum vitamin D levels in the third trimester of pregnancy. Turk J Med Sci 2002;32:

66 D vitamini takviyesi- kırıkta azalmaSerum 25 hidroksi vitamin D [25(OH)D] konsantrasyonları 50 nmol/L’den 80 nmol/L ‘ye artırıldığında kalsiyum emilimi yaklaşık %60-70 artmakta; kırıklar ise % azalmaktadır. Halbuki 50 nmol/L’lik düzeyler birçok uzman tarafından anormal olarak kabul edilmemektedir. Yeterli bir D vitamini seviyesi sağlamadan verilen kalsiyumun bariz bir yararı olmamaktadır. Heaney RP, Dowell MS, Hale CA, Bendich A. Calcium absorption varies within the reference range for serum 25-hydroxyvitamin D.J Am Coll Nutr 2003;22:142-6. Trivedi DP, Doll R, Khaw KT. Effect of four monthly oral vitamin D3 (cholecalciferol) supplementation on fractures and mortality in men and women living in the community: randomised double blind controlled trial. BMJ 2003;326:

67 C vitamini-osteoporoz

68 C vitamini-OsteoporozC Vitamini kollajen dokunun ham maddeleri olan hidroksiprolin ve hidroksilizin sentezini artırır. Epidemiyolojik çalışmalar C vitamini alımı arttıkça kemik kırıklarının da azaldığını göstermektedir. Bu amaç için günde en az 4-5 porsiyon taze sebze ve meyve yemek yeterlidir. Hall SL, Greendale GA. The relationship of dietary vitamin C intake to bone mineral density: results from the PEPI study. Calcif Tissue Int 1998;63:183–9. Odaland LM, Mason RL, Alexeff AI. Bone density and dietary findings of 409 Tennessee subject. I. Bone density considerations Am J Clin Nutr 1972;25:905–907. Sowers MR, Wallace RB, Lemke JH. Correlates of mid-radius bone density among postmenopausal women: a community study. Am J Clin Nutr 1985;41;1045–1053. Freudenheim LJ, Johnson NE, Smith EL Relationships between usual nutrient intake and bone-mineral content of women 35–65 years of age: longitudinal and cross-sectional analysis. Am J Clin Nutr 1986;44; 863–876. Hernandez-Avila M, Stampfer MJ, Ravnikar VA, et al. Caffeine and other predictors of bone density among pre- and perimenopausal women. Epidemiology 1993;4:128–34. Leveille SG, LaCroix AZ, Koepsell TD, et al. Dietary vitamin C and bone mineral density in postmenopausal women in Washington State, USA. J Epidemiol Community Health 1997;51:479–85. Weber P. The role of vitamins in the prevention of osteoporosis—a brief status report. Int J Vitam Nutr Res 1999;69:194–7. Kaptoge S, Welch A, McTaggart A, et al. Effects of dietary nutrients and food groups on bone loss from the proximal femur in men and women in the 7th and 8th decades of age. Osteoporos Int 2003;14:418–28.

69 C vitamini-kemik yoğunluğu371 çocuk ve ergende yapılan bir araştırmada günlük C vitamini alımındaki her 10 mg’lık fazlalık distal radiusta (döner kemiğin ucu) g/cm2’lik bir kemik yoğunluk artışına neden olmuştur. Başka bir çalışmada da C vitamini alımındaki her 10 mg’lık fazlalık için tüm vücut kemiklerinde g/cm2’lik bir kemik yoğunluk artış saptanmıştır (sadece erkek çocuklarda). Gunnes M, Lehmann EH. Dietary calcium, saturated fat, fiber and vitamin C as predictors of forearm cortical and trabecular bone mineral density in healthy children and adolescents. Acta Paediatr 1995;84:388–92. Prynne CJ, Mishra GD, O'Connell MA, Muniz G, Laskey MA, Yan L, Prentice A, Ginty F.Fruit and vegetable intakes and bone mineral status: a cross-sectional study in 5 age and sex cohorts. Am J Clin Nutr 2006; 6 (S83):1420-8

70 Sebze ve meyvenin kemik üzerine olan olumlu etkileriAlkali özellikleri ile kemiğin maruz kaldığı asitleri nötralizasyonu K vitaminininden zengin olması Potasyumdan zengin olması Fitoöstrojen içermeleri Magnezyumdan zengin olması Ca/P oranları iyi (2/1) olması

71 Kronik iltihap-osteoporoz

72 Kronik iltihap-osteoporozİnsanlar yaşlandıkça aşırı miktarda iltihap yapıcı sitokin (interlökin-1, interlökin-6 ve tümör nekroze edici faktör-alfa) üretirler. Başta interlökin-6 olmak üzere bu sitokinler iltihap oluşturarak kemik bağ dokusunu tahrip ederler ve osteoporoza yol açarlar. Omega-3, dehidroepiandrosteron, K vitamini, C vitamini, D vitamini, E vitamini, n-asetil sistein, Isırgan otu ve zerdeçal gibi takviyeler iltihap yapıcı sitokinleri baskılayarak osteoporozu azaltırlar. Haden ST, Glowacki J, Hurwitz S, Rosen C, LeBoff MS. Effects of age on serum dehydroepiandrosterone sulfate, IGF-I, and IL-6 levels in women. Calcif. Tissue Int. 2000; 66(6): James K, Premchand N, Skibinska A, Skibinski G, Nicol M, Mason JI. IL-6, DHEA and the ageing process. Mech. Ageing Dev. 1997; 93(1-3): Brod SA. Unregulated inflammation shortens human functional longevity. Inflamm. Res. 2000; 49(11):

73 İkinci grup prostaglandinler ve dördüncü grup lökotirienlerSitokinler TNF-α interlökin-1(b) interlökin-6 İkinci grup prostaglandinler ve dördüncü grup lökotirienler Omega-3 Dehidroepiandrosteron K vitamini C vitamini D vitamini E vitamini n-asetil sistein Isırgan otu Zerdeçal (-) Enflamasyon Osteoporoz

74 Omega-6/omega-3 oranı- OsteoporozOmega-6/omega-3 oranı yüksek diyet ile beslenen insan ve hayvanlarda kemik olumsuz etkilenmekte ve osteoporoz gelişmektedir. Omega-6/omega-3 oranının artması PGE2 nin artmasına ve kalsiyum emilimininin azalmasına neden olur. Albertazzi P, Coupland K. Polyunsaturated fatty acids. Is there a role in postmenopausal osteoporosis prevention? Maturitas 2002;42:13–22. Watkins BA, Li Y, Lippman HE, Seifert MF. Omega-3 polyunsaturated fatty acids and skeletal health. Exp Biol Med (Maywood) 2001;226:485–97. Kettler DB. Can manipulation of the ratios of essential fatty acids slow the rapid rate of postmenopausal bone loss? Altern Med Rev 2001;6:61–77. Watkins BA, Li Y, Lippman HE, Feng S. Modulatory effect of omega-3 polyunsaturated fatty acids on osteoblast function and bone metabolism. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 2003;68:387–98 Weiss LA, Barrett-Connor E, von Mühlen D. Ratio of n–6 to n–3 fatty acids and bone mineral density in older adults: the Rancho Bernardo Study. Am J Clin Nutr.2005;81(4):934-8 Terano T. Effect of omega 3 polyunsaturated fatty acid ingestion on bone metabolism and osteoporosis. World Rev Nutr Diet 2001;88:141–7. Kruger MC, Horrobin DF. Calcium metabolism, osteoporosis and essential fatty acids: a review. Prog Lipid Res 1997;36:131–51. Watkins BA, Shen CL, Allen KG, Seifert MF. Dietary (n–3) and (n–6) polyunsaturates and acetylsalicylic acid alter ex vivo PGE2 biosynthesis, tissue IGF-I levels, and bone morphometry in chicks. J Bone Miner Res 1996;11:1321–32. Marshall LA, Johnston PV. Modulation of tissue prostaglandin synthesizing capacity by increased ratios of dietary alpha-linolenic acid to linoleic acid. Lipids 1982;17:905–13. Coetzer H, Claassen N, van Papendorp DH, Kruger MC. Calcium transport by isolated brush border and basolateral membrane vesicles: role of essential fatty acid supplementation. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids 1994;50:257–66.

75 İnsülin direnci ve osteoporoz

76 İnsülin direnci ve osteoporozİnsülin direnci magnezyum kaybına yol açarak İnsülin direnci kemikten kalsiyum mobilizasyonunu artırarak. İnsülin direnci, iltihabi maddeleri artırarak osteoporoza neden olur.

77 Aşırı tahıl tüketimi-OsteoporozTahıllarda bulunan fitatlar bağırsaktan kemik yapısı için çok önemli olan kalsiyum, fosfor ve magnezyum gibi minerallerin bağırsaktan kana geçmesini önemli ölçüde azaltırlar. Fitatlar D vitamininin bağırsaktan kana geçmesini de azaltırlar. Ayrıca tahıllar idrarı asitleştirirler. Bu asitin tamponlanması sırasında kemiklerden kalsiyum karbonat çözülmesi olur. Barzel US, Massey LK. Excess dietary protein can adversely affect bone." J Nutr, 1998;128:

78 Egzersiz-osteoporoz

79 Egzersiz kalsiyumdan daha iyi12-18 yaşları arasında değişen 81 kız çocuğunda kemik yoğunluğunu alınan kalsiyum miktarının mı yoksa yapılan egzersiz miktarının mı daha çok artırdığı araştırılmıştır. Egzersiz skoru arttıkça kalça kemiği yoğunluğunun da arttığı, saptanmıştır. Alınan kalsiyum miktarı ile (500 ile 1500 mg/gün) kemik dansitesi arasında doğru bir orantı bulunmamıştır. Lloyd T, Chinchilli VM, Johnson-Rollings N, Kieselhorst K, Eggli DF, Marcus R. Adult Female Hip Bone Density Reflects Teenage Sports-Exercise Patterns But Not Teenage Calcium Intake. Pediatrics 2000;106(1):40-44

80 Osteoporoz teşhis

81 Kanda, kalsiyum, fosfor, magnezyum ve alkali fosfataz değerleri genellikle normaldir.İdrarda kollajen yıkım ürünü olan hidroksipirolin miktarı artar. Fakat osteomalasik hastalarda hidroksiprolin miktarı daha yüksektir.

82 Kemik dansitometrisi Kemik kitlesindeki kayıp ancak %30'un üzerine çıkarsa kemiğin röntgenolojik incelemesinde dansitenin azaldığı görülebilir. Kemik dansitometrisi de maalesef erken dönem kemik kaybını ortaya çıkartamamaktadır ve ayrıca pahalıdır. Ayrıca erken teşhisten daha önemli olan erken önlemedir.

83 Osteoporoz tedavi

84 Osteoporoz tedavisi Osteoporoz tedavisinde korunma önlemlerine ek olarak; Kan D vitamini (25 OH D vit) düzeylerine bakılarak 25 OH D vitamini düzeyi (N: ng/mL) optimal olacak şekilde D vitamini takviyesi Vitamin ve mineral takviyesi (Magnezyum, C vitamini, folik asit, K vitamini vb) Fizik tedavi

85 Bifosfonatlar-osteoporozBifosfonatlar osteoporoz korunması ve tedavisinde kullanılan hormon dışı bir grup ilaçtır. Dört grup bifosfonat vardır; Alendronat (Fosamax) Etidronat (Didronel) Risedronat (Actonel) Pamidronat (Aredia) Bifosfonatlar osteoklastları yok ederler. Osteoklastlar tahrip olan kemik dokusunu ortadan kaldırırlar. Bifosfonat verildiğinde kemikler gerçekten de yoğunlaşıyor, fakat kendini yenileyemediği için zayıflıyorlar ve uzun vadede zararlı oluyorlar.

86 Kemik dokusunun yenilenmesiOptimum kemik yoğunluğu kemik yapımı ve yıkımı arasındaki hassas dengeye bağlıdır. Kemik yıkımını sağlayan hücreler (osteoklastlar) bazı asitler ve enzimleri sağlayarak eski kemik dokusundaki mineralleri ve bağ dokusunu (kollagen) eritirler.

87 Kemik yapımını sağlayan hücreler (osteoblastlar) ancak osteoklastların işi bittikten sonra yeni kemik dokusunu oluşturacak bağ dokusunu üretirler. Her yıl kemiğin yaklaşık %20’si yenilenir. Osteoklastları inhibe eden ilaçların uzun süre kullanılması kemik dansitesini artırsa da kemiğin yenilenmesini engeller.

88 Osteoporozu önlemenin yolları

89 Osteoporozu önlemenin yolları IUnlu ve şekerli gıdalardan kaçınılması (insülin direncinin kırılması) Taş devri diyeti Bol taze sebze ve meyve yenilmesi Ayçiçeği, mısır, soya, pamuk ve margarin gibi omega-6 ve trans yağ asitlerinden zengin yağların diyetten çıkarılması Balık yağı (omega-3) takviyesinin alınması

90 Osteoporozu önlemenin yolları IIZayıf östrojenik etkisi olan ve omega-3 öncülerinden zengin keten tohumunun kullanılması (özellikle menopozda). Fermante (geleneksel) olmayan soyalı yiyeceklerin yenilmemesi Aşırı asit içerdiği için katkı maddesi ilave edilmiş, paketlenmiş rafine gıdaların yenilmemesi Aşırı fosfor ve şeker içerdiği için gazlı meşrubatın içilmemesi.

91 Osteoporozu önlemenin yolları IIIFazla fosfor ve düşük magnezyum içerdiği için sütün az tüketilmesi (alınmasa daha iyi olur). Kefir, yoğurt, turşu, sirke, nar ekşisi ve boza gibi probiyotiklerden (faydalı mikroplar) zengin gıdalarla beslenilmesi. D vitamini düzeylerinizi yükseltmek için dengeli bir şekilde güneşlenilmesi ya da D vitamini takviyesi yapılması (Erişkin için günde 2000 ünite, çocuklar için 1000 ünite kullanılması güvenlidir). Günde en az yarım saat hızlı yürüyüş ve en az 3-5 dakika kültür fizik hareketleri yapılması.

92